T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABĠLĠM DALI
ÖZEL HUKUK BĠLĠM DALI
MĠRASÇILIK BELGESĠ VE MĠRAS PAYLAġIMINDAKĠ
ETKĠLERĠ
CESĠM ÇAĞIN
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DanıĢman
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AKÇAAL
i
TEZ BĠLDĠRĠMĠ
Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
DECLARATION PAGE
I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all materials and results that are not original to this work.
Ġmza
Cesim ÇAĞIN
iii ÖNSÖZ
Mirasçılık belgesi ve miras paylaĢımındaki etkilerindeki konusu uygulamada sürekli karĢılaĢılan bir husustur.
Mirasçılık belgesinin, tereke üzerinde tasarrufta bulunmak ve sonucunda var olan hukuki durumun tescilindeki iĢlevleri nedeniyle büyük bir öneme sahiptir. Bu çalıĢmada özellikle bahsi geçen mirasçılık belgesinin düzenlenmesi, düzenlenmesine dayanak olan esaslar ve yargılama usulü ile belgenin iptali incelenmiĢtir.
Bu çalıĢmada bahsi geçen belgenin uygulamada sahip olduğu iĢlevler, doktrindeki görüĢler ve Yargıtay kararları ıĢığında incelenmiĢtir. Miras paylaĢımında belgenin esas alınması ve konuyla ilgili Türk Medeni Kanunda sadece bir madde ile düzenlenmesi nedeniyle farklı uygulamalar geliĢmiĢ olup belgenin alınma sürecinde karĢılaĢılan sorunlar bu yönleriyle ele alınmıĢtır.
iv ÖZET
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
MĠRASÇILIK BELGESĠ VE MĠRAS PAYLAġIMINDAKĠ ETKĠLERĠ
Cesim ÇAĞIN
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı
DanıĢman: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AKÇAAL
2019, 107
Jüri
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AKÇAAL Doç. Dr. Öğr. Üyesi AyĢe ARAT Dr. Öğr. Üyesi Banu Bilge SARIHAN
Mirasçılık belgesi ve miras paylaĢımındaki etkileri çalıĢması bahsi geçen belgenin önemi, düzenlenmesi, etkileri, yargılama usulü ve iptali konularında meydana gelen tartıĢmalı hususlar doktrin ve Yargıtay kararları ıĢığında ele alınarak hazırlanmıĢtır. Pratikte uygulamada çok sık karĢılaĢılan bu belgenin miras paylaĢımındaki etkileri ve tereke üzerinde hak sahipliğini göstermesi açısından önemi dikkate alınarak bu belgenin düzenlenmesinde meydana gelen tartıĢmalı konular üzerinde durulmuĢtur.
v SUMMARY
MASTER'S THESIS
LEGISLATION DOCUMENT AND ITS EFFECTS ON HERITAGE SHARING
Cesim ÇAĞIN
Selcuk University Institute of Social Sciences Department of Private Law
CONSULTANT
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AKÇAAL
2019, 107
JURY
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AKÇAAL
Doç.Dr. Öğr Üyesi AyĢe ARAT
Dr. Öğr. Üyesi Banu Bilge SARIHAN
The inheritance certificate and its effects on the sharing of inheritance have been prepared in the light of the doctrine and Supreme Court decisions in terms of the importance, regulation, effects, trial procedure and cancellation of the said document. Considering the effects of this document, which is very common in practice, and its importance in terms of demonstrating the rightfulness on the estate, controversial issues that have arisen in the editing of this document have been emphasized.
vi ĠÇĠNDEKĠLER TEZ BĠLDĠRĠMĠ ... i TEZ KABULFORMU ... ii ÖNSÖZ ... iii ÖZET ... iv SUMMARY ...v KISALTMALAR ...xv BĠBLĠYOGRAFYA ... xviii GĠRĠġ ...1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM MĠRASÇILIK BELGESĠ KAVRAMI, TERMĠNOLOJĠSĠ, ĠġLEVLERĠ VE HUKUKÎ NĠTELĠĞĠ § 1. KONUNUN TAKDĠMĠ, ÖNEMĠ VE SINIRLANDIRILMASI………3
I. KONUNUN TAKDĠMĠ ...3
II. KONUNUN ÖNEMĠ ...4
III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ...5
§ 2. TERMĠNOLOJĠ VE KAVRAM ...5
I. TERMĠNOLOJĠ ...5
II. KAVRAM ...7
§ 3. KANUNDA DÜZENLENĠġ ġEKLĠ ...8
§ 4. MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN ĠġLEVLERĠ VE HUKUKÎ NĠTELĠĞĠ ...9
vii
II. HUKUKÎ NĠTELĠĞĠ ...10
ĠKĠNCĠ BÖLÜM MĠRASÇILIK BELGESĠNĠ TALEP HAKKI OLAN KĠġĠLER VE BELGENĠN DÜZENLENMESĠ ĠÇĠN GEREKLĠ ġARTLAR § 5. MĠRASÇILIK BELGESĠ TALEP ETME HAKKI OLAN KĠġĠLER ...12
I. GENEL OLARAK ...12
A) Hak Ehliyetine Sahip Olmak ...16
B) Mirasbırakanın Ölümü Anında Hayatta Olmak ...17
1) Mirasbırakanın Ölümü Anında Hayatta Olma Bakımından Özel Durumlar ...17
a) Cenin Bakımından ...17
b) Art mirasçı Atama Durumunda ...18
C) Mirasçılık Belgesi Talep Etmek Ġçin Mirasçılık Sıfatını KaybetmemiĢ Olmak ...19
II. YASAL MĠRASÇILAR ...20
A) Genel Olarak ...20
B) Kan Hısımları ...21
C) Sağ Kalan EĢ ...25
1) Mirasçılığının ġartları ...25
a) Mirasbırakanın Ölümü Anında Geçerli Bir Evlilik ĠliĢkisinin Bulunması ...25
b) Ölmeden Önce Evliliğin Sona ErmiĢ Olmaması Gerekir ...26
viii D) Evlâtlık ...28 1) Mirasçılığının ġartları ...28 2) Miras Payı ...29 E) Devlet ...30 1) Mirasçılığının ġartları ...30 2) Miras Payı ...31
III. ATANMIġ MĠRASÇILAR ...33
A)Kavram ...33
B)ġartları ...34
C)Ölüme Bağlı Tasarrufun Yorumu ...35
IV. VASĠYET ALACAKLILARI ...37
V. MĠRASÇILIK SIFATINI KAYBEDENLER ...38
VI. MĠRASBIRAKANIN ALACAKLILARI ...38
VII. YABANCI ÜLKE VATANDAġLARI ...39
A) Genel olarak ...39
B) ġartları ...41
1) KarĢılıklılık (Mütekabiliyet) ...41
2) Diğer Sınırlayıcı Hükümler ...42
a) Köy Kanunu ...42
b) Askerî Yasak Bölgeler ve Güvenlik Belgeleri Kanunu ...42
c) Mukabele-i Bilmisil Kanunu ...43
ix
§ 6. MĠRASÇILIK BELGESĠ TALEP ETME ġARTLARI ...43
I. GENEL OLARAK ...43
II. MĠRASBIRAKANIN ÖLMÜġ VEYA HAKKINDA GAĠPLĠĞE KARAR VERĠLMĠġ OLMASI ...44
A) Mirasbırakanın Ölümü ...45
B) Mirasbırakanın Ölüm Anının Tespiti ...45
C) Mirasbırakanın Gaip Olması ...46
III. MĠRASÇI OLMAK ...48
A) Sağ Olmak ...48
1) Mirasçı Bakımından ...48
2) Vasiyet Alacaklısı Bakımından ...49
3) Cenin ...49
B) Mirasa Ehil Olmak ...50
IV. TEREKE ÜZERĠNDE HAK SAHĠBĠ OLAN TÜM MĠRASÇILARIN BĠLĠNMESĠ ...52
V. MĠRASÇILARIN TEREKE ÜZERĠNDE ĠDARE VE TASARRUF YETKĠSĠNĠN SINIRLANDIRILMAMIġ OLMASI ...52
VI. MĠRASA ĠLĠġKĠN BĠR ĠTĠRAZIN YAPILMAMIġ OLMASI ...53
A) Genel Olarak ...53
B) Ġtiraz ve ġartları ...55
1) Ġtirazda Bulunmaya Hakkı Olan KiĢiler ...55
2) Ġtiraz Edilebilen Talepler ...55
x
b) AtanmıĢ Mirasçı veya Vasiyet Alacaklılarının Taleplerine KarĢı Ġtiraz 56
