1-KASA HESABI
Kasa hesab›nda YTL ve yabanc› paralar için ayr› alt hesaplar aç›l- mas› gerekmektedir.
a.YTL Kasa Mevcudunun De¤erlemesi
YTL cinsindeki kasa mevcutlar› itibari de¤er ile de¤erlenir. VUK.’un 284 inci maddesi kasa mevcutlar› ile ilgili de¤erlemeleri ; “Kasa mevcut- lar› itibari k›ymetlerle de¤erlenir.” fieklinde hüküm alt›na al›nm›flt›r. Bu- radaki itibari de¤er paran›n üzerindeki yaz›l› olan de¤erdir. Baflka bir de-
¤iflle, buna kay›tl› de¤er de denilebilir.
b.YTL Kasa Hesab›na Adat Uygulanmas›
Dönem sonlar›nda kasa hareketlerinin Ocak ay›ndan bafllayarak Aral›k sonuna kadar gün be gün bakiyelerinin kontrol edilmesi gerekir.
‹flletmenin y›ll›k cirosuna göre günlük kasa bakiyesinin uygun du- rumda olmas›na dikkat edilmelidir.
“Uygulamada bir çok küçük ve orta ölçekli iflletmenin kasa hesab›- n›n günlük ola¤an ihtiyaçlar›n›n üzerinde oldu¤u görülebilecektir. Bura- daki vergisel yaklafl›m; kasada fiilen yer almayan mebla¤›n iflletme sa- hipleri taraf›ndan iflletmeden çekildi¤i ve kendi flahsi inisiyatiflerinde ve flahsi ihtiyaçlar› için kullan›ld›¤› fleklinde olacakt›r.” (1)
Dolay›s›yla, mümkün oldu¤u kadar para hareketlerinin çek,ban- ka,veya özel finans kurumlar›n›n vas›tas›yla ödemelerin veya tahsilatla- r›n yap›lmas›na özen gösterilmelidir.
Örnek; (X) G›da Ltd.fiti.’nin 11 ayl›k kasa bakiyeleri normal gitmifl ancak, Aral›k ay› yapt›¤› y›ll›k sat›fllara oranla daha fazla günlük bakiye- ler vermifltir. Buna göre Aral›k günlük kasa bakiyesi afla¤›daki gibidir.
Tarih Kasa Azami Kasa Faiz Gün Faiz Bakiyesi Bakiye Fazlas› Oran› Say›s› Tutar›
01.12.2008 41.000.- 30.000.- 11.000.- %29 1 8,86 02.12.2008 42.000.- 30.000.- 12.000.- “ 1 9,66
03.12.2008 39.000.- 30.000.- 9.000.- 1 7,25
04.12.2008 45.000.- 30.000.- 15.000.- 1 12,08 05.12.2008 40.000.- 30.000. -10.000.- 1 8,06 06.12.2008 38.000.- 30.000.- 8.000.- 1 6,44 07.12.2008 50.000.- 30.000.- 20.000.- 1 16,11
08.12.2008 46.000.- 30.000.- 16.000.- 1 12,89
09.12.2008 43.000.- 30.000.- 13.000.- 1 10,47
10.12.2008 35.000.- 30.000.- 5..000.- 1 4,03 --- Toplam Faiz 95,85
______________________ 31.12.2008 ______________________
131-ORTAKLARDAN ALACAKLAR 95,85
679-D‹⁄ER OLA⁄ANDIfiI GEL‹R VE KARLAR HSB. 95,85
2008 y›l› kasa adat›
______________________ / ______________________
c.Döviz Cinsinde Kasa Bakiyelerine Uygulanan Adat
Normalin üzerinde döviz cinsinde kasa bakiyelerinin bulunmas› ha- linde yukar›da ki örnekte oldu¤u gibi kasa adat› yap›lmas› gerekir. Bize göre ayn› hesaplar›n kullan›lmas› daha mant›kl› olacakt›r.
2-ALINAN ÇEKLER
Gerçek ve tüzel kiflilerden al›nan çekler bu hesapta izlenir. Ya- sal olarak mümkün olmamakla birlikte çeklere vade konulmak- tad›r.Günümüzde bu uygulamalar bir teamül olarak devam et- mektedir. Cari y›lda al›nan ve keflide tarihi bir sonraki y›l olan çeklerin y›l sonunda mukayyet (itibari) de¤eri ile de¤erlendirile- cektir. Dövizli çekler, y›l sonunda Maliye Bakanl›¤›nca belirlenen kurlar üzerinden de¤erlendirilir.
Tek düzen hesap plan›na göre, al›nan çeklerin sene sonun- daki bakiyesi 221-ALACAK SENETLER‹ hesab›na devredilir.
Örnek
Cari y›lda (X) Limited fiirketi’ne 15.11.2008 tarihinde 15.000.-USD’e (KDV dahil) sat›lan mala karfl›l›k afla¤›da yaz›l› vadeli dövizli çek al›n- m›flt›r. TCMB 31.12.2008 tarihli USD al›fl kurunu 1.5123.-TL olarak be- lirlemifltir.
Al›fl Tarihi Al›fl Kuru Tutar› YTL Tutar› Vade 15.11.2008 1.6261 15.000.- $ 24.391 TL 20.2.2008
Kur Farklar›:
1.6261 – 1.5123 = 0.1138 (-) 15.000 USDx0.1138= 1.707.- (-)
Yevmiye kay›tlar›
______________________ 15.11.2008 ______________________
101-ALINAN ÇEKLER HSB. 24.391.- 101.10.001-(x) Ltd.fiti.
600-YURT‹Ç‹ SATIfiLAR 20.671.- 600.10.001- (X) Mal›
391-HESAPLANAN KDV 3.720.-
Sat›lan mal bedeli
______________________ 31.12.2008 ______________________
121-ALACAK SENETLER‹ 24.391.- 121.10.001-.(x) Limited fiirketi
101-ALINAN ÇEKLER HSB. 24.391.- 101.10.001-(x) Limited fiirketi
Al›nan çeklerin alacak senetlere devri
______________________ / ______________________
______________________ 31.12.2008 ______________________
656-KAB‹YO ZARARLARI HSB. 1.707.- 656-10.001-Kur farklar›.
121-ALACAK SENETLER‹ HSB. 1.707.- 121-10.001- (X) Limited fiirketi
Al›nan vadeli döviz çekin y›l sonunda kur de¤erlemesi ______________________ / ______________________
3-VER‹LEN ÇEKLER VE ÖDEME EM‹RLER‹
Pasif karakterli olan bu hesap, bilançonun aktifinde (-) olarak yer al›r. Verilen çekler bu hesapta izlenir. Y›l sonunda 103-VER‹LEN ÇEKLER VE ÖDEME EM‹RLER‹ (-) hesab›n›n bakiyesi 321-BORÇ SENETLER‹ hesab›na virman yap›l›r.
Çeklerin döviz olarak verilmesi halinde; Verilen tarihteki TCMB al›fl kuru ile yevmiye kay›tlar› yap›l›r. Y›l sonunda Maliye Bakanl›¤›n- ca belirlenen kur ile de¤erleme yap›l›r.(VUK.Md.280)
YTL cinsindeki çekler kay›tl› de¤erleri ile de¤erlenir.
Örnek
(B) G›da ve Ticaret Ltd.fiti. 01.10.2008 tarihinde (Z) Ticaret Ltd.fiti.ne olan 4.000.-YTL ticari borcuna karfl›l›k 15.01.2009 tarihli 3.247.- ABD dolar› çek verilmifltir.
1.10.2008 tarihli kur : 1.2319 TL olarak al›nm›flt›r.
31.12.2008 tarihli kur: 1,5123 TL olarak al›nm›flt›r.
______________________ 1.10.2008 ______________________
320-SATICILAR 4.000.- 320.10.001-(Z) Ticaret Ltd.fiti.
103-VER‹LEN ÇEK VE ÖDEME EM‹RLER‹ 4.000.- 103.1/.002-Verilen Yabanc› Paral› Çekler 15.01.2009 tarihli çek kayd› (3.247 USD x 1.2319)
______________________ 31.12.2008 ______________________
103-VER‹LEN ÇEK VE ÖDEME EM‹RLER‹ 977,34 646-KAMB‹YO KARLARI 977,34
646.10.001- Kur Fark› Geliri
Dövizli çekin de¤erlemesi (3.247 x 0,301)
______________________ / ______________________
4-MENKUL KIYMETLER
K›ymetli evrak tan›m› TTK.’n›n 557 inci maddesinde yap›l- m›flt›r. Buna göre ; ”K›ymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunlarda mündemiç olan hak senetten ayr› olarak dermeyan edilemedi¤i gibi baflkalar›na da devredilemez.”
Vergi kanunlar›m›zda menkul k›ymetler ile ilgili düzenleme- ler yap›lm›fl ancak, tan›m› yap›lmam›flt›r.
2499 Say›l› Sermaye Piyasas› Kanunu’nun 3/b menkul k›y- metler; ortakl›k veya alacakl›l›k sa¤layan, belli bir mebla¤› temsil eden yat›r›m arac› olarak kullan›lan, dönemsel gelir getiren, mis-
li nitelikte, seri halinde ç›kar›lan, ibareleri ayn› olana ve flartla- r› Kurulca belirlenen k›ymetli evrakt›r olarak tan›mlanm›flt›r.
“Menkul k›ymet” deyimi ile, “k›ymetli evrak” deyimini birbiri- ne kar›flt›rmamak gerekir. Menkul k›ymetler uzun vadeli yat›r›m arac›d›r. Bu yönden k›sa vadeli kredi arac› say›lan bono ve poli- çeden farkl›d›r (çek, ödeme vas›tas›d›r). Bir sermayeyi temsil eden ve uzun vadeli irat sa¤layan k›ymetli evrak, menkul k›ymet say›l›r. Özellikle, hisse senetleri ve tahviller, menkul k›ymet say›- l›r. Hisse senetleri temettü, tahvil ise, faiz sa¤lar. Buna karfl›l›k bankalarca ç›kar›lan mevduat sertifikalar› menkul k›ymet de¤il- dir. Bunlar k›sa vadeli yat›r›m araçlar›d›r (2).
Gelir ‹daresi menkul k›ymetleri flöyle tan›mlam›flt›r. “Sahibi- nin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti d›fl›nda nakdi sermaye ve- ya para ile temsil edilen de¤erlerden müteflekkil sermaye dolay›- s›yla elde etti¤i kar pay›, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul ser- maye irad›d›r.”
GVK.’n›n 75.maddesindeki amir hükmüne göre, kayna¤› ne olursa olsun afla¤›da yaz›l› gelirler menkul sermaye irad› say›l- maktad›r.
