• Sonuç bulunamadı

HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE BULANIK UZMAN SİSTEM YAKLAŞIMI İLE BEDEN NUMARASI BELİRLEME

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE BULANIK UZMAN SİSTEM YAKLAŞIMI İLE BEDEN NUMARASI BELİRLEME"

Copied!
165
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE BULANIK UZMAN SİSTEM YAKLAŞIMI İLE BEDEN NUMARASI BELİRLEME

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Şerife YILDIZ

(2)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE BULANIK UZMAN SİSTEM YAKLAŞIMI İLE BEDEN NUMARASI BELİRLEME

DOKTORA TEZİ

Şerife YILDIZ

Danışman: Prof. N. Sevil KİŞOĞLU

(3)

i

ġerife YILDIZ’ ın “Hazır Giyim Sektöründe Bulanık Uzman Sistem YaklaĢımı Ġle Beden Numarası Belirleme” baĢlıklı tezi 29.06.2010 tarihinde, jürimiz tarafından Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Anabilim Dalında Doktora Tezi olarak kabul edilmiĢtir.

Adı Soyadı Ġmza

Üye (Tez DanıĢmanı): Prof. N. Sevil KĠġOĞLU ... ... Üye : Prof. Dr. Zülal GÜNGÖR ... ... Üye : Prof. Dr. Novruz ALLAHVERDĠ ... ... Üye : Doç. Dr. NeĢe YaĢar ÇEĞĠNDĠR ... ... Üye : Yrd. Doç. Dr. Feyzan Arıkan ÖKTEMER ... ...

Onay

Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. .../.../2010

Akademik Unvanı, Adı Soyadı

(4)

ii ÖNSÖZ

Bu araĢtırma hazır giyim perakende sektöründe ihtiyaç duyulan bulanık uzman sistemiyle ortak bir beden numaralama sistemi modellemek ve müĢterilerin beden numarasını kolay ve doğru bir Ģekilde tespit edebilen bir uzman sistem tasarlamak amacıyla planlanmıĢtır. AraĢtırmanın amacı, tüketim boyutu en fazla olan kadın dıĢ giyimi alanında beden numaralarını kolay ve doğru tespit edebilen bir bulanık uzman sistem tasarlamaktır. Bu amaca ulaĢabilmek için ihtiyaç duyulabilecek ölçü çeĢitleri, ulusal ve uluslar arası literatür bilgileri dikkate alınarak, çalıĢma evreninden kadın dıĢ alanında faaliyet gösteren ve kendi markasını üreten hazır giyim iletmelerinin kullandığı ölçü tabloları istatistiksel olarak değerlendirilmiĢ ve bulanık uzman sistem tasarlanmıĢtır.

Bu araĢtırmanın beden numarasını belirleyebilen ilk bulanık uzman sistem olması nedeniyle; baĢta hazır giyim sektörü olmak üzere konuya ilgi duyan kiĢi, kurum ve kuruluĢlara faydalı olması beklenmektedir.

Bu araĢtırmanın planlanıp yürütülmesinde destek ve katkılarını gördüğüm danıĢmanın saygı değer hocam Prof. N. Sevil KĠġOĞLU’na, ilgi ve katkıları ile tezime yön veren tez izleme komitesinin değerli üyeleri Prof. Dr. Zülal GÜNGÖR ve Doç. Dr. NeĢe YaĢar ÇEĞĠNDĠR’e, araĢtırma verilerini toplama aĢamasında bana yardımcı olan hazır giyim iĢletmelerine, araĢtırma süresince gösterdiği desteklerden dolayı eĢime, aileme, kardeĢlerime ve tezimin bitmesini sabırla bekleyen zamanını çaldığım canım kızım Selin YILDIZ’ a, ve emeği geçenlere teĢekkürlerimi sunarım.

ġerife YILDIZ 2010

(5)

iii ÖZET

HAZIR GĠYĠM SEKTÖRÜNDE BULANIK UZMAN SĠSTEM YAKLAġIMI ĠLE BEDEN NUMARASI BELĠRLEME

YILDIZ, ġerife

Doktora, Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Anabilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. N. Sevil KĠġOĞLU

Haziran -2010, 146 sayfa

Bu araĢtırmada; kadın dıĢ giyim alanında faaliyet gösteren ve kendi markasını üreten hazır giyim iĢletmelerinden alınan ölçü tabloları ve beden numaraları ile bulanık mantık yöntemiyle ortak bir beden numaralama sistemi modellemek ve müĢterilerin beden numarasını kolay ve doğru bir Ģekilde tespit edebilen bir uzman sistem tasarlamak amaçlanmıĢtır. Bu amaçla konunun seçilme nedeni, üretici ve tüketici kitleleri ile konuya iliĢkin eğitim veren kurum ve kuruluĢlar açısından önemi aktarılmıĢtır. Ayrıca konuyla ilgili genel kuramsal ve teorik temeller açıklanmıĢ ve alanla ilgili araĢtırma niteliğindeki çalıĢmalara yer verilmiĢtir.

AraĢtırma da, Ankara’da faaliyet gösteren ve Ankara giyim Sanayicileri Derneği’ne üye olup kendi markası ile kadın dıĢ giyim alanında faaliyet gösteren hazır giyim iĢletmeleri çalıĢma evreni olarak kabul edilmiĢtir. ÇalıĢma evrenindeki hazır giyim iĢletmelerinin, hali hazırda kullandığı ölçü tabloları araĢtırmanın verilerini oluĢturmuĢ ve modellemede ölçü tablolarındaki göğüs çevresi ölçüsü, bel ölçüsü ve kalça ölçüleri esas alınmıĢtır. Göğüs çevresi ölçüsü üst beden numaralamada, kalça çevresi ölçüsü de alt beden numarasının dominantı olarak kabul edilmiĢtir. Tüm boy ölçüsü de giysi boyu çıkıĢ değiĢkeninin referansı olarak alınmıĢtır. Elde edilen verilerin istatistiksel olarak minimum, maksimum ve ortalama değerleri alınmıĢ ve bu veri aralıkları bulanık uzman sistem modellemede kullanılmıĢtır.

Modellemede, öncelikle kadın dıĢ giyim (Alt beden - üst beden - giysi boyu) beden numaralama sistemine etki eden parametreler belirlenmiĢ ve giriĢ çıkıĢ değiĢkenleri tanımlanmıĢtır. Ġkinci aĢamada bulanıklaĢtırma iĢlemi yapılarak üyelik fonksiyonları belirlenmiĢtir. Üyelik fonksiyonu için üçgen üyelik fonksiyonu seçilmiĢtir. Üçüncü aĢamada ise bulanık kural tabanı belirlenmiĢ ve bir matris oluĢturulmuĢtur. Bu matristen yola çıkılarak Üst beden ve alt beden numarasının tespit edilebilmesi için bulanık

(6)

iv

oluĢturulmuĢtur. Sistem tasarımında bulanık çıkarım mekanizması olarak max-min çıkarım mekanizması kullanılmıĢtır. Son aĢama olan durulaĢtırma iĢlemi için de “Ağırlık ortalaması” yöntemi kullanılmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda perakende sektöründe kullanılmak üzere bulanık uzman sistem tasarlanmıĢ ve C# programlama dili ile yazılım kodlanmıĢtır. Bu yazılım programı, üst beden, alt beden ve giysi boyunu tespit edebilmekte ve müĢterinin vücut Ģeklini dikkate alarak beden numarasını belirleyebilen, tadilatsız ve uyumlu giysi alıĢveriĢi yapma olanağı sağlamaktadır.

AraĢtırmada tasarlanan bulanık uzman sitemin verdiği karar ile geleneksel olarak kullanılan beden numarası tespit etme formülünün verdiği sonuçlar arasında doğru orantı olduğu anlaĢılmıĢ ve beden numarası tespit etmek için oluĢturulan bulanık uzman sistemin daha hassas çalıĢtığı tespit edilmiĢtir.

Anahtar Kelimeler: Hazır giyim, beden numaralama, tüketiciler, bulanık mantık, uzman sistemler

(7)

v ABSTRACT

DETERMINATION OF BODY SIZE WITH FUZZY EXPERT SYSTEM APPROACH IN READY-MADE CLOTHING SECTOR

YILDIZ, ġerife

Phd., Department of Clothing Industry and Clothing Arts Thesis Advisor: Prof. N. Sevil KISOGLU

June-2010, 146 pages

In this study, it is purposed to model a common body sizing system and design an expert system that can determine the body sizes of the customers in a correct and easy way by using the size schedules, body sizes and fuzzy logic method provided from ready-made clothing enterprises dealing with women outerwear and producing their own trademarks. For this purpose, the importance of the subject was stated for the manufacturer and consumer masses and the institutions and organizations giving trainings related to the mentioned subject. Also, the hypothetical and theoretical related to the subject were explained and the studies related to the subject were stated.

In the research, the ready-made clothing enterprises, which carry on business and are registered in Ankara Association of Clothing Industrial and deal with the women outerwear with their own trademark, were accepted as the target group. The present size schedules, used by the ready-made clothing enterprises included in the target group, created data of the research and the modelling was based on the bust, waistline and hip sizes shown in the size schedules.The bust was taken as the dominant for the upper body sizing and the hip sizes were taken as the dominant for the lower body sizing. The whole length size was taken as the reference for the output variable of length of the cloth. The minimum, maximum and average values of the data were calculated and these data ranges were used in the system modelling.

First, the parameters effecting the women outerwear (lower body – upper body length of cloth) sizing system were determined during the modelling and the input and output variables were defined. In the second stage, the fuzzify process was applied and the membership functions were determined. The triangular membership funcion was selected for the membership function. In the third stage, the fuzzy rule base was

(8)

vi

inference mechanism was formed. The max-min inference mechanism was used as the fuzzy inference mechanism in the sytem design. In the last stage, the 'Weight average' method was used for the clarification process. The fuzzy expert system was designed to be used in the retail sector as a result of the study and the software was encoded using the C# programming language. This software programme can set the upper body, lower body and length of cloth and the body sizes of the customer by taking into account the body shape of the customer and provides a shopping for fit clothes without any repair.

It was determined in the research that there was a direct proportion between the decision given by the designed fuzzy expert system and conventional formula used for the determination of the body sizing and the fuzzy expert system was found more sensitive to determine the body size.