3) Ġtiraz Süresi ...57
4) Ġtiraz Usulü ...578
C) Ġtiraz Süresi Ġçinde KarĢılaĢılabilen Durumlar ...758
1) Bir Aylık Süre Ġçinde Susma ...58
2) Kabul ...58
3) Ġtiraz ...59
xi
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN DÜZENLENMESĠ, YARGILAMA USULÜ, ĠPTALĠ VE ETKĠLERĠ
§ 7. MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN DÜZENLENMESĠ ...63
I. KAVRAM ... 63
II. TALEP EDEN KĠġĠLER BAKIMINDAN ... 65
A) Yasal Mirasçı Tarafından Talep Edilmesi ... 65
B) AtanmıĢ Mirasçı ve Vasiyet Alacaklısı Tarafından Talep Edilmesi ... 66
C) Yetki Belgesi Ġle Mirasçılık Belgesinin Talep Edilmesi ... 67
1) Mahkeme Tarafından Verilen Yetki Ġle Talep Edilmesi ... 67
a) Ġcra Mahkemesi Tarafından Verilen Yetki Belgesi ile Talep Edilmesi . 67 b) Genel Mahkemeler Tarafından Verilen Yetki Ġle Talep Edilmesi ... 67
2) Ġcra Dairesi Tarafından Verilen Yetki Ġle Talep Edilmesi ... 68
D) Tapu Müdürlüğünün Talep Etmesi ... 68
E) Kadastro Mahkemesinden Talep Edilmesi ... 69
III.MĠRASBIRAKANIN VE MĠRASÇILARIN GAĠPLĠĞĠ HALĠNDE BELGENĠN DÜZENLENMESĠ ... 69
A) Mirasbırakanın Gaipliği Halinde ... 69
a) Ölüm Tehlikesi Ġçinde Kaybolmak ... 69
b) Uzun bir süreden beri haber alınamama (TMK. m.32/I) ... 70
xii
IV. MĠRASIN REDDĠ HALĠNDE BELGENĠN DÜZENLENMESĠ ... 72
A) Mirasın Hükmen Reddi Halinde ... 72
B)Mirasın Gerçek Reddi Halinde ... 73
V. MĠRASTAN FERAGAT HALĠNDE BELGENĠN DÜZENLENMESĠ ... 74
A) KarĢılık Olması Halinde ... 75
B) KarĢılık Olmaması Halinde ... 76
§ 8. YARGILAMA USULÜ, GÖREVLĠ VE YETKĠLĠ MERCÎ ...76
I. GENEL OLARAK ... 76
A)ÇekiĢmesiz Yargı ĠĢi Olması ... 77
B) ÇekiĢmeli Yargı ĠĢi Haline Gelmesi ... 79
II. YETKĠLĠ VE GÖREVLĠ MAHKEME ... 79
A) Yetkili Mahkeme ... 79
B) Görevli Mahkeme ... 80
III. YETKĠLĠ VE GÖREVLĠ NOTERLĠK ... 81
A) Yetkili Noterlik ... 81
B) Görevli Noterlik ... 81
§ 9. ZAMANAġIMI ...82
§ 10. HÜKÜM VE ETKĠLERĠ ...83
A) Genel Olarak ... 83
B) Kesin Hüküm TeĢkil Etmemesi ... 86
§ 11. MĠRASÇILIK BELGESĠNE KARġI BAġVURULACAK KANUN YOLLARI ...87
xiii
I. Mahkemeler Tarafından Verilmesi Halinde ... 87
A) Maddi Hata Hallerinde ... 87
B) Esasa ĠliĢkin Hukuka Aykırılık Hallerinde ... 87
C) Noterlik Tarafından Verilmesi Halinde Ġtiraz Yolu ... 89
1) Genel Olarak ... 89
2) Ġtiraz Usulü ... 90
3) Ġtiraz Süresi ... 90
4) Ġtiraz Sonucunda Verilen Karar Ve Etkileri ... 90
§ 12. MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN ETKĠLERĠ ...91
I. TEREKE MALLARINDA TASARRUF ĠMKÂNI SAĞLAMASI ... 91
A) Genel Olarak ... 91
B) Üçüncü KiĢilerin Elinde Bulunan Mallarda ... 92
II.MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN ÜÇÜNCÜ KĠġĠLER BAKIMINDAN HÜKÜMLERĠ ... 93
A) GörünüĢte Mirasçının Elinde Bulunan Mirasçılık Belgesine Güvenerek ĠĢlem Yapan Üçüncü KiĢilerin Durumu ... 93
B) Mirasçılık Belgesine Güvenerek Ödemede Bulunanların Durumu ... 95
III.BĠR MĠRASÇININ GĠZLENMESĠ SURETĠYLE ALINAN MĠRASÇILIK BELGESĠNE DAYANILARAK YAPILAN ĠġLEMLERĠN HÜKMÜ ... 96
IV. SAHTE MĠRASÇILIK BELGESĠNE DAYALI OLARAK YAPILAN ĠġLEMLERDE DEVLETĠN SORUMLULUĞU ... 96
xiv
VI. MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN TEREKE ÜZERĠNDEKĠ TASARRUF
HAKKINA ETKĠSĠ BAKIMINDAN ... 98
VII. DAVA TAKĠP EHLĠYETĠ BAKIMINDAN ... 99
A) Genel Olarak ... 99
B) Yargılama Sürecinde ... 99
VIII. SĠGORTA HUKUKU BAKIMINDAN ... 100
IX. TEREKENĠN TASFĠYESĠ SIRASINDA ... 101
§ 13. MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN ĠPTALĠ ...101
I. Genel Olarak ... 101
II. Görevli ve Yetkili Mahkeme ... 102
III. Taraflar ... 103 A) Davacı ... 103 B) Davalı ... 104 IV. Deliller ... 104 SONUÇ ...105 ÖZGEÇMĠġ ...108
xv KISALTMALAR
ABD. : Ankara Barosu Dergisi
AD. : Adalet Dergisi
AÜHFD. : Ankara Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi
BATĠDER. : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi bkz. : bakınız C. : Cilt c. : cümle dn. : dipnot E. : Esas
EMK. : Eski Medeni Kanun
f. : fıkra
HD. : Hukuk Dairesi
HGK. : Hukuk Genel Kurulu
HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu
HUMK. : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
ĠBD. : Ġstanbul Barosu Dergisi
ĠBM. : Ġstanbul Barosu Mecmuası
xvi
ĠKĠD. : Ġlmi ve Kazai Ġçtihatlar Dergisi
ĠÜHFM. : Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası
K. : Karar
m. : madde
MÖHUK. : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku
Hakkında Kanun
RG. : Resmî Gazete
S. : Sayı
s. : sayfa
SHK : Sosyal Hizmetler Kanunu
TBK. : Türk Borçlar Kanunu
TKGM. : Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
TMK. : Türk Medenî Kanunu
TST. : Tapu Sicil Tüzüğü
TTK. : Türk Ticaret Kanunu
UYAP : Ulusal Yargı Ağı BiliĢim Sistemi.
xvii
vs. : vesaire
VVMT. : Türk Medenî Kanununun Velayet, Vesayet ve
Miras Hükümlerinin Uygulanmasına ĠliĢkin Tüzük
Y. : Yargıtay
YD. : Yargıtay Dergisi
YHD. : Yasa Hukuk Dergisi
xviii BĠBLĠYOGRAFYA
Acar, Faruk : EĢin Yasal Miras Payının Belirlenmesi, 2. Baskı, Ankara 2004.
Akbıyık, Cem : Özellikle TaĢınmaz Mallara ĠliĢkin Ketmi Verese Davası, MÜHF - HAD, Prof. Dr. Bülent TAHĠROĞLU'na Armağan.
Akıntürk, Turgut : Medeni Hukuk, Beta Yayınları, Ankara 2014. Akıntürk, Turgut/
Akipek, Jale G. :KiĢiler Hukuku, Beta Yayınları, YenilenmiĢ 4. Baskı.
Akyol, Fidan : Yabancı Gerçek ve Tüzel KiĢilerin TaĢınmaz
Ediniminde KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözüm önerileri, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Uzmanlık Tezi, Ankara 2012.
Alangoya, H.Yavuz/ Yıldırım, M. Kamil/
Yıldırım-Deren Nevhis : Medeni Usul Hukuku Esasları, Tıpkı 8. Baskı, Ġstanbul 2013.
Antalya, O. Gökhan : Miras Hukuku, 2. Baskı, Ġstanbul 2009.
Antalya, O. Gökhan : Mirastan Feragat SözleĢmesi, Ġstanbul 1999.
xix Ġpek
Arat, AyĢe : Medenî Kanunumuza Göre KiĢi Topluluklarının
Mirasçılığı, Ġnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dergisi Cilt: 5 Sayı:2, 2014.
Arık, Fikret K : “Veraset Vesikası Hakkında Bir inceleme”, AD., C. 35, S. I, 1944.
Ayan, Mehmet : EĢya Hukuk II. Mülkiyet, GüncelleĢtirilmiĢ 7. Baskı, Konya 2014.
--- : Miras Hukuku, 9. Baskı, Seçkin Yayınları Ankara 2016.
