Ebu l-muin en-neseft. MATURtDI AKAlDl. (Bahrii l-kelam Tercumesi) Notlarla Terciime Eden. Do?. Dr. Ramazan BlQER

Ebu’l-Muin en-NesefT

MATURtDI ^AKAlDl

(Bahrii’l-Kelam Tercumesi)

NotlarlaTerciimeEden Do?. Dr.

Ramazan BlQER

GELENEKYAY1NCILIR AKAlDKlTAPLlGl

MatiiridiAkaidi(Bahrii'l-KelamTercumesi)

yazar/Ebu’l-Muinen-NesefT MUTERCiM/Dog.Dr. RamazanBiger

KAPAKTASARIMI/ErkanMetiner lgtasarim/Murettibhane

baski/ StepAjans tel./0212 4468846

BtRtNClBAS1M/§ubat2010 SERTlFlKANO/ 12062 ISBN/ 978-975-6138-44-1

©

GelenekYayincilikSan.veTic.Ltd.§ti.

Adres:FevziQakmakMh. FevziCakmakCd.No:39/2 Esenler/lSTANBUL Telefon

&

Faks:

0212

562 01 72 - www.gelenek.com.tr

Ebu'I-Muin en-Nesefl (508/1114)Ehl-isiinnet mezhebininMatiiridtekolunun ondegelen bilginlerindendir.Haneff-Maturidi geleneginin ko§e ta$IanndanbirikabutedilenEbu’l-Mum en-NesefiMaveraunnehirbolgesininilim merkezlerindenolanNeseftediinyayagelmi§tir.

Nesef,SemerkandileCeyhunnehriarasmdabir kenttir.NesefT,kelam, hadis vefikihgibifarkli Islam!ilimleralanindaeserleryazmaklabirlikte KelamI boyutuylatarihsahnesindeonplana gikmi§tir.

Yazar, Islam akaidininMaturidiyorumunun

sistemle$tiricisiolarakkabul edilmektedir. 0, inanekonularindaoncelikleKur'an vehadisleri (nakli) esasalmaklabirlikte,jaginkiilturii

dogrultusundaakliyorumlaraba§vurmak

suretiyle,Islam itikadinin bajarihbir

sunumunuyapmi§tir.

IgiNDEKiLER

MATORlDl AKA1D1

(BA HR 0¹L-KELA

M TERCCMESl)

Onsoz 13 Giri§ 15

Bahrii’l-Kelam 17

B6L0M: DinAdina

Konu§mak

19 BolOm: tlim-AkilveImanlli§kisi 21 BolOM: KaderKonusu 26

BSlOM: FetretEhlinin DiniSorumlulugu 29 BOlOM: Allah’inBirligiveSifatlan 3

1

BoluM: VarhkSimflandinlmasi 34 BolOm: Allah'inBirligi 35 Bolum: Allah bir'§ey'midir? 36

BOlOM: AllahHakkinda‘Nefs’TerimiKullaralabilirmi?

37

BolOm: AllahHakkinda "0birNur'dur" Denilebilirmi? 38

i

Bolum: Allah’inHabenSifatlan (I)

(Kur’anveHadislerdeki "Allah'inEli”Tabiri) 39 ^, Bolum: Allah'inHaberiSifatlan (11)

(Kur'anveHadislerdekiKonuyla^llgiliBaziTabirler)

42

BolOm: Allah'a

Mekan

^NispetEtmek 45

Bolum: Allah’inDiinyaveAhiretteGorulmesi 49 BOlOM: Kur’an-i Kerim’inNitelikleri 52

BflLUM: AdlandirmakileAdlandmlan

Aym

midir?

(Isim-MusemmaTarti§masi) 56 BoluM: RizikArtip Eksilirmi?

Haram,Rizikrrndir? 58

BolOM: Kader: CebriyyeAnlayigmmEle§tirisi 60 Bolum: Kader: Mu'tezileAnlayi§imnElegtirisi 62 BolOM:

lmamn

MahiyetiveNitelikleri 64 BolOM: ImanArtip Eksilirmi? 67

Bolum: DiniBuyruklan_YerineGetirmeyenBirKimseDindengikarmi?

(Amel-lman!li§kisi) 69

BolOM: Her GiinahCezayiGerektirirmi? 71 BolOM: Biigilman Etmek AnlaminaGelirmi? 73 BolOM: Kur'an'daki EmirlerYukiimlulukGetirirmi? 74 Bolum:

Cehennem

AzabiSonsuz mudur? 76

B6

luM: InsaniarGu?yetkemeyecegil§IerdenSorumlu mudur?

(Teklif-i

ma

laYutak) 77

BOluM: MelekveCinler IlahfBuyruklardanSorumlumu mudur? 79 BolOM: §eytamnOzellikleri 81

BolOM: _ZenginlikmiDahaFaziletli Fakirlikmi? 82 BOluM: ^ali§mak

Haram

midir? 84

BolOM: Ahirette KimlerNasilSorguyaQekilecektir? 86 BolOm-. Allah VarhklanNe

Zaman

Yaratu? 87 Bolum: Mu’cize,Keramet veOlaganristiiHaller 89 BolOm: Cinlerve §eytanInsam Etkileyebilirmi? 9

1

BolOm: Peygamberlik veHz.

Muhammed’in

Peygamberligi 93

BolOm: Hz.

Muhammed

(s.a.v.) VefatindanSonra daPeygambermidir? 96 Bolum: Hz.

Muhammed'in

MirapMucizesi 98

BOlum: Meiekler: HafazaMelckleri Nigin Vardir? 101 BolOm: YenidenDirilme iginSur'aUflenmesi 103 BOi.OM:

Cehennem Yok

Olacakmidir? 105 Bolum: AllahDuygusalNiteliklereSahip midir?

Allah KendisiGibi BirVarlikYaratabilirmi? 107 BolOM: Cennet veCehennemliklerinStatusii 109 BolOm: Mu’tezileMezhebininGdrii§Ieri 110

BolOm: Buyiik Giinah^leyenlere AllahvePeygamber§efaatEdecek mi? 113 Bolum: AhiretMerhaleleri:Mizan,Siratve KevserHavuzu 116

Bolum: Cennetve

Cehennem

§imdiMevcutrtiudur? 11

9

BoluM: KabirAzabiVarmidir,Orada

Ruh mu

BedenmiAzapQekccektir?

Bolum: RuhlannTurieri 124

Bolum: BirMiisluman’mOldurulrne Gerekgeleri 126 Bolum: Devlet Yonetimi: Halifelikveimamet 128 Bolum: Hz. EbuBekir’in Halifeligi 132

BCilum: Hz. Ali’ninHz. PeygambereGore

Konumu

Nedir? 134 Bolum: Kur'an’in Kitap Haline^Geli§i 136

Bolum: Kur’an'inNitelikleri 13/

Bolum: Nesih,Beda' KonusundaYahudi ve§fa’ninEle§tirisi

Mut'aNikahi Caiz midir? 139

Bolum: Ahirette

Ruh mu

Yoksa BedenmiOnceliklidir? 143 Bolum: ibahiyye’nin Goru§lerinin Ele§tirisi 144

Bolum: Astroloji llmiyleUgrasmak

Haram

midir? 149

121

Onsdz

E

^bu’

^1-Mum

en-Neseffnin {6. (5.

508/1114)

Bahru'l-Kelamadligali§masi, Islam akaidini derli toplu

ve

belli bagliklar altinda

sunmasi

^nedeniyle.

Musluman Turk kamuoyuna sunulmasi

gerektigi kanaatindeyiz. Qaligma, o

donemin

kulturelortamiLgerisin.de ele alinmasinedeniyle, bazikonular

gunu- muz

^iginguncel

goriinmemekle

birlikte, gagimizda benzer

konulann

farklibo- yutlardatartuddigi gorulmektedir.

Bu

nedenle uslup

ve

ifade

agismdan

o

done- min

kultiirunuyansitmaklabirlikte,igerik

ve

^tartigilankonular, guncelliginiko- rumaktadir.

Eserdekibagliklar

ve

dipnotlarda yer alan^bilgiler tarafimizcaeklenmi$tir.

Bu

eserintercumesinebizite§vik

eden

GelenekYayinctlik’ategekkiirederim.

Dog. Dr.