(9)

vii

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI i

ÖNSÖZ ii

ÖZET iii

ABSTRACT v

ĠÇĠNDEKĠLER vii

TABLOLAR LĠSTESĠ x

ġEKĠLLER LĠSTESĠ xii

GRAFĠKLER LĠSTESĠ xv

KISALTMALAR LĠSTESĠ xvi

BÖLÜM I 1. GĠRĠġ 1 1.1. Problem Durumu 2 1.2. Problem Cümlesi 6 1.2.1. Alt Problemler 6 1.3. AraĢtırmanın Amacı 7 1.4. AraĢtırmanın Önemi 8 1.5. Varsayımlar 10 1.6. Sınırlılıklar 10 1.7. Tanımlar 11 BÖLÜM II

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR 12

2.1. Türkiye’de Hazır Giyim Sektörü 12

2.1.1. Ölçü Tabloları ve Beden Numaralama Sistemleri 13

2.2.Bulanık Mantık 24

2.2.1. Bulanık Küme Kuramı 27

2.2.2. Bulanık Küme ve Üyelik Fonksiyonu 29

2.3.Yapay Zekâ ve Uzman Sistemler 34

2.3.1. Uzman Sistemlerin Yapısı 36

2.3.2. Uzman Sistemlerin Yararları ve Kullanım Alanları 40

2.4.Bulanık Uzman Sistemler 42

(10)

viii 2.5.Ġlgili AraĢtırmalar 52 BÖLÜM III 3. YÖNTEM 66 3.1.AraĢtırmanın Modeli 66 3.2.ÇalıĢma Evreni 67 3.3.Verilerin Toplanması 68

3.4.Verilerin Analizi ve Değerlendirme 71

BÖLÜM IV

4. BULGULAR ve YORUMLAR 73

4.1.Bulanık Uzman Sistemin Tasarımı 73

4.1.1. Sistem giriĢ-çıkıĢ değiĢkenleri ve dilsel ifadeler 75

4.1.2. BulanıklaĢtırma 78

4.1.3. Bulanık Kural Tabanı 95

4.1.4. Bulanık Çıkarım 97

4.1.5. DurulaĢtırma 97

4.2.Tasarım ve GerçekleĢtirme 100

4.2.1. Yazılımın Yapısı 101

4.2.2. Programa GiriĢ ve Ana Menü 102

4.2.3. Ġstatistikler Menüsü 103

4.2.4. Ölçü Tablosu Menüsü 104

4.2.5. Hesaplamalar Menüsü 105

4.2.5.1.Üst Beden Menüsü 106

4.2.5.2.Alt Beden Menüsü 107

4.2.5.3.Giysi Boyu Menüsü 108

4.2.6. Ayarlar Menüsü 109 4.2.6.1.Göğüs Menüsü 110 4.2.6.2.Bel Menüsü 111 4.2.6.3.Kalça Menüsü 111 4.2.6.4.Boy Menüsü 112 4.2.6.5.Üst Beden Menüsü 112

4.2.6.6.Alt Beden Menüsü 113

4.2.6.7.Giysi Boyu Menüsü 114

4.2.6.8.Sözel Ölçüler Menüsü 114

4.2.6.9.Kural Tabanı Menüsü 115

(11)

ix BÖLÜM V 5. SONUÇ ve ÖNERĠLER 117 5.1.Sonuç 117 5.2.Öneriler 119 KAYNAKÇA 121 EKLER 133

(12)

x

TABLOLAR LİSTESİ

TABLO NO TABLO ADI SAYFA

1. Ġngiliz Standardına (3666:1982) Göre Beden Etiketleme 19 2. Göğüs, Bel ve Kalça Çevresi Ölçüleri ve Ölçü Aralıkları(TS EN 13402-3)19 3. Farklı Göğüs Ve Kalça GeniĢlikleri Ġçin Ölçülerin Esnek Kullanımı 20 4. Kadın Giyeceklerinde Harf Kodları (Beden Numaraları) Gösterimi 20

5. Harf ile Beden Kodlaması 21

6. Kadın Üst Giyim Ölçü Tablosu (ĠTKĠB) 21

7. Müller Biçki Sistemine Göre Kadın Üst Giyim Ölçü Tablosu 22 8. Uluslar arası Kadın Beden Tanımlamaları (Normal Beden) 23 9. AraĢtırma Verilerinin Ġstatistiksel Dağılımı 69 10. Beden Numarasına Göre Boy Uzunluğu Gruplaması 70

11. Kadınlarda Boy uzunlukları 70

12. Sistem GiriĢ/ÇıkıĢ DeğiĢkenlerinin Bulanık Dilse Ġfadeleri ve

Sayısal Aralıkları 76

13. Göğüs GiriĢ DeğiĢkeni Ġçin Sayısal Değerler ve Üyelik Dereceleri 83 14. Bel GiriĢ DeğiĢkeni Ġçin Sayısal Değerler ve Üyelik Dereceleri 85 15. Kalça GiriĢ DeğiĢkeni Ġçin Sayısal Değerler ve Üyelik Dereceleri 87 16. Boy GiriĢ DeğiĢkeni Ġçin Sayısal Değerler ve Üyelik Dereceleri 88 17. Üst Beden ÇıkıĢ DeğiĢkeni için Sayısal Değerler ve Üyelik Dereceleri 90 18. Alt Beden ÇıkıĢ DeğiĢkeni için Sayısal Değerler ve Üyelik Dereceleri 92 19. Giysi Boyu ÇıkıĢ DeğiĢkeni için Sayısal Değerler ve Üyelik Dereceleri 94 20. Göğüs ve Bel Parametreleri Bulanık Kural Tabanı 95

(13)

xi

22. GiriĢ/ÇıkıĢ Parametreleri için Kural Tablosu 134 23. Tüketicilerin GiriĢ DeğiĢkenlerine Göre Üst Beden, Alt Beden ve

(14)

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ

ŞEKİL NO ŞEKİL ADI SAYFA

1. Genel Bulanık Sistem 25

2. Klasik ve Bulanık Kümelerin Gösterimi 30

3. A Kümesinin Üyelik Gösterimi 31

4. Ayrık Zamanlı Bulanık Küme 32

5. Sürekli Zamanlı Bulanık Küme 32

6. Üyelik Fonksiyon Tipleri 33

7. Üçgen Üyelik Fonksiyon Formülasyonu 33

8. Yapay Zekânın BileĢenleri 35

9. Uzman Sistemin Temal Yapısı 36

10. Ġleriye Zincirleme 38

11. Geriye Zincirleme 40

12. Bir Bulanık Uzman Sistem Tasarımı 45

13. Bulanık Çıkarım Diyagramı 47

14. Mamdani Tipi BulanıklaĢtırma 48

15. Mamdani Tipi Kural Değerlendirme 48

16. Kural Çıktılarının BütünleĢtirilmesi 49

17. Ağırlık Merkezi Yöntemi ile DurulaĢtırmaya Bir Örnek 50 18. Beden Numarası Seçiminde Bulanık Uzman Sistem Tasarımı

Modelinin Yapısı 74

(15)

xiii

20. Bulanık Uzman Sisteme Ait Kural Tabanının MATLAB R2008b

Programındaki Görüntüsü 96

21. Ağırlık Merkezi Yöntemi Matematiksel Formülü 97 22. Bulanık Uzman Sistemin Karar Verme ĠĢleminin Görüntüsü 99 23. Beden Numarası Tespitinde Bulanık Uzman Sistem Yazılımı

Blok Diyagramı I 102

24. Beden Numarası Tespitinde Bulanık Uzman Sistem Yazılımı

Blok Diyagramı II 102

25. Programın Ana Sayfası 103

26. Ġstatistikler Menüsü Görüntüsü 104

27. Ölçü Tablosu Menüsü Görüntüsü 105

28. Tüketici Seçimi Penceresi 105

29. Tüketici Kayıt Penceresi 106

30. Kayıtlı Tüketiciyi Seçen Menü Penceresi 106

31. Üst Beden Hesaplama 107

32. Alt Beden Hesaplama 108

33. Giysi Boyu Hesaplama 109

34. Kullanıcı Adı ve Parola Sorma Penceresi 110

35. Göğüs Menüsü Penceresi 110

36. Bel Menüsü Penceresi 111

37. Kalça Menüsü Penceresi 111

38. Boy Menüsü Penceresi 112

39. Üst Beden Menüsü Penceresi 113

(16)

xiv

42. Sözel Ölçüler Menüsü Penceresi 115

43. Kural Tabanı Menüsü Penceresi 116

44. Tüketici Menüsü Penceresi 116

(17)

xv

GRAFİKLER LİSTESİ

GRAFİK NO GRAFİK ADI SAYFA

1. Üçgen Üyelik Fonksiyonu Ġle Beden Numaralarının Gösterimi 78

2. Göğüs GiriĢ DeğiĢkeni Grafiği 81

3. Bel GiriĢ DeğiĢkeni Grafiği 83

4. Kalça GiriĢ DeğiĢkeni Grafiği 85

5. Boy GiriĢ DeğiĢkeni Grafiği 87

6. Üst Beden ÇıkıĢ DeğiĢkeni Grafiği 89

7. Alt Beden ÇıkıĢ DeğiĢkeni Grafiği 91

8. Giysi Boyu ÇıkıĢ DeğiĢkeni Grafiği 93

9. Göğüs ve Bel GiriĢ DeğiĢkenlerinin Üst Bedene Etkisi 98 10. Bel ve Kalça GiriĢ DeğiĢkenlerinin Alt Bedene Etkisi 98

(18)

xvi

KISALTMALAR LİSTESİ

- YZ: Yapay Zeka - US: Uzman Sistemler

- BUS: Bulanık Uzman Sistemler

- İTKİB: Ġstanbul Tekstil ve Konfeksiyon Ġhracatçı Birlikleri - TGSD: Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği

- BNT: Beden Numarası Tespiti

- ISO: Uluslar arası Standardizasyon Komitesi - °C : Santigrat derece

- μ : Üyelik derecesi

- μA(x) : x’in A bulanık kümesindeki değeri - { } : Küme

- Ø : BoĢ küme

-  : Kümenin elemanı - : Kümenin eleman değil - > : Büyüktür - < : Küçüktür - ≥ : Büyük eĢittir - ≤ : Küçük eĢittir - ◦ : BileĢim iĢlemi - : BirleĢme iĢlemi - : KesiĢme iĢlemi -  : Düzgün alt küme - : Düzgün kapsama -  : Alt küme - : Kapsama - : Denklik - – : Fark - \/ : Maksimum

(19)

xvii - % : Yüzde

- ∫ : Ġntegral

- Σ : Toplam sembolü

- z* : BerraklaĢtırma iĢlemi sonucu - × : Kartezyen çarpımı

- X : Evrensel küme - f : Fonksiyon

(20)