Ayan, Mehmet/Ayan, NurĢen : KiĢiler Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 8. Baskı, Seçkin Yayınları, Konya 2016.
Aydın, Aybay : Miras Hukuku Dersleri, Yeni Medeni Kanuna Göre
Gözden GeçirilmiĢ (4. Baskı), Ġstanbul 2003. Ayiter, NûĢin/
Kılıçoğlu, Ahmet M. : Miras Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara 1991.
BaĢak, Levent : “5444 sayılı Kanun Ġle Yabancıların TaĢınmaz
Mal Tasarruflarına Yönelik Olarak Yapılan DeğiĢikliklerin Yabancılar Hukuku Açısından Değerlendirilmesi ve Yapılması Gerekenler-I”, YaklaĢım Dergisi, Yıl: 14, S.161, Mayıs 2006.
Berki, A. Himmet : “Veraset Vesikaları; Veraset Ve Miras
Davaları", Adliye Ceridesi, No:21/5, 1937. (Veraset Vesikası)
xx
Berki, ġakir : “ Türk Medeni Hukukunun Esasları” AÜHFD,
Ankara 1974.
Bilgen, Mahmut :“Terekede Ġhtiyati Tedbirler Ve Mirasın
Kazanılmasında Mirasçının Tercihleri”, Bursa Barosu Dergisi, Yıl: 18, S. 46, Mart 1994.
Budak, Ali Cem : “ Prof. Dr. Baki Kuru‟nun “Nizasız Kaza”
Ġsimli Eserinden Beri ÇekiĢmesiz Yargı Alanında Meydana Gelen BaĢlıca DeğiĢiklikler”, 75. YaĢ Günü Ġçin Prof. Dr. Baki Kuru Armağanı, Ankara 2004.
--- : “Türk Hukukunda ÇekiĢmesiz Yargı”, Medeni Usul ve Ġcra Ġflas Hukukçuları Toplantısı IV, Medeni Usul Hukukunda ÇekiĢmesiz Yargı-Ġcra v
Ġflas Kanununda Yapılan DeğiĢiklerini
Değerlendirilmesi, (Ankara 30 Eylül- 11 Ekim 2005) Ankara 2006.
CoĢar, Hesna : Mirasçılık Belgesi, Yüksek Lisans Tezi,
Ġstanbul 2006.
Çabri, Sezen : Miras Hukuku, On Ġki Levha Yayıncılık,
Ġstanbul 2018. Çelikel, Aysel/
Erdem, Bahadır : Milletlerarası Özel Hukuk, YenilenmiĢ
11.Baskı, Ġstanbul 2012.
Dalamanlı, Lütfü : Miras Hukuku Tatbikatı, Ankara 1975.
Demiralp, Tunç/ ġimĢek, Mustafa : Uygulamada Miras Davaları ve Veraset Vergisi, Ġstanbul 1998.
xxi
Dural, Mustafa/ Öz, Turgut : Türk Özel Hukuku, Cilt IV, Miras Hukuku, Ġstanbul 2013.
Dursun, Sanem Aksoy : Ölüme Bağlı Tasarrufun Yorumu Üzerine Bazı
DüĢünceler, ĠÜHFM. C. LXVI, S: 2, 2008.
Eren, Fikret : Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 21. Baskı, Ankara: Yetkin Basımevi, 2017.
Erdem, Mehmet : Özel Hukukta ZamanaĢımı, On Ġki Levha
Yayınları, Ġstanbul 2010.
EriĢgin, Nuri : Mirasçılık Belgesi, Ankara 2013.
Erkan, Vehbi Umut/Yücer, Ġpek : Ayırt Etme Gücü, AÜHFD, 60 (3) , 485-522, 2011
Erten, Sadi : “Hasımsız Veraset Senetleri”, Ġzmir Barosu
Dergisi, S. 45/3, Eylül 1953.
Esmer, Galip : Mevzuatımızda Gayrimenkul Hükümleri ve
xxii
FiganmeĢe Ataman, Ġnci : Milletler Arası Özel Hukukta Mirasçılık Belgeleri, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 1998.
Genç, DurmuĢ Ali :“Mirasçılık Belgesinin Verilmesi ve Ġptali
Davaları”, Yargıtay Dergisi, cilt 38, Sayı 3, Temmuz-Ankara 2012.
Gençcan, Ömer Uğur :Miras Hukuku, GeniĢletilmiĢ 2.Baskı, Ankara 2011.
Gökçe, Erdoğan :“Miras Paylan Nasıl Hesaplanır, Miras Krokisi
Nasıl Çizilir, Mirasçılık Belgesinin Kanıtları Nelerdir”, ĠBD., C. 75, S. 10-11-12, 2001.
Gökçenay, Berivan : Yabancı Gerçek KiĢilerin Türkiye‟deki
TaĢınmazlar Üzerinde Miras Hakkı, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 1999.
Gönensay, Samim/
Birsen, Kemaleddin : Miras Hukuku, 2. Bası, Ġstanbul 1963.
Gözler, Kemal : Hukuka GiriĢ, GüncelleĢtirilmiĢ ve
GeniĢletilmiĢ 9. Baskı, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa 2012.
xxiii
Günay, Erhan : “Mirasçılık Belgesi Verilmesi ve Belgenin
Ġptali Davaları”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt 10, Sayı: 106, Haziran 2015.
--- : Mirasçılık Belgesi Verilmesi ve Belgenin Ġptali Davaları, Ankara 2015.
Hatemi, Hüseyin : Miras Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 4. Baskı, Ġstanbul 2004.
Ġmre, Zahit, :Miras Hukuku, YenilenmiĢ 4. Baskı, Ġstanbul
1978.
--- :“Miras Sebebiyle istihkak Davasına ĠliĢkin
Meseleler”, AD., Yıl: 58, S. 6, Haziran 1967. Ġmre, Zahit/
Erman, Hasan : Miras Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 10. Basım,
Ġstanbul2014.
Ġnan, Ali Naim/ ErtaĢ, ġeref/
AlbaĢ Hakan : Türk Medeni Hukuku Miras Hukuku, 8. Baskı,
xxiv
Ġsbir, Eyüp Günay :“Veraset Ġlamı veya Veraset Vesikasının
Hukuki Mahiyeti”, Ankara Ġktisadi ve Ticari Ġlimler Akademisi Dergisi, C. 3, S. 1, 1971.
Kaçak, Nazif : Yeni içtihatlarla Yeni Miras Hukuku, Ankara
2006. (Miras Hukuku)
Kaneti, Selim :“Tapu Uygulamaları Açısından Miras Hukuku
SözleĢmeleri”, iUHFM., C. XLVIII-XLIX, S. 1-4, 1982-1983.
Kılıçoğlu, Ahmet M. : Miras Hukuku, GeniĢletilmiĢ 5. Baskı, Ankara 2013.
Kocaağa, Köksal : “ Mirasçılık Belgesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, Cilt IX, Sayı 1-2, Haziran- Aralık 2005, Ankara 2005.
KocayusufpaĢaoğlu, Necip : Miras Hukuku, 3. Baskı, Ġstanbul 1987.
Koçhisarlıoğlu, Cengiz : Salt Biyolojik Babalık ve Yasal Mirasçılık, AÜHFD 1992, S. 1-4, s. 142 vd.
Köprülü, Bülent : Miras Hukuku Dersleri, GeniĢletilmiĢ ve
xxv
KürĢat, Zekeriya : “Noterlere Mirasçılık Belgesinin
Düzenlenmesi Yetkisinin Tanınması Hakkında Değerlendirme”, Prof. Dr. ġenel Akyol‟a Armağan, Ġstanbul 2011.
Kurt, Leyla Müjde : Ceninin Malvarlığı Hakları, Ġnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:1 2011.
Kuru, Baki :Ġstinaf Sistemine Göre YazılmıĢ Medeni
Usul Hukuku, Birinci Baskıya Ek 1. Tıpkı Baskı, Legal Yayıncılık, Ġstanbul 2016.
--- : Nizasız Kaza, Ankara 1961.
Kuru, Baki/ Arslan Ramazan/
Yılmaz Ejder : Medeni Usul Hukuku, ders Kitabı, 6100 Sayılı
HMK‟na Göre Yeniden YazılmıĢ 25.Baskı, (Tıpkı Basım) Ankara 2014.
Midyat, Nuri Aziz : Mirasçılık Belgesi, Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, s.1, 2002.
MuĢul, Timuçin : Medenî Usul Hukuku, 3. Baskı, Adalet
Yayınevi, Ankara 2012.
Nomer, Ergin :“Yabancı ÇekiĢmesiz Yargı Kararlarının
xxvi
Erdoğan Moroğlu‟na 65. YaĢ Günü Armağanı, Ġstanbul 2001.
--- : Yabancı Veraset Ġlamlarının Tanınmasında
Yargıtay Kararları”, Ġstanbul Barosu Dergisi, Cilt 65, Sayı 10-11-12, Ekim- Kasım-Aralık, Ġstanbul 1991.
