Vergi uygulamas› bak›m›ndan mükellefler, vergi ile ilgili; servet, sermaye ve hesap durumunu tespit etmek, faaliyet ve hesap neticelerini tespit etmek, muameleleri belli etmek, hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek, hesap ve kay›tlar›n›n yard›m› ile üçüncü flah›slar›n vergi karfl›s›ndaki durumlar›n› (emanet mahiyetindeki de¤erler dahil) kontrol etmek ve incelemek bak›m›ndan yasalarda yaz›l› olan defterleri tutmak zorundad›rlar.
Vergi Usul Kanunu’nun 172 inci maddesinde defter tutmak zorun-da olan gerçek ve tüzel kifliler hüküm alt›na al›nm›flt›r.
1.Ticaret ve sanat erbab›, 2.Ticaret flirketleri,
3.‹ktisadi kamu müesseseleri,
4.Dernek ve vak›flara ait iktisadi iflletmeler, 5.Serbest meslek erbab›,
6.Çiftçiler,
‹ktisadi kamu müesseseleriyle dernek ve vak›flara ait iktisadi ifllet-meler defter tutma bak›m›ndan tüccarlar›n tabi olduklar› hükümlere ta-bidirler.
Defter Tutmak Mecburiyetinde Olmayanlar
Afla¤›da yaz›l› gerçek ve tüzel kifliler defter tutmak zorunda de¤il-lerdir.
1.Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler,
2.Gelir Vergisi Kanununa göre kazançlar› basit usulde tespit edilenler;
3.Kurumlar vergisinden muaf olanlar:
a.‹ktisadi kamu müesseseleri,
b.Dernek ve vak›flara ait iktisadi iflletmeler.
Defter Tutma Bak›m›ndan Tüccarlar
Defter tutma bak›m›ndan tüccarlar iki s›n›fa ayr›l›r.
a.Birinci S›n›f: Bilanço esas›na göre defter tutanlar tüccarlar, b.‹kinci S›n›f: ‹flletme esas›na göre defter tutan tüccarlar.
Birinci S›n›f Tüccarlar
Birinci s›n›f tüccarlar VUK.’un 177.maddesinde 6 bent halinde say›l-m›flt›r.
1.1.2008 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere bilanço hesab› esa-s›na göre defter tutma hadleri; (378 No.lu G.Tebli¤ gere¤ince)
1.Sat›n ald›klar› mallar› oldu¤u gibi veya iflledikten sonra satan ve y›ll›k al›mlar›n›n tutar› 107.000 .-YTL veya sat›fllar›n›n tutar› 150..000.-YTL aflanlar,
2.Birinci bentte yaz›l› olanlar›n d›fl›ndaki ifllerle u¤rafl›p da bir y›l içinde elde ettikleri gayri safi ifl has›lat› 60.000.-YTL aflanlar,
3.1 ve 2 numaral› bentlerde yaz›l› ifllerin birlikte yap›lmas› halinde 2 numaral› bentte yaz›l› ifl has›lat›n›n befl kat› ile y›ll›k sat›fl tutar›n›n top-lam› 107..000.-YTL aflanlar,
4.Her türlü ticaret flirketleri (Adi flirketler ifltigal nevileri yukar›daki bentlerden hangisine giriyorsa o bent hükmüne tabidir.),
5.Kurumlar Vergisine tabi olan di¤er tüzel kifliler (Bunlardan iflleri-nin icab› bilanço esas›na göre defter tutmalar›na imkan veya lüzum gö-rülmeyenlerin iflletme hesab›na göre defter tutmalar›na Maliye
Bakanl›-¤›nca müsaade edilir.),
6.‹htiyari olarak bilanço esas›na göre defter tutmay› tercih edenler.
‹kinci S›n›f Tüccarlar
‹kinci s›n›f tüccarlara dahil olanlar afla¤›da yaz›lm›flt›r.
1.VUK.’un 177.maddede yaz›l› olanlar›n d›fl›nda kalanlar,
2.Kurumlar vergisi mükelleflerinden iflletme hesab› esas›na göre defter tutmalar›na Maliye Bakanl›¤›nca müsaade edilenler.
Yeniden ifle bafllayan tüccarlar y›ll›k ifl hacimlerine göre s›n›fland›-r›l›ncaya kadar ikinci s›n›f tüccarlar gibi hareket edebilirler.