BÖLÜM I 1.GİRİŞ

Günümüzde uluslar arası boyutlarda yaĢanan rekabet, kaliteyi ve tüketicilerin ürüne ve üreticiye duyduğu güveni ön plana çıkarmıĢtır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hazır giyim sektörü, rekabetin en yoğun yaĢandığı sanayi dallarından birisidir. Sektördeki rekabet; kaliteli, tüketicinin istek ve ihtiyaçlarına cevap verebilen ürünler ile yaĢanmaktadır. Üretilen bu ürünlerde bir takım nitelikler aranmaktadır. Giysilerde aranan niteliklerin baĢında, vücuda uyum, estetik görünüm ve hareket kolaylığı gelmektedir. Hazır giyim sanayinde seri üretim yapıldığı için prova yoktur ancak ölçü kontrolü vardır. Giyim endüstrisinde seri üretimi gerçekleĢtirebilmek için tüketici kitlesinin vücut ölçülerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Hazır giyim sektörünün geniĢ iç ve dıĢ pazar payının yanında, belli standartların olmayıĢı tüketicileri boyutlandırma sorunları ile karĢı karĢıya bırakmaktadır. Türk hazır giyim sektörünün önemli problemlerinden birisi de üretilen ürünlerde, standart vücut ölçülerinin kullanılmayıĢı ve ölçü konusunda detaylı araĢtırmaların az ve yetersiz olmasıdır. Standart vücut ölçüleri ile üretim yapılmaması bir çok problemi beraberinde getirmektedir. Bu problemlerin baĢında beden numaraları ve giysilerin vücuda uyumu gelmektedir. Bu nedenle piyasada çeĢitli boyutlarda beden numarası etiketi ile satıĢa sunulmuĢ ürünlere sıkça rastlanılmaktadır. Ölçü konusundaki farklılıkların en aza indirilmesi için kullanılan ölçülerde belli bir standardın sağlanması ve iĢletmelerin kullandıkları ölçü tablolarının tüketici kitlesinin özelliklerini yansıtması gerekmektedir. Böylece beden numarası aralıklarında birliktelik sağlanabilecektir.

Bu araĢtırma, beden numaralama konusunda yaĢanan probleme çözüm getirilmesi yaklaĢımı ile ele alınmıĢtır. Bulanık mantık ve uzman sistem disiplinleri kullanılarak, beden numarası belirleme bu araĢtırmanın konusunu oluĢturmaktadır. Buna göre, ölçü tablolarındaki verileri esas alarak beden numaralama konusunda yeni bir model oluĢturmak amaçlanmıĢtır.

(21)

1.1. Problem Durumu

Giyim, insanların var oluĢundan itibaren ihtiyaç duydukları temel gereksinimlerinden biridir. Günümüzde bu temel gereksinim ihtiyaç olmanın dıĢında süslenme, moda, sosyal gruba aitlik gibi faktörleri de içine almaktadır. Hazır giyim ise geniĢ tüketici kitlelerinin beden ortalamalarına göre seri biçimde giysi üretimi yapan dinamik bir sanayi dalıdır. Günümüzde hemen her Ģey seri olarak üretildiğinden her türlü ölçmenin talebin ağırlık merkezini gösteren ortalamaları yansıtması beklenmektedir. Hazır giyim sektöründe de ölçülere göre üretim yapılmaktadır. Hedef kitlenin vücut ölçüleri alınarak sınıflandırılır ve bu ölçülerle beden tabloları oluĢturulur ve giysi üretiminde kullanılır (Ay,2007:14). Hazır giyim sektörünün, geniĢ tüketici kitlelerinin ihtiyaçlarını ve beklentilerini karĢılayabilmesi için üretilen ürünlerin bedene ve vücut tipine uyum sağlaması gerekmektedir. Giysi uyumu içinde insan vücudunun Ģeklinin, ölçü standartlarının ve bu standartlara dayalı ve beden aralıklarının saptanması gerekmektedir. Ulusal ve uluslar arası pazarlarda coğrafi bölge, genetik özellik ve kültürel yapıya bağlı olarak beden ölçülerinde farklı standartlara rastlamak mümkün olmaktadır. Dolayısıyla insan vücudu, yaĢa, cinsiyete, beslenmeye, yaĢadığı bölge ve ırk gibi daha birçok özelliğe göre farklılıklar göstermektedir. Bu farklılık tüketicilerin beden numaralarına uygun giysileri denemeden giysi satın alamamalarına neden olmaktadır. Tüketiciler giysi alıĢveriĢi yaparken çoğu zaman deneme yapmadan giysi almakta bu da farklı sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu sorunlardan birisi giysinin vücuda uyumu ve tadilat sorunudur. Ġnsanlar birbirinden farklı özelliklere sahip olmakla birlikte, üst ve alt beden arasında orantı farklılıkları olabilmektedir. Bu farklılıkları literatürde değiĢik sınıflamalar altında görmek mümkündür.

Vücut oranının saptanmasında; baĢın bedene oranı, göğüs, bel ve kalça ölçüleri arasındaki farklar ve oranlamalar kullanılmaktadır. Vücut tiplerinin tanımlanmasında literatürde en çok iki sistem üzerinde durulmaktadır. Bunlardan biri Alman psikiyatrist Ernst Kretscmer tarafından yapılan sınıflandırmadır. Kretscmer‟e göre insan vücudu astenik, atletik ve piknik olmak üzere üç tipe ayırmaktadır (URL-1).Vücut Ģekillerinin dıĢ görünüĢüne bakılarak yapılan sınıflandırmalardan bir diğeri de William Sheldon tarafından 1940 yılında yapılan “somatotype” tiplemeleridir. Bu sistemde insanların vücut ölçüleri dikkate alınmadan, vücudun önden, yandan ve arkadan çekilmiĢ fotoğraflarındaki vücut görüntüsüne göre Endomorfi, Mezomorfi ve Ektomorfi olmak üzere üç tipe ayrılmıĢtır (URL-2). Vücut tiplerinin sınıflandırılmasında literatürde en

(22)

çok geçen bu iki gruplamanın dıĢında endüstriyel üretimin yapılması içinde çeĢitli vücut tiplemeleri yapılmıĢtır. Bunlar; üçgen, ters üçgen, dikdörtgen, kum saati gibi vücut Ģekilleridir (Anderson et al.,1999:5). Vücut tiplerinin sınıflandırılması ile ilgili en kapsamlı araĢtırmalardan birisi de 1963 tarihinde Douty tarafından yapılmıĢtır. Douty kadın vücut tiplerinin analizi için somatografi tekniğini geliĢtirmiĢtir. Kadınları vücut Ģekil ve duruĢ açısından bir çok fotoğraflamasını yapmıĢ ve vücut tiplemesi için değerlendirme ölçekleri geliĢtirmiĢtir Bu bağlamda vücudun ĢiĢmandan zayıfa doğru ölçeklendirilmesi söz konusudur (Connell, 2003:1). Douty‟nin bu teknikle elde ettiği bulgular pek çok araĢtırmaya da temel oluĢturmuĢtur. Ayrıca vücudun Ģekillenmesinde rol oynayan kas ve doku vücut tipini ortaya koyan etkenlerdendir.

Ġnsanın anatomik yapısı, giysi üreticilerinin önemle üzerinde durduğu ve dikkate aldığı baĢlıca konulardan birisidir. Dolayısıyla anatomik yapı dikkate alınarak üretilecek giysilerde vücut ölçülerine ihtiyaç duyulmaktadır. Vücudun temel boyutları; kiĢilerin boy, göğüs, bel ve kalça ölçümlerinden oluĢur (Çileroğlu,2010:131). Giysi kalıplarının hazırlamasında büyük önem taĢıyan, dolayısıyla üretim sürecini de etkileyen vücut ölçüleri ülkelerin kendilerine ait belirledikleri standartlardan oluĢmaktadır. Vücut ölçü istatistikleri, giysi kalıbını hazırlayabilmek için gereken tüm vücut ölçülerinin ortalamasıdır. Bu ortalamalar, tablolar yardımı ile temel ve yardımcı vücut ölçülerini gösteren gruplara ayrılmaktadır. Giysi tasarımı ve üretimi açısından vücut ölçüleri ve vücut ölçüleri arasındaki oranlar önem taĢımaktadır. Bu gruplamalar sektörün özelliği nedeniyle, geniĢ insan kitlelerinin ölçüleri alınarak hesaplanmalı ve ortalama ölçülere dayandırılmalıdır. Bu nedenle giysi üretim sürecinde, hedef kitlenin vücut ölçüleri büyük önem taĢımaktadır.

Giysi boyutlandırma sistemleri, kaliteli giysi tasarımını, ürün maliyetini, dolayısıyla ekonomi içindeki rekabeti etkileyen odak noktalardan birisidir. KüreselleĢen dünyada giysi satıĢı için yeni pazarlar oluĢmuĢtur. Hazır giyim sektöründe sadece satıĢ pazarlarının bilinmesi ya da kültür, düĢünce ve nüfusun satın alma gücü özelliklerinin bilinmesi yeterli olmamaktadır. Bunların yanında kalite standartları ve tüketicilerin vücut boyutlarının bilinmesi önem taĢımaktadır (Ujevic et al., 2005:71). Bu önemi gösteren, vücut ölçülerine ait ilk sistematik çalıĢmalar, 18. yüzyıl sonlarında baĢlamıĢtır (Yücel,1999:11). 19. yüzyıla kadar kadın giyimi için resmi boyutlandırma sistemlerine rastlanılmamaktadır. O yıllarda giysiler terziler tarafından kiĢinin boyutlarına uygun dikilmiĢtir. Drapaj tekniği de kiĢi üzerinden çalıĢıldığı için oldukça zaman almıĢtır

(23)

(Cooklin,1990:3). Giyim alanındaki klasik terminoloji ve beden ölçüm yöntemleri ilk olarak (Joint Clothing Council) tarafından yayınlanmıĢtır. Vücut ölçüleri için standart referanslar daha sonra ortaya koyulmuĢtur (Fan ve diğ.,2004:170).

