Dönemsellik ilkesi ayn› dönemin has›lat, gelir ve karlar›n›n ayn› dö-nemin gider ve maliyetleriyle karfl›laflt›r›lmas›n› gerektirir. Bu nedenle has›lat, gelir ve karlarla, gider ve maliyet unsurlar› ait olduklar› dönem-lerde dikkate al›n›rlar.
Has›lat ve gider, unsurlar›n›n hangi döneme ait olduklar› tahakkuk esas›na göre belirlenir. Tahakkuk esas› bir has›lat veya gider unsurunun mahiyet ve tutar itibariyle kesinleflmesidir. Bu nedenle bir has›lat unsu-runun elde edilmifl say›lmas› için tahsil edilmesi, bir gider unsuunsu-runun ka-zançtan indirilmesi için ödenmifl olmas› flart› aranmaz. Bir has›lat›n
ala-cak olarak, bir gider unsurununda borç olarak tahakkuk etmesi gider kaydolunma aç›s›ndan yeterlidir. Nitekim vergi usul kanunu tahakkuk esas› ve dönemsellik ilkesini ifller k›lar hükümler içermektedir.
Vergi Usul Kanunu’nun 283. maddesinde Aktif Geçici Hesap K›y-metleri düzenlenmifltir.
“ Gelecek bir hesap dönemine ait olarak peflin ödenen giderler ile cari hesap dönemine ait olup da henüz tahsil edilmemifl olan has›lat, mukayyet de¤erleri üzerinden aktiflefltirilmek suretiyle de¤erlenir. Zira-i Zira-iflletmelerde henüz Zira-idrak edZira-ilmemZira-ifl olan mahsuller Zira-içZira-in yap›lan gZira-ider- gider-ler (Haz›rl›k iflgider-leri gidergider-leri gibi) de bu madde hükmüne göre aktifleflti-rilerek de¤erlenir.”
Kanun maddesinde belirtildi¤i üzere dönemsellik aç›s›ndan gelecek döneme iliflkin giderler ile gelir tahakkuklar›ndan bahsedilmifltir.
a) Gelecek Hesap Dönemine Ait Peflin Ödenen Giderler
Bu nitelikteki giderler hesap dönemi içinde ödenmifl ancak bir k›s-m› veya tamak›s-m› gelecek aylara veya y›llara ait olan giderlerdir. Muhase-benin dönemsellik ilkesi; her dönemin faaliyet ve sonuçlar›n›n di¤er dö-nemlerden ba¤›ms›z olarak tespit edilmesini, gelir ve giderlerin tahak-kuk esas›na göre muhasebelefltirilmesini, has›lat gelir ve karlar›n ayn›
döneme ait gider ve maliyetlerle karfl›laflt›r›lmas›n› gerektirdi¤inden, ha-s›lat ve giderlerin hangi döneme ait oldu¤unun belirlenmesinde tahak-kuk esas› dikkate al›nacakt›r.
Tek Düzen Hesap Plan›na göre gelecek hesap dönemine ait olan giderler vadelerine 180 Gelecek Aylara Ait Olan Giderler ve 280 Gele-cek Y›llara Ait Olan Giderler Hesaplar›nda takip edilir.
b) Gelecek Aylara Ait Giderler
180 No’lu hesapta, peflin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplar›na kaydedilmemesi gereken, gelecek döneme ait giderler izle-nir.
180 No’lu hesap bir y›ldan daha k›sa süreli dönemleri ay›rmak için kullan›l›r. Cari dönemde peflin olarak ödenen giderler, ilgili olduklar› ay-larda gider hesaplar›na al›n›ncaya kadar 180 No’lu hesapta bekletilir. Bir y›l› aflan bir süreden sonra gider kaydedilebilecek peflin ödenen gider-ler ise 280 No’lu hesaba kaydedilirgider-ler.
Peflin ödenmifl gider olduklar› halde, ödendikleri dönemde gider hesaplar›na kaydedilmifl harcamalar için, 180 No’lu hesaba borçlu, gider kaydedildikleri hesaba alacakl› kay›t yap›l›r. Böylece peflin ödenmifl gi-derlerin hem giderlerden ç›kar›lmas› hem de 180 No’lu hesapta izlenme-leri sa¤lanm›fl olur. Ayr›ca gelecek aylara ait giderler nedeniyle yükleni-len KDV, genel esaslara göre giderin yap›ld›¤› döneme ait beyanname-de indirim konusu yap›l›r. Baflka bir ifabeyanname-de ile yüklenilen verginin indi-rimi için, peflin ödenen giderin gider veya maliyet hesaplar›na kaydedi-lebilece¤i dönem beklenmez.
c) Gelecek Y›llara Ait Giderler
Gelecek dönemlere ait olup, cari dönemde peflin olarak ödenen ve bir y›ldan uzun bir süre sonra ilgili olduklar› gider hesaplar›na kaydedi-lecek giderler bu hesapta izlenir.