S›n›f De¤ifltirme
a.Birinci S›n›ftan ‹kinci S›n›fa Geçifl
Birinci s›n›f tüccarlar afla¤›daki flartlara uydu¤u takdirde, bu flartla-r›n tahakkukunu takip eden hesap döneminden bafllayarak, ikinci s›n›fa geçebilirler.
1.Bir hesap döneminin ifl hacmi VUK.’un 177.maddede yaz›l› had-lerden %20 yi aflan bir nispette düflük olursa, veya;
2.Arka arkaya üç dönemin ifl hacmi 177.maddede yaz›l› hadlere na-zaran %20 ye kadar bir düflüklük gösterirse.
b.‹kinci S›n›ftan Birinci S›n›fa Geçifl
‹kinci s›n›f tüccarlar afla¤›daki flartlara uydu¤u takdirde, bu flartlar›n tahakkukunu takip eden hesap döneminden bafllayarak birinci s›n›fa ge-çebilirler.
1.Bir hesap döneminin ifl hacmi 177.maddede yaz›l› hadlerden %20 yi aflan bir nispette fazla olursa, veya;
2.Arka arkaya 2 dönemin ifl hacmi 177.maddede yaz›l› hadlere na-zaran %20 ye kadar bir fazlal›k gösterirse.
Ayr›ca, ikinci s›n›f tüccarlar diledikleri takdirde bilanço esas›na gö-re defter tutabilirler.
Bilanço Esas›na Göre Defter Tutma a.Yevmiye Defteri
Kayda al›nmas› gereken ifllemlerin tarih s›ras›yla ve madde halinde düzenli olarak yaz›ld›¤› defterdir.
Yevmiye defteri, ciltli ve sahifeleri müteselsil s›ra numaral› olur.
Mükellefler diledikleri takdirde yevmiye defteri ve tutulmas› zorunlu
di-¤er defterlerini muteharr›k yaprakl› olarak kullanabilirler. Notere tasdi-ki zorunlu olan defterlerdendir.
b.Defteri Kebir
Yevmiye defterine kaydedilmifl ifllemler, buradan ilgili hesaplara da¤›t›m ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir. Büyük defter olarak da an›l›r. VUK.’a göre notere tasdiki zorunlu olan defterlerden
de-¤ildir.
c.Envanter Defteri
Envanter defterine ifle bafllama tarihinde ve mütaak›ben her hesap döneminin sonunda ç›kar›lan envanterler ve bilançolar kaydolunur ve bu tarihe “bilanço günü” denir. Envanter defteri ciltli ve sayfalar› müte-selsil s›ra numaral› olur (VUK Md.185).
Notere tasdiki zorunlu olan defterlerdendir.
.‹flletme Hesab› Esas›na Göre Defter Tutma
‹flletme esas› hesab›nda iflletme defteri tutulur.
‹flletme defterin sol taraf›na giderler, sa¤ taraf›na has›latlar kaydedilir.
Giderler: Sat›n al›nan mallar veya yapt›r›lan hizmetler karfl›l›¤›nda ödenen veya borçlan›lan paralar ve iflletme ile ilgili di¤er bütün giderler kaydedilir.
Gelirler: Sat›lan mal bedeli veya yap›lan hizmet karfl›l›¤› olarak tah-sil edilen paralarla tahakkuk eden alacaklar ve iflletme faaliyetinden el-de edilen di¤er bütün has›latlar kaydolunur.
Gayrimenkuller ve amortismana tabi iktisadi k›ymetler iflletme def-terine kaydedilmez. Bu k›ymetler ayr› bir tabloda tutulur ve amortis-manlar ayr›l›r. Ayr›lan amortisamortis-manlar bu defterin gider k›sm›na kaydedi-lir.
‹flletme defteri tutan mükellefler, her hesap dönemi sonunda “ifllet-me hesab› hulasas›” ç›kart›rlar.
Bu defterler yasal süresi içinde noterden tasdik edilir.
S›nai Müesseselerin Tutacaklar› Özel Kay›tlar 1.‹malat Defteri
Birinci s›n›f tüccarlardan devaml› olarak imalat ile u¤raflanlar ayr›-ca imalat defteri tutarlar.
Bu defterin içeri¤i hakk›nda VUK.’un 197.maddesinde hüküm alt›-na al›nm›flt›r.
2.Kombine ‹malat Defteri
VUK.’un 198.maddesinde hüküm alt›na al›nm›flt›r.