Türkiye‟de ise, CEN (European Committee for Standardization) tarafından kabul edilen EN 13402 standardı esas alınarak TSE ihtisas grubunca hazırlanmıĢ ve 30 Kasım 2006 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımlanan “Giyeceklerde Beden Ölçülerinin ĠĢaretlerle Gösterilmesi-Bölüm 1-2-3” baĢlıklı standart, ölçü aralıkları konusunda üreticilere yol göstermektedir. Ayrıca Türkiye‟deki ölçü standardizasyon konusundaki çalıĢmalar, üniversitelerde ve sektörün ilgili kurumları (ĠTKĠB, TGSD vb.), tarafından yapılmaktadır. Ancak hazır giyim sektörünün bu beden ölçü standartlarını kullandığına dair kesin göstergeler bulunmamaktadır.

Hazır giyim sektöründe çoğunlukla kendi tüketici portföyüne göre oluĢturulan ölçü tabloları kullanılmaktadır. Diğer taraftan bazı iĢletmeler, Ġngiltere, Almanya ve Ġtalya gibi Avrupa ülkelerinde kullanılan ölçü sistemlerinin adaptasyonunu kullanırken, bazıları da bu yabancı ölçü sistemlerini aynen kullanmaktadırlar (Mete,1999:10). Bu nedenle hazır giyim iĢletmelerinde kullanılan ölçü standartları birbirini tutmamaktadır. Bu ölçü karmaĢası içerisinde alıcının ölçülerine göre beden numarası etiketi taĢıyan giyim eĢyasını bulması oldukça zor olmaktadır. Ġyi bir boyutlandırma sistemi; uygun antropometrik veriler ile bireye uygun beden numarası atayabilmek üzere inĢa edilmelidir (Zheng et al., 2007:698). Dünyada sayısı artan üretim merkezlerine paralel olarak pek çok boyutlandırma sistemi geliĢtirilmiĢtir. Bunlardan oldukça yaygın uygulama alanı bulan iki sistemden birincisi, beden(göğüs çevresinin yarısı), boy ve drop(göğüs ve bel çevreleri arasındaki farkın yarısı) olmak üzere üç temel değiĢkene dayalıdır. Bu sistem özellikle Ġngiltere ve Ġtalya gibi ülkelerde uygulama alanı bulmuĢtur. Diğeri ise beden(göğüs çevresinin yarısı) ve vücut tipine(uzun, zayıf, kısa, ĢiĢman vb.) dayalıdır. Bu sistem Almanya, ABD ve Kanada gibi ülkelerde uygulanmaktadır. Bu konuyla ilgili diğer bir sistemde geliĢmiĢ ülkelerdeki modaya yön veren büyük iĢletmelerin kendi birikimlerinden yararlanarak, kendi standartlarını oluĢturmalarıdır. Beden etiketlerinin nasıl kullanılacağı ve boyutlandırmanın nasıl yapılacağı günümüzde tamamen çözüme kavuĢmuĢ değildir. Beden numarası, kiĢinin vücut ölçülerini temsil eden bir etiketleme sistemidir. Giysilerin tanımlanması için vücut ölçüleri ve kodlamasında kullanılan evrensel biçim “mondoform”‟dur. Mondoform (evrensel biçim) etiketleme vasıtasıyla boyutlandırma sistemi için

(24)

kurulmuĢtur. Uygun vücut ölçülerini belirten bu metot, giysi tipine uygun olarak vücut ölçülerinin gösterildiği, standart vücut taslağından oluĢan sözcüksüz piktogramı ön plana çıkarmaktadır (Ercan,1992:74-75).

Kadın giysilerinde ise, aynı beden etiketine sahip giysi boyutları arasında farklılıklara rastlamak mümkündür. Erkek giysilerinde ise boyutlandırmanın eskiden beri gerçek vücut ölçüleri ile iliĢkilendirilmiĢ olması erkek giysi boyutlarında daha az değiĢimin gözlenmesine neden olur (Çileroğlu, 2006:2). Türkiye‟de de hazır giyim sektöründe çok farklı ölçülerde yapılan kadın dıĢ giyim ürünlerinin, beden numaralamaları iĢletmeden iĢletmeye değiĢiklik göstermektedir. Örneğin bir bluz almak isteyen tüketicinin üst bedeni 38 iken, pantolon alırken alt beden numarası 40 olabilmektedir. Üst beden ile alt beden arasındaki bu uyumsuzluk, vücut bölümleri arasındaki ölçü farklılıklarının ortaya konmasına ve çeĢitli vücut tiplerinin tanımlanmasına neden olmuĢtur. KiĢilerin alt ve üst beden numarası farklılığı, toplumda insanların birbirinden farklı fiziksel özelliklere sahip olmasından ileri gelmektedir. Bu farklılıkla birlikte hazır giyimde uygulanan geleneksel pazarlama politikalarının yerine günümüzde “kitlesel bireyselleĢtirme” (mass customazition) kavramı ön plana çıkmıĢtır. Klasik pazarlama anlayıĢının aksine kitlesel bireyselleĢtirme anlayıĢında ise; pazarlama gayreti daha fazla sayıda tüketici yerine, bir tüketicinin mümkün olduğunca fazla ihtiyacını tatmin fikrine dayandırılmıĢtır (Bardakcı, 2004:3). Tüketici burada genelleĢtirilmek yerine özelleĢtirilmektedir. Tüketicinin ihtiyaçları genel kapsamında değil bireysel olarak değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme süreci içerisinde bazı ihtiyaçlar ve karĢılaĢılan problemler ya da memnuniyetler sözel olarak ifade edilir. Kullanılan ifade ya da terimler ve bunların anlamları bulanık bir yapıya sahip olup bulanıklık içerir (KiĢoğlu ve Yıldız, 2009:77). Bulanık mantık kavramını basit bir biçimde anlamak için” biraz soğuk, hemen hemen, çok hızlı gibi.” sözel ifadelere bakılabilir. Bulanık mantık, insan davranıĢlarına benzer matematiksel bir modellemedir (Kıyak, 2003: 63). Bulanık mantık esnek bir yapıya sahip olup, kesin olmayan yetersiz verileri iĢleme özelliğine de sahiptir. Hazır giyim sektöründe de yukarıda belirtildiği gibi ölçü konusunda bir belirsizlik vardır. ĠĢletmeler standart ölçüleri değil çoğu zaman kendi kendine oluĢturdukları ölçü tablolarını ve bu ölçülerden yola çıkarak oluĢturdukları beden numaralama sistemlerini kullanmaktadırlar. Bu anlamda, bulanık mantığın iĢleyiĢi ile problem alanı arasında sıkı bir bağlantı olduğu saptanmıĢtır.

(25)

Bu araĢtırmada, hazır giyim sektöründe kullanılan beden numaralama kargaĢasını azaltarak, tüketici memnuniyetini artırmayı hedefleyen, beden numarasını kolayca belirleyebilen bir bulanık uzman sistem tasarlanmıĢtır. Program tasarımı ile tüketicinin vücut özelliğine ve kiĢinin beden özelliğine uyumlu bir Ģekilde tadilatsız giysi alıĢveriĢi yapma olanağının sağlanması amaçlanmıĢtır. ÇalıĢmada bulanık mantık kullanarak veriler iĢlenmiĢ ve uzman sistem yaklaĢımı ile yazılım oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan bulanık uzman sistem yazılımında kiĢilerin üst beden, alt beden ve giysi boyuna iliĢkin belirleme yapılabilmektedir.

AraĢtırmanın konusunu oluĢturan beden numarası belirlemede bulanık uzman sistem tasarımı, bu konudaki beklentilerin karĢılanmasında önemli faydalar sağlayacağı umulmaktadır. Ayrıca araĢtırma bulguları ve oluĢturulan bulanık uzman sisteme göre beden numaralama, üretici ve tüketicilerin ihtiyaçlarını karĢılayacağı ve iĢletmelar arası farklılık gösteren beden numaralama sistemlerine birliktelik sağlama konusunda bir örnek teĢkil edeceği düĢünülmektedir.

AraĢtırmaya baĢlamadan önce bir takım varsayımlar kabul edilmiĢtir. Buna göre hazır giyim iĢletmelerinin beden ölçü tablolarını kullanmakta olduğu ve üretimlerini bu ölçü tablolarına göre gerçekleĢtirdikleri varsayılmıĢtır. AraĢtırmada evren ve verilere iliĢkin sınırlılıklar getirilmiĢtir. AraĢtırma kadın dıĢ giyim alanında faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli iĢletmelerle sınırlandırılmıĢ olup kendi markasını üreten ve etiketini kullanan iĢletmelerle sınırlıdır. Ayrıca 36-38-40-42-44 beden ölçülerini temsil eden beden numaraları ve kısa - normal - uzun boylu grubuna giren kadın tüm boy ölçüleri ile sınırlıdır. AraĢtırma kapsamına 34 beden ile 44 üstü bedenler dahil edilmemiĢtir. Bunun nedeni verilerin alındığı iĢletmelerde 34 beden etiketi ile üretimin gerçekleĢtirilmemesi ve 44 üstü bedenlerin büyük beden kapsamında olmasındandır.

1.2. Problem Cümlesi

Bulanık uzman sistem yaklaĢımı ile beden numarası nasıl belirlenir?

1.2.1. Alt Problemler

1- Beden ölçü dağılımlarının istatistik değerleri nedir?

2- Beden numarası belirlemede bulanık uzman sistem tasarımı nasıldır? 3- Sistem giriĢ çıkıĢ değiĢkenleri ve dilsel ifadeler nelerdir?

(26)

5- Beden numarası belirlemede bulanık kural tabanı nasıldır? 6- Beden numarası belirlemede bulanık çıkarım iĢlemi nasıldır? 7- Beden numarası belirlemede durulaĢtırma iĢlemi nasıldır?

8- Beden numarası belirlemede bulanık uzman sistemin gerçekleĢtirmesi ve yazılımın yapısı nasıldır?