Nomer, Ergin / ġanlı, Cemal : Devletler Hususi Hukuku, 12. Baskı, Ġstanbul 2003.
Oğuzman, Kemal M. / :Medeni Hukuk, Vedat Yayınları, Ġstanbul 2013.
Nami Barlas
Oğuzman, Kemal/ : Miras Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 6. Baskı, Ġstanbul 1995.
Olgaç, Senai : Emsal Ġçtihatlarla Türk Medeni Kanunu,
Ankara 1976. (Medeni Kanun)
--- : Kazai ve Ġlmi içtihatlara Göre Türk Medeni Kanunu ġerhi, Ġstanbul 1967.
Ozanemre Yayla/ H. Tolunay : Mirasın PaylaĢılması, Turhan Kitabevi, Ankara 2011.
xxvii
Özel, Sibel : “Yabancıların Türkiye‟de TaĢınmaz Edinme hakkı ile Ġlgili Tapu K. m. 35‟te Yapılan Son DeğiĢikliğin Değerlendirilmesi”, ĠÜHFM., C. LXII, S. 1-2, 2004.
Özdemir, ġükrü :Yargıtay Örnek Kararları ile Gayrimenkul
Miras Davaları ve Yabancıların Mülk Edinmeleri, Ankara 1986.
Özkan, Hasan : “Noterliklerce Mirasçılık Belgesi Verilmesi”,
Legal Hukuk Dergisi, Cilt 10, Sayı 113, Ġstanbul 2012.
ÖzĢahin, AliĢan : “Veraset Davaları Tatbikatı Üzerine Bir
inceleme”, Adalet Dergisi S. 7-10, Ankara, Temmuz-Ekim 1967.
Öztan, Bilge : Miras Hukuku, 2. Baskı, Ankara 2007.
Özuğur, Ali Ġhsan : Türk Medeni Kanunundan Önce ve Sonra Miras Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 3.Baskı, Ankara 2009.
Öztrak, Ġlhan : Miras Hukuku, GiriĢ, Kanundan Doğan Mirasçılık, Ölüme Bağlı Tasarruflar, Ankara 1968.
Pekcantez, Hakan/ Atalay, Oğuz/
xxviii
Özekes, Muhammet : Medenî Usul Hukuku, 14. Baskı, Ankara 2013.
Sakmar, Ata/ EkĢi, Nuray/
Yılmaz, Ġlhan : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku
Hakkında
Kanun Mahkeme Kararları, YenilenmiĢ 3.baskı, Ġstanbul 2001.
Sarı, Mehmet : Takip Hukukunda ZamanaĢımı, 2016,
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi.
Serozan,Rona : Miras Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara 2014.
Serozan, Rona/
Engin, Baki Ġlkay : Miras Hukuku, GeniĢletilmiĢ ve GüncellenmiĢ 4.Baskı, Ankara 2014.
ġahiniz, Cevdet Salih : “Mirasçılık Belgesi”, Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, Sayı 25-26, Ġstanbul 2007.
ġanlı, Cemal : Milletlerarası Özel Hukuk, (Dr. Emre Esen- Dr. Ġnci Ataman-FiganmeĢe ), 3.baskı, Ġstanbul 2014.
ġener, Esat : Açıklamalı içtihatlı Türk Medeni Kanunu, C. 2, 3.
xxix
ġenyüz, Doğan :“Mirasçılık Hakkı, Mirasın Reddi, Veraset Ġlâmı Alınması ve Varislerin Sahip Olabileceği Haklar”, YaklaĢım Dergisi, Yıl:11, S. 127, Temmuz 2003.
Tanju, Fahrettin : “Veraset ve Belgeleri”, Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, S. 62, 15 Mayıs 1989.
Tanrıbilir, Feriha Bilge : “Yabancıların Mirasçılık Sıfatı", Faruk Erem Armağanı, Ankara 1999.
Tanrıver, Süha : “Türk Hukuku Bağlamında ÇekiĢmesiz Yargı ve Noterlik”, (Prof. Dr.. Fırat Öztan‟a Armağan), Ankara 2010.
Tokat, Hüseyin : Gaipliğin Aile Hukuku Yönünden Sonuçları,
SÜHFD. C. 5, S. 2, 2017.
Uyar, Talih : “Yargıtay Kararlarında Veraset Ġlamı (Mirasçılık Belgesi)”, Manisa Barosu Dergisi, Yıl 18, Manisa 1999.
Üstündağ, Saim :Medeni Yargılama Hukuku, Cilt I-II, Gözden GeçirilmiĢ ve YenilenmiĢ 7.Baskı, Ġstanbul 2000.
Yavuz, Nihat :“Veraset Davalarında Tanık Dinlemek ġart mıdır”, ABD., S. 2, 1974.
xxx
Zevkliler, Aydın : Yeni Medeni Kanuna Göre Medeni Hukuk, Seçkin
Yayınları Ankara 2004.
Yılmaz, Ejder : Hukuk Sözlüğü, 3. Baskı, Ankara: Seçkin
1 GĠRĠġ
Mirasçılık belgesi verilmesi iĢlemi, sulh hukuk mahkemelerinin gördüğü iĢlerin büyük bir bölümünü oluĢturmaktadır. Bu durumun sebebi, mirasçılığı ispatlamanın en kolay yolu bu belgeye sahip olmaktır. Bahsi geçen belgeye sahip olmakla mirasçılık sıfatı baĢka deliller ileri sürmeden ispat edilir . Ancak pratikte sahip olduğu bu öneme rağmen mirasçılık belgesi Türk Medenî Kanunu‟nda sadece bir maddede düzenlenmiĢtir1
.
Mirasçıların, tereke üzerinde tasarrufta bulunmaları için mirasçılık sıfatına sahip olduklarını ispat etmeleri gerekir2. Mirasçıların mirasçılık belgesine sahip
olabilmeleri için, belirli Ģartlara sahip olmaları gerekir. Mirasbırakanın ölümü anında sağ olmak, mirasçılık için aranan ilk Ģarttır. Mirasbırakandan önce ölenler mirasçı olamazlar. Ancak onların altsoyları halefiyet gereği mirasçı olurlar3 (TMK m. 580 ve m. 581).
Mirasçı olmak için aranan sağ olmak kuralının istisnalarından biri cenindir. Zira hak ehliyeti kiĢi olmakla meydana gelir. Cenin ölü doğması halinde mirasçı olamaz4. Dolayısıyla cenin sağ doğmak kaydıyla, doğumdan itibaren kısa bir süre örneğin 3-4 dakika yaĢasa bile mirasçılık sıfatını kazanır5
. Ceninin hak ehliyeti ve konumuzla ilgili olarak mirasçılık ehliyeti ana rahmine düĢtüğü andan itibaren baĢlar. Sağ ve tam doğumun gerçekleĢmesi halinde mirasçılık hakkı geriye yürüyerek ana rahmine düĢtüğü andan itibaren gerçekleĢmiĢ sayılmaktadır6
.
1 Midyat, 1; Kocaağa, 3; Gençcan, 505; Ġmre/Erman, 315. 2 KocayusufpaĢaoğlu, 580; Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 483; CoĢar, 2.
3 Ayrıntılı bilgi için bkz. KocayusufpaĢaoğlu, 61-69; Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 81-88; Oğuzman, 33-39,
Dural/Öz, 21-31; Serozan/Engin, 116-123; Hatemi, 14-24.
4 Ġnan/ErtaĢ, 463; Hatemi, 122.
5 ġener, 129; CoĢar, 34; Dural/ Öz, 353;Hatemi, 122. 6 Ġmre/Erman, 286.
2
TMK. m.598/I‟ de yapılan düzenlemeye göre, baĢvuru yapılması Ģartı ile yasal mirasçı oldukları belirlenenlere, sulh mahkemesince veya noterlikler tarafından mirasçılık sıfatlarını gösteren bir belge verilir7
.
Mirasçılık belgesi verilebilmesi için öncelikle, kendisine mirasçı olunan kiĢinin ölmüĢ olması gerekmektedir8
. HMK. m.382/II-c,b.6 gereğince, mirasçılık belgesi verilmesi bir çekiĢmesiz yargı iĢidir9
.
Bu çalıĢmada mirasçılık belgesinin düzenlenmesi için gerekli Ģartlar, düzenlenmesi ve etkileri üzerinde durulmuĢtur. Mirasçılık belgesinin iĢlevi ve sahip olduğu önem nedeniyle uygulamada karĢılaĢılan sorunlar ayrı ayrı incelenmiĢtir.
Mirasçılık belgesinin düzenlenmesi için gerekli olan ön koĢullar incelenerek dayanak alınan esaslar belirtilmiĢtir. Mirasçılık belgesi, sonuçları itibariyle çok önemli bir iĢleve sahip olduğu için gerçek hak durumuna göre düzenlenmediği takdirde, baĢka davalara sebep olmaktadır.