Ramazan BlQER

Istanbul

Giri§

/

*

slam

dinin itikadiydnti ve inang

boyutunun

orta

yolunu

temsil eden Ehl-i Sunnet, iki

ana

ekolden olugmaktadir. Bunlar

Imam

Eg’arfnin onciilugunu gektigi E§'arilikile

Imam

Matiiridfninonderligini yaptigi, Matiiridilikmezhebidir.

Matiiridilik mezhebinin ba§

miman

olan

Ebu Mansur Muhammed

b.

Mu- hammed

b.

Mahmud

el-Maturidi (6. 333/944), Islam ^{itikadiile ilgili iki}gabgrna yapmi§tir.Bunlardanbirisiniolu§turanKitabii 't-Tevhid,temelbir

kelam

kitabidir.

Arapga

olarak

kaleme

alinan galigma, ne§redildigi gibiTiirkge'yedeterciimeedil- mistir.

Her

ikieserde BekirTopaloglutarafindan yayimlanmigtir.

Imam

Matiiridfninbirdigeronemlieseri, Te'vilatu Ebli’s-sunne'dir. Te'vila- tii'I-Kur'anolarakdabilinentefsirgali§masi,yineBekirTopaloglutarafindanne§- redilmektedir.

Matiiridf ekoliiniin onciileri arasinda Neseffailesinin 5nemlibiryeri vardir.

Bu

aileye

mensup

onemli bir yazar olan

Ebu

Hafs

Omer

en-NesefT’nin (6.

537/1142)' el-Akaidadli kiigiikrisalesi, ba§ta SadedinTeftazanf (o.

793/1390) olmak

iizerebirgok muellif tarafindan §erh edilmig

veya

hagiyeleryapilmigtir.

NesefIailesinin

en

onemli §ahsiyeti Ebii’l-Muin e'n-Neseff’dir.

Onun

en

me§-

hureseri, Tcbsiratii'1-edilleadlihacimligali§masidir. Miiellifin

aynca

et-Temhid^li- kavaidi't-Tevhid adiyla

ayn

bir eseri

daha

bulunmaktadir.

16 MATURlDt AKAlDt

Ebu’l-Mum

cn-Nesefi’nin (6. 508/1 114) Islam^akaidinedairolan terciimesi- niyaptigimiz

bu

eseri, bir

anlamda

Maturidimezhebinin temel prensiplerini, oz- lu bir bicimde igermektedir.

Tam

adi Bahru'l-kelam

B

ehli'l-lslam olan ^ali^ina,

konuyla

ilgili

kaynaklann

he'men

hemen

hepsinde EbiiT-MuTn en-NesefTye nis- pet ediimektedir.

Eseriizerineikitane §erh gali§masibulunmaktadir. Bunlar, Cayetii'l-meram

B§erhi

Bahri’I-kelam §eklinde

Hasan

b. Aliel-Makdisf tarafindanyapilmi§tir. Bir diger §erhturii gali§maise, §erhu Bahn'l-kelamolup,

Ahmed

b.

Mahmud

el-Bu- harf tarafindan

kaleme

ahnmi§tir.

Bahru’l-Kelam

A

^sia

^olmeyene

^{tevekkul ederim.}

^Hamd,

^{ululukve ikram} sahibi Allaha, sa-

lat, yaratilmiglannen hayirlisiolanHz.

Muhammed ve onun

ailesive sa- habflerine olsun.

[Bilginlerin onderi

hakkm

sdzcusu, nesirve

nazma

hakim,

hakkin

ve dinin kihci

§eyh

Ebu'I

Muin

en-Nesefi derki]

Biliniz ki

ben

Allah bilgisine (marifetullah), varliiina, birligine

iman

ediyo- rum.Allahbirdir, tektir, kadimdir,ezelfdir,

kimseye muhtag

olmayip, ortagi,ben- zerive dengi yoktur. Variigi

hakkinda

giiphe deyoktur.

O'nun

zitti da, dengi de yoktur.

0

her

daim

samed'dir. (bagkasina

muhtag olmayan)

Biricik

ve

tektir.Yi- ne variigiher

daim

yaniebedidir. 0, zatindave sifatlannda ezelioldugugibi, ni- telikleriyle

mukemmeldir

de. Allah, insanoglunun

durumunu

her halukardabilir

ve

ona

hakimdir.

0,

mekan, zaman

vevakti

yaratmadan

once devardi. Sonra

zaman

olgusu-

nu

ve ar§i yaratti. Ar§aistiva etti.

Mekandan munezzeh ve

miistagniolan Allah hakkinda, “Ar§

onun durdugu

ve

bulundugu

yerdegil,bilakisar§iayaktatutan- dir." Denilmelidir. Zira

0

bir

mekana sigmayacak

kadaryiicedir.

0

hergeyin ote- sindedir. Gergeklegenolaylari

meydana

gelmeden, gimdi

olmayam

da,

meydana

geldigi takdirde, nasilve

ne

gekildeolacagmibilir.Zira

O'nun

ilmi,egyalann

mey-

18 MATURlDl AKAlDl

dana

gelig

zamani yonunden

gegmigtir, yanioncedir. Miilkunde, varliksahnesi- ne gikan her gey

onun

ilmivebilgisidahilinde,

O’nun

istegiyle,ezelde gizdigiplan gergevesinde,

onun hukmuyle,

giicii

ve

kudretiyle varolur.

0

^zihindeolugacakherhangibir gekildekendisini

tammlamadigi

ve yine ken- disiniinsan gozunlin

kavrayamayacagi

birgekildetanittigi gibidir.Allah Tealael- gisine “Deki, Allahbirdir" diye

buyurmugtur

^1. Ayette gegen

0 ^(Huve=

y>) ^lafzi

onun

varligina igaretedip Muattila²ve Batimyye’nin³ goriiglerinin gegersizligini ortaya koyar. Biricik (Ehad) lafzrvahdeniyetiispat edip, miigrikve putatapanla- ringoriiglerini

hiikumsuz

kilar, “Higkimse O’na

denk

degildir" ayeti,Mecusilerin goruglerinin

hukmiinu

ortadan kaldirmigtir. Onlar

Yezdan

(iyiliktannsi) veEhri-

men

(kotiiluktannsi) adiylaikivarligi ilerisiirmeksuretiyle,ikiilahinancinasa- hip olmuglardir.Ayetteki

“O’nun

benzeriyok,

0

semi ve basirdir" ayeti deonla-

nn

yanligligmiortayakoymaktadir.

“Marifet, tevhit, iman, Islamve din nedir? ^” denilirse, Marifet,

O’nu vahda-

niyetle bilmektir. Tevhitise,

O'nun hakkinda

birortak,O’na benzeyen,

O'nun

zit- ti olan bagka bir varligm mevcudiyetini

nefyetmek

yani imkansiz ^gormektir.

Iman

ise,

Allahm

egsizltginidil ileikrar, kalpiletasdiktir. Islamda sadeceAllah’a kulluk

etmek

anlamindadir. Din,

bu

dorthasleti oliinceyekadarkorumaktir. Al- lah

buyurdu

ki, “HerkirnIslam'danbagkabirdinisegerse, yaptigi amellerkabul edilmeyip Ahiretgiinundehiisranaugramig olanlardanolacaktir"^4.

1. el-thlas 112/1.

2. Muattila, Allah’m zatindanaynsifatlanoldugunukabul etmeyen dugiincesahipleri. Bazi Ehl-i siinnetbilginleritarafindan Mu'tezileduguncesinin ilkmensuplaniginkullanilmakla birlikte, onlar buna giddetle kargi gikmaktadirlar..(Bekir Topaloglu, Kelam tlmi, Istanbul

1981,s, 170)

3. Naslannzahinmanalannikabuletmeyen, gergekanlamlanm ancakTannileiligkikurabi- len ‘masum imam'in bilebilecegitemel gorugunu savunan, a§m §fa ile miilhidlerekadar uzanan firkalannortakadi.Ehl-isiinnetveMu'tezile alimlerinegoreBatmiyye'ninmengei Mecusllik,Sabiilik,Yahudilikgibieskidinvekulturlerdir. (Avnillhan, “Bauniyye”, DtA,V,

190-194)

Al-iImran 3/85 4^.

(BAHRU’L-KELAM TERCOMESt) ^• 19

BOLUM

Din Adina Konu§mak

n

^ilki, bidatgilerinIlerisiirdiigunun aksine,

dim

konularda

du§unmek

ve fikir

1/

ali§veri§inde

bulunmanin

birsakincasiyoktur.