Gelecek y›llarda ilgili gider ve maliyet hesaplar›na kaydedilecek pe-flin ödenen giderler 280 No’lu hesaba borç olarak kaydedilir. Bu kayda karfl›l›k ödeme ile ilgili hesaplar alacaklan›r.
280 No’lu hesap bir y›ldan daha uzun dönemleri ay›rmak için kul-lan›l›r. Bir y›l veya daha uzun süre sonra gider kaydedilecek harcama-lardan, gider kaydedilebilecekleri süre bir y›l›n alt›na inenler 180’nolu hesaba al›n›rlar. Bunun için 280’nolu hesaba alacakl›, 180’nolu hesaba borçlu kay›t yap›l›r. Bu aktarma ayl›k mali tablo düzenleyen iflletmeler-de mali tablo düzenleme dönemleriniflletmeler-de ve her durumda dönem sonun-da envanter ifllemleri s›ras›nsonun-da yap›l›r.
280’nolu hesaptan 180’nolu hesaba aktar›lan peflin ödenmifl giderler, gider kaydedilme dönemleri gelince ilgili gider hesab›na borçlu, 180’nolu hesaba alacakl› kay›t yap›larak gider hesaplar›na intikal ettirilirler.
280 No’lu hesaba kaydedilmesi gereken peflin ödenen giderler, ca-ri dönem gider hesaplar›na kaydedilmifllerse, 280 No’lu hesaba borç ka-y›t yap›lan gider hesab›na alacak kaka-y›t yap›l›r. Böylece peflin ödenen gi-derlerin hem ilgili hesaba aktar›lmas› hem de dönem gigi-derlerinden ç›ka-r›lmas› sa¤lanm›fl olur.Gelecek y›llara ait giderler nedeniyle yüklenilen KDV giderin yap›ld›¤› dönemde indirim konusu yap›l›r. Ayr›ca gelecek y›llara iliflkin olarak yap›lan giderler nedeniyle GVK Md. 94 ve KVK Md.
15 uyar›nca tevkifat yap›lmas› gerekebilir.
Örnek; 01.11.2008 tarihinde bir iflyeri 7 ayl›¤›na kiralanm›fl ve 7 ay-l›k kira bedeli olan 7.000 YTL peflin olarak ödenmifltir. (KDV ve di¤er vergiler dikkate al›nmam›flt›r)
Örne¤e dikkat edilecek olursa Kas›m- Aral›k aylar› 2008 y›l› içinde;
(2 ay)
Ocak-fiubat-Mart-Nisan-May›s aylar› 2009 y›l› içindedir. (5 ay) Bu durumda içinde bulunulan döneme ait 3 ayl›k gider 180- Gele-cek Aylara Ait Giderler Hesab›na, 5 ayl›k gider 280- GeleGele-cek Y›llara Ait Giderler Hesab›na kaydedilecektir.
__________01.11.2008 _____________
770- Genel Yönetim Giderleri Hs. 1000 Kas›m - 1000
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hs. 1.000 Aral›k Ay› – 1000
280- Gelecek Y›llara Ait Giderler Hs. 5.000 Ocak ay›- 1000
fiubat ay›- 1000 Mart ay›- 1000 Nisan ay›- 1000 May›s ay›- 1000
100- Kasa Hesab› 7.000
______________ / _____________
Aral›k ay› sonunda bu aya ait gider dönem gideri haline dönüfltü-rülecektir. Kay›t afla¤›daki flekilde olacakt›r:
______________ / _____________
770- Genel Yönetim Giderleri Hs. 1000 180- Gelecek Aylara Ai Giderler Hs. 1000 ______________ / _____________
Ayr›ca dönem sonunda yeni hesap dönemine sarkan k›s›m dönem-sellik kavram› gere¤i 280- Gelecek Y›llara Ait Giderler Hesab›nda 2009 y›l›na ait k›s›m 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesab›na aktar›lacakt›r.
2009 y›l› içinde her ay sonunda gider dönem giderine dönüfltürülmeye devam edilecektir.