Mirasçılık belgesinin önemi ve tasarruf konusundaki iĢlevi üzerinde durularak meydana getirdiği etkiler incelenmiĢtir. Terekenin paylaĢımı yapılana kadar tereke üzerinde elbirliği ile tasarrufta bulunulmaktadır. Dolayısıyla mirasçılık belgesi, tasarrufta bulunma ehliyeti bakımından önem teĢkil etmektedir.
ÇalıĢmamızın ilk bölümünde, mirasçılık belgesi kavramı, terminoloji, hukukî niteliği, iĢlevi ile mukayeseli hukuktaki yeri incelenmiĢtir. Ġkinci bölümde, belgenin düzenlenmesi için gereken Ģartlar, talep hakkı olan kiĢiler ve miras payları incelenmiĢtir. Üçüncü bölümde ise, mirasçılık belgesinin düzenlenmesi, yargılama usulü, etkileri ile iptali ve bunun usulü incelenmiĢtir. Sonuç kısmında ise çalıĢma neticesinde varılan kanaatler belirtilmiĢtir.
7
Kılıçoğlu, 269; Dural/Öz, 387; Ayan, 265; Ġmre/Erman, 316; CoĢar, 8; Gençcan, 503; Ruhi/Ruhi, 14.
8 Dural/Öz, 351.
3 BĠRĠNCĠ BÖLÜM
MĠRASÇILIK BELGESĠ KAVRAMI, TERMĠNOLOJĠSĠ, MUKAYESELĠ HUKUKTA DÜZENLENĠġĠ, ĠġLEVLERĠ VE HUKUKÎ NĠTELĠĞĠ
§ 1. KONUNUN TAKDĠMĠ, ÖNEMĠ VE SINIRLANDIRILMASI
I. KONUNUN TAKDĠMĠ
Mirasçılık belgesi, mirasçıya talebi üzerine sulh hukuk mahkemesi veya noterler tarafından verilen belgedir10. Bu belge, mirasçılık sıfatını ispatlama,
mirasçıların paylarını gösterme ve mirasçıların tereke üzerinde tasarrufta bulunmasını sağlama gibi iĢlevlere sahiptir11
.
Mirasçılık belgesi, yasal mirasçılara, mirasçı atananlara ve vasiyet alacaklılarına kendilerine kanun tarafından veya mirasbırakan tarafından verilen hakları kullanmak amacıyla verilen belgedir12. Mirasçılık belgesi, miras hakkı
oluĢturmaz; sadece miras hakkının ispatına yarayan TMK. m.7 anlamında resmî bir belge niteliğindedir13
.
Tereke resmen idare ediliyorsa, mirasçılık belgesinin alınması ile birlikte bu idare sona erer14. Tereke üzerinde hak sahipliği olan mirasçıların mirasçılık sıfatlarına karine teĢkil eden mirasçılık belgesinin alınması ile birlikte aksi ispat edilene kadar resmen idare sona erer.
Mirasçılık belgesi, yenilik doğurucu etkiye sahip olmayan bir belgedir. Aynı Ģekilde, bunun eda hükmü niteliği de bulunmamaktadır. Açıklayıcı bir niteliği
10 Kılıçoğlu, 269.
11 Ruhi/Ruhi, 11; CoĢar, 6.
12Dural/Öz, 387, dn. 362; EMK m. 538‟de, bu belgenin yalnızca mirasçı atananlara verileceği düzenlenmiĢse de uygulaması en çok yasal mirasçılar açısından olmuĢtur. Ayiter, 171.
13 Ayiter, 148; Antalya, 262; Ġnan /ErtaĢ/AlbaĢ, 486; CoĢar,6. 14 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 495; Ayan, 253; Dural/Öz, 382.
4
olduğundan önceki mirasçılık belgesi dikkate alınarak yapılan tescillerin iptali için TMK m.1025 gereğince dava açılmalıdır15
.
743 sayılı eski Medenî Kanun‟da mirasçılık belgesinin sadece atanmıĢ mirasçılar için düzenlenmesi öngörülmüĢtü. Ancak 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu‟nda özellikle yasal mirasçıların da bu belgenin düzenlenmesi talebinde bulunabilmeleri belirtilmiĢtir16
.
II. KONUNUN ÖNEMĠ
Mirasçılık belgesi, mirasçıların zorunlu olarak almaları gereken bir belge değildir. Ancak uygulamada, tasarruf iĢlemleri ve diğer tüm resmî kurumlarda iĢlemelerin yapılması için gerekli görülmektedir. Dolayısıyla pratik anlamda belgenin alınması artık bir zorunluluk haline gelmiĢtir.
Gerçek ve tüzel kiĢilerin malvarlıkları ve maddi değeri olan hakları üzerinde tasarrufta bulunabilmeleri gerekmektedir. Hukukî güvenlik ortamının olması için kiĢilerin haklarını ileri sürerken, kazanım sağlarken bu taleplerini kullanabilmelerine dayanak belgeleri elde etmiĢ olmaları gerekir.
Kamu kurumlarında çalıĢan personellerin, yaptıkları iĢ ve iĢlemlerde hangi gerekçeye dayandıklarını yazılı olarak kayda geçmeleri gerekmektedir. Alınacak mirasçılık belgesi, hak sahiplerinin haklarına kavuĢmasına imkân sağladığı gibi kamu kurum ve kuruluĢlarında çalıĢanların sorumluluklarının belirlenmesinde de yararlı olmaktadır. Zira yapılan tescil iĢlemlerinin dayanak belgesi mirasçılık belgesi olması halinde bahsi geçen iĢlemi yapan görevlinin hukukî sorumluluğu doğmayacaktır. Tescil iĢlemini yapan görevlinin mirasçılık belgesinin gerçek hak durumunu gösterip göstermediğini inceleme sorumluluğu bulunmamaktadır.
15 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 495.
5
Yargılama faaliyetlerinde, devam eden davalarda tarafların aktif veya pasif husumetlerinin belirlenmesi için mirasçılık belgesi bazı durumlarda gerekmektedir17. Davacı veya davalılardan birinin ölmesi halinde, dava konusunu talep hakkı olup olmadığı hususlarının belirlenmesi bakımından mirasçılık belgesinin sunulması gerekmektedir. Görüldüğü üzere, mirasçılık belgesinin uygulamada pek çok ihtiyacı karĢıladığı anlaĢılmaktadır.
III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI
Mirasçılık belgesi, miras hukuku ile ilgili birçok konuyu ilgilendirmektedir. ÇalıĢmamızda bu konulardan sadece belgenin düzenlenmesi ile usule iliĢkin hususlar üzerinde durulmuĢtur.
Mirasçıların, miras payları ele alınırken, saklı paylara iliĢkin değerlendirmeden kaçınılmıĢtır. Zira saklı pay, belgenin düzenlenmesini etkilememektedir. Keza, tenkis ve iptal davalarına da değinilmemiĢtir. Konuyla ilgisi dikkate alınarak zümre sistemi üzerinde de kısaca durulmuĢtur.
Maddî anlamda ve Ģeklî anlamda ölüme bağlı tasarruflardan sadece mirasçılık belgesi talep edilme yetkisi ile bağlantılı olarak bahsedilmiĢtir. Yine lehine kazandırmada bulunulan atanmıĢ mirasçı ve vasiyet alacaklısı hakkında da açıklamada bulunulmuĢtur. Mirasın açılma Ģartları ile miras paylaĢımı konularına ise resmî tasfiyeye iliĢkin mirasın reddi kısmında kısaca değinilmiĢtir.
§ 2. TERMĠNOLOJĠ VE KAVRAM
I. TERMĠNOLOJĠ
Mevzuatta ve doktrinde mirasçılık belgesi ile ilgili farklı terimler kullanılmaktadır. TMK m. 598 ve VVMT m. 36/VIII düzenlemelerinde, “mirasçılık
17
Y. 20. HD, T. 12.05.2016, E. 2016/13881, K. 2019/4813 “ Mahkemece, mirasçılık belgesi getirtilerek dosyada taraf olmayan mirasçıların ve TEDAġ‟ın iddiaları araĢtırılarak bu hususların doğru olması halinde TEĠAġ‟ın davaya dahil edilip taraf teĢkili sağlandıktan ve tarafların delilleri toplandıktan sonra oluĢacak sonuca göre karar verilmesi “ UYAP.
6
belgesi”, TST m. 21 ve KK m. 25‟te, “veraset belgesi” tercih edilmektedir. Doktrinde ise, “veraset ilâmı18”, “veraset vesikası19” ve “veraset senedi20” gibi kullanımlar
mevcuttur.
