Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü, COG 129 Bilimsel Araştırma Yöntemleri
Araştırma Tasarımı
I
Ders Notları (Hafta 12)
Araştırma Tasarımı I
dünyanın neye benzediğini bize söyleyemeyeceğini öne sürmektedir. Bu açıdan, teori-bağımlılık objektiviteyi bozmaz; aksine teorinin test edilmesi için uygun gözlemlerin yapılabilmesini sağlar.
Gözlem, Teori ve Coğrafya
Çağdaş Coğrafyada Gözlem Metodolojisi
1970’li yılların başlarından itibaren fiziki ve beşeri coğrafya gözlem üzerine birbirlerinden çok farklı perspektiflerin etkisi altında kalmaya başlamıştır. Bu dönemden itibaren beşeri coğrafyadaki hakim paradigmaya karşı çıkışlar artmış, pozitivist bakış açısı yoğun bir şekilde eleştirilmiş ve gerçekliğin tek bir hakim paradigmayla anlaşılamayacağı büyük ölçüde kabul görmüştür. Buna paralel olarak, beşeri coğrafya çok paradigmalı bir yapıya kavuşmaya başlamıştır. Bu süreçte kendisini gösteren yeni perspektiflerin bazıları hümanizm (humanism), yapısalcılık (structuralism) ve post-yapısalcılıktır (poststructuralism). Bu süreçte fiziki coğrafyada veri üreten gözlem geleneği devam etmiştir. Buradaki temel farklılık, paradigma değişikliği değil; ama artan ölçüde kompleks enstrüman ve ekipmanların kullanımı; bunların yardımıyla daha fazla nicel verinin üretilmesidir. Bu bağlamda, söz konusu evrede, fiziki coğrafyadaki gözlemin veri üretimi bakımından nitelden nicele kayan bir çizgiyi takip ettiği söylenebilir.
Beşeri Coğrafyada Gözlem
konusu empirik örüntülerin gerçekte bu görünüşlerin altında yer alan süreç ve nedenlere (yapılara) bağlı olduğunu ifade etmektedir.
Fiziki Coğrafyada Gözlem
ise; A, B’nin nedenidir (?) Aynı etkiyi yaratabilecek başka nedenler (A’lar) potansiyel olarak olabileceği için abdaktif nedensellik tümdengelimselliğe göre daha az kesindir.
Coğrafyada Ölçüm
Bilimsel araştırma sürecinde genel olarak iki büyük amaç söz konusudur: Açıklama ve anlama. Açıklama (explanation), olgu ve olayların arkasında yatan nedenleri ortaya çıkarma sürecidir. Bilimde, ontolojik ve epistemolojik arka plana göre bu açıklama süreci farklı farklı yorumlanabilmektedir. Örneğin, insanlık tarihindeki tekil olaylar (bir saldırı, bir savaş), tekrarlanma özelliğinden yoksun olduklarından ötürü bilimsel açıklama konusu olamazlar. Bunun yerine, bu tip durumlarda bir değişkenlik söz konusudur ve aslolan bu değişkenliği açıklamaktır. Coğrafyadaki mekansal analiz geleneği bu görüşle uyumludur ve burada coğrafyacılar mekansal ünitelere ait bir dizi veri seti elde ederek (nüfus istatistikleri, meteoroloji kayıtları vb.) mekansal değişkenliği açıklamaya çalışırlar (yoksulluk düzeyleri, sıcaklık anomalileri vb.). Bu karşın, realist yaklaşımı benimseyenler bu görüşe karşı çıkarak tekil olayların açıklanmaya değer olduklarını ileri sürerler. Tekil olayların tekrarlanma sıklığı, gerçekleştiklerindeki büyüklük vb. durumlar bunların altında yatan nedenleri bize gösterebilir. Realistlere göre, nedensellik, belirli çıktılar üreten nedensel güç ilişkilerine derin bir şekilde nüfuz edilerek belirlenebilir. Nedensellik arayışı, bu yüzden, tek tek olaylar üzerinden yürütülür. Tarihsel, kültürel ve mekansal olayların detaylı olarak tanımlanması ve bunların ardındaki motivasyonlarının doğru bir anlayışı, gerçekte bu tekil olayların bir açıklamasını bize sunabilir. Bilimsel araştırma sürecinin temel amaçlarından ikincisi ise anlamadır (understanding). Anlama süreci, araştırma konusu olan olay ve olgulara anlam verme ve kavramayı gerektirir. Bu haliyle ölçüme değil, yorumlamaya konu olurlar. Bu amaçla çoğunlukla hermeneutiğe başvurulur.
Bilimsel araştırma sürecindeki amaçlar olan açıklama ve anlama, geniş anlamda ölçüm ve yorumlama yöntemleriyle eşleşmektedir: Açıklama-Ölçüm, Anlama-Yorumlama. Bu eşleşme, aynı zamanda, araştırma metodunun iki büyük kategorisiyle de geniş anlamda eşleşmektedir: Açıklama-Ölçüm-Nicel teknikler, Anlama-Yorumlama-Nitel teknikler.