Ancak bunu

^{dinikonularda}

kugku dogurmak,

makarri,§ohretve diinyalikpeginde

kogmak

amaciyla

yapmak

mekruhtur.

ilmin sinin nedir? sorusuna, Ehl-iSiinnetve’l

cemaat

bilginlerinegore ilim, bilineni olduguhal iizerebilmektir.

Bu tamm,

yaratilmiglann ilmiigin gegerlidir.

Allah'milmiise, bilineni oldugu

durum

iizere

kugatmak ve

bilmektir. Qiinku Al- lahTeala

hakkmda

marifet yani, bilinenin

durumunu,

varliksahnesinegiktiktan sonrafark

etmek

diyebirgey diigiiniilemez. Qiinkiiagikladigimiziizere

O’nun

il-

mi

ezelidir. Cenab-ihak,

“muhakkak

kisimrsizbilgimizleBiz

onun

zihninden ge- genlerikusatmig bulunuyorduk"⁵ buyurmugtur. Mu’tezile

bu konuda,

“Ilmin ta-

mmi,

bir§eyioldugu

durum

iizere bilmektir.”Demektedir.

Bu

yargiyanligtir.Qiin- kii

ma’dum

(varliksahnesinegikmayan), bir ‘gey’ degildir.-Bunedenle

ona

'gey'

denmez.

QiinkiiAllah Tealane

zaman

“Ol!dese, emri^{derhalyerinegelir”6}soziin- de oldugugibi, egyalari modelsizolarakyaratti.

5.

’

el-Kehf 18/93.

6. el-En'am6/73

20^•MATORlDlAKAlDl

Bize gore Allah, e§yayi sozle degil bizzat olugturma (sun’) ile yaratmi§tir.

Eger ilim, “bir §eyi oldugu

durum

uzere bilmektir" dersek bu, csyalan Allah ile

beraberezeli

saymaya

goturur.

Yukanda

belirttigimiz iddia, alemin kidemini sa- vunan, Allah'in lanetine ugramig, yoldan gikmi§ Dehriyenin⁷ gorugudiir. Allah Tealailmiyle alimdir. ilimise

onun

ezelisifatlanndandir.

Ehl-i siinnet’in

bu

goru§u, Mu’tezile'nin, “AllahTealazatiyla alimdir"gorii-

§unun

aksinedir. Bize goreAllahezeli sifati olanilmiyle alimdir. AllahTeala bu-

yuyor

ki, “Deki: Goklerde ve yerde olan higkimse, yaratilmi§lann

duyu ve

ta-

savvur

alam

digtndakalan gergekleribilemez^’’8

7. Dehriyye,ateist,tanntanimaz,matetyalist demektir.“Mutlakzaman”anlaminagelendehr kelimesine nisbetisebebiyle buisimle anilan ve Islam diinyasinda genel olarakateistve matetyalist du§iinceakimlanmtemsiledendehriyye, belirgin §ahsiyetlerinolu§turdugubir felsefTakimtifadeetmesiyamnda,ge§itlifelsefeakimlanndakiinkarcitezlerinde ortakadi- dir. (HayraniAltinta§, “Dehriyye",DlA,IX, 107-109).

8. en-Neml27/65.

(BAHRU’L-KELAM TERCUMESi) ^•21

BOLUM

ilim-Akil ve iman ^ili§kisi

/

lim

akddan daha

ustiindur. Mu’tezile'nin "insanlarakilyoniindene§ittir” s5- ziinun aksine, Allah dosdanninakillanpeygamberlerinakligibi degildir.Pey- gamberlerinakillan da, Hz.

Muhammed’in

aklina

benzemez. Her

akillive ergen- likgagina ula§ankimsenin, Hz. Ibrahim’in (a.s.) akilyiirutmesigibi,

bu

alemin

bir yaraticisi oldugu

hususunda

aklini i§letmesi gerekir. Nitekim Ibrahim (a.s.)

gecekaranpbiryildiz gordiigiinde, “i§te

bu benim

Rabbimdir.” demi§ti.⁹

Ashabi

Kehf

de"Rabbimizgoklerinveyerin Rabbidir, Biz asla

O’ndan

ba§- kasina yalvanp yakarmayacagtz" demi§tir.¹⁰ Muteka§§ife

ve

Esj'ari bilginlerinin kanaatininaksine,¹¹ kendisine vahiy

ulasmasa

da, insan dinibuyruklardan so-

mmludur.

Qi.in.kiibizim

mezhebimize

goreiman, Allah’m

kuluna sunmu§

oldugu hidayetisonucunda, kulun

ona

sahiplenmesieylemidir.

9. el-En'am6/76 10. el-Kehf 18/14.

11., E§'anbilginlerinegore,birtoplulukveya kimseye peygambergbnderilmemi§se, yine deo

§ahis, diniemirveyasaklardan sorumludur.Onlar,bukonuda“Bizbirtoplulugapeygam- bergondermedik$e, onlan cezalandirmayiz" (el-isra 17/15)ayetinidayanakolarakkul- Ianmijlardir. NeseiTninmensupolduguMatiiridilerise,yukandakaydedilenHz. Ibrahim olayli ileilgiliayetlerireferans olarak kullanarak, “birkimseye peygamber veonuntebli- giula§mazsa,o §ahisaklim kullanarak evreninyaraticisminvarligikanaatineula§malidir”

demi§lerdir.

'

22 MATURlDtAKAlDi

Bizburada imaninyaratilipyaratilmadigmi soylemiyoruz. Aksine diyoruz^ki,

iman

kul tarafindan dilile ikrar

{mu'min oldugunu

soyleme), ^{kalp iletasdik, Al-} lahtarafindan hldayetve tevfikiyle gergeklegir.

Imam

§afTye gore (r.a.) gartlan-

na

uyularakyapilanamel imandandir. Miitekaggife

bu

konuda,

“Iman

sadecedil ile ikrardan _ibaretolup kalple tasdike ihtiyag yoktur”. §eklinde birgorug bildir- mektedir.

“Iman hakkmda ne

dersin? ^”diyesorulsa,

0

Allah^’inkuluiginyazdigibirgey midiryoksa, kulun kendi yapipetmesiyle

mi ya da

birkismikulun gabasi, biryo-

niideAllah'in kuluigin

imam yazmasindan

ibaretmidir?

Soruya

muhatap

kiginin “Allah’inkuluigin

onu yazmasindan

ibarettir" gek- lindeki cevabi, Cebriyemezhebinin en temel gdrugiidiir. Qiinkiionlar diyorlarki:

“kul,kendisiiginezeldeyazildigigibi,

iman yada

inkar

etmeye

mecburdur”. Yine

muhatabin

“sadecekendi

kazammindan

ibarettir"geklindekicevabiise,Kaderiy- ye’nin

en

temelgorugiidiir. Qiinkuonlar "kulkendifiillerinigergeklegtirmede Al- lah'in yardimina

muhtag

olmayip, fiili

yapmadan

once bizzatflili

yapma

potan- siyeline (kesb) sahiptir" demigtir.

Bunlara

cevaben

derizki:

“Iman

Allah’inhidayetinin

sonucunda

kulun yap-

tigibirfiildir.

Varhgim

bildirmeAllah’ tan,

O’nun

varligimbilmeve

anlama

kulta- rafindan, hidayeti

verme

Allah’tan, hidayetiistemeve hidayete

erme

ise kul ta- rafindandir.

Baganya

ulagtirma Allah’tan, niyet,

azim ve

gayretkul tarafindan, ikram ve ihsanAllah’tan, verilen

bu

nimet ve ikramlan kabul

etmek

kultarafin- dandir.

Yukarda

sayilanlararasindaAllahtarafindan yapilanlar yaratilmamig, kulta- rafindan olanlarise yaratilmiglardir. (^unkiiAllah, zatve sifatlanylagayr-i

mah-

luktur. Kul ise butiin sifatlanyla yaratilmigtir,Allah’in sifatlanmkulunsifatlann-

dan ayirmayan

kimseler, bidatgive sapiktir. ^.

Mafnigiyye

mezhebine mensup

olanlar, Allah’in, “Allah’in bizatihf Kendisi

ile meleklerve

hak

veadaletigozeten ilimsahipleri

O’ndan bagka

tann olmadi- ginagahittir:’’12

soziine

dayanarak

dediki,

iman

Allah tarafindankulaverilendir.

Kuran-i

Kerim

gibi yaratilmamigtir.