1.Her çeflit hisse senetlerinin kar paylar› (temettü gelirleri) 2.‹fltirak hisselerinde do¤an kazançlar (Limited fiirket or- taklar›n›n, ifl ortakl›klar› ortaklar›n›n ve komanditerlerin kar paylar› ile kooperatiflerin da¤›tt›klar› kazançlar)
3.Kurumlar›n idare meclisi baflkan ve üyelerine verilen kar paylar›, 4.Kurumlar Vergisi Kanunu uyar›nca y›ll›k ve özel beyanna- me veren dar mükellef kurumlar›n indirim ve istisnalar düflülme- den önceki kurum kazanc›ndan hesaplanan kurumlar vergisi dü- flüldükten sonraki kar›
5. Tahvili ve Hazine Bonosu faizleri ile Toplu Konut ‹daresi ve Özellefltirme ‹daresince ç›kar›lan menkul k›ymetlerden sa¤lanan gelirler,
6.Her çeflit alacak faizleri 7.Mevduat faizleri,
8.Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemifl kuponlar›n›n sat›fl›ndan elde edilen bedeller,
9.‹fltirak hisselerinin sahibi ad›na henüz tahakkuk etmemifl kar paylar›n›n devir ve temliki karfl›l›¤›nda al›nan para ve ay›nlar, 10.Her çeflit senetlerin iskonto edilmesi karfl›l›¤›nda al›nan iskonto bedelleri
11.Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar paylar› ile kar ve zarar ortakl›¤› belgesi karfl›l›¤› ödenen kar paylar› ve özel fi- nans kurumlar›nca kar ve zarara kat›lma hesab› karfl›l›¤›nda ödenen kar paylar›
12.Repo ve ters repo ifllemleri sonucu elde edilen menfaatler 13.Varl›¤a dayal› menkul k›ymet gelirleri
14.Tüzel kiflili¤e haiz emekli sand›klar›, yard›m sand›klar›
ile emeklilik ve sigorta flirketleri taraf›ndan kat›l›mc›lara yap›- lan ödemeler.
Yukar›da say›lan menkul k›ymetler bilançonun aktifinde DÖ- NEN VARLIKLAR içinde yer al›r. Bunlar 110-H‹SSE SENETLER‹, 111-ÖZEL KES‹M TAHV‹L SENET VE BONOLARI, 112-KAMU KES‹- M‹ TAHV‹L, SENET VE BONOLARI VE 118-D‹⁄ER MENKUL KIY- METLER olarak tek düzen hesap plan›nda grupland›r›lm›flt›r.
Aktif karakterli di¤er bir menkul k›ymetler gurubu olanlar;
240-BA⁄LI MENKUL KIYMETLER , 242-‹fiT‹RAKLER , 245-BA⁄LI ORTAKLIKLAR ve 248-D‹⁄ER MAL‹ DURAN VARLIKLAR. Bu grup- taki hesaplar DURAN VARLIK içinde yer almaktad›r.
Menkul k›ymetler VUK.’un 279 uncu maddesinde “Hisse sentleri ile fon portföyünün en az yüzde 51’i Türkiye’de kurulmufl bulunan flirket- lerin hisse senetlerinden oluflan yat›r›m fonu kat›lma belgeleri al›fl bede- liyle, bunlar d›fl›nda kalan her türlü menkul k›ymet borsa rayici ile de-
¤erlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaal› bir flekilde olufltu¤u anlafl›l›rsa de¤erlemeye esas bedel, menkul k›ymetin al›fl bede- line vadesinde elde edilecek gelirin (kur farklar› dahil) iktisap tarihinden de¤erleme gününe kadar geçen süreye isabet eden k›sm›n›n eklenmesi suretiyle hesaplan›r. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç ede- nin kar ve zarar›na ba¤l› olarak do¤an ve de¤erleme günü itibariyle he- saplanmas› mümkün olmayan menkul k›ymetler, al›fl bedeli ile de¤erle- nir.” hükmü yer almaktad›r.
VUK.’un 279’uncu maddesi hükmü ile, iktisadi iflletmelerin aktifine kay›tl› bulunan menkul k›ymetlerin türüne göre üç ayr› de¤erleme ölçü- sü öngörülmüfltür. Bunlar; al›fl bedeli ölçüsü, borsa rayici ölçüsü ve k›st getiri ölçüsüdür.
Menkul K›ymetlerin Al›fl Bedeli
VUK.’da menkul k›ymetlerin al›fl bedelinin tan›m› yap›lmam›flt›r.
Dolay›s›yla, al›fl bedeli tan›m› ile ilgili de¤iflik görüfller mevcuttur.
Al›fl bedelinin, bir iktisadi k›ymetin iktisab› için sat›c›ya ödenen ve- ya borçlan›lan mebla¤ oldu¤u yönündeki görüfl genifl ölçüde kabul gör- müfltür.
Sat›n al›nan menkul k›ymetler için kredi olarak döviz kullan›lm›fl ise, bu krediye ait kur fark› ve faiz vb. gibi giderler, al›fl bedeline dahil olup–olmayaca¤›na dair de¤iflik görüfller bulunmakla beraber, bu tür gi- derlerin al›fl bedeline ilave edilmesi hususunda kanunda net olarak bir aç›kl›k yoktur.
Maliyet bedeli VUK.’un 262’inci maddesinde; “iktisadi bir k›ymetin iktisap edilmesi veyahut de¤erinin art›r›lmas› münasebetiyle yap›lan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplam›n› ifade eder.”
fleklinde tan›m› yap›lm›flt›r.
Borsa Rayici
Borsa rayici VUK.’un 263 ‘üncü maddesinde tan›mlamas› flöyle ya- p›lm›flt›r.
“Borsa rayici, gerek menkul k›ymetler ve kambiyo borsas›na, ge- rekse ticaret borsalar›na kay›tl› olan iktisadi k›ymetlerin de¤erlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerinin ortalama de-
¤erlerini ifade eder.”
Vergi Usul Kanunu’nun 279’uncu maddesinde, hisse senetleri ile portföyünün en az %51 i Türkiye’de kurulmufl bulunan flirketlerin hisse senetlerin d›fl›nda oluflan yat›r›m fonu kat›lma belgeleri d›fl›nda kalan menkul k›ymetlerin borsa rayici ile de¤erlenmesi esas› getirilmifltir.
Borsa rayicinin olmamas› veya borsa rayicinin muvazaal› olmas› ha- linde, borsa rayici yerine menkul k›ymetin maliyet bedeline de¤erleme gününe kadar oluflan gelir tutar›n›n eklenmesi suretiyle bulunacak tutar esas al›nacakt›r.
Bununla beraber normal dalgalanmalar haricinde fiyatlarda bariz karars›zl›klar olmas› halinde, son muamele günü yerine de¤erleme gü- nünden önceki 30 gün içindeki ortalama rayici borsa rayici olarak esas ald›rmaya Maliye Bakanl›¤›n›n yetkisi bulunmaktad›r.
K›st Getiri Ölçüsü
K›st getiri ile ilgili gerekli aç›klama VUK.’un 279’uncu maddesinde yap›lm›flt›r. Borsa rayicine göre de¤erlenmesi gereken menkul k›ymetle- rin, borsa rayicinin olmamas› veya borsa rayicinin muvazaal› bir flekilde olufltu¤unun anlafl›lmas› halinde, de¤erlemeye esas bedel, menkul k›y- metin al›fl bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farklar› dahil) iktisap tarihinden de¤erleme gününe kadar geçen süreye isabet eden k›sm›n›n eklenmesi suretiyle hesaplanacakt›r. (3)
K›st getiri, menkul k›ymetlerin de¤erleme gününe kadar olan geti- rinin hesaplanmas›d›r.
Hisse Senetleri (Shares, stocks)
Sermaye flirketlerinde,flirket sermayesi birbirine eflit de¤erde pay- lara bölünür ve bu paylardan her birini temsil etmek üzere kanunda gös- terilen flekil flartlar›na uygun olarak hisse senetleri ç›kart›l›r.
Hisse senetleri de tahvil gibi sermaye piyasas›nda al›n›r ve sat›l›rlar.
Ancak bunlar tahvillerden farkl› olarak borç senedi de¤ildir. Dolay›s›yla hisse senedi sat›n alanlar, flirket üzerinde mülkiyet hakk›na sahiptirler.
Hisse senedi sermayesi paylara bölünmüfl komandit flirketler ve anonim flirketler taraf›ndan ç›kart›l›rlar. Özellikle anonim flirketler bu faaliyette daha çok bulunurlar. SPK.’nin 4 üncü maddesine göre sermayesi pay- lara bölünmüfl komandit ortakl›klar›n hisse senetleri halka arz yoluyla sat›lamaz hükmü yer almaktad›r.
Öte yandan, özel kanunlarla kurulan, T.C.Merkez Bankas› ve Ka- mu ‹ktisadi Teflebbüsleri gibi kurulufllara hisse senedi ç›karma yetkisi verilmifltir.
Bu tür flirketler kurulurken veya sermaye art›r›m›n› yaparken hisse ç›kart›rlar. Hisse senedi üzerinden yaz›l› de¤ere "nominal de¤er” denir.
Senedin piyasadan al›n›p sat›lmas›nda oluflan de¤er ise “rayiç” de¤erdir.
Hisse senedi hukuken k›ymetli evrak hükmünde bir belgedir. Tah- vil gibi bir borç senedi de¤ildir. Bir ortakl›k ve mülkiyet senedidir. fiir- ket yaflad›¤› ve kar etti¤i sürece sahibine gelir getirir. Ancak geliri tahvil gelir gibi sabit de¤ildir. fiirketin bilançosuna ve yapm›fl oldu¤u yat›r›m- lara ba¤l› olarak ç›kan kar durumuna göre de¤iflir. Ç›kan kar›n da¤›t›l- mas› halinde ; hisseleri oran›nda da¤›t›lan kara temettü (kar pay›) denir.
Temettü miktar›ndaki de¤ifliklikler hisse senedinin piyasa de¤erindeki durumunu etkiler.
Hisse Senedi Sahiplerinin Yasal Haklar›
Hisse senedi sahiplerinin baz› haklar› flunlard›r.
-Kardan pay alma, -Yönetime kat›lma,
-Firma faaliyetinin son bulmas› halinde borçlar ödendikten sonra kalan mal varl›¤› üzerinde mülkiyet hakk› elde etme,
-Rüçhan hakk›,
-fiirket faaliyetleri hakk›nda bilgi alma ve hisse senetlerini baflka- lar›na devretme.
Hisse senetleri VUK.’un 279’uncu maddesi amir hükmü gere¤ince
“al›fl bedeli” ile de¤erlenecektir.