Ham maddeden tam mamul vücuda getirilinceye kadar geçen müs-takil imal safhalar›nda ayr›, ayr› emtia mahiyetini arz eden maddeler el-de edildi¤i (iplik-dokuma, ya¤-sabun, kereste-mobilya, un-makarna mü-nasebetlerinde oldu¤u gibi) ve bu imal iflleri birbirine ba¤lanarak ayn›
teflebbüs dahilinde yap›ld›¤› takdirde, kombine imalat yap›lm›fl olur.
Boyama, kasarlama, apre, cilalama gibi bitim iflleri kombine imala-t› tazammun etmez. Baflka, bir de¤iflle bu tür ifller, bitim iflleri defterine kaydedilir.
3.Bitim ‹flleri Defteri
Ücretle yap›lan imalat ifller bu deftere kaydedilir. Bu tür iflleri ya-pan mükellefler, mal›n sahibi de¤illerdir. Günümüzde fason iflçilik ola-rak adland›r›l›r.
Bu deftere müflterilerden al›nan ve ifllendikten sonra geri verilen emtian›n cinsi ve miktar› tarih s›ras›yla yaz›l›r.
Di¤er Müesseselerin Tutacaklar› Özel Kay›tlar
a.Banka, Banker ve Sigorta fiirketlerinin Gider Vergisine Ait Kay›tlar›
Banka (vergi kanunlar› uygulamas›nda özel belirleme yap›lmad›¤›
sürece, özel finans kurumlar› banka olarak addolunur), banker ve
sigor-ta flirketleri banka ve sigorsigor-ta muameleleri vergisinin mevzuuna giren ifllem-leri müfredatl› veya bordrolar üzerinden toplu olarak kendi muhasebe def-terlerinde veyahut isterlerse ayr› bir banka ve sigorta muameleleri vergisi defterinde, di¤er ifllemlerinden ay›rmak suretiyle gösterilir (VUK Md.204).
Notere tasdiki zorunlu olan defter de¤ildir.
b.Damga Resmi Defteri
Tüccarlar bu kay›tlar› muhasebe defterlerinde tuttuklar› hesaplar›n-da gösterebilirler. Kay›tlar›n muhasebe defterinde gösterilmemesi halin-de ayr› bir “Damga Resmi Defteri” tutulur. Devlet müesseselerinin resmi defter ve kay›tlar› Damga Resmi Defteri yerine geçer.
32 Seri No’lu Damga Vergisi Genel Tebli¤i ile Anonim flirketlerin d›-fl›nda kalan di¤er kurumlar vergisi mükellefleri, kollektif ve adi koman-dit flirketler ile bilanço usulüne göre defter tutanlar da bu kapsama da-hil edilmifllerdir. Sonrada listeye dada-hil edilen bu mükelleflerinin damga vergisi defteri tutmalar› zorunlulu¤u kald›r›lm›flt›r. Makbuz karfl›l›¤› öde-me fleklini seçenler defter tutmak zorundad›rlar.
Bu durumu seçenler defterleri kullanmadan önce notere tasdik et-tirmeleri gerekir.
c.Yabanc› Nakliyat Kurumlar›n›n Has›lat Defteri
Yabanc› nakliyat kurumlar› veya bunlar› Türkiye’de temsil eden flu-be veya acenteleri elde ettikleri has›lat ve giderler için bir “Has›lat Def-teri” tutmalar› mecburdurlar. Has›lat defteri tutan yabanc› nakliyat ku-rumlar bu iflleri için ayr›ca baflka bir defter (yevmiye,kebir) tutmalar›na gerek yoktur.
Tasdiki zorunlu olan defterlerdendir.
d.Ambar Defteri
Depo (Ardiyeler dahil) iflletenlerle nakliye ambarlar› ayr›ca bir am-bar defteri tutarlar. Ancak, mal›n amam-bara girifl tarihi, mal›n cinsi (mal›n cinsi belli de¤ilse sadece balya, kasa, sand›k gibi ambalaj nevinin kay-dedilmesiyle iktifa edilir.), mal›n miktar› (ticari teamüle göre parça, san-d›k veya s›klet), mal›n kimin taraf›ndan tevdi edildi¤i, mal›n nereye ve kime gönderildi¤i ve al›nan nakliye ücreti gibi ifllemler yevmiye kay›t-lar›nda mevcut ise ayr›ca bir ambar defteri tutulmas›na gerek bulunma-maktad›r.