Yukanda

soylediklerimiz

bu

grup igin de ce-

vap

niteligindedir,

"Sizimaninbir

kismimn

Allah tarafindanbir

kisrmmn da

kul tarafindan olug- turuldugunu savunarak,

onun

kullaAllah arasinda ortakbirig

oldugunu

dillen- dirmigoluyorsunuz ki

bu

da caiz degildir" denilse

cevaben

denirki:

12, Al-iImran2/18

(BAHRU’L-KELAM

TERCUMESt) ^•23

Egsizligini bildirme Allah'tan olup kulun kurtulusuna sebep ^olur.

Bu

bilgi-

lendirmekulunhidayetini sonugverir.

Sebep

^{ise, sonugtan}

bagka

^birgeydir.

Na-

silkinzik kulun hayatta kalmasi igin, abdestde

namazin

sihhatiiginsebepteg- kil ediyorsa,

iman

^igin de

aym

gey soz konusudur.

Buna

gdre abdestin,

nama-

zinbir

bolumu oldugunu

iddiaedemeyiz.

Aym

gekildebilgilendirmeAllah tara- findan olup, kul

hakkinda

kurtulugun sebebidir. Iman,

mu’minin

kalbinde ^bir nurdur. DolayisiylakulileAllaharasindaortaklaga

meydana

getirilen birgeyde- gildir.

Kulun

kalbindekimarifet, yaratilmigtir giinku Allah digindakiher gey ya-

ratilmigtir.

Eylemi

yapmak,

gergeklegenfiilden, nzik vermek, nzikverilenden, nzikya- ratma hali, yaratilan nziktan, bildirme¹de bilmekten ve de duzenleme, ^diizenle-

nenden

ayndir.

Mu’tezileveMiitekaggife’yegorebunlardan herikisideyaratilmiglardir.

Maf-

rugiyyeise, tarifve marifetinherikisinindeyaratilmairug

oldugunu

ilerisiirmek- tedir. Ehl-i Sunnet'e gore bildirme (ta’rif) Allah katmdandir ve yaratilmamigtir.

Marifet (Allah^'1

tamma)

ve taarrufkulun eylemiolup, yaratilmigtir.

imanin

niteliklerive gartlannelerdir? Denilirse, derizki: Ehl-iSunnet’e gore Allah’a, ahiretgiinune, meleklerine, kitaplarina,elgilerine, oldukten sonra dirili- ge, kadere, hayirve gerrinAllah'tan

olduguna

inanmandir, Mu’tezile

bu konu-

da,

“iman

tiimyonleriylekulun kendigayretiyledir. Qunkii Allahgerritakdiret-

mez, kotuliikle

hukiim vermez ve

gerri de dilemez. Zira kotulugii takdir edip,

kullanm bundan

dolayi cezalandiracagim diiguniirsek bu, Allah tarafmdan ^bir zuliimve zorbahk

anlamina

gelirdi.

Oysa

0,

zulum

vezorbalik

yapmaktan uzak-

tir" demiglerdir, Mu’tezile

bu

fikirlerindendolayi kendilerine adalet

ve

tevhit is-

minivermiglerdir.

Bizegore ^kul,yapip etmelerinde

segme hakkina

^{sahip vefiili}gergeklegtirme potansiyelinede sahiptir.

Him

gibi, Allah’mtakdiride, insanifiillerindezorlamaz.

Dahasi,

hiikum verme hakimin

^sifati olup, kiginin sahip oldugu sifatlar, sahibini osifatingerektirdigiigi

yapmaya

zorlayamaz. Nitekim terzive

marangozun

dikig ve.agag

yontma

iginibilmeleri, onlari

bu

igi

yapmaya

zorlamaz. Kul, fiil

yapma-

ya

zorlanmadigi gibi,

segme

ozgurliigune sahip olup, fiili

yapma

potansiyeli de kendisinde mevcuttur. ^lgte

bu yuzden

cezayi

hak

etmigtir. Birefendinin kolesine evegirersenhtirsun, bir

kocamn

da

aym

gekilde

kansma

evegirersen

bogsun

^de- melerinde oldugugibi, azad

etme

ve

bogama,

kolenin

ya

^da

kadimn

eve girme- siyle gergeklegmesi

durumunda

olugur.

Burada

kolenin eve girigiyle azat

etme

olayigergeklegmigtir.

24^•MATURlDl AKAlDl

“Efendininyemini koleyieve girmeyezorlamigtir"

demek

dogrudegildir. ln-

samn

fiilideAllah’in hiikmiiyle olsabile

durum

yine

yukandaki

ornekte oldugu

gibidir.

Bu

nedenleAllah’in

hiikmu onu bu

fiili

yapmaya

zorlamistir

denemez.

Probleme _verilecekbirbagkabircevapda§udur: Allah’in

hiikmu O'nun

ya- ratiklanndangizledigibirsirolup,emirve yasaklariseAllah'in mahlukatinakar-

§1 egemenligini gosteren bir hiiccetidir. Kul giicii yetmesine

ragmen

kendisirie

agk

olan

bu

§eyin gereginiyapmadigitakdirdecezaya miistahakolacaktir.

“Allah, kulun kotiiliik

yapmasina

hiikmettigi takdirde kulun, o hiikmiin di-

§inagikmasi miimkiindegildir”dersek

bu

sozumiiz, “Allah’a kotuliigiinispetet-

me sonucuna

bizi gbtiirmez mi?” geklinde bir itiraz gelirse, deriz ki: “Allah’in hiikmiikulunfiilindenayndir.NitekimAllah, zinaaletiniyaratmi§tir, fakatkulun yapacagi zina Allah’a nispet edilemez.

Bu durum suna

i§ik tutmaktadir, Allah kuldaorganlarlabirliktehareket

ve

kuvvetiyaratti.Kulda, fiili

yapmaya

olan ye- terliligi/istitaatolgusiince yerine getirir.Allah’in

hukmii ve

dilemesi, kulunfiiliy- le

aym

dogrultudaolsa bile, kulunhareketi

ve

o i§ ipin gosterdigicaba, Allah’a nispet edilemez.

Nitekim Allah, §er, inkar ve giinahlan istememi§ olsaydi ve kul da

bu

tiir

olumsuz

fiilleri

yapmak

isteyipdebunlangerpekle§tirseydi,

bu durumda

kulundi-

lemesinin Allahin iradesinin onlinegecmesi

sonucunu

dogururdu.

Bu

da kiifur

anlamina

gelen Allah’a aczin nispet edilmesine yol apardi. Oysakibutiindileme-

ler, Allahin yiice iradesininaltindadir. ZiraAllah §oylebuyurmu§tur: “Allah di-

lemedikgesiz dileyemezsiniz".¹³

Birkimse,

“Benim

dilemem, Allahindilegiveiradesi disindadir" derse

bu

sa- viylainkaranlamina gelen rablikiddiasmda

bulunmuj

olur. Hz.Ali’nin (r.a.) §u sozii dikkatgekicidir: "Biitiinme§ietler/istemeler

O’nun

me§ietinin altindadir. Al- lahFiravun ve

§eytamn

kendisinekar§i pikacagimbiliyordu. EgerAllahin,Fira-

vun

ve §eytanin _{kendisine kar§i}

pikmalanm

dilemedigini soylersek,

O’nun

ilmi- nin

tam

ziddina, iradesinin yetersiz

oldugunu

dilegetirmi§ oluruz. Allah hakkin- da

bunu _dii§unmek

_{caizdegildir.} Qiinkii ilimortadan kalkarsa, geriyeidraksizlik kalir.Allah

da

boyle

olmaktan

uzaktir.

Allahkotiilukleriemretmez. _(JiinkiiKur’an’da Allahinkotuliigii

emretmeye-

eegi gegmektedir. 0, §oyIe buyurmugtur: “§uphesiz Allah, kotuluk

ve

azginligi

emretmez"

¹⁴ Ayette gegen ’munker’ lafzindan kasit zinadir. Yine Cenab-i Hak,

13. el-lnsan76/30.

14. el-A’raf 7/28.

(BAHRtf’L-KELAM TERCUMESl) 25

“Allah

bozgunculugu sevmez”

¹⁵ demi§tir.

Burada

emir-irade rriukayesesi yapil- masitutarlidegiidir.Qunkii Allah’inbir§eyiemretmesi

durumunda,

iradesio

em-

rin dogrultusunda olmayabilir. Nitekim Iblis'e secde etmesini

emretmesine

rag-

men, onu

iradeetmerm§tir. Yine

Adem’e

deagacin

meyvesinden yemeyi

yasak- lamasina yaniemretmesine

ragmen

yemesiniirade etmi§tir.Ziraheriki

durum

da gergekle§mi§tir.