__________ 31.12.2008 _____________
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hs. 5.000 Ocak ay›- 1000
fiubat ay›- 1000 Mart ay›- 1000 Nisan ay›- 1000 May›s ay›- 1000
280- Gelecek Y›llara Ait Giderler Hs. 5.000 Ocak ay›- 1000
fiubat ay›- 1000 Mart ay›- 1000 Nisan ay›- 1000 May›s ay›- 1000 ______________ / _____________
VEYA
__________01.11.2008 _________
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hs. 2.000 280- Gelecek Y›llara Ait Giderler Hs. 5.000
100- Kasa Hs. 7.000
__________31.12.2008_________
770- Genel Yönetim Giderleri Hs. 2.000
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hs. 2.000 __________31.12.2008___________
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hs. 5.000
280- Gelecek Y›llara Ait Giderler Hs. 5.000 ______________ / ____________
d) Gelecek Hesap Döneminde Tahsil Edilecek Gelirler
Dönemsellik ‹lkesi gere¤i her has›lat unsuru ait oldu¤u hesap dö-neminin kazanc›n›n tespitinde gelir olarak dikkate al›n›r.Gelecek hesap dönemini tahsil edilecek has›latlar›n bir k›sm›, k›smen içinde bulunulan k›smen de sonraki hesap dönemini ilgilendiren gelirlerdir. Bu nedenle bu türdeki gelirler, dönem sonunda dönem ayr›m› yap›larak ilgili
oldu-¤u dönemi ilgilendirmeyen k›sm› dönem gelirleri içinden çekilecektir.
e) Gelir Tahakkuklar›
Üçüncü kiflilerden tahsili ya da bunlar hesab›na kesin borç kayd›
hesap döneminden sonra yap›lacak gelirlerin içinde bulunulan döneme ait olan tutarlar› bu hesapta izlenir.
Dönemsellik ilkesi, her dönemin faaliyet sonuçlar›n›n di¤er dönem-lerden ba¤›ms›z olarak saptanmas›n›, ayn› döneme ait has›lat, gelir ve kârlar›n ayn› dönemin gider ve maliyetleriyle karfl›laflt›r›lmas›n› gerekti-rir. Bunu sa¤lamak için de gelir ve giderler tahakkuk esas›na göre mu-hasebelefltirilir. Kanunda pasif geçici hesap k›ymetleri:
VUK md.287 flöyle aç›klanm›flt›r. Gelecek hesap dönemine ait ola-rak peflin tahsil olunan has›lat ile cari hesap dönemine ait olup henüz ödenmemifl olan giderler mukayyet de¤erleri üzerinden pasiflefltirilmek suretiyle de¤erlenir.
Alacak faizleri gibi bu dönemde bafllay›p gelecek döneme devre-den ve faturas› gelecek y›lda kesilecek (süreklilik arz edevre-den hizmetlere iliflkin) gelirlerin bir k›sm› içinde bulunulan döneme ait olabilir. Ancak bu tür faiz ve gelirlerin tahsili veya ilgilileri hesab›na kesin borç kayd›
gelecek dönemlerde yap›l›r.
Dönem sonlar› itibariyle gerçekleflmifl olmas›na ra¤men henüz nak-den veya hesaben tahsil edilebilir hale gelmemifl gelirlerin, bir y›l içinde tahsil edilebilir hale gelecek tutarlar› için 181 No’lu hesaba borç kay›t yap›l›r.
Buna karfl›l›k ilgili gelir hesab› alacaklan›r. Gelir nakden veya he-saben tahsil edildi¤inde veya gelir iptal edildi¤inde 181 No’lu hesaba alacakl› kay›t yap›l›r.
Örnek:
Döviz cinsinden mevduat veya menkul k›ymetlerin mevcut olmas›
haline bunlar dönem sonundaki döviz kuru ile TL’ye çevrilerek tahak-kuk ettirilir. 181 Gelir Tahaktahak-kuklar› hesab›yla ilgili döneme aktar›lan ge-lirlerin bir bölümü vergi matrah› olan mali kar›n tespitinde dikkate al›n-maz. Bu nedenle mali kâr yönünden elde edilmifl say›lmayan gelirlerin vergi matrah› tespit edilirken ticari kârdan indirilmesi gerekti¤ini, bu ge-lirlerin nakden veya hesaben tahsil edildikleri dönemde de ticari kâra eklenmeleri gerekti¤ini belirtelim.