Yurt d›fl›nda faaliyet gösteren bir flirketin hisse senetlerini sat›n alan yurt içindeki bir flirketin durumu; SPK tan›m›na uygun olan hisse sene- di aktife al›nd›¤›nda, menkul k›ymetin getirisi sabit de¤ilse, al›fl bedeli ile de¤erlenecektir.
Örnek
(X) G›da Limited fiirketi, 10.11.2008 tarihinde nominal de¤eri 1.- YTL olan ve borsada kayd› bulunan (A) Makine A.fi.’nin hisse senetle- rinden her pay› 20.-YTL olan 800 adet sat›n alm›flt›r. Al›c› (X) G›da Ltd.fiirketi, bu hisse senetlerini 16.000.-YTL olarak aktifine kaydetmifltir.
31.12.2008 tarihinde bu hisse senedin borsadaki a¤›rl›kl› ortalama fiyat› 25.-YTL.olarak gerçekleflmifltir.
Yevmiye Kay›tlar›
______________________ 10.11.2008 ______________________
111-ÖZEL KES‹M TAHV‹L, SENET VE BONOLARI 16.000.- 111.10.01-(A) Makine A.fi. Hisse Senetleri
102-BANKALAR HESABI 16.000.- 102.10.05-‹flbankas› 3100 no’lu Hes.
Al›nan hisse senedi (800 ad x 20. YTL)
______________________ / ______________________
31.12.2008 tarihinde hisse senedi de¤erlenmeyecek ve al›fl fiyat› ile aktifte yer alacakt›r.
Kar-Zarar Ortakl›¤› Belgeleri (Profit and loss sharing certificate)
Anonim flirketler finansman ihtiyac›n› karfl›lamak için bafl vurduk- lar› menkul k›ymetlerden biridir. Bu belgenin ç›kart›lmas› Sermaye Piya- sas› Kurulu’nun iznine tabidir. Belge sahiplerinin oy kullanma hakk› bu- lunmamaktad›r. Kar ve zarar ortakl›¤› belgesi, tahvil ve hisse senedinin baz› özelliklerini tafl›yan menkul k›ymet türüdür.
Menkul k›ymet al›m sat›m› ile ifltigal eden ortakl›klar KZOB ihraç edemezler.
KZOB’larda en k›sa vade bir ay, en uzun vade yedi y›ld›r. Vadeler, ortakl›k faaliyetinin özelli¤ine göre muhtelif dönemlerde ayl›k ve katla- r› olarak düzenlenir.
Halka arz edilerek sat›lmak üzere ihraç edilecek KZOB’lar›n hami- line, halka arz edilmeksizin sat›lmak üzere ihraç edilecek olanlar›n ise nama yaz›l› olarak ihraç edilmeleri flartt›r.
Kar-zarar ortakl›¤› belgesinin bir faiz geliri bulunmamaktad›r. Bel- geyi alana bir mülkiyet hakk› da vermemektedir. Belge sahipleri, y›l so- nunda do¤acak olan kar-zarara kat›l›rlar.
Kar-zarar ortakl›¤› belgelerinin borsa rayici bulunmad›¤›ndan al›fl bedeli ile de¤erlenirler.
Örnek
G›da maddeleri üreten (E) G›da Sanayi ürünleri D›fl Ticaret Limited fiirketi, 10.12.2008 tarihinde (B) Anonim fiirketi’nin ihraç etti¤i kar-zarar ortakl›¤› belgesinden 10.- YTL den 3.000 pay sat›n alm›flt›r.
Yevmiye Kay›tlar›
______________________ 10.12.2008 ______________________
118-D‹⁄ER MENKUL KIYMETLER HESABI 30.000.-
118-10.03-(B) Anonim fiirketi Kar-Zarar Ortakl›¤› Belgesi 102-BANKALAR HESABI 30.5.000.-
102-10.05-‹flbankas› 1310 No’lu Hesab›
Sat›n al›nan kar-zarar ortakl›¤› belgesi
______________________ / ______________________
Y›l sonunda kar-zarar ortakl›¤› belgesi al›fl bedeliyle de¤erlenmesi gerekmektedir.
Yat›r›m Fonu Kat›lma Belgeleri
Yat›r›m Fonlar›n›n tan›m› 2499 say›l› Sermaye Piyasas› Kanunu’nun 37 inci maddesinde tarifi yap›lm›flt›r. “Bu Kanun hükümleri uyar›nca halk- tan kat›lma belgeleri karfl›l›¤›nda toplanan paralarla, belge sahipleri hesa- b›na, riskin da¤›t›lmas› ilkesi ve inançl› mülkiyet esaslar›na göre sermaye piyasas› araçlar›, gayrimenkul, alt›n ve di¤er k›ymetli madenler portföyü iflletmek amac›yla kurulan mal varl›¤›na Yat›r›m Fonu ad› verilir.”
Yat›r›m Fonlar›na iliflkin esaslar VII/10 ve 14 no’lu tebli¤i ile düzenlenmifltir.
VUK.’un 279’uncu maddesi 4369 say›l› yasa ile tamamen de¤ifltiril- mifltir. Bu madde hükmü gere¤ince; hisse senetleri ile fon portföyünün en az yüzde 51’i Türkiye’de kurulmufl bulunan flirketlerin hisse senetle- rinden oluflan yat›r›m fonu kat›lma belgeleri al›fl bedeliyle, ancak, ya- banc› hisse senedi oran› %51’i geçmesi durumunda borsa rayici ile de-
¤erlenecektir.
Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaal› bir flekilde olufl- tu¤u anlafl›l›rsa de¤erlemeye esas bedel, menkul k›ymetin al›fl bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farklar› dahil) iktisap tarihinden de-
¤erleme gününe kadar geçen süreye isabet eden k›sm›n›n eklenmesi su- retiyle hesaplan›r. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zarar›na ba¤l› olarak do¤an ve de¤erleme günü itibariyle hesap- lanmas› mümkün olmayan menkul k›ymetler al›fl bedeli ile de¤erlenir.
Tahviller (Bonds)
Anonim flirketlerin ödünç para bulmak için itibari k›ymetleri eflit ve iba- releri ayn› olmak üzere ç›kard›klar› borç senetlerine tahvil denir (TTK Md.420) Ç›kar›lan tahvillerin bedelleri tamamen al›nmad›kça ikramiyeli veya ikramiyesiz yenileri ç›kar›lamaz.
Anonim flirketlerin ç›karacaklar› tahviller, esas sermayenin ödenen ve tasdik olunmufl son bilançoya göre mevcudiyeti anlafl›lan miktar›n›
aflamaz. Tahvillerin ç›kar›lmas› için umumi heyet taraf›ndan karar veril- mesi ve bu karar›n tescil ve ilan edilmesi gerekir.
SPK.’n›n 13’üncü maddesine göre; ”Halka aç›k anonim ortakl›klar›n ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasas› arac› niteli¤indeki di¤er borçlanma senetlerinin toplam tutar›, Kurula gönderilen ba¤›ms›z dene- timden geçmifl son mali tabloda yer alan ç›kar›lm›fl sermaye veya öden- mifl sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen ye- dek akçelerin ve yeniden de¤erleme de¤er art›fl fonunun toplam›ndan, varsa zararlar›n indirilmesinden sonra kalan miktar› geçemez.”
Ç›kar›lan tahvil ve sermaye piyasas› arac› niteli¤indeki di¤er borç- lanma senetleri tamamen sat›lmad›kça veya sat›lmayanlar iptal edilme- dikçe, ayn› türden yeni tahvil ve sermaye piyasas› arac› niteli¤indeki di-
¤er borçlanma senetleri ç›kar›lamaz.
Devlet tahvillerini sat›n alan özel kifli veya kurumlar, devlete borç para vermifl olurlar. Devlet genellikle iki türlü tahvil ç›kartmaktad›r.
Bunlardan birisi Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan di¤eri ise Hazine taraf›ndan ç›kart›l›r. Maliye Bakanl›¤›’nca ç›kart›lan iç borçlanma tahvilleri ço¤un- lukla uzun vadeli olurlar. Hazine’ nin ç›kard›¤› tahviller ise k›sa vadeli borçlanmalar içindir. Belediyelerin ç›kartm›fl olduklar› tahviller, devlet tahvili say›l›rlar. Devlet tahvilleri alan kifli ve kurumlar, ihalelerde bu tah- villeri teminat olarak kullanabilirler.
Devlet tahvilleri hazine taraf›ndan ihraç edilir. Vadesi bir y›l olan Devlet Tahvili ihale yöntemi ile sat›l›r. Bir y›ldan uzun vadeli tahviller kuponlu olarak tap yöntemi ile sat›fla sunulur.
Tahviller, VUK.’un 286.maddesine göre “Eshaml› flirketlerle iktisadi kamu müesseseleri ç›kard›klar› tahvilleri itibari de¤erleriyle (üzerinde yaz›l› olan de¤er) de¤erlemeye mecburdurlar.”
2008 YILI MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ YILLIK BEYANNAME
‹LE BEYAN ED‹LMES‹
(T.C.Maliye Bakanl›¤› Gelir ‹daresi Baflkanl›¤› ‹nternet site- sinden al›nm›flt›r.)
Gerçek kiflilerce 2008 y›l›nda elde edilen menkul sermaye iratlar›- n›n bir k›sm› tutar› ne olursa olsun, bir k›sm› belirli bir tutar› aflmama- s› halinde, bir k›sm› ise vergi kesintisine tabi tutularak vergilendirildikle- ri için y›ll›k beyanname ile beyan edilmeyecektir.
Menkul sermaye iratlar›n›n y›ll›k beyanname ile beyan edilip edil- meyece¤ine iliflkin aç›klamalar afla¤›da yer almaktad›r.
TUTARI NE OLURSA OLSUN BEYAN ED‹LMEYECEK MENKUL SERMAYE ‹RATLARI
1.Gelir Vergisi Kanununun Geçici 67.maddesi kapsam›nda vergi kesintisine tabi tutulmufl olan;
.Mevduat faizleri
.Özel Finans Kurumlar›nca (Kat›l›m Bankalar›) kar ve zarara kat›l- ma hesab› karfl›l›¤›nda ödenen kar paylar›
.Repo kazançlar›
2-Tüzel kiflili¤i haiz emekli sand›klar›, yard›m sand›klar› ile emekli- lik ve sigorta flirketleri taraf›ndan yap›lan ödemeler.
3-Kurumlar vergisi mükelleflerince 31.12.1998 ve daha önceki tarih- lerde sona eren hesap dönemlerinde elde edilen kazançlar›n da¤›t›m›
halinde, gerçek kiflilerce elde edilen kar paylar›
4-Kurumlar›n karlar›n› sermayeye eklemek suretiyle gerçeklefltir- dikleri kar da¤›t›m ifllemlerinde gerçek kifli ortaklarca elde edilen kar paylar›.
