İST. BELEDİYESİ İMAR TALİMATNAMESİ
EKSİK VE YETKİSİZDİR
Yazan: Zeki SAYÂR
Bitişik nizamdaki yapılarda imar ileproje mimarı arasında daima münaka-şa konularından biri de aydınlıklardır. İmar talimatnamesinde, mimarî sözlüğü-müze yıllardanberi girmiş olan (aydınlık) sözcüğü her nedense ı ş ı k 1 ı k olmuş! Bu talimatnameyi hazırlıyanlar her hal-de gene bir terim icad etmeğe kalkmış-lar. Işıklık! Bu sözcük söylenmesi zor, kulağa da hoş gelmemektedir. Her ne ise, biz yerleşmiş olan eski sözcükten, yani aydınlıktan bahis açalım.
Önce, talimatnamenin 120 nci maddesi-ni beraberce bir okuyalım, sonra bunu düzenliyenlerin düştükleri tenakuzları bi-rer bibi-rer inceleyelim :
Madde 120 — Mutfak, banyo, helâ
ve merdiven mahallerinin doğrudan doğ-ruya hariçten ışık ve hava almaları lâ-zımdır. Bu mahallerin ışıklıkları 6,5 m.
(dahil) yüksekliğe kadar olan binalarda en küçük dıl'ı en aşağı 1.00 m. olmak üzere 4.00 M- den 12.50 m.ye kadar olan binalarda en küçük dıl'ı en aşağı 1.50 m. olmak üzere 6.00 M- den ve 12.50 m.den yüksek binalarda en küçük dıl'ı 2.00 m. den aşağı olmamak üzere 9.00 M-' den
az olamaz.
Bitişik nizamdaki bir evin veya apar-tıman dairesinin bazı servis bölümleri-nin bina içinde bırakılacak bir aydınlık-tan hava ve ışık alması zarurîdir. Kapa-lı aydınKapa-lıklar her memlekette terk edil-diği halde, bizdeki arsaların ifraz du-rumları el'an kapalı aydınlık yapmamızı icap ettiriyor. Bu da, ayrı bir dâve, 120 inci madde, bir aydınlıktan ışık alacak, havalanacak olan mutfak, banyo, helâ, merdiven gibi piyesleri sıralıyor ve bi-nanın yüksekliğine göre de bir yüzey tayin ediyor.
6.5 M. yüksekliğe kadar 4.00 M-12.5 » » 6.00 »
daha yüksek binalar için 9.00 » bir aydınlık üzerine mutfak, banyo, helâ
ve merdiven beraber bulunursa bu ölçü-lere bir diyeceğimiz yok. Ancak, bir çok apartıman yapılarında, bütün bu servis bölümlerine bir aydınlıktan hava ve ışık vermek kabil olmuyor. Binada ekseriya iki aydınlık yapmak mecburiyeti doğu-yor. Bu takdirde mimar plânında şayet helâya ikinci aydınlıktan hava ve ışık vermek mecburiyetinde kalırsa, ikinci bir 4.00, 6.00, 9.00 M- lik aydınlık daha isteniyor. Halbuki, talimatnamenin 122 inci maddesi şöyledir:
Madde 122 — 12.5 irtifaına kadar (12.5 dahil) binalarda merdivenlerde ay-rı aydınlık aranmaz. Çatıdan ışık temin edilebilir. 12.50 den yüksek binalarda ışıklığa başka piyes açılmayıp sadece merdiven penceresi açıldığı takdirde ışıklığın dar kenarı 1.00 m.den az olma-mak üzere sahası asgarî 2.50 M- olabilir, ve ışıklığın çatı kısmı hiç bir şekilde kapatılmaz.