Serbest Mesleklerde Defter Tutma Serbest Meslek Kazanç Defteri
Bu defterin sol taraf›na giderler, sa¤ taraf›na has›latlar kaydedilir.
Hekimler diledikleri takdirde, kazanç defterindeki bilgileri ihtiva eden bir protokol defteri tutabilirler. Bu defteri tutmalar› halinde kazanç def-terinin tutulmas›na gerek kalmaz.
Serbest meslek erbab›, ifllerinde bir y›ldan fazla kulland›klar› ve amortismana tabi tuttuklar› tesisat ve demirbafl eflyan›n k›ymetleri ile amortismanlar›n›, envanter defterinin ayr› bir yerinde veya özel bir amortisman defterinde tutabilirler. Bu defterlere gerek kalmadan bir amortisman listelerinde de gösterilebilir.
Noterlerin ve noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar›n ve borsa acentelerinin resmi defteri “kazanç defteri” yerine geçer.
Serbest meslek kazanç defteri, tasdiki zorunlu olan defterlerdendir.
Zirai Kazançlarda Defter Tutma Çiftçi ‹flletme Defteri
Zirai iflletme hesab›n› ihtiva eden çiftçi iflletme defterinin sol taraf›-na Gelir Vergisi Kanununun ilgili maddelerinde gösterilen giderler, sa¤
taraf›na da ayn› kanunda gösterilen has›lat kaydolunur.
Çiftçiler isterlerse ba¤l› bulunduklar› vergi dairesine müracaat ede-rek bilanço esas›na göre defter tutabilirler. Ancak, mükellefin tekrar çift-çi iflletme defterini tutma hakk› vard›r. Bu ifllemin gerçekleflmesi içift-çin bi-lanço esas›nda 2 y›l defter tutulmas› gerekiyor.
‹flletme defteri tutan çiftçiler, amortismana tabi iktisadi k›ymetleri ve bunlar›n amortismanlar›n› 189 uncu maddede yaz›l› flekilde tutulan amortisman kay›tlar›nda gösterebilecekleri gibi bu kay›tlar› çiftçi iflletme defterinin ayr› bir yerine de geçirebilirler (VUK Md.214).
Tasdik Zaman›
Vergi Usul Yasas›’nda tasdiki zorunlu olan defterler, afla¤›da yaz›l›
zamanlarda tasdik ettirmeye mecburdurlar.
1.Öteden beri ifle devam etmekte olanlar defterin kullan›laca¤› y›l-dan önce gelen son ayda,
2.Hesap dönemleri Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan tespit edilenler, def-terin kullan›laca¤› hesap döneminden önce gelen son ayda,
3.Yeniden ifle bafllayanlar, s›n›f de¤ifltirenler ve yeni bir mükellefi-yete girenler, ifle bafllama, s›n›f de¤ifltirme ve yeni mükellefimükellefi-yete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muafl›ktan ç›kma tarihinden bafllayarak on gün içinde,
4.Tasdike tabi defterlerin dolmas› dolay›s›yla veya sair sebeplerle y›l içinde yeni defter kullanmaya mecbur olanlar bunlar› kullanmaya bafllamadan önce,
Defterini ertesi y›lda da kullanmak isteyenler Ocak ay›, hesap dö-nemleri Maliye Bakanl›¤›nca tespit edilenler bu dönemin ilk ay› içinde tasdiki yeniletmeye mecburdurlar.
Tasdik Makam›
Defterler, ifl yerinin , ifl yeri olmayanlar için ikametgah›n
bulundu-¤u yerdeki noter veya noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar, menkul k›ymet ve kambiyo borsas›ndaki acenteler için borsa komiserli¤i taraf›n-dan tasdik olunur.
Anonim ve limited flirketlerin kurulufl aflamas›nda defterlerini, flir-ket merkezinin bulundu¤u yerdeki ticaret sicili memuru veya notere tas-dik edebilirler.
Tasdike Tabi Defterler
Afla¤›da yaz›l› defterlerin VUK.’unda belirtilen sürelerde tasdik etti-rilmesi zorunludur.
1.Yevmiye defteri 2.Envanter defteri 3.‹flletme defteri, 4.Çiftçi iflletme defteri,
5.‹malat ve istihsal Vergisi defterleri; (Basit istihsal Vergisi defteri dahil), 6.Nakliyat Vergisi defteri,
7.Yabanc› nakliyat kurumlar›n›n has›lat defteri,
8.Serbest meslek kazanç defteri.
9.Damga defteri