1.3. Araştırmanın Amacı

Ġnsan vücuduna uyum sağlayan giysi üretimlerini gerçekleĢtirebilmek için insanın vücut ölçülerine ihtiyaç vardır. Vücut ölçüleri, hedef kitleyi (kadın, erkek, çocuk)temsil edecek nitelikteki gruptan elde edilmelidir. Ayrıca üretilecek giysi grubuna yönelik olarak ölçülere ilave ya da eksiltmeler yapılmalıdır. Bunlar giysinin vücuda uyumu için gerekli olan ilk basamakları teĢkil etmektedir. Ancak, kiĢilerin fiziksel geliĢimine ve bedensel değiĢimine uygun vücut ölçülerinin ve kalıp sistemlerinin hazır giyim üretiminde kısıtlı açıdan uygulandığı bilinmektedir. Ölçü standartlarının bu geliĢim ve değiĢimi takip etmek için güncellenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla hedef kitlenin vücut ölçüleri ile oranların önceden bilinmesi, giysi tasarımı, üretimi ve beden numaralama sistemleri için önem kazanmaktadır. Giysilerin ilk toplu üretilmeye baĢlamasından bu güne, giysilerin beden etiketlerinin nasıl kullanılacağı ve boyutlandırmanın nasıl yapılacağı problemi sürmektedir (Ercan,1992:74). Amerika, Almanya, Fransa, Ġtalya, Ġsveç, Kanada, Ġngiltere gibi bir çok ülkenin kendine ait boyutlandırma sistemleri vardır. Bazı ülkelerin boyutlandırma sistemleri birbirine benzemektedir. Türkiye‟de kullanılan boyutlandırma sistemi Almanya‟nın kullandığı beden numaralama sistemi ile aynıdır. Bu sistemde bedenler: 34,36,38,40, 42, ve 44 olarak kodlanırlar. Ancak Türkiye‟de de farklı beden numaralama sistemlerine rastlamak ta mümkündür (1, 2, 3 ya da S, M, L, XL gibi). Beden numaralama da birliktelik olmadığı için bu durum üreticiler, perakendeciler ve tüketiciler için büyük karıĢıklara neden olmaktadır (Ercan,1992:74).

Bu çalıĢmada özellikle elektronik endüstrisinde yaygın olarak kullanılan ve diğer alanlarda da kullanımı her geçen gün artarak yaygınlaĢan bulanık mantık teorisi ve uzman sistemler incelenerek bu teori ile beden numarası belirlemek için bir model oluĢturulmuĢtur. AraĢtırma da, bulanık uzman sistem tasarımı ile tüketicilerin beden boyutlarını belirleyebilen ve tüketicilerin vücutlarına uygun (üst ve alt beden grubu) giysi bulmada yardımcı olacağı düĢünülen bir yazılım programının oluĢturulması

(27)

amaçlanmıĢtır. Bu doğrultuda bulanık kümeler, kümelere ait özellikler ve kümelerle yapılan iĢlemler incelenerek, bulanık sayılar ve bu sayılarla yapılabilen aritmetik iĢlemler üzerinde durulmuĢtur. Bulanık mantık teorisi kullanılarak oluĢturulan bulanık modellemenin temel aĢamaları olan bulanıklaĢtırma, çıkarım ve durulaĢtırma aĢamaları, bu aĢamalarda kullanılan yöntemler ve dikkat edilmesi gereken hususlar irdelenerek hazır giyim endüstrisinde kullanılabilecek bir uzman sistem tasarlanmıĢtır.

Bu kapsamda hazır giyim iĢletmeleri tarafından kullanılan beden ölçü tablolarını birleĢtirmek suretiyle beden numarasına etki eden parametreler ele alınmıĢ ve bilgi tabanı kuralları oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan yazılım, tüketicilerin üst beden, alt beden ve giysi boyunun hangi sınıflama içinde yer aldığına cevap verebilmektedir. AraĢtırma kapsamında oluĢturulan bulanık uzman sistem tasarımının probleme çözüm getireceği düĢünülmektedir.

1.4. Araştırmanın Önemi

Model çeĢidi ne olursa kullanıcıların giysilerden ortak beklentisi rahatlık ve uyumdur. Uyum, giysi kalıbının vücuttaki duruĢ pozisyonunu (görüntüsünü) ifade eden bir kavramdır. Vücut ve giysi arasında üç boyutlu uyum gereklidir. Bu uyumu sağlamak için bir kalıp sistemi ve ölçü sistemine ihtiyaç vardır. Beden yapıları ve insan ölçüleri ile ilgili önemli sektörlerden birisi de hazır giyim sektörüdür.

Hazır giyim üretimi ürün ve kullanılan hammadde çeĢitliliğinin fazla olduğu, modanın etkisiyle modellerin sürekli değiĢtiği bir üretim dalıdır (Göklüberk Özlü, 2008:76). Hazır giyim sektöründe kullanılan ölçü tablolarının bir standardı yoktur. Giysilerin boyutlandırılması veya beden ölçülerinin belirlenmesinde kullanılan ölçülendirme sistemleri giysiden giysiye, ülkeden ülkeye, iĢletmeden iĢletmeye önemli değiĢiklikler göstermektedir. Ülkeler kendi standartlarını oluĢturma yönünde çalıĢmalar içinde bulunmuĢlardır. Dünya ticaretinin önemli boyutlara ulaĢtığı 1969 yılında, baĢta Ġsveç olmak üzere dıĢ pazarlara açılmak isteyen iĢletmeler, yeni pazarları için standart temininde çeĢitli güçlüklerle karĢılaĢmıĢlardır. Bunun üzerine karĢılaĢılan bu sorunları çözmeye çalıĢan Ġsveç Hükümeti, Uluslar arası Standardizasyon Komitesi‟ne (ISO) baĢvurarak, bu örgütten giysiler için uluslar arası ölçü standartlarını geliĢtirmesi için çaba sarf etmesi istenmiĢtir. ISO ilk resmi toplantısını 1970 yılında Londra‟da yapmıĢtır. Bu toplantıda ölçü standartlarının önemi ve bu konuda çaba gösterilmesi gereği ilke olarak kabul edilmiĢtir. Bu ilkelerden baĢlıcaları, bedenlerin ayırt

(28)

edilmesinde kullanılan “kodlama sisteminin”, giysi boyutları yerine vücut ölçülerinin kullanılması, ölçülerin üçten fazla olması ve santimetre cinsinden ifade edilmesidir (YeĢilpınar, 1994:4). Bu ölçüler göğüs çevresi, bel çevresi, kalça çevresi ve boy uzunluk ölçüleridir. En yaygın sınıflandırma biçimi boy için uzun, orta ve kısa boydur. Beden numarası içinde, göğüs ölçüsünden yararlanılarak bulunan beden numaralarıdır. Dolayısıyla ölçü sınıflaması vücut büyüklüğünü en çok etkileyen temel ölçülere göre belirlenmektedir (Kayaoğlu ve diğ, 1997:58). Beden numaraları her toplumun özelliğine göre belirlenmektedir. Ġnsanlar birbirinden farklı özelliklere sahip olmakla birlikte, üretim için sektör belli bir popülasyon noktasında birleĢmektedir. Tüketicilere uygun giysi üretimi için, sektördeki her üretici vücut ölçülerini baĢarılı bir Ģekilde yorumlaması gerekmektedir.

KiĢileri gözlemleyince insan vücut yapıları arasında önemli farklar olduğu görülmektedir. Vücut tipleri değiĢtikçe, vücudun bölümleri arasındaki ölçü ve oranları da değiĢmektedir. Uzun, kısa, ĢiĢman, zayıf gibi tanımlamaların yanı sıra, vücut bölümleri arasında da farklı oranlar olduğu dikkat çekmektedir (Kurumer, 2007:52). Ayrıca vücut büyüklüğü de değiĢkendir. Bazı insanlar iri yapılı bazıları küçük yapılıdır. Dolayısıyla her ölçü kendi içinde bir değiĢim göstermektedir. Hazır giyim sanayinde üretimi yapılacak her bedenin bu kadar değiĢiklik arz etmesi mümkün olmadığından, üretim bazında bazı standart sınırlılıklarının getirilmesi gerekmektedir (Üstün, 2009:22). ĠĢletmeler vücut ölçülerini oluĢtururken, bedenler arasındaki büyüme ve küçülme miktarlarını belirlemeleri ve buna göre beden numaralarını yani giysi boyutlarını oluĢturmaları gerekmektedir (Mete, 1999:2).

Bu araĢtırmada beden numarası belirlemede yeni bir yöntem geliĢtirilmiĢtir. Bu yöntemde bulanık uzman sistem yaklaĢımı ile kiĢilerin beden numarasının belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Beden numarası belirleme de geleneksel yöntemlerin dıĢında modellenen bu sistem tasarımı hazır giyim sektörü için oldukça önemli bulunmaktadır.

Vücut ölçüleri ve beden numaralamaya iliĢkin farklı yöntemlerin kullanıldığı bir çok araĢtırmaya ulaĢılmıĢtır. Bunlar ilgili araĢtırmalar bölümünde verilmiĢtir. Ġlgili araĢtırmalarda, hazır giyim sektörünün ihtiyaç duyduğu vücut ölçülendirme ve beden numaralandırmaya iliĢkin konular iĢlenmiĢtir. Ancak beden numarası belirlemede bulanık uzman sistem yaklaĢımı ile ilgili her hangi bir araĢtırmaya rastlanılmamıĢtır.

(29)

Beden numara belirlemesinin bulanık mantıkla modellenmesinde bulanık mantığın kolay anlaĢılması, esnek olması, karmaĢık doğrusal olmayan fonksiyonları modelleyebilmesi, geleneksel kontrol teknikleriyle kullanılabilir olması ve ana fikrinin konuĢma dili olması açısından önemli bulunmuĢ ve araĢtırmanın bulanık mantıkla modellenmesine karar verilmiĢtir.

Tasarlanan yazılımda, tüketicilerin beden ölçüleri ve beden numaralarına iliĢkin bir veritabanı oluĢturulmuĢtur. Bunun amacı, iĢletmenin üretim bandına konuyla ilgili geri besleme yaparak hangi beden numaralarına daha çok talep olduğunu tespit etmek ve beden numaralarına iliĢkin ölçüler doğrultusunda iĢletmenin üretimini gerçekleĢtirmesini sağlamaktır. Bu nedenle bu araĢtırma hem hazır giyim iĢletmelerinin üretim süreçlerini planlamaları hem de tüketicilerin memnuniyeti açısından önem taĢımaktadır. Disiplinler arası yapılmıĢ olan bu araĢtırmanın, beden numaralama konusuna getirdiği yaklaĢım açısından da, hazır giyim sektörüne katma değer sağlayacağı düĢünülmektedir.

Ayrıca Türkiye‟nin ekonomik göstergelerinde büyük öneme sahip hazır giyim sektörünün, acımasızlaĢan rekabet ortamında ürünlerini pazarladığı tüketici kitlelerinin giysiye iliĢkin yaĢadıkları problem ve taleplerini dikkate alarak baĢarıya ulaĢmalarında ve rekabet edebilme yeteneklerinin artırılmasında yapılan araĢtırmanın önemli rol oynaması beklenmektedir.

1.5. Varsayımlar

1- AraĢtırmaya veri olan beden ölçü tabloları hazır giyim sektörü tarafından kullanılmaktadır.