Burada merdivenlere bir özellik ve-rilerek 12.5 m. yüksekliğe kadar olan binalarda tepeden ışık verilebiliyor, ya-hut da tepeden ışık verilemezse azamî 2.5 M- ile yetinilivor. Buna mukabil he-lâlar ve banyolar için binanın küçük ve-ya büyüklüğüne göre bir tasnif ve- yapılma-mış, asgarî ölçü düşünülmemiştir. Yalnız talimatnamenin 121 inci maddesi ise şu hükümleri taşıyor;
Madde 121: Otel, sinema, hastaha-ne, mektep, tiyatro ve yurt binaları ile 6188 sayılı kanuna göre yapılacak ucuz mesken binalarında, zarurî hallerde he-lâ ve banyoların sun'! ışıklandırma ve havalandırma tesisatından faydalanmak suretiyle aydınlı ksız yapılması müm-kündür. Ancak bu gibi tesisatın sis-temlerine lüzumlu yerlerin ayrılmış ol-ması ve bu gibi tesisatın lâyıkı veçhile çalışılmasını temine matuf şeraitin yeri-ne getirilmesi ve projelerin buna göre tanzimi ile tatbiki şarttır. Helâ ve ban-yolarda bırakılacak bacalar 0.40 m.
eb'a-(lından az olamaz. Bir bacaya her katta azami iki helâ veya iki banyo açılabilir. Yani otel, hastahane, okul ve saire ile 6188 sayılı ucuz mesken kanununa göre yapılacak evler ve apartıman dai-relerinde azamî aydınlık mecburiyeti ba-zı şartlarla bulunmuyor. Talimatnameyi hazırlıyanlar burada bir tenakuza düş-müşlerdir. 6188 sayılı kanuna göre ya-pılan, evlerde helâ ve banyoları hava-landırma için 0.40 M- bir baca ile yetin-dikleri halde, meselâ 50 M2 sahasında
bir apartımancıkda helâ ve banyo için neden 120 inci madde gereğince büyük ve lüzumsuz aydınlık bırakılması isteni-yor?
Talimatnamede, küçük daireler için (mutfakcık) kabul edilirken, faraza, 50 M- lik 2.5 odalı bir apartımancık! Helâ ve banyosunu neden havalandırma baca-sından yapamasın? Bu hatalı düşünüşün talimatnameye girmiş olması yüzünden imardaki meslekdaşlarm bu maddelere vazife! aşkı ile sarılmaları, bir çok iş sa-hibi mimarı beyhude yere hayli uğraş-tırıyor. Karşılaşılan bu gibi meselelerde imarcılar size — haklısınız! — Ama! Ta-limatname deyip çıkıyorlar. Yani kendi-lerinin daha 1 -1,5 sene önce hazırladık-ları talimatnamenin tenakuzhazırladık-ları içinde iş sahibini mes'ul mimarı mantıksız bir şe-kilde üzüyorlar.
121 inci madde, istenilen 0.40 M2
h^valık (baca) kaydında da bir hatalı taraf var.
Bildiğimiz gibi, bu hava bacasından aynı zamanda pis su tesisatı da geçmek-tedir. Pis su borularının kontrolü icap ettiği zaman içerisine bir işçinin girmesi zarureti hasıl olur. Bu takdirde bu ba-calarda bir işçinin rahatça çalışabilmesi lüzumlu genişliği haiz olması lâzımdır. Halbuki 1.00x040 ölçüsünde, bir hava bacasında işçi rahat çalışamaz. Bu gibi bacaların asgarî 0.60 genişliğinde yapıl-ması mecburiyeti konulyapıl-ması gerekirdi.
İstanbulda yeni yapılan bazı büyük otel-lerin projeotel-lerinde bu hataya düşülmüş, sonradan da tashih imkânı bulunama-mıştır.
121 inci maddenin metininde yazılan bina cinslerine küçük meskenlerin, apart-manların M- tavin edilmek suretiyle ilâ-vesiyle havalıklarm asgarî genişliği 0.60 boyu 1.00 den daha küçük olmaması kay-dının konması zaruridir.
Yine aydınlığa dönelim, meseleyi biraz daha aydınlatmağa çalışalım.