Yukar›da say›lan gelirler tutar› ne olursa olsun beyan edilmez. Di-
¤er gelirler nedeniyle verilen beyannameye de dahil edilmez.
960 TL’L‹K TUTARI AfiMAMASI HAL‹NDE BEYAN ED‹LMEYECEK MENKUL SERMAYE ‹RATLARI
1.K›y› bankac›l›¤›ndan (off-shore bankac›l›k) elde edilen faiz gelirleri 2.Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemifl kuponlar›n›n sat›- fl›ndan elde edilen bedeller (01/01/2006 tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler)
3.‹fltirak hisselerinin sahibi ad›na henüz tahakkuk etmemifl kar pay- lar›n›n devir ve temliki karfl›l›¤›nda al›nan para ve ay›nlar
4.Her çeflit senetlerin iskonto edilmesi karfl›l›¤›nda al›nan iskonto bedelleri
5.Yurt d›fl›ndan elde edilen di¤er menkul sermaye iratlar› (faiz, re- po, kar pay› v.b.)
6.Her çeflit alacak faizleri
Türkiye’de vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan yukar›da belirtilen menkul sermaye iratlar› 960 TL’lik tutar› aflmamas› ha- linde y›ll›k beyanname ile beyan edilmeyeceklerdir.
Burada bahsedilen 960 TL’lik tutar bir istisna olmay›p, gelirin beyan edilip edilmeyece¤inin tespitinde dikkate al›nacak bir haddir. Bu had yukar›da belertilen gelirlerin her biri için ayr› ayr› uygulanmayacak olup, bu gelirler ile vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan gayrimenkul sermaye iratlar›n›n toplam tutar› dikkate al›narak hesapla- nacakt›r.
19.800 TL’L‹K TUTARI AfiMAMASI HAL‹NDE BEYAN ED‹LMEYECEK MENKUL SERMAYE ‹RATLARI
1.01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan her çeflit tahvil ve ha- zine bonosu faizleri ile Toplu Konut ‹daresi, Kamu Ortakl›¤› ‹daresi ve Özellefltirme ‹daresince ç›kar›lan menkul k›ymetlerden sa¤lanan gelirler.
2.Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar paylar›
Elde edilen gelirin 19.800 TL’yi aflmas› halinde bu gelirlerin tamam›
(istisna edilen tutarlar hariç) y›ll›k beyanname ile beyan edilecektir.
Menkul sermaye iratlar› toplam›n›n 19.800 TL’yi afl›p aflmad›¤›n›n tespi- tinde, indirim oran› ve istisna uygulanabilecek menkul sermaye iratlar›- n›n, indirim oran› ve istisna uyguland›ktan sonra kalan k›s›mlar›n›n dik- kate al›nmas›, bu iratlar›n beyan edilmesinin gerekti¤i durumlarda ise in- dirim oran› ve istisna uyguland›ktan sonra kalan k›s›mlar›n›n beyan edil- mesi gerekmektedir.
01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan Devlet Tahvili ve Ha- zine Bonolar›ndan elde edilen gelirlere iliflkin Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 59 uncu maddesinde yer olan istisna uygulamas› 31.12.2007 tari- hinde son buldu¤undan, 01.01.2008 tarihinden itibaren bu k›ymetlerin faiz gelirleri ve elde ç›kar›lmas› dolay›s›yla elde edilen gelirler ile ilgili olarak istisna uygulamas› söz konusu de¤ildir.
‹ND‹R‹M ORANI UYGULANARAK BEYAN ED‹LECEK MENKUL SERMAYE ‹RATLARI
Gelir Vergisi Kanununda baz› menkul sermaye iratlar›n›n enflas- yondan ar›nd›r›ld›ktan sonra kalan tutarlar›n›n vergilendirilmesi öngörül- müfltür. Enflasyondan ar›nd›rmaya iliflkin indirim oran› 2008 y›l› için
%64,9 olarak belirlenmifltir.
2008 takvim y›l›nda elde edilen menkul sermaye iratlar›ndan, 01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan ve Gelir Vergisi Kanunun 75 inci maddesinin ikinci f›kras›n›n 5 numaral› bendinde say›lan her ne- vi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut ‹daresi, Kamu Ortak- l›¤› ‹daresi ve Özellefltirme ‹daresince ç›kar›lan menkul k›ymetlerden sa¤lanan gelirler indirim oran› uygulanmak suretiyle beyan edilecektir.
01/01/2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan, Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu faiz gelirlerinde gelir vergisi tevkifat oran› %0 olup, ra- kam›n s›f›r olmas› bu gelirlerin tevkifata tabi olma özelli¤ini etkileme- mektedir. Devlet Tahvili ve Hazine Bonolar›nda s›f›r olan tevkifat oran›, özel sektör tahvillerinden elde edilen faiz gelirlerinde %10 olarak uygu- lanmaktad›r.
Beyanname verme s›n›r› olan 19.800 TL’nin hesab›nda, indirim ora- n› uygulanabilecek menkul sermaye irad› tutar›, indirim oran› uygulan- d›ktan sonra kalan k›s›m itibariyle dikkate al›nacakt›r. Bu durumda, bafl- kaca beyan› gereken gelirlerin bulunmamas› halinde, indirim oran› uy- gulamas›ndan yararlanabilecek menkul sermaye irad›ndan, gayri safi tu- tarlar› toplam› 56.410, 25 TL’yi aflmayan tutarlar için y›ll›k beyanname verilmeyecektir.
Ayr›ca;
-Her nevi alacak faizleri
-Ticari iflletmelere dahil kazanç ve iratlar için
‹ndirim oran› uygulanmas› söz konusu de¤ildir.
DEVLET TAHV‹L‹, HAZ‹NE BONOSU VE EUROBONDLARDAN ELDE ED‹LEN GEL‹RLER
DEVLET TAHV‹L‹ VE HAZ‹NE BONOSU (TL cinsinden) FA‹Z GEL‹RLER‹
‹HRAÇ TAR‹H‹
01/01/2006 tarihinden önce 01/01/2006 tarihinden sonra
%64,9 ‘luk indirim oran› Geçici 67 nci madde uyguland›ktan sonra kalan kapsam›nda tevkifata tabi
tutar 19.800 TL’yi afl›yorsa oldu¤undan beyan beyan edilecektir edilmeyecektir.
DEVLET TAHV‹L‹ VE HAZ‹NE BONOSU
(Dövize, Alt›na veya baflka bir de¤ere endeksli)
FA‹Z GEL‹RLER‹
‹HRAÇ TAR‹H‹
01/01/2006 tarihinden önce 01/01/2006 tarihinde sonra 19.800 TL’yi afl›yorsa beyan Geçici 67 inci madde Kapsam›nda
edilecektir. tevkifata tabi oldu¤undan beyan edilmeyecektir.
EUROBOND FA‹Z GEL‹R‹
Eurobond, d›fl borçlanma kapsam›nda ç›kar›lan menkul k›ymet olup, yabanc› para cinsinden ihraç edilen uzun vadeli borçlanma arac›- d›r. Vergi uygulamas› bak›ndan da Devlet tahvili ve Hazine bonosu gibi de¤erlendirilmekle birlikte Eurobandlar Geçici 67 nci madde kapsam›n- da de¤ildir. Dolay›s›yla 2008 y›l›nda elde edilen ve 19.800 TL’yi aflmayan Euroband faiz gelirleri beyan edilmeyecektir.
01/01/2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan Devlet Tahvili ve Hazine Bonolar›ndan elde edilen gelirlere iliflkin Gelir Vergisi Kanunu- nun Geçici 59 uncu maddesinde yer alan istisna uygulamas› 31.12.2007 tarihinde son buldu¤undan, 01/01/2008 tarihinden itibaren bu k›ymetle- rin faiz gelirleri ve elden ç›kar›lmas› dolay›s›yla elde edilen gelirler ile il- gili olarak istisna uygulanmas› söz konusu de¤ildir.
KAR PAYLARININ VERG‹LEND‹R‹LMES‹
Gerçek kiflilerce, tam mükellef kurullardan elde edilen ve Gelir Vergisi Kanunu uygulamas› bak›m›ndan kar pay› say›lan gelirler afla¤›- daki gibidir.
-Her nevi’i hisse senetlerinin kar paylar›, -‹fltirak hisselerinden do¤an kazançlar,
-Kurumlar›n idare meclisi baflkan ve üyelerine verilen kar paylar›.
Tam mükellef kurumlardan elde edilen ve yukar›da say›lan kar paylar›n›n yar›s› gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar vergiye tabi gelir olarak dikkate al›nacakt›r. Beyana tabi baflka gelirlerin bulunmama- s› halinde, gelir 19.800 TL’yi afl›yor ise beyan edilecektir.
Beyan edilen tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, kurum bünyesinde kar›n da¤›t›m› aflamas›nda yap›lan %15 oran›ndaki vergi ke- sintisinin tamam› mahsup edilecek olup, mahsup sonras› kalan tutar ge- nel hükümler çerçevesinde red ve iade edilecektir.
Kurumlar 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dö- nemlerinde elde ettikleri kazançlar›n› da¤›tmalar› halinde, gerçek kifliler- ce elde edilen bu kar paylar›, tutar› ne olursa olsun y›ll›k beyanname ile beyan edilmeyecektir.
01/01/1999-31.12.2002 tarihleri aras›nda sona eren hesap dönemle- rine iliflkin olup, kurumlar vergisinde, istisna edilmifl kazançlar ile Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 61’inci maddesi kapsam›nda vergi kesintine tabi tutulmufl olan yat›r›m indirimi istisnas›ndan yararlanan kazançlar›n da¤›t›lmas› halinde, gerçek kiflilerce elde edilen kar paylar›n›n net tuta- r›na elde edilen kar pay›n›n 1/9’u eklendikten sonra bulunan tutar›n ya- r›s› vergiye tabi gelir olarak dikkate al›nacakt›r. Beyan edilen tutar›n 1/5’lik k›sm› hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecektir.
Öte yandan, 5811 say›l› Baz› Varl›klar›n Milli Ekonomiye Kazand›- r›lmas› Hakk›ndaki Kanunun Geçici 1’inci maddesi kapsam›ndaki ka- zançlar gelir vergisinden istisna tutulmufltur.
D‹⁄ER HUSUSLAR
1.5811 say›l› Kanunun Geçici 1’inci maddesi kapsam›ndaki kazanç- lar gelir vergisinden istisna olup, menkul sermaye iratlar›na iliflkin bildi- rimin ilgili sat›r›na yaz›lacakt›r.