2- Elde edilen veriler, araĢtırmaya girdi teĢkil etmektedir.

1.6. Sınırlılıklar

AraĢtırma, kadın dıĢ giyimi için perakende sektöründe tüketicilerin beden numaralarının tespitini yapabilen bir bulanık uzman sistem oluĢturulmasını kapsamaktadır.

AraĢtırmanın evren ve verilerine iliĢkin sınırlılıklar Ģunlardır:

1- AraĢtırma, kadın dıĢ giyim alanında faaliyet gösteren ve Ankara Giyim Sanayicileri Derneğine üye olan iĢletmelerin kullandığı üst beden ve alt

(30)

beden grubuna dahil giysileri temsil eden beden ölçü tabloları ile sınırlıdır.

2- AraĢtırma, kendi markasını üreten ve etiketini kullanan iĢletmelerle sınırlıdır.

3- AraĢtırmada kullanılan beden ölçülerini temsil eden beden numaraları 36-38-40-42-44 bedenle sınırlandırılmıĢtır.

4- AraĢtırma, kısa –normal -uzun boylu grubuna giren kadın tüm boy ölçüleri ile sınırlıdır.

1.7. Tanımlar

AraĢtırmada kullanılan tanımlar disiplinler arasında kullanılmaktadır. Bu tanımlar araĢtırmanın içinde geçip özel anlam içeren cümlelerdir. Buna göre yapay zekâ, uzman sistemler, bulanık mantık, beden numarası ve drop gibi tanımlamalara yer verilmiĢtir. Yapay Zekâ: Bir insan gibi düĢünebilen ve yapabilen bilgisayar sistemleridir (Allahverdi, 2002:1).

Uzman Sistem: Bir uzmandan alınan bilgilere dayanarak oluĢturulan, karmaĢık problemleri çözmek için olayları ve deneyimleri kullanan etkileĢimli bilgisayar destekli karar aracıdır (Baykal ve Beyan,2004:287).

Bulanık Mantık: Bulanık küme teorisi ile birlikte hassas bir Ģekilde yaklaĢık akıl yürütme yapabilen çok değerli bir mantık biçimidir (Novak et al., 1999:9).

Beden Numarası: Kadın, erkek, genç kız ve erkek çocuklarının özel gruplarının ortalama çevre ve boy ölçülerini ifade eden etiket ve bir giysi üzerinde gösterilen semboldür (URL-3).

Drop: Beden ölçülerinin boy, göğüs/bel farkına göre gruplanması (Telli,1984:9).

Piktogram: Piktogram ya da piktograf bir eĢyayı, bir objeyi, bir yeri, bir iĢleyiĢi, bir kavramı resmetme yoluyla temsil eden semboldür (URL-4).

Tüketici: Mal ve hizmetlerden yararlanan, satın alıp kullanan, tüketen kimse, müstehlik, üretici karĢıtı (URL-5).

İşletme: Tecimsel ve yapımsal çalıĢmaları amaca uygun bir düzeyde verimli bir niteliğe ulaĢtıran kuruluĢ (URL-6).

(31)

BÖLÜM II

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Bu bölümde, araĢtırma konusunu oluĢturan hazır giyim sektörü ve ölçü tabloları, bulanık mantık, uzman sistemler ve bulanık uzman sistemlerin üyelik dereceleri ile kural tabanlarının iliĢkilerini içeren kuramsal bilgiler ve konuyla ilgili araĢtırmalar yer almaktadır.

2.1. Türkiye’de Hazır Giyim Sektörü

30 yıllık bir geliĢim süreci içinde ülke ekonomisine ve istihdamına yüksek orandaki katkıları ile Türkiye‟deki önemli sektörlerden birisi hazır giyim sektörüdür.

Hazır giyim, geliĢmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınma sürecinde önemli rol oynayan sanayi dallarından biri olup sanayileĢme sürecinin ilk baĢladığı sektörlerden birisidir (Öngüt, 2007:1). Ayrıca sektör uygulanan ekonomik politikalara paralel olarak geliĢmiĢ ve bu politikalara öncülük etmiĢtir. 1996 yılından itibaren AB ile gümrük birliğine geçiĢ hazır giyim sektörü için yeni bir geliĢme noktası olmuĢtur. Sektör gümrük birliğinin yaratacağı avantajları değerlendirmek üzere kapasite artıĢına ve teknolojik geliĢime yönelik geniĢ makine yatırımlarına yönelmiĢtir. Bu dönemde hızlı bir sanayileĢme sağlanmıĢ üretim teknolojisinde de uluslar arası standartlara ulaĢılmıĢtır. Sektörde iĢletme ölçekleri büyürken küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin payı geniĢlemiĢtir (TGSD, 2007:20). Hazır giyim, GSMH, istihdam ve ihracat açısından Türkiye‟nin en önemli sektörü ve dünyanın 4. büyük hazır giyim ihracatçısı konumundadır. Bugün sektör, üretim ve istihdamdaki büyük ağırlığıyla Türkiye ekonomisinin lokomotif sektörlerinden birisi konumundadır (Emek ve Sevim, 2006:1).

Türkiye‟de hazır giyim sektörü 2000 yılından itibaren yeni bir döneme girmiĢtir. Hazır giyim sektöründe kalite unsuruna gösterilen ilgi artmıĢ, buna bağlı olarak da kalite yönetim sistemlerine uygun faaliyet gösteren iĢletmelerin sayısı hızla yükselmiĢtir.

31 Aralık 2004‟de Tekstil ve Hazır Giyim AnlaĢması‟nın (ATC) son bulmasıyla birlikte, tekstil ve hazır giyim sektörünün uluslararası ticaretinde kota sistemi ortadan kalkmıĢ, bu sektörler Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ve Genel Tarifeler ve Ticaret AnlaĢması (GATT) ile tamamen bütünleĢmiĢ ve sektörlerde önemli değiĢiklikler meydana gelmeye baĢlamıĢtır. Kısıtlamaların kalkmasıyla, baĢta Çin olmak üzere Asya

(32)

ülkeleri, düĢük fiyatlı ürün ihracatı ile rekabetin yoğunlaĢmasına AB ve ABD‟deki pazar payımızın daralmasına neden olmuĢlardır (UlaĢ ve diğ., 2005:2).

“2008 yılı itibari ile hazır giyim ve konfeksiyon ihracatı % 2 oranında azalmıĢ ve hazır giyim ve konfeksiyon ihracatının genel ihracat içerisindeki payı 2006 yılında % 16, 2007 yılında % 15, 2008 yılında ise % 12‟ye gerilemiĢtir”(URL-7). Ancak sektör 2010 yılında kendini toplayarak ilk üç ayda ihracatını % 28‟lik bir artıĢla 1 milyar 243 milyon dolara çıkarmıĢtır. Toplam ihracattaki payı da % 13 olmuĢtur (Para, 2010:51).

Tekstil ve hazır giyim sanayinin üretim ve ihracat içinde payı azalsa da göreceli olarak önemini sürdürmektedir. Özellikle hazır giyimin emek yoğun üretim sürecine uygun olarak bol ve düĢük maliyetli iĢgücü açısından sahip olduğu avantajın yanı sıra, yoğun devlet desteği ve düĢük değerli kur rejimi uygulamaları ile Çin‟in dünya piyasalarında sağladığı rekabet üstünlüğü, diğer geliĢmekte olan ülkeler gibi Türkiye açısından da en önemli sorundur. Bununla beraber son on yıldır öne çıkan Çin, AB pazarında Türkiye‟nin en büyük rakibidir.

Günümüzde artık yalnızca üretmek değil en kaliteliyi en uygun maliyetlerle ve en hızlı Ģekilde üretmek rekabetin temel Ģartı durumundadır. Burada neyin nasıl üretileceğini belirleyen temel etmen ise tüketici tercihleridir. Tekstil ve hazır giyim tüketiminde etkili olan tercihlerin bilinmesi ve bunlara uygun mal ve hizmet üretimi yapılması bu sektörde rekabet edebilirliğin temel koĢuludur.Sanayi sektörlerinin yapısı zaman içinde uluslararası rekabet Ģartları, teknolojik geliĢim, tüketim yapısı ve devlet politikası etkisinde değiĢim göstermektedir. ĠĢletmeler rekabet stratejilerini belirlerken bu değiĢime uygun olarak hareket etmek zorundadır. Sektör aktif pazarlama sürecine girerek özgün tasarımlar ve kaliteli ürünler üreterek yurt içi ve yurt dıĢında markalaĢma ile yeni bir ivme kazanmıĢtır. Aynı zamanda daha hızlı daha esnek üretim yapısına geçerek koleksiyon ve sezon sayılarını artırmıĢtır. Bunların yanı sıra ar-ge ve ürün geliĢtirme çalıĢmalarına önem verilerek, ürünlerin niteliklerinin artmasına ve dünya çapında rekabet edebilen Türk hazır giyim iĢletmelerinin ortaya çıkması sağlanmıĢtır.

2.1.1. Ölçü Tabloları ve Beden Numaralama Sistemleri

Ġnsan için tasarlanan ürünler içinde, yaĢamsal ve çevresel bir ihtiyaç olan giysi, insan vücudu hareket ve ölçüm sistemi verilerine dayanarak üretilmeye çalıĢılmaktadır. Ancak genetik yapı, sosyal statü, kültürel yapı, beslenme alıĢkanlıkları, spor aktivitelerine katılma durumları, ekonomik etmenler nedeniyle, insan vücudunun

(33)

fiziksel büyüme ve geliĢiminde farklılıklar meydana gelmektedir. Buna bağlı olarak vücut tipleri ve vücut oranları da farklılıklar göstermektedir. Ġnsanların tanımlanma çalıĢmaları elde edilecek verilerin kullanım alanlarına göre değiĢiklikler gösterecektir. Giyim ürünlerinin hedef kitleye uygun olarak ölçümlendirilmesi çalıĢmalarında da cins, yaĢ ve ırk ayrımına göre yapılacak grupların vücut ölçülerinin belirlenmesi çalıĢmaları bu kapsamda değerlendirilebilir (Çileroğlu, 2006:12).Bu durumda insan vücudunun ölçüsüne ve Ģekline bakma ihtiyacı vardır. Bir giysi kalıbının hazırlanmasında bir çok faktör rol oynamakta olup, bunların baĢında vücut ölçüleri ve ölçü tabloları gelmektedir. 20.yüzyılın baĢından itibaren boyutlandırma sorunu ile karĢı karĢıya kalınmıĢ ve tüketici taleplerinin karĢılanması için boyutlandırma sorununun çözülmesi gerekliliği doğmuĢtur. Bu nedenle genel giyim, askeri giyim ve teçhizatı için çok geniĢ kapsamlı boyutlandırma araĢtırmaları yapılmıĢtır.