Mirasçılık belgesine iliĢkin yukarıda belirtilen terimler, alınan belgenin isimlendirilmesinde yeterli değildir. Zira çekiĢmesiz yargı iĢi niteliğinde olduğundan, mirasçılık belgesinin ilâm niteliği bulunmamaktadır21. Mirasçılık sıfatının
belirlenmesi amacıyla alınan bu belgenin veraset ilâmı olarak isimlendirilmesi yanlıĢ olur. Yine noterlik tarafından verilmesi halinde de, mahkeme hükmü olmadığı için ilâm niteliği bulunmamaktadır.
Mirasçılık belgesi verilmesi, çekiĢmeli yargı iĢi haline geldiğinde taraflar bakımından ilâm niteliği kazanır22. Ġlâm niteliği kazandığı takdirde aksi ispat
edilemediğinden, ancak istinaf yoluna gidilebilir. Ġstinaf kanun yoluna gidilmeden kesinleĢmiĢ ve Ģartları da varsa, yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilir23
(HMK m. 375).
Mirasçılık belgesi için her zaman ilâm teriminin kullanılması doğru değildir24
. Doktrindeki bazı görüĢlere göre, mirasçılık belgesi terimi sadece atanmıĢ mirasçılara ve vasiyet alacaklılarına verilen belgeyi ifade eder25. Yasal mirasçılara verilen
mirasçılık belgesine “veraset ilâmı” veya “ veraset senedi”, atanmıĢ mirasçılara verilen belgeye “tenfiz ilâmı”26
terimleri kullanılması Ģeklindedir. TMK. m. 598‟de “mirasçılık belgesi” terimi kullanıldığı ve uygulama ile doktrinde27
mirasçılık belgesi teriminin hem noterliklerce hem de mahkemeler tarafından verilen bahsi geçen
18
Ayiter, 171; Antalya, 362; Dural/Öz, 401; Kaçak, 278; Özuğur, 294.
19 Berki, 317. 20 Ertan, 13. 21 Ruhi/Ruhi, 12. 22 Ġsbir, 263; KocayusufpaĢaoğlu, 581. 23 CoĢar, 67; Gençcan, 522.
24 Gençcan, 27-34; Önder, 205-213; Bilgen, 36-49. 25 Özmen, 263; CoĢar, 4.
26
Velidedeoğlu, 561.
27 “Ġlâm” teriminin çekiĢmesiz yargıya yabancı olduğu ve mirasçılığın ispat edilmesine yarayan bu
belgeye “mirasçılık belgesi” denilmesinin doğru olacağı hususunda bkz. Kuru/Arslan /Yılmaz, 149, dn. 63; KocayusufpaĢaoğlu, 581, dn. 8.
7
belgeyi karĢılayan üst kavram olması nedeniyle kanunda geçen Ģekli ile kullanılması yerinde olur. Zira mirasçılığı ispatlayan belgeler farklı isimlendirmeler ile ele alınmıĢ olmakla birlikte TMK m. 598‟e göre, „mirasçılık belgesi‟ terimi kullanılmaktadır. Zaten bu terim artık genel olarak kabul görmektedir28.
Mirasçılık sıfatını ispat etmeye yarayan belge için mirasçılık belgesi üst kavramı yargı kararları ile doktrinde yerleĢmiĢtir. Bahsi geçen kavramın kullanımı alınan belgenin niteliğinin çekiĢmeli yargı iĢi veya çekiĢmesiz yargı iĢi olması halinde bir farklılık oluĢturmaz29. Ancak çekiĢmeli yargı iĢi olarak görülüp taraflar
bakımından kesin hüküm teĢkil etmesi halinde artık bir ilâmın varlığı kabul edilmelidir. Kanaatimizce, çekiĢmeli yargı iĢi olarak görülen yargılama neticesinde alınan belgenin ilâm niteliğinde olması “mirasçılık belgesi” nitelendirmesine engel teĢkil etmez.
II. KAVRAM
Mirasçılık belgesinin düzenlenmesine dayanak olan terimlerin incelenmesi konusu, tez konumuz bakımından ayrıca önem taĢımaktadır. Mirasbırakan, muris, müteveffa terimleri aynı anlama gelmekle birlikte Türk Medenî Kanunu mirasbırakan terimini kullanmaktadır30. Türk Medenî Kanunu‟na göre, sadece gerçek
kiĢiler31
mirasbırakan sıfatını taĢıyabilir. Dolayısıyla mirasbırakan olmanın öncelikli Ģartı gerçek kiĢi olmaktır32. Mirasbırakanın gerçek kiĢi olması yeterli olup yaĢı,
cinsiyeti, ırkı, zengin veya fakir olması önemli değildir. Ayrıca mirasbırakan olması açısından yerli veya yabancı olmasının da bir önemi yoktur. Tüzel kiĢilerin mirasçıları olamaz ancak bahsi geçen kiĢiliğin malvarlığı, söz konusu tüzel kiĢiliğin
28 CoĢar, 4; Kuru/Arslan/Yılmaz, 149; KocayusufpaĢaoğlu, 581. 29
Ruhi/Ruhi, 12; CoĢar, 3; Gençcan, 504.
30 Ayan, 11. 31 Dural/Öz, 5; 32 Ġmre/Erman, 9.
8
sona ermesi halinde tüzüğünde belirlenmiĢse tüzüğe ve ilgili özel kanun hükümlerine göre belirlenmemiĢse TMK m. 53 ve m. 54‟e göre intikal eder33
.
Yasal mirasçılar ile iradî mirasçılar, mirasbırakana hâlefiyet yönünden herhangi bir farklılık göstermezler34
(TMK m.599/III). Vasiyet alacaklısına verilen belge, mirasçılık belgesi olarak nitelendirilmeye uygun değildir. Zira vasiyet alacaklısının, yasal mirasçılara yönelteceği bir alacak hakkı bulunmaktadır35
.
Vasiyetname açılıp okunması ve içeriğinin ilgililere duyurulmasından sonra, ilgililerce bir aylık sürede itiraz edilmezse, atanmıĢ mirasçılar ve vasiyet alacaklıları mirasçı olduklarına dair bir belge isteyebilirler36
(TMK m. 596, m. 598). Mirasçıların terekeye iliĢkin davada taraf olabilmeleri için mirasçılık hakkının olduğunun ispatı gerekmektedir. Mirasçılık belgesi, belgeyi alan kiĢiye hem tereke malları üzerinde zilyetlik hakkı verir, hem de tereke malları üzerinde tasarruf yetkisinin olduğunu üçüncü kiĢilere karĢı ispat eder37. Mirasçılık belgesinde, mirasçıların hangi sıfatla
mirasçı oldukları ve miras paylarının belirtilmesi gerekmektedir38
.
§ 3. KANUNDA DÜZENLENĠġ ġEKLĠ
Mirasçılık belgesi, Türk Medenî Kanunu‟nda sadece bir maddede düzenlenmiĢtir. Uygulamada pratik sonuçları olup çok büyük bir yer edinmesine rağmen sadece tek bir maddede düzenlenmesi yeterli olmamaktadır39. Dolayısıyla
33 Oğuzman, 2; Ġmre/Erman, 9; Ayiter /Kılıçoğlu, 38; KocayusufpaĢaoğlu, 4. 34 Kılıçoğlu, 269.
35
Y. 7. HD, T. 27.03.2013, E. 2012/9504, K. 2013/4693, “mirasçılık belgesi verilmesi isteminde bulunulabilmesi için davacı tarafın mutlaka miras bırakanla arasında irs iliĢkisi bulunmasının gerekmediği, vasiyet alacaklılarının da vasiyet alacaklısı olduğunu gösteren bir belge verilmesini isteyebileceği gözetildiğinde davacının miras bırakan ile ilgili isteminin bu çerçevede değerlendirilmesi gerektiği kuĢkusuzdur.” UYAP.
36
Kılıçoğlu, 269-270; Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 491.
37 Ġmre/Erman, 315. 38 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 491.
9
Yargıtay içtihatları boĢlukları doldurmaktadır40. Kanunda mirasçılık belgesi “Mirasın
Geçmesinin Sonuçları” bölümünde “Koruma Önlemleri” kısmında yer almaktadır41
. TMK m.598‟e göre baĢvuru üzerine yasal mirasçı oldukları belirlenenlere, sulh mahkemesince mirasçılık sıfatlarını gösteren bir belge verilir. Öncelikle madde metninde anlaĢılacağı üzere, miras belgesi için baĢvuruda bulunulmalıdır. Ġkinci fıkrada, vasiyet alacaklıları ile atanmıĢ mirasçılara mirasçılık belgesi verilmesi Ģartları düzenlenmiĢtir. Üçüncü fıkrada ise, mirasçılık belgesinin aksinin her zaman ispat edilebileceği düzenlenmiĢtir42
.