15. el-Bakara2/205.

26 MATORtDl AKAtDl

BOLUM

Kader Konusu

D

^{il kiAllah, insanlan}

^{Adem’in soyundan}

^{yaratti. Ezeldekiantla§ma gtiniin-}

JLs

de (bezm-ielest)

mu’min ya

dakafirdegildiler.Cenab-i hak, bit

haldeyken

onlara

iman

ve ktifur

yollanm

gosterdi. Onlardan

imam

tercih edip kabul

eden mu’min,

tercih

etmeyen

kafir, kalben

inanmadan

diliyle

iman

davetineicabetet- tiginibelirtenlerdemtinafiktir.

Bu konuda

Allah §oylebuyurmu§tur: “Senin

Rab-

bin, her

ne zaman Ademogullan'mn

sulblerinden

onlann soylanm

pikaracakol- sa,onlankendileri

hakkinda

tamklik

etmeye

caginr:

“Ben

^sizinRabbinizdegilmi-

yim?

^“ Onlar, cevaben: “Elbette!" derler,

“Buna

tamklikederiz^!”.16

Burada, Cenab-i

Hakkin “Ben

sizinRabbinizdegilmiyim”,onlarda“evetsen bizim Rabbimizsin” §eklindeki ifadesi, insanlanncesetlerini ruhlanyla beraber §u

anda

bulunduklanhaliizereyaratildigimndelilidir.Zira

muhatap alman ve

soru-

ya maruz

kalan ruhlabirlikte cesettir.

Bu antla§madan

sonraAllah onlan baba- lannin sulbiine gonderdi.

Ademin ?ocuklanm Ademin

sulbiinden,

Ademin

^torun-

lanm da gocuklanmn

sulbiinden gikardt. Zira ayette Allah, ‘sulplerinden’ §eklin- de buyurmu§tur.

Cebriyyedii§uncesinegoretblis,isyan

etmeden once de

kafirdi.Hz.

Ebube-

kirve

Omer, Miisluman olmadan

once de

mu'min

idiler.

Peygamberler

de va-

16. el-A’raf7/172.

(BAHRU’L-KELAM TERCUMESl) 27

hiy

almadan

once peygamberdiler.

Aym

gekilde

Yusufun

kardegleri biiyuksu- gu igledikleri esnada, o bir

peygamber

idi. Iblis de secde

etmek

istemedigi igin kafir oldu. Yine Cebriyye'ye gore kafirler inkara

ve

giinah iglemeye

mecbur

olup,

azaba

gekileceklerdir.

Mu’minler

de

iman etmeye ve

Allah'a taat ilekul- luk

etmeye

mecburdurlar. Biz ise diyoruz ki: “Kul

muhayyer

birakilmig olup, zorlama altinda

kalmadan

kendisinde taatve masiyetpotansiyeli

bulunmakta-

dir. Yani

mecbur

degillerdir. Bagari

ve

bagarisizlik, kulu yardimsiz birakma/hiz- lan, Allah'tandir. lyive kotii

durumlarm vuku

bulmasiAllah’in gizmig oldugu kader

planmin

sinirlan igerisinde olmaktadir.

Bu konu kitabm sonunda

ayrinti- lanylayeralacaktir.

Bu

soylediklerimize,

“Ey

mti’minler!Allah’aveAhiretgiinune

iman

edin”¹⁷ geklindeki ayet delil olmaktadir. Eger mu’minler, Cebriyye’nin iddia ettigi gibi, yaratihgtanitibaren

mu'min

olsalardi, Cenab-i

Hak

onlara

iman

etmeleriniemret- mezdi. Yine Rasulullah'in §u sozti de soylediklerimizin delilidir: "insanlarla Al- lah’tan baska ilah

yok

deyinceye kadar

savagmakla emrolundum. Bu

^kelime-i Tevhidisoyledikleri takdirdecanlarmive

mallanm

kommuglardir.

Bunlann

di§in- da olanlar da zimmflerdir. Onlarin hesabi Allah’a aittir”18

. Eger onlar

onceden

mii’min kabul edilmi§ olursa,

bu

hadisteki sozler ne

konumda

^{olacaktir. Zira}

mu’minle

desavagilmaz.

istitaat/kulun fiilii§leme potansiyeli,Cenab-i

hakk

tarafindankulafiilii§le-

meden

once

veya

i§ledikten sonra kendisinde kalmasi suretiyle degil de, ^fiilii§-

leme amnda

fiilleberaberverilmi§ olup, hayir-§er, iman-kufur, itaat

ve

^isyanin, Allah’in ezelde gizdigi plana

uygun, O'nun

^{hiikmu, dilemesi, iradesi, deste-}

gi/tevfik ve yardimsiz birakmasiyla/hizlan

meydana

geldigini soylersek, kul hangi sebeptendolayiceza ve mukafati

hak

edecek? geklinde birsoru sorulur- sa derizki:

Bil ki,kullugaemirAllah’tan,

bu emre uyup iman etmek

de kuldan, masiye-

ti

yasaklama

Allah'tan, giinahlan iglemekten

kaginma

kuldan, kula fiili igleme giiciivepotansiyeli

vermek

Allah'tan, ofiiligergeklegtirmekamaciyla, gayret, ga-

ba

ve

azim

gostermek kuldandir.

Kuldan

birgayret ve kasit/iktisab bulununca, Allah’tankendisine ofiilleberaberkuvvet

ve

istitaat verilir. Boylecekul, odulve cezayikendifiiliyle

hak

etmig olur.

Imamn

lutfedilmesi Allah'tan,

onu

kabul

etme

kuldan, hidayet

ve

hakkibil-

dirmeAllah’tan, hidayete

erme

ve marifete

yonelme

kuldan, bir§eyi

haram

kil-

17. en-Nisa4/136.

18. Buharf, "Zekat”,28, Muslim, “iman”, 32.

28^•MATURlDtAKAlDt

ma

Allah‘tan, kasit,

boyun egme

ve

dua

da kuldandir. Giinahi§leme esnasinda kulu

engellememek

Allah'tan, tovbe

ve

istigfarm kuldan olmasi da

bu

kategori- dendir. Kuldaniyetve

eyleme yonelme

meylibulunursa, Allah’myardimiyla, ni- yetlve azmiyle

yoluna devam

eder. Kulgayreti, kasdi/iktisabiileazaba

veya

se-

vaba hak

kazanir.

Bu da

kulun

durumu ve

sifatidir.

Bunun

di§indabir§eysoyle-

yen

sapikve bidatgidir.

Yukandaki

soruyaba§kabircevapda,kulunagikolanemirve nehyidikka- te

almadan

cezayi

hak

etmi§ olmasidir. Cennetlikolan Cehennemlik,

Cehennem-

Iikolan Cennetlik olur

mu? Ya

da Cennetlikve

Cehennemlik

olan hayati

boyun-

ca

aym durumda mi

kalir? diye sorulursa derizki:

§ia'daki ‘Beda^’19 nazariyesinin aksine, Allah’in ilmi degi§mez. FakatAllah,

onun

omriinunbirkismindacennetlik,digerkismindacehennemlik olacagmibil- se, Levh-i

mahfuz'da admin

§akilerden

ya

da safdler listesinde yazili olup, son- radan

bu

yazidegi§tirilip §aki

veya

saidlerdenyazilmasi caizdir. (Jiinku bircen- netlik birisinin, cehennemlik, cehennemlik birinin cennetlik

olmayacagimn

ileri suriilmesi,

vahyin

ve peygamberlerin goz ardi edilmesine goturur.

Bu

ise itikadr

agidancaizdegildir.

19. Beda, §fa firkalannagoreAllah’inilim,irade vetekvin sifatlanndadegi§meler meydana

gelebilmesidir.

(BAHRU’L-KELAM TERCUMESl) ^•29

BOLUM

Fetret Ehlinin Dim Sorumlulugu

A

^{killikigininolupdinikertdisine}

^sorumluluk

^{vahiyagisinda}

^{ula§mayan bu durumu ve}

^boylecemazeret olarak kabul^yaraticiyi

^tammayan

edilir

mi?

Ehl-i siinnetolan bize gore

bu

ki§i

mazur

gorulmez.

£unku

"Rabbimiz gok-

ierin ve yerin Rabbidir” deyip akilyuriitmesigerekir. Nitekim Hz. Ibrahim’in de

istidlali

buna

delildir.