2.Menkul Sermaye ‹ratlar›na iliflkin bildirim doldurulurken, sadece adi komandit flirketlerin komanditer ortaklar›, limited flirket ortaklar› ve anonim flirketlerin kurucu ortaklar› ile yönetim kurulu üyesi ortaklar›
ödemifl olduklar› Ba¤-Kur primlerini elde edilen menkul sermaye irad›
tutar›yla s›n›rl› olmak üzere indirebileceklerdir.
YURT DIfiINDA YAfiAYAN VATANDAfiLARIMIZIN ELDE ETT‹⁄‹
MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ BEYANI
Çal›flma veya oturma izni olarak alt› aydan fazla bir süre yurt d›fl›n- da yaflayan Türk vatandafllar›, Türkiye’de elde ettikleri vergi kesintisine tabi menkul sermaye iratlar› için tutar› ne olursa olsun beyanname ver- meyeceklerdir. Bu vatandafllar›m›z Türkiye’de elde ettikleri ve vergi ke- sintisine tabi tutulmam›fl menkul sermaye iratlar› için beyanname vere- ceklerdir.
A‹LE B‹REYLER‹ ‹LE KÜÇÜKLER‹N, KISITLILARIN VE MÜMEYY‹Z OLMAYANLARIN DURUMU
Menkul sermaye irad› elde eden aile bireylerinin (efl ve çocuk) be- yanname verip vermeyece¤i, aile bireylerinin her birinin, kendi nam ve hesaplar›na elde ettikleri gelirleri önceki bölümlerde yap›lan aç›klamalar çerçevesinde de¤erlendirmeleri ile belirlenecektir. Beyan edilmesi gere- ken gelirler için aile bireylerinin kendi adlar›na ayr› ayr› beyanname ver- meleri gerekmektedir. Verilecek olan beyanname , geliri elde eden aile bireyi ad›na düzenlenerek imzalanacakt›r.
Beyanname vermek zorunda olan kiflinin küçük veya k›s›tl› olmas›
ya da mümeyyiz olmamas› hallerinde beyanname, yine geliri elde eden ad›na düzenlenmekle birlikte, bu kifliler ad›na veli, vasi veya bu kiflileri temsile yetkili kayy›m taraf›ndan imzalanacak ve hangi s›fatla imzaland›-
¤› beyannamede belirtilecektir.
KES‹LEN VERG‹LER‹N MAHSUBU
Menkul sermaye iratlar› üzerinden kesilen vergilerden beyanname- ye dahil edilen gelire isabet eden k›s›m, beyanname üzerinden hesapla- nan vergiden mahsup edilecektir.
Kar paylar›n›n beyan edilmesi durumunda ise, beyan edilen tutar üze- rinden hesaplanan gelir vergisinden, kar paylar›n›n da¤›t›m› aflamas›nda kurum bünyesinde yap›lan vergi kesintisinin tamam› mahsup edilecektir.
01/01/2006 tarihinden önce TL cinsinden elde edilen Devlet Tahvi- li ve Hazine Bonosu faiz gelirlerinin beyan›nda, beyan edilen faiz tutar›
%64,9 ‘luk indirim oran› uyguland›ktan sonra kalan tutar oldu¤u için, mahsup edilecek vergi tutar› belirlenirken indirim oran›na karfl›l›k gelen k›s›m dikkate al›nmayacakt›r.
BEYANNAMEN‹N VER‹LME ZAMANI VE YER‹
1 Ocak-31 Aral›k 2008 döneminde elde edilen beyana tabi menkul sermaye iratlar›n›n, Y›ll›k Gelir Vergisi Beyannamesi ile 2009 y›l›n›n Mart ay›n›n yirmibeflinci günü akflam›na kadar (1 Mart-25 Mart) beyan edil- mesi gerekmektedir.
Beyanname mükellefin ikametgah›n›n bulundu¤u yer vergi dairesi- ne verilecektir.
HESAPLANAN VERG‹N‹N ÖDENME ZAMANI VE YER‹
Beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisi, 2009 y›l›n›n Mart ve Temmuz aylar›nda iki eflit taksitte ödenecektir. Birinci taksit 1-31 Mart 2009 , ikinci taksit ise 1-31 Temmuz 2009 tarihleri aras›nda ödenecektir.
Hesaplanan vergi, mükellefin ba¤l› oldu¤u vergi dairesine ödene- bilece¤i gibi, vergi tahsiline yetkili banka flubelerine de ödenebilecektir.
K‹MLER BEYANNAME VERECEK ?
2008 y›l›nda beyan edilmesi gereken menkul sermaye irad› elde edenler y›ll›k beyanname verecektir. Y›ll›k beyanname ile beyan edilme- si gereken menkul sermaye iratlar›ndan baz›lar›na iliflkin bilgiler afla¤›da tablo halinde gösterilmifltir.
Bu tablo, mükelleflerin menkul sermaye iratlar› d›fl›nda, beyan› ge- reken baflka gelirlerinin olmad›¤› varsay›larak haz›rlanm›flt›r.
MENKUL SERMAYE ‹RADNIN TÜRÜ BEYAN DURUMU ÖZELL‹KLER‹
Mevduat faizleri Beyan d›fl›
Özel Finans Kurumlar›nca
(Kat›l›m BanKas›) Ödenen Kar Paylar› Beyan D›fl› Vergi kesintisine --- tabi tutulmufllard›r.
Repo Gelirleri Beyan D›fl› Tutar› ne olursa olsun Beyan edilmeyeceklerdir.
---
01/01/2006 tarihinden itibaren ihraç Beyan D›fl›
edilen Devlet Tahvili ve Hazine Bonolar›n›n faiz gelirleri
---
Tüzel kiflili¤i haiz emekli sand›klar›, Beyan D›fl› Tutar› ne olursa olsun yard›m Sand›klar› ile emeklilik ve beyan
sigorta flirketleri taraf›ndan yap›lan edilmeyeceklerdir.
ödemeler.
Kurumlar vergisi mükelleflerince 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde
sona eren hesap dönemlerinde elde Beyan D›fl› ‹stisna edilen kazançlar›n da¤›t›m› halinde,
gerçek kiflilerce elde edilen kar paylar›
Kurumlar›n karlar›n› sermayeye eklenmek Tutar› ne olursa Suretiyle gerçeklefltirdikleri kar da¤›t›m olsun beyan
‹fllemlerinde gerçek kifli ortaklarca Beyan D›fl› edilmeyeceklerdir.
Elde edilen kar paylar›
5811 say›l› Baz› Varl›klar›n Milli
Ekonomiye Kazand›r›lmas› Hakk›nda Beyan D›fl› ‹stisna Kanunun Geçici 1 inci maddesi
kapsam›nda ki kazançlar
01.01.2006 tarihinden önce 960 TL’yi aflmas› Tevkifat ve istisna ihraç/iktisap edilen hisse senetleri halinde tamam› uygulanmayan ve tahvillerin vadesi gelmemifl beyan edilecektir gelirlere iliflkin kuponlar›n›n sat›fl›ndan elde 960 TL’lik beyan edilen bedeller haddinin afl›lmas›
halinde beyan edilecektir.
‹fltirak hisselerinin sahibi ad›na henüz 960 TL’yi aflmas›
tahakkuk etmemifl kar paylar›n›n halinde tamam›
devir ve temliki karfl›l›¤›nda al›nan beyan edilecektir.
para ve ay›nlar
Her çeflit senetlerin iskonto edilmesi 960 TL’yi aflmas›
karfl›l›¤›nda al›nan iskonto bedelleri halinde tamam›
Beyan edilecektir. Tevkifat ve istisna uygulanmayan gelirlere iliflkin K›y› bankac›l›¤›ndan (off-shore 960 TL’yi aflmas› 960 TL’lik beyan bankac›l›k)edilen faiz gelirleri halinde tamam› haddinin afl›lmas›
beyan edilecektir. halinde beyan edilecektir.
Yurt d›fl›nda elde edilen di¤er menkul 960 TL’yi aflmas›
sermaye iratlar› (faiz, repo, kar halinde tamam›
pay› v.b.) beyan edilecektir.
Her çeflit alacak faizleri 960 TL’yi aflmas›
halinde tamam›
beyan edilecektir.
01.01.2006 tarihinden önce ihraç %64,9 ‘luk indirim Tevkifat uygulanan edilen Devlet Tahvili ve Hazine oran› uyguland›ktan gelirlere iliflkin Bonosu Faiz gelirleri (TL cinsinden) sonra kalan tutar 19.800.-TL’lik 19.800 TL’yi tutar› aflmas›
afl›yorsa beyan halinde beyan edilecektir. edilecektir.
01.01.2006 tarihinden önce ihraç indirim oran› uygulan- edilen Devlet Tahvili ve Hazine mayacak olup, toplam Bonosu faiz gelirleri (dövize, alt›na tutar› 19.800 TL’yi veya baflka bir de¤ere endeksli) afl›yorsa beyanda
bulunulacakt›r.
1999-2002 tarihleri aras›nda Elde edilen sona eren hesap dönemlerinde kar pay›n›n net elde edilen kurumlar vergisinden tutar›na bu tutar›n istisna kazançlar ile yat›r›m indirimi 1/9’u eklenerek istisnas›ndan yararlanan kazançlar›n bulunacak tutar›nyar›s›
da¤›t›m› halinde gerçek kiflilerce elde gelir vergisinden edilen kar paylar› istisnaolup, kalan tutar
19.800 TL’yiafl›yorsa beyanda
bulunulacakt›r.
Her nev’i hisse senetlerinin Elde edilen kar Tevkifat kar paylar› pay›n›n brüt uygulanan
tutar›n›n yar›s› gelir gelirlere iliflkin vergisinden istisna 19.800 TL’lik tutar›
olup, kalan tutar aflmas› halinde 19.800 TL’yi beyan edilecektir.
afl›yorsa beyanda bulunulacakt›r.
‹fltirak hisselerinden do¤an Elde edilen kar
kazançlar pay›n›n
brüt tutar›n›n yar›s› gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar 19.800 TL’yi afl›yorsa beyanda bulunulacakt›r.
Kurumlar›n idare meclisi baflkan Elde edilen kar Ve üyelerine verilen kar paylar› pay›n›n brüt tutar›n›n
yar›s› gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar 19.800 TL’yi afl›yorsa beyanda bulunulacakt›r.
KONUYA ‹L‹fiK‹N ÖRNEKLER
ÖRNEK 1: (01.01.2006 Tarihinden Önce TL Cinsinden ‹hraç Edilen Devlet Tahvili Faiz Gelirinin Beyan›)
Bay Hakan Y›lmaz 2008 y›l›nda, 01/01/2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan Devlet tahvilinden brüt 65.000.- TL tutar›nda faiz geliri elde etmifltir. Elde edilen Devlet tahvili faiz gelirine indirim oran› uyguland›k- tan sonra kalan tutar [65.000 TL – (65.000 TL X %64,9) ] = 42.185 TL ol- maktad›r.