§ 4. MĠRASÇILIK BELGESĠNĠN ĠġLEVLERĠ VE HUKUKÎ NĠTELĠĞĠ
I. ĠġLEVLERĠ
Mirasçılık belgesi, TMK m. 7‟de düzenleme anlamında resmî bir belgedir. Bu itibarla, bahsi geçen belge aksi ispat edilinceye kadar geçerlidir. Ancak düzenlenen bu belge maddî hukuk anlamında miras hakkını kesin olarak tespit etmez; mirasçılık sıfatının olduğuna dair karine teĢkil eder43
.
Mirasçılık belgesinin alınması zorunlu olmamakla beraber, resmî iĢlemlerin yapılması, tereke üzerinde tasarrufta bulunulması bakımından birçok kamu kurum ve kuruluĢunda istenmektedir. Bu durumu, belgenin alınmasını zorunlu hale getirmektedir44. Üstelik terekeye iliĢkin bir hakkın korunması talebiyle mahkemeye baĢvurulduğu takdirde, ön Ģart olarak mirasçılık belgesi istenmektedir45
.
40 Ġmre/Erman, 315; CoĢar, 8 41 CoĢar, 8.
42
KocayusufpaĢaoğlu, 27; CoĢar, 9; Üstündağ, 148 vd.
43 KocayusufpaĢaoğlu, 580. 44 Midyat, 7.
10
Tereke üzerinde tasarrufta bulunmayı talep hakkı, mirasçılık sıfatının ispat edilmesine bağlıdır46. Mirasçılık belgesi sunulmadığı sürece taĢınırlarda zilyetlik ve
taĢınmazlarda tescil gerçekleĢmediği için tereke üzerinde tasarrufta bulunması mümkün değildir47
. Zira zilyetlik, istihkak, iptal ve tenkis davalarında ve benzeri birçok halde, mirasçılık sıfatının ispatı gerekmektedir. Tapu Kanunu m. 37, Tapu Sicili Tüzüğünün m. 21/a, Noterlik Kanunu m. 79‟e göre yasal mirasçıların mirasçılık belgesi alabilecekleri düzenlenmektedir. 4721 sayılı Medeni Kanun yürürlüğe girmeden önce de, gerek doktrin gerek uygulamada, yasal mirasçıların mirasçılık belgesi alabilecekleri kabul edilmekteydi48
.
II. HUKUKÎ NĠTELĠĞĠ
Mirasçılık belgesi, Türk Medenî Kanunu‟nda “Koruma Önlemleri” baĢlığı altında düzenlenmiĢtir. Terekedeki koruma önlemleri iki amaca yöneliktir. Bunlar, terekeden hiçbir Ģeyin kaybolmaması ve kaçırılmaması ile tereke üzerinde mirasçıların fiilî hâkimiyetinin sağlanmasıdır49
. Mirasçılık belgesinin düzenleniĢ Ģekli, doktrinde terekenin korunmasına bir önlem olarak kabul edildiğinden bahisle mirasçılık belgesi bir geçici hukukî koruma tedbiri olarak nitelendirilmiĢtir50
. Kanaatimizce, mirasçılık belgesi ihtiyatî tedbir olmayıp, tespit edici nitelikte bir çekiĢmesiz yargı iĢidir.
Mirasçılık belgesinin 743 Sayılı Medenî Kanun‟da ihtiyatî tedbir olarak düzenlenmesi farklı görüĢlere neden olmuĢtur. Bir görüĢe göre, mirasçılık belgesi, tedbir mahiyetinde olan bir yargı tasarrufudur. Mirasçılık belgesinde kesin yetki kuralı olmaması tedbir mahiyetinde olduğunu göstermektedir. Ġkinci bir görüĢe göre, terekedeki koruma önlemleri51 ile ihtiyatî tedbirlerin farklı olduğunu belirtmektedir. 46 Ayiter, 171. 47 CoĢar, 6. 48 KocayusufpaĢaoğlu, 580; Kocaağa, 5. 49 CoĢar, Hesna, 4. 50 Yılmaz, 698; Midyat, 6. 51 Özkök, Süleyman, s. 4-5.
11
Zira ihtiyatî tedbir taleplerinin geçici olduğu ancak mirasçılık belgesinin aksi ispat edilene kadar geçerli olduğu görüĢleri ortaya çıkmıĢtır. Doktrindeki görüĢler ve Yargıtay kararları52
gereğince, hukukî nitelik olarak, mirasçılık belgesinin usul hukukundaki ihtiyatî tedbirlerden farklı olduğu görülmektedir53
.
52 Y. 1.HD, T. 03.07.2012, E. 7381, K. 8346, (www.kazanci.com). 53 CoĢar, 45 vd.
12
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
MĠRASÇILIK BELGESĠNĠ TALEP HAKKI OLAN KĠġĠLER VE BELGENĠN DÜZENLENMESĠ ĠÇĠN GEREKLĠ ġARTLAR
§ 5. MĠRASÇILIK BELGESĠ TALEP ETME HAKKI OLAN KĠġĠLER
I. GENEL OLARAK
Mirasçılık ehliyeti, hak ehliyetine sahip olmaya göre belirlenir. Gerçek kiĢilerin hak ehliyeti ceninin ana rahmine düĢtüğü andan ölümüne kadar devam eder54 (TMK m. 28). TMK m. 48 gereğince, tüzel kiĢilerin hak ehliyeti düzenlenmiĢtir. Tüzel kiĢiliğin kazanılması ilgili tüzel kiĢiliğin, kiĢilik kazanma Ģartlarına göre değiĢiklik göstermektedir. TMK. m. 59‟a göre dernekler, dernek tüzüğünün en büyük mülki amire verilmesiyle, TMK. m. 102‟ye göre vakıflarda tescil ile gerçekleĢir. TMK m. 102‟ye göre, vakıflar için tescil öncesi cenin gibi bir varlık oluĢturduğu dikkate alınarak değerlendirme yapılmalıdır55. Dolayısıyla belirli
mal vasiyeti bırakılması halinde, yasal mirasçılara yönelteceği belirli mal talebinin kabul edilme Ģartları bakımından değerlendirilmesi gerekir.
Sağ olmak Ģartı, tüzel kiĢilerde kiĢiliğin kazanılmasını ifade eder. Eğer bir tüzel kiĢi, mirasbırakanın ölümü anında tüzel kiĢiliğe sahipse mirasçı olabilir. Mirasçı olabilmek için öncelikle hak ehliyetine sahip olmak gerekmektedir56
. Miras hukuku anlamında mirasa ehil kiĢilerden kastedilen, kiĢiler hukuku anlamında hak ehliyetine sahip olan kiĢilerdir. (TMK m. 577/II). Gerçek kiĢilerin yaĢam sürelerini aĢacak nitelikte olan, ayrı ayrı ekonomik olarak karĢılamaları mümkün görülmeyen amaçlarını gerçekleĢtirmek için bir araya gelerek oluĢturdukları kiĢiliğe tüzel kiĢilik denmektedir. Bu, ortak amacın sürekli biçimde gerçekleĢmesini sağlayacak örgütlenmesi bulunan kiĢi topluluklarında onu oluĢturan kiĢilerden, mal
54
Oğuzman/Seliçi/Oktay Özdemir, 10 vd.
55 Ayiter/Kılıçoğlu, 218.
13
topluluklarında ise malı tahsis eden kiĢiden bağımsız, ayrı bir kiĢilik oluĢturulmasıyla sağlanmıĢtır57
.
TMK m. 577‟ de kenar baĢlığı dikkate alındığında, TMK m. 8‟de düzenlenen hak ehliyetinin özel bir görünümü olduğu anlaĢılmaktadır. Bundan dolayı, gerçek ve tüzel kiĢiler hak ehliyetine sahip olduklarından, mirasa ehildirler58
.
Kural olarak gerçek kiĢi veya tüzel kiĢi olmayanların mirasçılık sıfatı olamaz. Bu nedenle hak sahipliği olmayacağından, mirasçı olamazlar. Örneğin, mirasbırakanın köpeği veya tüzel kiĢiliği olmayan kiĢi toplulukları lehine yapılan kazandırmaların niteliği mirasçılara veya vasiyet alacaklılarına yüklenen, yükleme (mükkellefiyet) sayılmaktadır59
. Ancak istisnai olarak tüzel kiĢiliği olmayan topluluklara miras hakkı TMK. m. 577/II‟ de tanınmıĢtır. Tüzel kiĢiliği bulunmayan bir topluluğun kural olarak mirasçı olması söz konusu değildir. Zira mirasçılık, hak ehiyetini gerektirir. Tüzel kiĢiliği bulunmayan bir insan topluluğunun da hak ehliyeti yoktur. Ancak TMK. m. 577/II, tüzel kiĢiliği bulunmayan insan topluluğu lehine mal vasiyet edilmesine veya bu topluluğun mirasçı atanmasına imkan vermektedir60
. Miras hukukunda, mirasbırakanın son iradesi önemlidir. Bu iradeyi ayakta tutmak için Medeni Kanunumuz, bazı hükümler ihdas etmiĢtir. Bu hükümlerden biri de TMK. m. 577/II‟dir. Hükme göre tüzel kiĢiliği bulunmayan insan topluluklarına miras bırakılabilir. Böylece mirasbırakanın belli bir amaç için yaptığı kazandırmalar, topluluğun tüzel kiĢiliğe sahip olup olmadığına bakılmaksızın geçerli kabul edilmiĢtir. Kazandırmanın topluluk üyeleri arasında, belirlenen amacı gerçekleĢtirmek kaydıyla paylaĢtırılması benimsenmiĢtir61. Ancak mirasbırakanın amacının bu Ģekilde gerçekleĢtirilmesi mümkün değilse, yapılan kazandırma vakıf kurma sayılmıĢtır.