Konuyla

ilgiliayet§oyledir: “Boylece.Biz lbrahim’e,Allah’m goklerve yeriizerindeki giiglu hukumranligiileilgiliilkkavrayi§ikazandirdikki kalben

mutmain

olan kimselerden olsun. Sonra, geceninkaranhgibastirdigi za-

man

[gokte] bir yildizgordii [ve] haykirdi: “l§te

bu

(mu)

benim Rabbim!" Ama

yildizkaybolunca,

“Ben

batan§eyleri

sevmem!”

diye soylendi.Sonra, ayindog-

dugunu

goriince,

“Benim Rabbim

bu!"dedi.

Ama ay

dabatinca, “Gergekten, eger

Rabbim

beni dogru yolailetmezse,

ben

kesinlikle sapikliga dii§mu§ kimselerden olurum!" dedi. Sonra, giine§in

dogdugunu

goriince, "i§te

benim Rabbim

bu!

Bu

hepsinin

en

biiyiigu!" diye haykirdi.

Ama

o da kaybolunca:

“Ey

halkim!” diye seslendi, “Bakin, sizin yaptigimz gibi, Allah’tan ba§kasina ilahlik yakigtirmak

benden uzak

olsun^!”20

20. el-En’am 6/75-78.

30 MATURtDtAKAlDt

Ayettezikredildigi iizereHz.Ibrahim boylebiristidlaldebulunmu§tur.

Kulun

da

buna

benzer§ekilde, akilyuriitmesigerekir.Mu'tezile

bu konuda

“Akliylade-

lilaramasina gerekyoktxir. Ziraakilli olmasi

onun

Allah’ibilmesinigerekli kilar"

demektedir. E§’ariler

ve

Hanbelflerden birgrup:

“Bu

ki§inin Allah

hakkinda

bilgi

edinmemesi mazur

goriilebilir ve akil yuriitmesine gerek yoktxir” §eklinde bir yakla§imsergilemektedirler.

Onlann bu

kaniya

varmalannm

sebebi, “Biz, kendi- lerinebir elgi

gondermeden

yaptigi haksizliklardanoturii higbir

topluma

azap et-

meyiz"²¹ mealindekiayetinzahirinitakilip kalmalandir.

21, el-lsra 17/15.

{BAHRLI’L-KELAM TERCUMESi) ^’31

BOLUM

Allah’in Birligi ve Sifatlari

/

*

mamn

gartlarimbilmeyen

mu'min

olur

mu olmaz

mi? Mu’tezile dediki,ima- ninbutiin §artlanm.bilmeyip diliyle ikrar, kalbiylede

bunlan

tasdiketmedik- ge ki§i

mu

’minolamaz. Kelime-i §ehadet getiren, Allah’a, Ahiretgiiniine,

onun

meleklerine, kitaplanna, Peygamberlerine,Islam’mdiger dinlerdeniistiinoldugu-

na

inanandir.Soz

konusu

ki§iMii’min veMiisliimandir.

Mu’tezile

bu

anlattiklanmizin,

Ebu

Hanife’nin goru§u

oldugunu

soylemigtir.

0

Camiu'I^Kebifi²de

bu

gorii§unu §ugekilde belirtmi§tir: “Bir

kimse

baligolma- mi§birkizla evlenir,kizbaligolduktan sonra

kocasmdan

imaninsartlanni anlat- masiniisterve o da dogrubir gekilde anlatirsa,

onun

kansiolarak

kalmaya

de-

vam

eder. Eger

sayamaz veya

‘imanin §artlanm bilmiyorum’ ^derse,

ondan

yeni

birmehir ve nikahgerektirenve doniilmesi zorolacakbir

boganma

(bain) ileay- nlmi§ olur.

Ancak

biz derizki:

“Ona imanin

§artlananlatilir da o

bunlan

^bilirse, kansi olarak

kalmaya devam

^eder. Yok, egerbilmez

ya da

‘bunlarlailgilibir bil-

gim

yok’derse

bu durumda

bain talaklakendisinden

bo§anmi§

sayilir”.

22. Camiu'l-Kebir, Ebu Hanife’nin ogrencisi

Muhammed

b. Hasan e§-§eybanPnin (6.

189/805) ‘’zahiru’r-riv&ye" diye bilinen ve Haneffmezhebinin ana kaynaklanniolu|tu- ranaltieserindenbiridir.

32^•MATURtDl AKAlDl

Bu

kainatin yaraticisimn varliginm delili nedir? diye sorulursa, bizderiz ki,

eserinvarligi

onu yapan

birustayadelalet eder. Dehriler²³, Zenadika²⁴,

ve

Natu-

ralistler, embriyo

kadfm

oldugu gibi, bitkiyi biiyiitenve yeserten

dane

de once-

sizdir.

Alemin olu§umunu

dort

unsur

saglamaktadir.

0

dort§ey,

havanin

soguk- lugu, ate§in sicakligi,

suyun

lslakligi ve yerinkurulugudur" §eklinde birtezileri siirmektedirler.

Bu

gorii§ sahiplerine, “Biz, mera, ot

ve

agapgibiyazin

kuruyup ki§m

ye§e- ren §eylergordiik. Bunlardan fasulye, bakla

ve

benzerleri de kurumamaktadir.

Bunlan, soz

konusu

dortolayin gerpekle§mesiyle bizzattabiatin iiriiniiolsalardi, ekinlerle otlann hiikmiiniin farkli

olmamasi

gerekirdi. Yani hepsinin

aym

kural dogrultusunda,

aym zaman,

§artve§ekillerde

meydana

gelmesigerekirdi.Oysa-

ki degiller. Farkliolduklan ortaya pikincabitkilerin ye§ermesinin, kadirolan bir

ustamn yaratma

olayi

sonucu

var olduguanla§ilir.Yine,

aym

§ekilde

aym

yerde yeti§ip, renkleri,meyvelerive tatlanfarkliolan agaplargordiik.

Oysa

onlann ya-

picisiolarak

one

siiriilen su, hava, yerve ate§in sicakligi, o alandaki herkarede aymdir.

Bu

delil§u Ayeti Kerime’den alinmi§tir:

“Ve

yeryuzunde

birbirine

kom§u ama

yine deyapi olarak birbirinden

ayn

ni- cekarapargalan,uziimbaglan,

hububat

ekilitarlalar,birkoktensiirgiinveripku-

me

halinde

ya

da tekba§ina

boy

veren

hurma

agaclan vardirki hepsi de

aym

suyla sulamrlar: hal boyleyken yine de insanlara ve hayvanlara sagladiklan uriinler

bakimindan

Biz onlann bazilanm bazilanna ustiin kiliyoruz. Dogrusu,

biitiinbunlarda aklim kullananinsanlariginmutlakagikanlacakdersler vardir".²⁵ Allah'in Sifatlan

Allah’insifatlan, zatf

ve

fiili

olmak

tizereiki kategoridetoplanmaktadir.

Zatf(subuti) sifatlara gelince, hayat, kudret, sem’, basar,ilim, kelam, me§i- etveirade gibi sifadardir. Fiilisifatlar ise,yaratma, nzikverme,ustiinkilma, ni-

met

verme,ihsan, rahmet, bagi§lama ve hidayetgibidir.

Cenab-i

Hak

butiin sifatlanveisimleriyle birdir (Vahid). Yine biitiin sifat

ve

isimleriyle

kadim

ve ezelidir.

Bu

birlik,

on rakamina

kadarsayilardanbirinin du-

rumundaki

gibiolmayip, sifat

ve

isimleri

onun

ne

aym

ne degayndir. Eger

bu

si- fatlarAllah'tir dersek,

bu

sdziimiizbizi iki ilahinvar oldugu

sonucuna

gotiiriir.

23. Dehriler. alemin ezelioldugunuvebiryaraticisimn bulunmadigim savunan materyalist felsefeakimidir.

24. Zindik kelimesinin ?oguluolup,dindenyiizgevircnveyadintkonulardan sapikdu§iince- leresahipkimsedir.

er-Ra’d13/4.

25.

(BAHRU'L-KELAM TERCOMESi) ^•33

Oysa

Allah,ortagi

olmayan ve

kendisindenbagka tann

bulunmayan

egsizdir.

“Bu

sifatlar zatindan bagka bir §eydir" dedigimizde de,

onlann

sonradan

meydana

geldigi

sonucuna

ulagirizki

bu

daitikadfagidan calzdegildir.