Söz konusu tahvilden elde edilen faiz geliri beyan s›n›r› olan 19.800 TL’yi aflt›¤›ndan beyan edilecektir.
Devlet tahvili faiz geliri s›f›r oranda vergi kesintisine tabidir.
Bu durumda ödenecek vergi afla¤›daki gibi olacakt›r.
Devlet tahvili faizi : 65.000.- TL
‹ndirim oran›na isabet eden tutar : 42.185 TL (65.000 TL X %64.9=)
Kalan Tutar : 22.815 TL (65.000 – 42.185 TL)
Hesaplanan Gelir Vergisi (ödenecek vergi) : 4.384,05
ÖRNEK2: (01/01/2006 Tarihinden Önce Döviz Cinsinden ‹h- raç Edilen Devlet Tahvili (Eurobond) Faiz Gelirinin Beyan›)
Beyan Derya YAMAN 2008 y›l›nda 01/01/2006 tarihinden önce ih- raç edilmifl olan döviz cinsinden Devlet tahvilinden 18.000 TL faiz geli- ri elde etmifltir.
Derya Han›m’›n elde etti¤i faiz geliri, döviz cinsinden Devlet tahvi- linden kaynakland›¤› için gelire indirim oran› uygulanmayacakt›r. Dev- let tahvili faiz geliri, s›f›r oran›nda vergi kesintisine tabi oldu¤undan ve tutar› beyan s›n›r› olan 19.800 TL’yi aflmad›¤›ndan y›ll›k beyanname ve- rilmeyecektir.
ÖRNEK 3: (01/01/2006 Tarihinden Önce ‹hraç Edilen Devlet Tahvili Faiz Geliri ile ‹flyeri Kira Gelirinin Beyan›)
Bay Murat ‹LER‹ 2008 y›l›nda, ihraç tarihi 30/09/2005 olan Devlet tahvilinden 700.000 TL faiz geliri ile iflyeri olarak kiraya verdi¤i gayri- menkulünden 42.000 TL brüt kira geliri elde etmifltir. ‹flyeri için ödenen kira bedelleri üzerinden 8.400 TL’lik gelir vergisi kesintisi yap›lm›flt›r.
Murat Bey iflyeri kira geliri ile ilgili olarak götürü gider yöntemini seçmifltir.
Murat Bey’in elde etti¤i faiz geliri, Devlet tahvili Türk Liras› cinsin- den oldu¤undan indirim oran› uygulanacak olup, kalan tutar ile iflyeri kara geliri tutar› toplam› 19.800 TL’yi beyan s›n›r›n› aflt›¤› için Devlet tah- vili faiz geliri ve iflyeri kira geliri beyan edilecektir.
Hesaplama afla¤›daki gibi olacakt›r;
Devlet tahvili : 700.000 TL
‹ndirim oran›na isabet eden tutar (700.000 TL X %64,9=) : 454.300 TL Kalan Tutar (700.000 TL –454.300 TL) : 245.700 TL Gayrimenkul sermaye irad› (iflyeri) : 42.000 TL Götürü Gider (42.000 X %25) : 10.500 TL Safi kira geliri ( 42.000 – 10.500 ) : 31.500 TL TOPLAM GEL‹R (245.700 +31.500 TL=) : 277.200 TL Hesaplanan Gelir Vergisi : 91.668 TL Kesinti yoluyla ödenen vergiler : 8.400 TL Ödenecek Gelir Vergisi : 83.268 TL
ÖRNEK 4: (01/01/2006 Tarihinden Önce TL Cinsinden ‹hraç Edilen Devlet Tahvili Faiz Geliri ‹le Birden Fazla ‹flverenden Elde Edilen Ücret Gelirlerinin Beyan›)
Bayan Hatice ‹NAN 2008 y›l›nda, 01/01/2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan Devlet tahvilinden 72.000 TL tutar›nda faiz geliri elde etmifl- tir. Hatice Han›m ayr›ca üç ayr› iflverenden ücret geliri elde etmekte olup, ücret gelirlerinin tamam› tevkif suretiyle vergilendirilmifltir.
Ücret gelirleri afla¤›daki gibidir.
Birinci iflverenden al›nan ücret : 48.000 TL
‹kinci iflverenden al›nan ücret : 12.000 TL Üçüncü iflverenden al›nan ücret : 11.500 TL Birinci iflverenden al›nan ücret geliri hariç, di¤er ücretlerin toplam›
19.800 TL beyan s›n›r›n› aflt›¤› için her halükarda ücret gelirleri beyan edilecektir. Ayr›ca, y›l içerisinde tevkif suretiyle ödenen vergiler hesap- lanan gelir vergisi tutar›ndan düflülecektir.
Hatice Han›m’›n 01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan Dev- let tahvili faiz gelirine indirim oran› uyguland›ktan sonra kalan tutar›
(72.000 TL – (72.000 TL X %64,9)= 25.272 TL olmaktad›r.
Buna göre Hatice Han›m›n 2008 y›l› beyan› afla¤›daki gibi olacak- t›r;
Devlet tahvili faiz : 72.000 TL
‹ndirim oran›na isabet eden tutar : 46.728 TL (72.000 TL x 64,9=)
Kalan Tutar : 25.272 TL (72.000 TL – 46.728 TL =)
Üç iflverenden al›nan ücret gelirleri toplam› : 71.500 TL TOPLAM GEL‹R : 96.772 TL (25.272 TL + 71.500 TL =)
Hesaplanan Gelir Vergisi : 28.518,20 TL Bu vergiden y›l içerisinde ücret geliri dolay›s›yla kesinti (tevkif) yo- luyla ödenen vergiler mahsup edilecektir.
ÖRNEK 5 : (Kar Paylar›n›n Beyan›)
Bay Muzaffer ONAR 2008 y›l›nda, tam mükellef bir kurum olan (X) Anonim fiirketinden brüt 425.000 TL tutar›nda kar pay› (temettü) elde et- mifltir. Bu mükellefin baflkaca geliri bulunmamaktad›r.
Elde edilen kar pay› kurum bünyesinde %15 nispetinde vergi ke- sintisine tabi tutulmufl olup, bu tutar 63.750 TL d›r.
Muzaffer Bey’in elde etti¤i kar pay›n›n yar›s› gelir vergisinden istis- na olup, kalan yar›s› 212.500 TL d›r. Bu tutar beyan s›n›r› olan 19.800 TL’yi aflt›¤› için beyan edilecektir. Kurum bünyesinde yap›lm›fl olan ver- gi kesintisinin tamam› hesaplanan vergiden mahsup edilecektir.
Bu durumda, hesaplama afla¤›daki gibi olacakt›r.
Kar Pay› : 425.000 TL
‹stisna Tutar› : 212.500 TL (425.000 X1/2=)
KALAN TUTAR : 212.500 TL Hesaplanan Vergi : 69.023 TL Mahsup Edilecek Vergi : 63.750 TL Ödenecek Gelir Vergisi : 5.273 TL
ÖRNEK 6: (01/01/2006 Tarihinden Önce ‹hraç Edilen Dövize Endeksli Devlet Tahvili Faiz Geliri ve 01/01/2006 Tarihinden Önce TL Cinsinden ‹hraç Edilen Hazine Bonosu Faiz Gelirlerinin Beyan›)
Bay Ali AK 2008 y›l›nda 01/01/2006 tarihinden önce ihraç edilmifl olan dövize endeksli Devlet tahvilinden 4000 TL 01/01/2006 tarihinden önce TL cinsinden ihraç edilmifl olan Hazine bonosundan ise 45.000 TL faiz geliri elde etmifltir.
Dövize Endeksli devlet tahvili faiz gelirine söz konusu tahvil dövi- ze endeksli oldu¤u için indirim oran› (%64,9) uygulanmayacak olup, TL cinsinden ihraç edilmifl olan Hazine bonosu faiz gelirine ise %64,9 ‘luk indirim oran› uygulanacakt›r.
Devlet tahvili faizi : 4.000 TL Hazine bonosu faize : 45.000 TL
‹ndirim oran›na isabet eden tutar : 29.205 TL (45.000 TLX %64,9=)
Kalan Tutar : 15.795 TL (45.000T – 29.205 TL=)
TOPLAM FA‹Z GEL‹R‹ : 19.795 TL (4000 TL + 15.795 TL )=)
Ali Bey’in 2008 y›l›nda elde etti¤i faiz gelirleri toplam› beyan s›n›r›
olan 19.800 TL’nin alt›nda kald›¤›ndan beyan edilmeyecektir.
Gelir Ortakl›¤› Senedi (Revenue Sharing Certificate)
Türkiye’de Gelir Ortakl›¤› Senedi 17.03.1984 tarih ve 2983 say›l› Ta- sarruflar›n Teflviki ve Kamu Yat›r›mlar›n›n H›zland›r›lmas› Hakk›ndaki Kanun ile yürürlü¤e girmifltir.
Kamu kurum ve kurulufllar›na (Kamu ‹ktisadi Kurulufllar› ve ‹ktisa- di Devlet Teflekkülleri) ait alt yap› tesislerinin gelirlerine hakiki ve hük- mi flah›slar›n ortak olmas› için ç›kar›lacak senetlerdir (Tasarruflar›n Teflviki ve Kamu Yat›r›mlar›n›n H›zland›r›lmas› Hakk›ndaki Kanunun Md.3/c).
Gelir ortakl›¤› senetlerini kamu kurum ve kurulufllar› taraf›ndan ç›- kart›l›r. Dolay›s›yla, kamu kurum ve kurulufllar›n›n altyap› tesislerinin gelirlerine, gerçek ve tüzel kiflilerinin ortak olmas› için ç›kart›lan senet- lerdir. Bu senetler gelir getiren senetlerdir. Belli bir gelir taahhüdü olma- y›p, altyap› tesislerinin belirlenen vadelerde elde etti¤i gelirler göre bir gelir kayna¤› teflkil eder. Gelir Ortakl›¤› Senetleri, T.C.Baflbakanl›k Top- lu Konut ve Kamu Ortakl›¤› ‹daresi Baflkanl›¤› taraf›ndan hamiline yaz›- l› olarak ç›kart›l›r. Senet hamileri, vadeyi beklemeden k›st faiz ile birlik- te anaparalar›n› geri isteyebilirler, senetleri ald›klar› bankaya geri ver- mek kayd›yla. Örnek olarak, Keban ve Oymap›nar Barajlar› Gelir Ortak- l›¤› Senedi, Hasan U¤urlu Baraj› Gelir Ortakl›¤› Senedi ve ‹stanbul Birin- ci Bo¤az Köprüsü Gelir Ortakl›¤› Senetlerini verebiliriz. Bu senetler Türk Liras› karfl›l›¤› olabilece¤i gibi dövize endeksli de olabilir.