Bu çalıĢma giysilerin vücut ölçülerine uygunluğu, kiĢilerin beden numaralarına iliĢkin uyumu ortaya koymaktadır. Beden numaralama sistemleri vücut farklılıklarına göre giysinin ana kalıp parçalarında istenen değiĢikliği yapabilmek için geliĢtirilmiĢtir (Mullet, Moore, Young, 2009:1). Beden numaralama sistemleri nüfusun farklı demografik gruplarına uyacak Ģekilde antropometrik verilere dayalıdır (Zheng et al., 2007:697). Ayrıca beden numaralama sistemleri, bazı temel vücut ölçülerine dayalı olarak geliĢtirilir ve homojen alt grupları içinde barındırır (Chung et al.,2007:707). Beden numaralama sistemleri genelde, giysiye değil beden ölçümlerine dayandırılmıĢtır (Aldrich,1995:9). Vücut ölçüm yerleri ilk olarak dört gruba ayrılmıĢtır, bunlar; boy uzunluğu, beden, bel ve kalça geniĢlik ölçüleridir (Fan et al.,2004:170).

Ġnsanların belirli ölçülerini sabit kabul edip, bunlardan vücutları belirli ölçü gruplarına toplama iĢlemi sonucunda en azından hem üreticiler hem de giysi kullanıcıları bakımından kabul gören ve kullanım olanağı bulan sınıflandırma iĢlemi ortaya çıkmıĢtır. Bu sınıflandırmaya günlük hayatta “ Beden No” denir (Erdoğan, 1999: 454). Beden numaraları, giysi tasarımında: üretim, sunum ve satıĢ aĢamalarını kolaylaĢtırarak tüketicinin ölçüsüne uygun giysiye ulaĢmasını sağlar. Beden numaraları genellikle geniĢlik ölçülerine göre belirlenmektedir. Beden numarası belirlemede, yaygın uygulama alanı bulan iki sistemden birincisi göğüs çevresinin yarısı, boy ve drop (göğüs ve bel çevresi arasındaki farkın yarısı) olmak üzere üç temel değiĢkene dayanmaktadır. Bu sistem özellikle Ġngiltere ve Ġtalya gibi ülkelerde uygulama alanı bulmuĢtur. Diğer sistem ise göğüs çevresinin yarısı ve vücut tipine (uzun, kısa, zayıf,

(34)

ĢiĢman) dayalıdır. Bu sistem ise Almanya, ABD, ve Kanada gibi ülkelerde uygulanmaktadır (Ercan,1994:39).

Beden numarası genel olarak; kadın, erkek, genç kız ve erkek çocuklarının özel gruplarının ortalama çevre ve boy ölçülerini ifade eden etiket ve bir giysi üzerinde gösterilen sembol olarak da ifade edilmektedir. Üretilen giysilerin beden numaraları efektif sistemler ile uyumlu olmalıdır (URL-8). Tüketiciler, giysi alıĢveriĢi yaparken çoğu zaman bedenlerine uygun kıyafeti bulmak için giysilerin vücutlarına uygunluğunu denerler. Giysilerin vücuda uymama sorunu ise eskimiĢ ölçü sistemleri ve standart beden etiketleme eksikliği dahil bir çok faktörün sonucudur (Ashdown,1998:324). Ayrıca, Ülkelere ya da üreticilere özgü etiketleme sistemleri ek maliyetler oluĢturur (EN 13402,2006). Beden ölçü standartlarına iliĢkin birçok bilimsel yayın ve araĢtırmaya literatürde rastlamak mümkündür. Boyutlandırma üzerine dünyada yapılmıĢ olan geniĢ ölçekli araĢtırmalar Ģu Ģekilde özetlenebilir.

1901 yılında ABD Federal hükümeti ölçümlerin standartlaĢtırılması amacıyla Ulusal Standart Bürosu (NBS) kurulmuĢtur. 1921 yılında Amerika‟da I.Dünya savaĢı sonundaki terhis sırasında 100.000 erkek üzerinden giysi boyutları üzerine antropometrik araĢtırma yapılmıĢ ve ilk rapor yayınlanmıĢtır. 1939-40 yılları arasında 150.000 Amerikalı kadın üzerinde ölçüm çalıĢması yapılmıĢtır. Rapor 1941 yılında giysi ve kalıp yapımı için “Kadın Ölçümleri” baĢlığı altında basılmıĢtır. 1947 yılında Ġngiltere Standartlar Enstitüsü, boyutlandırmayla ilgili bir dizi ürün standardı geliĢtirmiĢtir. 1954 yılında da Danimarka Standartlar Birliği kadın boyutları için ulusal bir standart (DS 923) çıkarmıĢtır. 1955-59 yılları arasında Polonya Bilimler Akademisi, giyim sanayinin merkez laboratuarları ile birlikte antropometrik araĢtırmalar için ulusal boyutlandırma sistemi kurmuĢtur. 1057 yılında Ġngiltere BirleĢik Krallığı, Ġngiltere‟de askeri personelden toplanan bir boyutlandırma raporu hazırlamıĢtır. 1957-58 yılları arasında Almanya vücut ölçümleri ile ilgili ilk ölçü tablosunu yayınlamıĢ ve 1963 yılında da, Almanya‟da Hohenstein AraĢtırma Enstitüsü kadın giyimine yönelik oldukça kapsamlı ölçü tabloları yayınlamıĢtır. Yine aynı yıl Hollanda Standartları Enstitüsü (NNI) erkek giyimi için bir standart boyutlandırma sistemi çıkarmıĢtır. 1966-67 yılları arasında Japon Standartları Enstitüsü (JIS) 35.000 kiĢi üzerinden yürüttüğü ölçü araĢtırmasını rapor etmiĢtir. 1969 yılında Avustralya‟da ilk olarak 11.455 kadın üzerinden ölçü alınmıĢtır. Ġsviçre‟de 1972 yılında ulusal bir antropometrik bir araĢtırma gerçekleĢtirilmiĢtir. Yine aynı yıl Güney Afrika‟da “Erkek giyim için standart boyutlar”

(35)

adlı SABA 039 kodu ile bir standart yayınlanmıĢtır. 1974 yılında Çin‟de GB 1335-81 olarak bilinen bir boyutlandırma standardı hazırlanmaya baĢlanmıĢtır. 1975 yılında Uluslar arası Standardizasyon Organizasyonu (ISO), tüketicilerin giysi seçimini kolaylaĢtırmak için vücut tipini esas alan piktogramlı yeni bir etiketleme sistemi oluĢturmuĢtur. Ġngiliz Standartları Enstitüsü, 1982 yılında, bir dizi boyutlandırma sistemi geliĢtirmiĢtir. Standartlar, kadın giyimi için BS 3666, çocuk giyimi için BS 3728, erkek giyimi için BS 5592 kodu ile yayınlanmıĢtır. 1983 yılında örneklem büyüklüğü nüfusun % 80‟nini karĢılayan ve ISO sistemine uyarlanan bir boyutlandırma sistemi geliĢtirilmiĢtir. 1989‟da Avrupa Giyim Endüstrisi Birliği (AEIH) tarafından, erkek ve kadınlar için üç yükseklik, altı adet diğer vücut ölçüleri ile ilgili gruplamalar yapılmıĢtır. 1992-94 yılları arasında Üç boyutlu (3D) vücut tarayıcısı ile donatılmıĢ iki gezici otobüs ile 7 ila 90 yaĢ arasında 34.000 Japon‟un ölçümü gerçekleĢtirilmiĢtir. 1999-2002 yılları arasında ise Ġngiltere hükümeti 3D vücut tarayıcısı olarak bilinen ulusal bir boyut ölçüm taraması baĢlatmıĢtır. 2002-2003 yıllarında Ġngiltere‟de gerçekleĢtirilen yönteme benzer bir ölçü taraması Amerika‟da da yapılmıĢtır. Bu çalıĢma ABD genelinde 13 Ģehirde 10.800 kiĢiyi kapsamıĢtır (Fan et al.,2004:174-177). DeğiĢik ülkelerde yapılan araĢtırmalarda, birbirine benzer sonuçlar ortaya çıkmıĢtır. Ancak bu konudaki ana araĢtırmalar Amerika ve Ġngiltere‟de yapılmıĢtır. Bu iki ülkenin benzer detaylı sonuçları boyutlandırma sistemi ve sınıflandırma için ana kaynaktır (Taylor ve Shoben,1990:11).

Türkiye‟de beden ölçü standartlarının oluĢturulabilmesi yolunda ilk çalıĢmalar orduda baĢlamıĢtır. Askerlerden toplanan ölçülerden dikimevlerinde subay ve erlerin elbise dikimi için standartlar geliĢtirilmiĢtir. Diğer taraftan eski ismi ile Devlet Ġstatistik Enstitüsünde yapılan ve yayınlanan ilk beden ölçü standardizasyon çalıĢmaları erkek iç çamaĢırları üzerine olmuĢtur (Mete,1990:17). Daha sonraları Sümerbank‟ta dıĢ giyime yönelik ilk Türk Beden Standartları oluĢturulmuĢtur (BaĢer,1978:7). Bu çalıĢma ile erkek vücut ölçüleri toplanmıĢtır. Bu ölçüler boy, beden ve drop değiĢkenlerini esas alan genel standartlarla ve beden-vücut tipini esas alan drop sınıflamasına göre değerlendirilmiĢ ve her iki sisteme göre standart ölçü tabloları hazırlanmıĢtır (BaĢer, 1978). 1986 yılında Su‟nun, 1987 yılında KiĢoğlu‟nun, 1989 yılında Aydın‟ın, 1992‟de Duyar‟ın, 1994 yılında BaĢer, Ercan, YeĢilpınar ve Bulgun‟un, 1995 yılında ġener ve Bozkurt‟un, 1996‟da Aydın‟ın, 2006 yılında Çileroğlu‟nun, 2007 yılında da Bayraktar‟ın yapmıĢ olduğu vücut ölçülerine iliĢkin araĢtırmalarda ölçü standardı oluĢturmak için önemli adımlar atılmıĢtır. Ancak bu araĢtırmalardan elde edilen ölçü

(36)

tablolarının, hazır giyim sektöründe aktif olarak kullanımından bahsetmek oldukça güçtür.