Allah'in sifatlannm

kadim

ve ezeli

oldugunun

dayanaginedir? diye sorulsa,

cevaban

derizki:

Allah, eger ezelde kadirolmasaydi, kudretinasilyaratirdi? hayati, igitmeyi,

gomieyi

yarattigi

zaman da

bunlara kudret sifati

olmadan

kadir olabildi. Eger ezeldealimolmasaydi,ilminne

oldugunu

neredenbilebilirdi?

Bu

iddiaAllah’aacz vecehalatsifatlannmyaki§tinlmasmayol agar.

Bu

ise

O’nun hakkinda

kesinlik- le diigunulmesi

mumkiin olmayan

bir §eydir. Hidayeti

kuluna

nasip kilan Al- lah'tir.

Fiilisifatlarda, zati sifatlar

konusunda

soyledigimizgibi, ezeli

ve

kadimdir.

Zatfsifatlar

konusunda

gegtigigibi,

bu

sifatlardazatinin

ne aymdir

ne de

gayn-

dir. E§’arflerAllah’m fiili sifatlan

konusunda,

"Butiin

bu

sifatlar

sonradan mey- dana

gelmi§tir” demektedir. Yine

bu

firka miintesipleri demiglerdirki: “0, yarat-

ma

fiilini

yapmadan yaratma

sifati, yaratiklara da nzik

vermeden

once de nzik

verme

sifatiyoktu”.

Bizdiyoruzki: “Allah,

yaratmadan da

veyarattiklarmanzik

vermeden once

de, Halikve

Rezzak

diyeisimlendirilebilir. Nitekim bizkullardan ^diki§

konusun- da

birimizmaharete sahipse, elbise

dikmeden

dekendisine terzi denilebilir.

Aym

gekildeAllah,

yaratma

ve nzik

vermeye

kadirolduguiginHalik

ve Rezzak

olarak isimlendirilir.

Her

nekadarahirethayati §u

anda

yaratilmamigolsada,Allahken-

disi igin ‘Din guniinun sahibi’ demi§tir. Eger

onu yaratmaya

kadir olmasaydi, kendisini ‘Din giiniinu yaratan’ olarak nitelendirmezdi. Buradaki

durum

da yu- kandakigibidir. Fakat

bu

cevap

saglam

degildir.

Buna

verilecekdogru cevapise,

bu

sifatlannAllah’mzatiylaberaberezeliolarak

kaim

olmasidir. Qiinku

bu

sifat- lar, ezelden beri zatiylaberaber

kaim

olmasaydi, Ytice AUah’in zati, muhdesle- ri/sonradan ortaya gikanlan, kendisinde banndirmi§ olacakti.

Bunu,

Allah hak- kinda

dugiinmek

yasaktir.

Dogm

yolugosterenAllah’tir.

34^•MATURtDl AKAtDt

BOLUM

Varlik Simflandirilmasi

D

^{H ki, varliklar,}

^kadim

^{(oncesiz) ve}

^muhdes

^(sonradan

^meydana

^{gelen) ol-}

mak

uzere ikiye ayrilir.

Muhdes,

AllahTeala digindaki her§eydir. Kadim, Allah’m kendisidir.

Kadim

kelimesi sdzliikte, var

olma

agisindan, onceligi bulu- nandir.

Bu

tarum, yaratilmtglar agisindandir. Allah" in sifatlan soz

konusu

oidu-

gunda

isekadim, her

zaman

varolandir. Allah,ba§langici

ve sonu du§unuleme-

yecek§ekildekadfmdir.

O’nun

varligina,

yokluk anz olmami§

vehigbir

zaman

da olmayacaktir.

O’nun kadim

olmasi, varlik agisindan onceliginin soz

konusu

ol-

masi

anlaminda

degildir.

Biz,Allah

hakkmda kadim oldugunu

sbylemezsek,AllahTeala

hakkinda

hu- dus

ve

tatili (sifatlannmolmamasi) kabuletmi§ oluruz. Zira kadiminziddi

muh-

destir.

Muhdes

{sonradan

meydana

gelmek) ise, varediciveyaraticiolamaz.

Hu-

dusun

Allah

hakkmda

dugunulmemesi,

O’nun hakkmda kidem

sifatimnvarligini zorunlukilar.Nasslarda da

bu

niteleme

bu

gekilde gelmigtir. NitekimAllah’inba§- Iangicive

sonu

olmayan, her

daim

var oldugu

anlamina

gelen ’evvel',’ahir’isim- lerinden sozedilmi§tir. AllahTeala

hakkmda

’mevcud’ denilmesinde bir

sakmca

yoktur. Qiinku

mevcud

(varolan) tammi, varligtmnher

daim devam

edecegi an- lamina gelmektedir.

(BAHRO'L-KELAM

TERCUMESl) 35

BOLUM

Allah’in Birligi

A

^{llahKur'an’daTeala}

^hakkinda

^da

^bu

^{kelime“bir/tek*}

O'nun hakkinda

^kelimesini

^kullanmada

kullamlrmgtir.^dabirNitekim^sakinca“Ve^yoktur.sizin ilanimz,

Tek

Tann'dir,

O’ndan bagka

tann yoktur".²⁶ Yine "De ki: “0,

Tek

Al~

lah’tir"27

. Vahidin anlami var olan

ve hakkinda bolunme ve

^gegitlilik diiguniile-

meyen,

egsiz demektir. Buradaki birlik, sayisal

anlamda

^{degildir. Nitekim eger}

O'nun

birligini sayisal

baglamda

dii§unursek, ba§ka sayilan da akla getirdigin- den,varliktabir ‘e§sizlik‘soz

konusu

olamaz. BoyleceAllah’inbirligininsayiba-

kimindan olmasmin miimkun

olmadigi ortaya gikmi§ oldu. Sayisal

anlamda

bir birliksoz

konusu olmu§

olsaydi, mahiyetge degigik

ve daha

altkategoride

bagka

tannlar

da

olmasidugiinulurdu.BunlariseO’nunla dogrudabaglantili bir turpar- galar (ciiz)

konumunda

olurdu.

O'nun

cuz’lerindenherbiri igin

yaratma ve

^var-

liksahnesine getirme

miimkun

olurdu.

Bu

da Allah’inherbirciiz'unun, yaratici vekadiroldugu

sonucuna

gotiiriirki

bu

damuhaldir.

26. el-Bakara2/163.

27. el-lhlas 112/1.

36^•MATURtDl AKAlDl

\

BOLUM

Allah _{bir ‘§ey’} midir?

A

^llahTeala

^hakkmda

^‘§ey’

demenln dim

agidanbirsakincasi yoktur. £iinku

O’nun

bir ‘gey’

olmamasL

halinde, Allah’in sifatlanm reddetmig oluruz.

Ciinkii ‘gey’in zitti, bir ‘gey’ olmayandtr. Allah’in sifatlarmin varligim

miimkun

kilanhususlardanbiride,

O’nun

bir ‘gey’

oldugunun imkanim

varsaymaktir.

Mu-

attila,

28 tegbihten

kaginmak

maksadiylaAllah

hakkinda

'gey'

kavraminm

kulla-

mlamayacagini

savunmugtur.

Egerhadiste, “Allah

Teala’mn doksan dokuz

ismivardir.

Onlann manalanm

idrak ederek bilen cennete girecektir^"29

ifadesibulunmaktadir. Bizonlan saydik fakat

onlann

iginde 'gey' ismini Allah’in adiolarak

bulamadik

denilirse?

Cevaben

derizki: “Allah Teala Ayette gegtigigibi, kendisi igin ‘gey’ ismini kullanmigtir.

Hangi

geyingahitligi

daha

biiyuktur. BoyleceAllahTeala

hakkinda

‘§ey’

demenin

caizolduguortaya gikmig oldu".

28. Muatula, sifatlanndansoyutlayarakAllah'in zatira kabul edenlere verilen isimdir. Daha sonralanAllah’invarligintkabul etmeyerek,tabiatolaylanniTanndanbagimsizolarak de- gerlendirengrup/gruplarolup,

aym

zamandaMateryalistler/Dehriyyeileeganlamdakul- lamlmigtir. (Mustafa Slnanoglu,"Muattila”, DlA,XXX, 330-331)

29. Buharf,‘Tevhfd", 12; ”§urut'\ 18.

(BAHRU’L-KELAM

TERCUMES!) ^•37

BOLUM

Allah Hakkinda ^{‘Nefs’ Terimi} Kullamlabilir mi?