VUK.’un 279’uncu maddesi gere¤ince, gelir ortakl›¤› senetleri bor- sa rayiciyle de¤erlenmesi gerekmektedir.
Hazine Bonosu (Treasury bond)
Hazine ve D›fl Ticaret Müsteflarl›¤› (Hazine) taraf›ndan Devlet’ in nakit aç›klar›n› finanse etmek için ihraç edilen k›sa vadeli bir finansal araçt›r. Hamiline olarak ihraç edilen hazine bonolar›n›n vadeleri bir y›l- dan k›sad›r. Ayn› zamanda bir borç senedidir.
Hazine, k›sa vadede paraya ihtiyaç duydu¤u zaman ç›kartt›¤› bono- lar› bankalara ve halka ihale ile sat›fla ç›kartarak ihtiyac› olan paray› el- de etmifl olur. Bonolardaki faiz oranlar› borsa ve piyasada dikkatlice ta- kip edilir. Oluflan bu faiz oranlar›n›n yükselmesi halinde, hazinenin borçlanma ihtiyac›n›n yüksek oldu¤unu gösterir. Faizlerinin düflmesi ha- linde, hazinenin paraya fazla ihtiyac›n›n olmad›¤›n› veya ihtiyac› olan paray› baflka kaynaklardan temin etti¤ini gösterir.
Hazine, bazen vadesi gelen borçlar› ödemek için iç borçlanma ola- rak hazine bonosu ç›kartarak sat›flla nakit para toplama yoluna gider.
Hazine bonolar› kupon tafl›maz ve iskonto esas›na göre ihraç edi- lir. Yani, bononun üzerinde gösterilen tutar vade sonunda anapara ve faiz dahil ödenecek paray› gösterir. Bonolar›n ihrac›nda fiilen borçlan›- lan tutar, bononun nominal de¤erinden içerdi¤i faiz tutar› düflülerek bu- lunur. Hazine bonolar›nda getiri sabittir ve önceden hesaplanabilir.(4)
Hazine bonosu, VUK.’un 279’uncu maddesine göre borsa rayici ile de¤erlenir.
Eurobond (Avrupa Tahvili)
Çokuluslu bankalar›n ve di¤er güvence veren kurumlar›n olufltur- du¤u sendikasyonla tahvili ç›karan ülke d›fl›nda di¤er ülkelere sat›lmak amac›yla ç›kart›lan tahvillere Avrupa Tahvili (Eurobond) denir.(5) Ayn›
zamanda, hükümet yada flirketlerin, kendi ülkeleri d›fl›nda kaynak sa¤- lamak amac›yla, yabanc› para birimlerinden sat›fla sunduklar›, genellikle uzun vadeli borçlanma araçlar›d›r.
Eurobond’lar, hazinenin d›fl borçlanmada kulland›¤› 364 günden daha uzun vadeli tahvillerdir.
Türkiye için yeni bir yat›r›m arac› olan Eurobond’lar›n para birimi genellikle Amerikan Dolar› (USD)’d›r.Bununla birlikte Euro, Japon Yeni,
‹sviçre Frang› ve di¤er döviz cinsleri üzerinden ç›kar›lan Eurobond’lar da bulunmaktad›r.
Kendilerine yetki verilen bankalar, yabanc› para biriminde Euro- bond al›m ve sat›mlar›n› yurt içinde ve yurt d›fl›nda yap›lmaktad›r.
Türk Paras› K›ymetini Korumu Hakk›nda 32 Say›l› Karar›n›n 15 in- ci maddesinin (a) f›kras›na göre; menkul k›ymetlerin ve di¤er sermaye piyasas› araçlar›n›n yurda girifli ve ç›k›fl› serbesttir.
Eurobond’lar›n hukuki boyutu, SPK.’n›n 3.maddesine göre menkul k›ymet olarak kabul edilmifltir. ‹lgili kanun hükmü flöyledir.”Menkul K›ymetler: Ortakl›k veya alacakl›l›k sa¤layan, belirli bir mebla¤›
temsil eden, yat›r›m arac› olarak kullan›lan, dönemsel gelir geti- ren, misli nitelikte, seri halinde ç›kar›lan, ibareleri ayn› olan ve flartlar› Kurulca belirlenen k›ymetli evrakt›r.”
Maliye’nin eurobond al›m-sat›m kazanc› hakk›ndaki görüflü ise flöy- ledir. “Yabanc› para cinsinden ihraç edilmifl olan tahvil ve bonola- r›n elden ç›kar›lmas›ndan do¤an kazanc›n, elden ç›karma karfl›l›-
¤›nda elde edilen yabanc› para tutar›n›n Türk Liras› karfl›l›¤›ndan, bunlar›n al›m›nda ödenen yabanc› para tutar›n›n Türk Liras› kar- fl›l›¤› ve varsa sat›fl giderlerinin düflülmesi sonucu hesaplanmas›
gerekir. Al›m ve sat›m›n farkl› aylarda gerçekleflmesi durumunda elde edilen kazanc›n tespitinde maliyet bedeli toptan eflya fiyat
endeksindeki art›fl oran›nda art›r›larak dikkate al›nacakt›r (Mali- ye Bakarl›¤›, 27.10.2004 tarih ve B.07.0.GEL.0.43/4305-359/050915 say›l› Özelgesi).
Baz› yazarlara göre Eurobond’lar›n Gelir Vergisinin Geçici 59 uncu maddesinde belirtilen devlet tahvili tan›m›n›n d›fl›nda oldu¤u ve dolay›- s›yla Eurobond’un bu maddeden yararlan›lmas›n›n mümkün olmad›¤›
görüflü vard›r. Bu yazarlar, Eurobond’un bir devlet tahvili de¤il, bir Dev- let D›fl Borçlanma Senedi olarak kabul etmektedirler. Ayn› yazarlar, Ge- lir Vergisi Kanunun 75/5 maddesinde ad› geçen Devlet Tahvili ise Bir y›ldan fazla (364 günden fazla) olan uzun vadeli Devlet ‹ç Borçlanma Senetlerinin kastedildi¤i savunulmaktad›r.
Euroband’lar, SPK.’ya göre menkul k›ymet say›lmaktad›r.
Eurobond’lar nominal bedelleri ile ihraç edilir. Ancak, ihraç edildik- leri tarihte nominal bedelleri alt›nda iskontolu olarak sat›lmaktad›r. Va- desi geldi¤i zaman nominal bedeli ile itfa edilir. Gelir ise, nominal be- del ile iskontolu bedel aras›ndaki farktan oluflur.
Eurobond’dan üç flekilde gelir elde edilir.
1.Eurobond ihraç edildi¤i tarihten itfa edildi¤i tarihe kadar elde tutu- larak sa¤lanan kazanç, menkul sermaye irad› olarak dikkate al›nacak.
2.Eurobond’un itfa tarihi beklenmeden iskontolu sat›larak elde edi- len gelir Gelir Vergisi Kanunun Mükerrer 80 inci maddesine göre de¤er art›fl kazanc› olarak dikkate al›nacak
3.Devaml› olarak Eurobond’lar›n al›m-sat›m› yap›lmas› halinde elde edilen kazanç ise ticari kazanç olarak dikkate al›nacakt›r.
Eurobondlar d›fl borçlanma kapsam›nda ç›kar›lan menkul k›ymet olup, yabanc› para cinsiden ihraç edilen uzun vadeli borçlanma araçla-
r›d›r. Vergi uygulamas› bak›m›ndan da Devlet tahvili ve Hazine bonosu gibi de¤erlendirilmektedirler.
Bedelsiz Hisse Senetleri
Hisse senetleri ile fon portföyünün en az yüzde 51’i Türkiye’de ku- rulmufl bulunan flirketlerin hisse senetlerinden oluflan yat›r›m fonu kat›l- ma belgeleri al›fl bedeliyle, bunlar d›fl›nda kalan her türlü menkul k›ymet borsa rayici ile de¤erlenir (VUK. Md.279). 4369 say›l› Yasa ile de¤iflen bu maddenin amir hükmüne göre; hisse senetleri, borsadaki de¤erlerinin ar- t›fl ve azal›fl durumuna bak›lmaks›z›n al›fl de¤eri ile de¤erlenecektir.
fiirket öz kayna¤›nda bulunan da¤›t›lmam›fl karlar›n sermayeye ila- ve edilmesi bir kar da¤›t›m› say›lmayacakt›r. Dolay›s›yla, da¤›t›lmam›fl karlar, de¤erleme fonlar›n›n vb.nin sermayeye ilave edilmesi nedeniyle, ortaklara verilecek hisse senetleri bedelsiz olarak iktisap edilmifl olacak.
Bu tür sermaye art›fllar›nda, öz kaynaklarda bir art›fl olmad›¤›ndan dolay› hisse senetlerinin miktar itibariyle takip edilmesi gerekir.
5-fiÜPHEL‹ ALACAKLAR
fiüpheli Alacaklar,VUK.’un “323’üncü maddesinde düzenlenmifl olup madde hükmü afla¤›daki gibidir;
“Ticari ve zirai kazanc›n elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak flart›yla:
1. Dava veya icra safhas›nda bulunan alacaklar ;
2-Yap›lan protestoya veya yaz› ile bir defadan fazla istenilmesine ra¤men borçlu taraf›ndan ödenmemifl bulunan dava ve icra takibine de¤meyecek derecede küçük alacaklar ; fiüpheli alacak say›l›r.
Yukar›da yaz›l› flüpheli alacaklar için de¤erleme gününün tasarruf de¤erine göre pasifte karfl›l›k ayr›labilir.Bu karfl›l›¤›n hangi alacaklara ait oldu¤u karfl›l›k hesab›nda gösterilir.
Teminatl› alacaklarda bu karfl›l›k teminattan geri kalan miktara inhisar eder.fiüpheli alacaklar›n sonradan tahsil edilen miktarlar› tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesab›na intikal ettirilir.”