ISO, 1969 yılından bugüne kadar konuyla ilgili çalıĢmalarını devam ettirmektedir. Bu çalıĢmalar, giysi boyutları, beden aralıkları ve bedenlerin kodlanmasını içermektedir. ISO yayınladığı standartları, her beĢ yılda bir gözden geçirerek gerekli düzeltmeleri yapmaktadır. Ayrıca her ülkenin kendi beden ölçü tablolarını nasıl oluĢturacaklarına dair rehber olarak ISO/TR 10625 sayılı “Giysiler için Boyutlandırma Sistemleri” standardını yayınlamıĢtır (Ercan,1994:41). Bugün pek çok ülke ISO‟nun belirlediği ilkelere uygun kendi ölçü standartlarını geliĢtirmiĢlerdir. Türkiye‟de, Türk Standartları Enstitüsü kadın ve çocukların boyutlarının gösterilmesi ile ilgili TS 4346 nolu standardı 1984 yılında kabul etmiĢtir. Bu standart, ISO‟nun 1977 yılında yayınladığı 3637 nolu standardından yararlanılarak oluĢturulmuĢtur. Daha sonra bu standart TSE tarafından iptal edilerek, 2002 yılında TS 4344 EN 13402-1 nolu standart , 2006 yılında ise TS EN 13402-2 ve TS EN 13402-3 nolu standart yürürlüğe koyulmuĢtur. Bu standart ISO 3637:1977 ve ISO 3637-Tech.Corr.1:1990 nolu Uluslar arası Standart Örgütünün yayınladığı standartlardan yararlanılmıĢtır.

EN 13402 Giysi boyutları etiketlemesi için oluĢturulan bir Avrupa Standardıdır. Beden ölçüleri cm ölçülerine dayanmaktadır. Bir çok eski sistemler yerine 2006 yılında yayınlanmıĢtır. Giysi etiketleme için üç yaklaĢım vardır.

- Vücut Ölçüleri: Ürünün hangi vücut ölçülerine göre tasarlandığını gösterir (baĢ çevresi, ayak uzunluğu gibi).

- Ürün ölçüleri: Ürünün özelliğine göre etiketlenir (iç bacak uzunluğu gibi).

- Özel amaçlı ölçüler: Burada ölçü ile kod numarası belirgin bir iliĢki içindedir. Etiket kodlamasını gösterir (10,12, S, M, XL). Giysiler, çok farklı özel amaçlı ölçü sistemlerini kullanarak etiketlenmiĢtir. Bu yaklaĢım bir takım sorunların çıkmasına neden olmuĢtur. Etiketlemenin değiĢmesi, beden ölçüleri ile ilgili gerçekler ve antropometrik verilerin eskimesi nedeniyle tüketiciler sıkıntı içinde olabilmektedirler. Bunun için uygun boyutları tahmin etmek için doğru yöntemler gerekmektedir. Bu nedenle CEN tarafından 1996 yılında Giysi Standartları EN 13402 “Boyut Atama”, etiketleme için Avrupa standartlarına uygun yeni ve modern bir sistemin tasarlanma sürecine baĢlanmıĢtır (TS EN 13402,2006).

(37)

ISO‟nun beden Ģemasına dayalı etiketlendirmesi pratik amaçlar için oldukça uzundur. Kısa ve daha öz bir isimlendirme gerekli ve kullanıĢlıdır. Bu nedenle beden kodu olarak:

- Kadın ve erkek giysileri için göğüs/göğüs kafesi çevresi - Genç kız ve erkek çocuk giysileri için boy

- Gömlek için boyun çevresi

Etiketlemede kullanılan kontrol ölçüsü giysi türüne göre iki ya da üç tane olabilir. Örneğin vücudun üst kısmını örten kadın dıĢ giysileri için kontrol ölçüsü göğüs çevresi ölçüsüdür. Farklı yaklaĢımlarla ele alınan ölçü tabloları ve beden numaralama sistemleri bulunmaktadır. Almanya‟da kullanılan boyutlandırma sistemi, mantığı ve basitliği nedeniyle büyük ilgi görmüĢtür (System M. Müler & Sohn). Bu sistem hem perakendeciler hem de üreticiler tarafından kabul görmüĢtür. Bu sistemde vücut ölçülerinden ortama boy, göğüs çevresi, kalça çevresi temel ölçü olarak alınmıĢtır. Böylece 38 temel bedeni aĢağıdaki ölçülerden oluĢmuĢtur.

Boy:168 Beden: 88 †2-6=38 beden Kalça: 94.5

Kısa boy grubuna giren kiĢiler için beden numarası farklı biçimde formüle edilmiĢtir. Buna göre kısa boylular için kodlanan beden numarası, göğüs çevresi ölçüsünün yarısı olan beden numarasının ½ „sidir. (38†2=19 beden) Uzun boylular için kodlanan beden numarası iki ile çarpılarak elde edilmektedir. Örnek: (38×2=76 beden) (Müller, Sohn, 1996-1997).

Ġngiliz Standartlar Enstitüsü kadınların vücut beden ölçümlerini basit bir Ģekilde belirleme sistemi geliĢtirmiĢlerdir. Bu da giysiye değil beden ölçümlerine dayandırılmıĢtır. Gerektiğinde beden belirlemenin anlaĢılabilir olması için piktogramla gösterim önerilmiĢtir (Aldrich,1995:9). Ġngiltere‟de kabul görmüĢ standartlarda kullanılan beden numaralama sistemi Almanya‟daki sisteme benzer olmakla birlikte ayrıca kalça figürüne ve tüm boya göre de gruplama yapılmıĢtır. Dar kalça, normal kalça ve geniĢ kalça Ģekillerine göre beden numarası atanmıĢtır. Tablo 1‟de Ġngiliz standardına iliĢkin beden etiketleme sistemi görülmektedir.

(38)

Tablo 1. İngiliz Standardına (3666:1982) Göre Beden Etiketleme

Beden Numarası Beden Numarası Beden Numarası

D ar K al ça 160 168 176 N or m al K al ça 160 168 176 G eni Ģ Ka lç a 160 168 176 18 36 - 18 36 72 518 536 572 19 38 76 19 38 76 519 538 576 20 40 80 20 40 80 520 540 580 21 42 84 21 42 84 521 542 584 22 44 88 22 44 88 522 544 588 23 46 92 23 46 92 523 546 592 (Cooklin,1990:374) Türk Standartları Enstitüsü‟nün 13402-3 numaralı standardında belirtilen ölçü çevreleri ve ölçü aralıkları tablo 2‟de görülmektedir.

Tablo 2. Göğüs, Bel Ve Kalça Çevresi Ölçüleri ve Ölçü Aralıkları

Ana ve yardımcı ölçü Fark Göğüs çevresi 76 80 84 88 92 96 100 104 110 116 122 128 134 140 146 152 4 ve 6 Aralık 74 78 78 82 82 86 86 90 90 94 94 98 98 102 102 107 107 113 113 119 119 125 125 131 131 137 137 143 143 149 149 155 - Bel çevresi 60 64 68 72 76 80 84 88 94 100 106 112 118 124 130 136 4 ve 6 Aralık 58 62 62 66 66 70 70 74 74 78 78 82 82 86 86 91 91 97 97 103 103 109 109 115 115 121 121 127 127 133 133 139 - Kalça çevresi 84 88 92 96 100 104 108 112 117 122 127 132 137 142 147 152 4 ve 6 Aralık 82 86 86 90 90 94 94 98 98 102 102 106 106 110 110 115 115 120 120 125 125 130 130 135 135 140 140 145 145 150 150 155 - Ölçü birimi: cm (TS EN 13402-3,2006:3) Ülkeden ülkeye veya iĢletmeden iĢletmeye değiĢkenlik gösteren ölçülerdeki çeĢitliliği uyumlaĢtırmak için kadınlarda 4cm veya 8cm‟lik farkların kullanıldığı bir sistem standart olarak belirlenmiĢtir. Bu sistemin benimsenmesi ile söz konusu olan ülke veya iĢletmeler tabloda belirtilen ölçüleri kullanabilmektedir. Ayrıca, TS EN 13402-3 (ICS 61.020) nolu standartta ölçüm ve aralıkların esnek kullanımına örnekler verilmiĢtir. Dolayısıyla vücut Ģekline göre vücudun farklı bölgelerindeki ölçüler

Şekil

Tablo 1. İngiliz Standardına (3666:1982) Göre  Beden Etiketleme
Tablo 5. Harf ile Beden Kodlaması
Tablo 8. Uluslararası Kadın Beden Tanımlamaları (Normal Beden)  Almanya  D  32  34  36  38  40  42  44  46  48  50  52  54  56  58  60  62  64  66  Hollanda  NL  32  34  36  38  40  42  44  46  48  50  52  54  56  58  60  62  64  66  Ġsviçre  CH  32  34  3
ġekil 2. Klasik ve Bulanık Kümelerin Gösterimi (ġen, 2001:18).
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

When the pattern of the samples is compared to the International Centre for Diffraction Data (ICDD) cards, it gets along with Ba 3 BP 3 O 12 crystallized in tetragonal

(2004) investigated the thermal decomposition of poly(acrylic acid) (PAAc) containing copper nitrate and they found that the degradation of PAAc/Cu-N was a complex

Hem Yargıtay’ın hem de AİHM’nin özel yaşama saygı gösterilme- sini isteme hakkı gibi kişilik hakkı ile ifade özgürlüğünün bir uzantısı olan basın özgürlüğünün

Ayrıca çalışmada mesleki olgunluk düzeyi ve okul türünün, üniversite adaylarının meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançları üzerindeki ortak

Karalı, (2008) Geliştirmiş olduğu elektronik kontrollü divizör çalışmasında elektronik kontrollü divizörün, çalışma hızından da anlaşılacağı üzere sistemin zayıf

Tohumları buğday ürününe karıĢan yabancı otlardan karamuk (Agrostemma githago), pıtrak (Caucalis latifolia) sayısal olarak çok yoğun; kanaviçe otu (Adonis

24 Ebû Ya’lâ, Tabakâtu’l-Hanâbile, c.I, sh. 29 Zehebî, Tezkiratu’l-Huffâz Sh.. yetişen Sa’leb, yetişemediği ulemânın da kitaplarını tetkik ederek büyük bir ilmi

gerekirken, yuvarlağın iki noktasından temas ederek veya yuvarlağa hiç temas etmeden çizildiği anlaşılmaktadır. 175) tarafından yapılan araştırma sonucunda ilkokul