A

^llah

^hakkinda

^{‘nefs’kelimesinikullanmak, Ehl-i}

^Sunnet

^ve’lCemaat'a go- recaizdir. Ciinku^nefis deyince,kendisi

ve

varlikkastedilir. Allah

buyurdu

ki,

“Ben

seni Kendime, elpi olarak, se<;mi§tim"^30. Yine, “Allah, Kendisine kar§i dikkatll

olmamzi

ihtareder^”31 ayetiile“Sen

benim

ipimdekiher§eyibilirsin,hal- buki

ben

Senin Zatin’da

olam bilemem

^”32ayeti konuylailgilireferanslardir.

Mucessimc'yc

gore, Nefisdediginde,

onun

cisimoldugu soylenmi§olur.

On-

lara

cevaben

deriz ki: “cisim, arazlan kabul eden, murekkep/pargalardan olu§-

mu§,

birzattan ibarettir. Allah

hakkinda

nefis denmesi,

aym zamanda

‘o cisim-

dir' anlamina gelmez,

Mikessime, “Allah'mdiger cisimlere

benzemeyen

bircisim

oldugunu

soyluyo-

ruz. Siz de

onun

di§indaki §eylere

benzemeyen

bir§ey oldugunu soyliiyorsunuz.

Bu

ikisoz

aym

sonucagotiirmuyor

mu?"

§eklindebir itirazdabulunmaktadir.

Oysaki onlar

O’nun

cisim

oldugunu

soyleyerekAllah’in mahiyetinden bah- setmi§ olurlar. Qiinkiicismin ta§idigi

anlam bunu

gerektiriyor, Allah Teala’yaci-

simnispet edilmesi

mumkiin

degildir.

Dogruya

ula§tiran Allah’tir.

30. Taha20/41.

31. Al-iImran3/28.

32. el-Maide5/116.

38 MATURlD!AKAlDl

BOLUM

Allah Hakkmda ^“0 bir Nur’dur” Denilebilir mi?

iigebbihe³³, Allah Teala’mn "parlay

an

bir nur”

oldugunu sdylemek

caiz- dirdemigtir. Ehl-iSiinnetise, “Allah'i

bu

gekildenitelendirmek caizdegil- dir"demigtir. Miigebbihe'nin dediginin aksine ‘nur'uyaratan ve

ona

aydinhkve- renAllah’tir. Qunkii ‘nur’ sonugitibariyle bir renktir. Dolayistyla Allah

hakkmda

rengin varligim

dugunmek

bizi tegbihc goturur.

Allah birvarhga benzetilemez.

0

e§siz olan, igitenve gorendir. Musebbihe, kendigoruglerine

dayanak

olarak “Allah goklerin

ve

yerinnurudur"³⁴ayetinide-

lilolarak

one

siirmektedir.Allahburada kendisini nurolaraktanitmigtir.

Bu

firkayacevapolarakderizki:IbniAbbas’agore

bu

ayetinanlami, “0, ye-

rivegogii aydinlatir”. Bazi Mufessirlerde

bu

ayetten kastedilen

mana,

“gokler- deve yerde

yagayanlan

aydmlatandir" geklindedir.

Mii§ebbihe,Allah'inzaumO'nundi^indakilerebenzetenlerileO’nunsifatlanm,0‘nundi-

§mdakilerin sifadanna benzetenlereverilen genel biraddir. Kisaca, Allah'tyarattklanna benzetenfirkaya verilenisim.

en-Nur24/35.

33.

34.

(BAHRU’L-KELAM TERCUMESt) ^•39

BOLUM

Allah’m Haberi Sifatlari

(I )

35

(Kur’an ve Hadislerdeki “Allah’in Eli” Tabiri)

A

rapga yed/el kelimesi kastedilerek, ‘Allah’in eli'

oldugunu soylemek

caiz olup,

bunu

Farsga ifade

etmek

miinasipdegildir. El terimi, yaratilmt§ var- Iiklarda

bulunan

organa benzetilmeksizinve niteligibilinmeksizin, i§itme (sem)

,

gorme

(basar),

konugma

(kelam), gug (kudret), bilgi (ilim), din (hayat), dileme (irade) sifatlan gibi ezelibirsifattir.

AllahTeala

duyma

organinaihtiyag

duymadan

^semi,goze

muhtac

olmaksi- zin basfr,dii§unmeenstriimamnaihciyag

duymadan

alim,

beyne

gereksinimduy-

madan

murid,dil ve dudaklaraihtiyag

duymadan

mutekellimdir.

El (Yed) de

aym

§ekilde yaratilmi§ niteliklerebenzetilmeksizin, birsifatola- rak

yoklugunu da

kabuletmeksizin, keyflyetsiz/niteligibilinmeden ve organ an- laminda

olmayan

ezelf birsifatidtr.

Allah

hakkinda

yed'in varhgim kabulediyoruz. Zira Kur’an’dagegmektedir.

Fakat

bundan

kastedilen Allah'in

murad

ettigi anlamdir. Mu’tezile

bu

konuda,

“Allah’in eli,

kuwet

ve kudret anlamindadir. ZiraAllahTeala §oylebuyuruyor:

35. Haberisifattabiri,Kur’an-iKerimvebazisahihhadislerdeAllah’a nispet edilenveel,ayak, gelmekgibiyaratilmi§Iann bazidzellikleriniandiranifadelereverilenozelbirtammdir.

40^•MATORlDtAKAlDt

"O’nun

elleri

sonuna

kadar agiktm0,lutfunudiledigi gibi dagitir”³⁶.Buradaki*iki

el’denamag,ikinimetidir. Biz

bu kuwet ve

kudret

yorumunun,

ikieliginkulla- nilmasiru uygurtbulmuyoruz.

Yine “Allah: ‘Ey Iblis!’ dedi, ‘Kendi ellerimleyarattigim §u varligm dniinde yere

kapanmaktan

seni

abkoyan

nedir?”³⁷ Eger ayetteki ifadenin ‘kudret’

ve

‘kuwet’ olduklansoylenirse, Allah'in ‘ikikudret’

veya

’ikikuvveti’ olurdu ki

bu

dacaiz degildir. Qunkii yaratilmiglann aksineAllah' in

kuweti

vekudreti

yok

ol-

maksizin ve kesintiye

ugramaksizm

tekdir. Qunkii

mahlukatm

nitelikleri her iki

zamanda

davarligini

koruyamayan,

yanisiireklidegigenarazlardanibarettir.

Oy-

saki AllahTeala'mn_kuvvetivekudreti kesintiye

ugrayan

birarazdegildir.

O'nun Kelam

sifati

da

boyledir. Allah, tek ve kesilmeyen bir kelamla mutekellimdir.

Yed/el, Kur’an’dadort gekilde yeralmigti:

1. “Hukumranliginsahibi olan Allah kutludur, yucedir”³⁸. Yani butiin bo- yutlanyla

mulktin

sahibiAllah’tir. Nitekim“falan

koy

falanin elindeya- nimulktinde ve tasarrufualtindadir” denilir.

2. "Sana bagliliklanm bildirenler, Allah’a baghliklarmi gostermig olurlar:

Allah’in eli onlann elleri uzerindedir”³⁹buradaki anlam, minnettir. Al- lah’meli, yaniminneti, onlann elinin iizerindedir.

3. “Gormezler

mi

ki, eserlerimizden bin olarakkendileriiginbugiinkullamp yararlandiklanevcilhayvanlaryarattik?"

Burada

iseAllah’in nimeti an- lamindakullamlmigtir.

Bir hadiste_de, “Allah’im

benden

facirebir elyaniiyiliknasipetme” di-

ye

buyurulmugtur.

4

“Hesap

Gunixbagmizagelecek herfelaket, kendiellerinizleyapip-ettikle- rinizin bir uriinti olacaktir"⁴⁰

Bu

kelime burada masiyet

anlaminda

kul- lanilmigtir.

“Ellerininkazandiklanyla"ifadesidigerbiryoniiylede‘organ’

anlaminda

yer almigkio da sag vesolelolarakzikredilmigtir.Allah Tealasonolarakzikredilen- lerlevasiflanmaktan miinezzehtir.

Bu

iki el

benzetme

olmaksizin,keyfiyetibilin-

meden

vebirorgan olmaksizin, Allah’in nimetive mulkiidur.

36. el-Maide5/64.

37. Sad38/75.

38. el-Miilk67/1

.

39. _el-Feth48/10.

40. e§-§ura 42/30.