Dönem sonunda senetli veya senetsiz alacaklar›n taramas› yap›la- rak tahsili flüpheli hale gelenler için mutlaka dava veya icra aflamas›na baflvurularak flüpheli alacak karfl›l›¤› ayr›lmal›d›r.Dava ve icra safhas›na baflvurmadan mükelleflerce flüpheli alacak karfl›l›¤› ayr›lmas› halin- de,vergi uygulamas› aç›s›ndan karfl›l›k gideri kanunen kabul edilmeyen gider olarak y›ll›k beyannamede kurum kazanc› matrah›na ilave edilme- lidir.
fiüpheli Alacak Karfl›l›¤› Ayr›lmas› ‹çin Gereken fiartlar
-Alacak ,ticari veya zirai kazanc›n elde edilmesi ve idame ettirilme- sine ba¤l› olmal›d›r,
-Bilanço esas›nda defter tutulmal›d›r,
-Alacak zaman›nda tahsil edilmemifl olmal›d›r,
-Alacak teminats›z olmal› veya teminat yetersiz olmal›d›r,
-Alacak ya dava veya icra safhas›nda bulunmal› ya da yap›lan pro- testoya veya yaz› ile bir defadan fazla istenilmesine ra¤men borçlu tara- f›ndan ödenmemifl bulunan dava ve icra takibine de¤meyecek derecede küçük alacaklar olmal›d›r,
-Alacak tahakkuk ettirilmifl olmal›d›r,
-Alacak de¤erleme günü itibariyle flüpheli hale gelmelidir,
-fiüpheli hale gelen alaca¤›n zarar olarak dikkate al›nabilmesi için an›lan alacak için de¤erleme gününün tasarruf de¤erine göre pasifte kar- fl›l›k ayr›lmas› gerekmektedir.fiüpheli alacak karfl›l›¤› ancak alaca¤›n flüp- heli hale geldi¤i y›l için ayr›labilir.Alaca¤›n flüpheli hale geldi¤i y›lda kar- fl›l›k ay›rmayan iflletmeler daha sonraki y›llarda bu haklar›n› kaybederler.
-Karfl›l›k ayr›lmak suretiyle zarara intikal ettirilen flüpheli alacaklar- da daha sonraki dönemlerde tahsil edilmeleri halinde tahsil edildikleri dönemin kar›na ilave edilirler.
-Mahkemeye dava, icraya takip dilekçesinin verilmifl olmas›, alaca-
¤›n dava veya icra safhas›n›n bafllam›fl olmas› demektir. Dava ve icra safhas›n›n takip edilmesi gerekir. Sadece baflvurmak yeterli de¤ildir.Ak- si takdirde flüpheli alacak niteli¤ini kaybeder.
-Dava ve icra takibinde borçlu ve alacakl›lar›n›n karfl›l›kl› anlaflarak alaca¤› yeni bir senede ba¤lamalar› halinde alacak, flüpheli alacak nite- li¤ini kaybeder.
-Alaca¤›n teminats›z olmas› veya teminat›n yetersiz olmas› gerekir.
-Karfl›l›¤›n hangi alaca¤a ait oldu¤u belirtilmelidir.
Dava ve icra takibene de¤emeyecek derecede küçük alacaklara flüpheli alacak karfl›l›¤› ayr›lmas› ile ilgili Maliye Bakanl›¤›’n›n bir muk- tezas› flöyledir.
“Yap›lan protestoya veya yaz› ile bir defadan fazla istenilmifl olma- s›na ra¤men borçlu taraf›ndan ödenmemifl bulunan dava veya icra taki- bine de¤meyecek derecede küçük alacaklarda miktar›n belirlenmesinde bu alacaklar için yap›lacak dava ve icra masraf›n›n kriter olarak göz önünde bulundurulmas› gerekmektedir. Bir baflka ifade ile avukat ücre- ti, noter veya mahkeme masraf› vs. tahmini olarak hesaplanarak alacak- la k›yaslanacakt›r. Söz konusu masraf›n alacak tutar›na yak›n veya fazla olmas› ve di¤er flartlar›n da gerçekleflmesi halinde karfl›l›k ayr›lmas›
mümkün bulunmaktad›r” (4.2.1999 tarih ve 29/2923-323-151/3439 say›l›
mukteza)
Özellikli Durumlar
-Kredili mal veya hizmet sat›fllar› üzerinden hesaplanan katma de-
¤er vergisinin tahsili flüpheli hale gelmesi halinde, alaca¤›n ilgili döne- min kay›tlar›na girmesi ve katma de¤er vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi gerekir.
Katma de¤er vergisinin flüpheli alacak haline gelmesi için VUK.’un 323. maddesinde belirtilen hükümlerinin has›l olmas› gerekir.
-Yurt d›fl›nda tahsil edilmeyen alacaklar için flüpheli alacak karfl›l›-
¤› ayr›labilir. Ancak, VUK.’da yurt d›fl›nda tahsil edilmeyen alacaklar için ayr›ca bir düzenleme getirmemifltir. Dolay›s›yla, tahsili flüpheye düflen bu alacaklar için yurt içinde oldu¤u gibi yurt d›fl›nda da dava aç›lmas›
ve aç›lan bu davan›n d›fl temsilciliklerinden onaylat›lmas› gerekir.
-Yabanc› para cinsinden olan alacaklar, VUK.’un 323’üncü madde- sindeki hükümler çerçevesinde flüpheli karfl›l›k ayr›labilecektir. De¤erle- me gününde oluflan kur farklar› dahil edilerek karfl›l›k ayr›l›r.
-Aciz varakas›na ba¤lanan alacaklarda, bu vesikada belirtilen tutar kadar karfl›l›k ayr›lmas› gerekir.
-Mal›n veya hizmetin tesliminde önce ödenen avanslar için flüphe- li alacak karfl›l›¤› ayr›lmas› mümkün de¤ildir. Bir alaca¤›n flüpheli hale gelmesi için, alaca¤›n mutlak surette daha önce has›lat hesaplara intikal etmesi gerekir.
-‹flas halindeki kiflilerden olan alacaklar için karfl›l›k ay›rma olana-
¤› vard›r.
Katma De¤er Vergisi ‹çin fiüpheli Alacak Karfl›l›¤›
Vergi Usul Kanununun 323 üncü maddesinde bir alaca¤›n flüpheli alacak olarak de¤erlendirilmesinde aran›lan flartlar gösterilmifltir.
Katma De¤er Vergisi, ekonomik faaliyetlerin do¤al bir sonucu ola- rak ortaya ç›kan ve iflletmenin al›fllar› s›ras›nda ödedi¤i, iflletme alacak- lar›n›n bir unsurunu teflkil eden ve do¤rudan do¤ruya mal (veya hizmet) tesliminden (veya ifas›ndan) kaynaklanan bir alacakt›r.
Bu itibarla, katma de¤er vergisinden kaynaklanan alacak için flüp- heli alacak karfl›l›¤› ayr›labilmesi; yukar›daki madde hükmünde yer alan flartlar›n mevcut olmas›, alaca¤›n ilgili dönemin kay›tlar›na girmesi ve katma de¤er vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi halinde mümkün olacakt›r. (VUK G.Tebli¤ No:334)
Bize göre, yukar›da yap›lan aç›klamalar çerçevesinde, dava ve ic- ra konusunu teflkil eden alacaklar içinde ÖTV varsa flüpheli alacak kar- fl›l›¤› ayr›lmal›d›r.
fiüpheli Alacaklarda Muhasebe Kayd›
Örnek;
E.‹nflaat A.fi. 15.8.2008 tarihinde (X) firmas›na 30.000 YTL tutar›nda mal satm›fl ve karfl›l›¤›nda senet alm›flt›r. Senet bedelini ödemek isteme- yen (X) firmas› için 25.11.2008 tarihinde dava aç›lm›fl ve karfl›l›k ayr›l- m›flt›r.
Vergi Usul Kanununa göre flüpheli hale gelen bu alaca¤›n muhase- belefltirilmesi afla¤›daki gibi olacakt›r.
______________________ 15.8.2008 ______________________
121- Alacak Senetleri 50.000.-
600- Yurtiçi Sat›fllar 30.000.- 391- Hesaplanan KDV 5.4000.-
______________________ 25.11.2008 ______________________
128- fiüpheli Ticari Alacaklar 35.400.-
121- Alacak Senetleri 35.400.-
______________________ 25.11.2008 ______________________
654- Karfl›l›k Giderleri 35.400.- 129- fiüpheli Ticari Alacaklar
Karfl›l›¤› 35.400.-
______________________ 31.12.2008 ______________________
690- Dönem Kar› veya Zarar› 35.400.-
654- Karfl›l›k Giderleri 35.400.-
______________________ / ______________________
6-STOKLAR
Bu grup, iflletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amac›yla edindi¤i, ilk madde ve malzeme, yar› mamul, mamul, ticari mal, yan ürün, art›k ve hurda gibi bir y›ldan az bir sürede kullan›lacak olan veya bir y›l içerisinde nakde çevrilebilece¤i düflünülen varl›klardan oluflur. Faturas› gelmemifl stoklar ilgili bulunduklar› kalemin içinde gös- terilir.
‹flletmeye giren mallar, afla¤›daki stok hesaplar›nda takip edilir.
-‹lk Madde ve Malzeme, -Yar› Maluller-Üretim, -Mamuller,
-Ticari Mallar, -Di¤er Stoklar,
-Verilen Siparifl Avanslar›.
Envanter Ǜkarmak
Envanter, Frans›zca’dan dilimize geçmifltir. Sözlük anlam›: Bir tica- ret kuruluflunun para, mal ve di¤er varl›klar›yla genel olarak borçlu ve alacakl› durumlar›n›, nicelikleri ve de¤erleriyle ayr›nt›l› olarak gösterme.
Bu durumu gösteren çizelge.
Defter ve belge üzerinden ç›kar›lan envantere kay›tl› envanter, saymak, ölçmek, tartmak suretiyle tespit edilen envantere ise fiili en- vanter olarak ifade edilir.
Sene sonunda muhakkak fiili envanter yap›lmal›d›r. Fiili envanter ile kay›tl› envanter aras›nda fark tespit edilmesi halinde, nedenleri arafl- t›r›larak envanter sonuçlar› fiili envanter seviyesine getirilmelidir.
Gelir Vergisi Kanunun Mükerrer Md.120 “...Geçici vergi matrah›n›n hesaplanmas›nda dönem sonu mal mevcutlar›, kay›tlar üzerinden tespit edilebilir.” demek suretiyle, dönem sonlar›ndaki (geçici vergi için dö- nem sonlar›) envanter ç›karma zorunlulu¤u getirmemifltir.
Envanter ç›karmak, bilanço günündeki mevcutlar›, alacaklar› ve borçlar› saymak, ölçmek, tartmak ve de¤erlemek suretiyle kesin bir fle- kilde ve müfredatl› olarak tespit etmektir (VUK Md.186).
fiu kadar ki, ticari teamüle göre tart›lmas›, say›lmas› ve ölçülmesi mutat olmayan mallar›n de¤erleri tahminen tespit olunur.
Ayn› tan›mlama TTK.’n›n 73.maddesinde de hükme ba¤lanm›flt›r.
Envanter ve bilançonun taallük etti¤i tarihe “bilanço günü” denir. ‹fl y›l›, alt› aydan az , on iki aydan çok olamaz. Kanunda aksine hüküm ol-