Yukarıda dediğimiz gibi maalesef arsa. ifrazlarının ve bitişik nizamın icabı bilhassa, derinlikleri 20.00 metre olan binalarda çok defa iki aydınlık yapmak mecburiyeti oluyor. Talimatname iki bi-tişik binanın aydınlıkları birbiri hizasına geldiği takdirde bir bina için nizamî aydınlığın yarısı ile yetiniyor. Şayet yandaki binada aydınlık yoksa ve inşa edeceğiniz binada iki aydınlık yapıyor-sanız her ikisi için talimatnamedeki ba-remin tatbikini istiyor. Yani (4.00, 6.00, 9.00 M-). Böyle bir durumda apartıman dairesinin yüz ölçümünde fazla bir kayıp oluyor. Talimatnamedeki bu umumî hü-küm, bir çok hususî hallerde, yapının zararına olduğu gibi meseleyi halletmi-yor. Bir misalle açıklıyalım:
İki aydınlıklı bir plânda, oda mut-fak gibi piyesler büyük aydınlığa kon-malı. Helâ, banvo, merdiven sribi piyes-lerin toplandıkları ikinci aydınlıklardan azamî yüzey istenmemelidir. Hele helâ için 9.00 metrelik ikinci bir aydınlık yapmağa hiç bir sıhhî zaruret yoktur.
Bitişik nizamda bir arsanın yanların-daki mevcut binalar, aşağıyanların-daki hususi-yetleri haiz olursa;
A — Bitişik mevcut bin^ ah<"rn. yarı kâ?ir eski bir yapı ve azamî derinlikten geride ise,
B — Bitişik bina' meselâ, 12.50 18.50 metre yükseklikte inşaata izin ve-rilen bir caddede ve 2 - 3 katlı ise ergeç yıktırılıp yerine yeni bir yapı yapılaca-ğından,
Bu takdirde niçin;
Yeni yapının ikinci avdınlığı, talimat-namedeki aydınlık yüzeyinin — birleşen aydınlıklarda olduğu gibi — % 50 si nis-betinde olmasın?
Bu gibi hususî haller için talimatna-meye yeterli eklerin konması bu suretle beyhude tartışmalara yol açılmaması ge-rekmez mi?
Belediye İmar Kanununun emrettiği talimatnameyi, şehirdeki yapılarda bü-tün hususiyetleri, düşünerek çok tefer-ruatlı olarak yapmaları icap ederdi. New York Belediyesinin yapı talimatnamesi bir kaç cild teşkil ettiği, (Paris) şehri-nin talimatnamesini binlerce madde ol-duğu hepimizin malûmudur.
İdareciler, imar ile yapı sahipleri arasında çıkan ihtilâfları ve kaçak sayı-lan! yapıların, çokluğu sebebini teknik adamlardan soruşturmuşlardır. Buna genç bir mimarın verdiği cevap çok en-teresandır. —- Bu neticeyi, talimatnameye konan yetersiz hükümler teşvik etmek-tedir. Hakikaten durum böyledir. Eli-mizde, hayat gerçekleriyle bağdaşamıyan yetersiz bir talimatname vardır. Beledi-ye Meclisi ve İmâr müdürlüğü dünyaca kabul edilmiş baremleri, talimatnameye koymak istidadını gösteremiyorlarsa, bu-nu yetkili fen adamlarının takdirine bı-rakmaları lâzımdır. Yazımızda yalnız ay-dınlık bahsindeki noksanları ve tenakuz-ları ortaya koyduk. Talimatnamede yal-nız bu maddede ne kadar boşluklar ol-duğu görülmektedir. Diğer maddelerde d? nek çok noksanlar vardır. Proje mi-marları bu gerçeklerle her gün karşı karşıya bulunmakta ve ıztırap çekmek-tedirler. İmar müdürlüğünün ye Mimar-lar odasının bu işe gereken ilgiyi gös-termesi bir zaruret olmuştur.
Çünkü karşılaştığımız vak'alar çok defa oroje mimarını ve mal sahiplerini haklı çıkarmaktadır. Ancak bu hak ka-bul ve tasdik edilinceye kadar aylar, hattâ seneler geçmektedir.
İmar talimatnamesinin çok teferruat-lı olması, eğer bütün incelik ve hususi-yetler tayin ve tasrih edilemiyorsa, mi-marların takdirine bırakılması, bu su-retle lüzumsuz çekişmelere son verilme-si icap eder.
Not: Gelecek sayıda merdivenleri inceleyeceğiz
1 - 2 Fransada Roubaix'de bir nokta bi-na. Banyo ve W.C. 1er. Hava baca-sından havalanmaktadır.
Belçikada bir ev. Mutfak. Banyo. W.C. 1er. Tamamen tepeden ışık ve hava almaktadır.