57 Oğuzman/Seliçi/Oktay-Özdemir, 192; Velidedeoğlu, 164; Serozan,196; Arat, 101. 58
Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 465.
59 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 466.
60 Ġmre/Erman, 289; Arat, 103; Aksoy- Dursun, 318. 61 Arat, 100.
14
Tüzel kiĢiliği olmayan topluluklara yapılan ölüme bağlı tasarruflara konu teĢkil eden kıymet, öncelikle topluluğu oluĢturulan kiĢilere ait olur. Ancak bu yöntemle mirasbırakanın amacını gerçekleĢtirmek mümkün görünmüyorsa, gerekli Ģartlara uygun düĢmek koĢuluyla, mirasbırakanın iradesi ile vakıf kurulmuĢ sayılır62
(TMK m.577/II, 743 sayılı yasa m.519/c.II-III).
Mirasçı olma bakımından gerçek kiĢiler ile tüzel kiĢiler arasında fark yoktur. Vasiyet alacaklısı olma durumunda aynı kural geçerlidir. Tüzel kiĢinin mirasçı olabilmesi için kuruluĢ belgesinde örneğin vakıf senedinde bu Ģekilde mal edinmeye imkân tanınmıĢ olmalıdır. Ayrıca devletin mirasçılığı dıĢında diğer tüzel kiĢiler yasal mirasçı olmadıkları için mirasçılık sıfatları, mirasbırakanın, iradesinden kaynaklanır. Devlet hariç diğer tüzel kiĢiler yasal mirasçı olamazlar63
.
Yasal mirasçıların, mirasçılık belgesi talep edebilecekleri eski Medenî Kanun‟da düzenlenmemiĢtir. Ancak aynı Ģekilde doktrinde yasal mirasçılardan bu belgeye ihtiyaçları olduğu belirtilmektedir64. Bu durumun sebebi, Ġsviçre Medenî
Kanunu‟ndan iktibas edilmesidir. Zira Ġsviçre Medenî Kanunu‟na göre, yürürlükteki 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu‟nda açık bir Ģekilde yasal mirasçılarda, mirasçılık belgesi talep edebileceklerine dair bir düzenleme bulunmamaktadır.
Türk Medenî Kanunu‟na göre yasal mirasçılar; kan hısımları, sağ kalan eĢ, evlatlık ve devlettir (TMK m.495-501). Kan hısımlarının mirasçılık hakları zümre sistemi içinde düzenlenmektedir. Zümre mirasçılığı önde gelen zümrede mirasçı olması halinde sonra gelen zümreye mirasçılık hakkı vermemektedir. Medeni Kanun‟da üç zümrenin mirasçılığı düzenlenmiĢtir. Birinci zümrede mirasbırakanın altsoyu vardır. Çocukları mirasbırakandan önce ölmüĢ ise bunların yerlerini kendi altsoyları alır (TMK m. 495/I) . Altsoy yoksa ikinci zümrede mirasbırakanın ana ve babası gelir, ana ve baba mirasbırakandan önce ölmüĢse bunların yerlerini, her
62 Dural/Öz, 367.
63 Hatemi, 37.
15 derecede halefiyet yoluyla kendi altsoyları alır65
(TMK m.496/I). Üçüncü zümrede ise, mirasbırakanın büyük ana ve büyük babaları ile mirasbırakandan önce ölen büyük ana ve büyük babaların halefiyet ilkesi gereği altsoylarıdır (TMK m. 497/I-II).
Türk hukukunda zümre sistemi kabul edilmiĢtir66. Zümre sisteminin özellikleri
ve miras payları yönünden değerlendirilmesi yapılması miras paylarının67
dağıtılmasının dayanaklarını belirlemek bakımından önemlidir68
.
Zümreler arasında öncelik iliĢkisi sırası önce gelen zümre kendinden sonra gelen zümrenin mirasçılığına engel olur. Bu sistemde kan hısımlarının mirasçı olmaları, mirasbırakana olan yakınlığı göre olmayıp hangi zümre içinde yer aldığı dikkate alınarak belirlenir69. Zümreler arasında öncelik iliĢkisi olduğu gibi, zümre
içindeki zümre baĢları ile kök baĢlarının kendi altsoylarına karĢı önceliği vardır. Dolayısıyla torunun mirasçı olabilmesi için, torun ile mirasbırakan arasında olan altsoyun ölmüĢ olması gerekir. Mirasbırakandan önce ölen çocuklarının yerini halefiyet yoluyla kendi altsoyları alır70
(TMK m. 495/2).
Zümreler arasında halefiyet bulunmamaktadır. Her zümre içinde zümre baĢı varsa diğer mirasçılara pay geçmez. Sağ kalan eĢ, her üç zümre ile birlikte mirasçı olur. Zümre baĢında mirasçı yoksa miras payı onun mirasçılarına geçer. Her kök baĢı kendi kökünün baĢı sağ olsaydı ne kadar miras payı alacak ise, o miktarda mirasçı olur. Sağ kalan eĢin birlikte mirasçı olduğu zümreye göre miras payı değiĢir71
.
65 KocayusufpaĢaoğlu 57-58, Dural/Öz, 18-19 66 Ruhi/Ruhi, 13.
67
Y. 8. HD. T. 09.09.2014, E. 2014/12521, K. 2014/14882 ”Miras bırakanın ölüm tarihi dikkate alınarak 743 sayılı EMK.‟nın 3678 sayılı Kanun'un 10. maddesiyle yapılan değiĢiklikten önceki düzenlemeler dikkate alınarak mirasçıların pay durumları belirlenmesi gerekirken, açıklanan değiĢiklik gözden kaçırılarak mirasçıların pay oranlarını etkileyecek Ģekilde mirasçılık belgesi düzenlenmesi doğru görülmemiĢtir.” UYAP.
68 Y. 14. HD. T. 29.06.2015, E. 2015/2268, K 2015/7200 “MK'nın 495 ve 496. maddeleri gereğince
mirasçılık durumunda zümre sistemi kabul edilmiĢtir. Bu suretle kan hısımlığına dayanan yasal mirasçılıkta zümreler sınırlandırılmıĢ ve zümreler arası öncelik ilkesi benimsenmiĢtir. Zümre içinde halefiyet yoluyla sadece kan hısımları mirasçı olabilir.” UYAP.
69 Serozan/Engin, 128.
70 Serozan/Engin,125; Hatemi, 17. 71 Berki, 305 vd.
16
Zümre içinde bulunan kök baĢları ile her kök içinde bulunan mirasçılar eĢit olarak mirasçıdır. Mirasçılık payları aynıdır. Bu durum miras paylarının hesaplanması bakımından kolaylık sağlamaktadır72
.
Uygulama da miras paylarının belgede belirtildiği görülmektedir73. Yargıtay
kararlarında, miras payları gösterilse bile tereke üzerindeki hakların elbirliği mülkiyeti Ģeklinde olduğunu ve tereke tasfiye edilinceye kadar devam edeceği belirtilmektedir74. Tereke üzerinde tasarruf elbirliği Ģeklinde olsa da yasal miras paylarının belirlenmesi, özellikle ortaklığın giderilmesi davasında, kamulaĢtırma bedeli davalarında hak sahiplerinin hangi oranda haklarına kavuĢacakları bakımından önemlidir.
Mirasçılık belgesinde, mirasbırakanın kimliği ve ölüm tarihi bulunmalıdır75
. Mirasçılık belgesinde, hak sahipliğini sınırlayan veya kaldıran durumlar varsa bunlar belirtilmelidir76.
A) Hak Ehliyetine Sahip Olmak
Yasal mirasçı, mirasın intikal edeceği kiĢiyi ifade eder. Ancak mirasbırakandan farklı olarak tüzel kiĢilerin de mirasçı olmaları mümkündür. Mirasçılar, kanundan doğan yasal mirasçılar ve mirasbırakanın iradesine dayalı olarak iradi mirasçı veya atanmıĢ mirasçı olmak üzere adlandırılırlar77
. Yasal mirasçılar ise, kendi arasında ikiye ayrılır. Saklı pay sahibi mirasçılar ile saklı pay sahibi olmayan mirasçılar olmak üzere yasal mirasçılık, iradi mirasçılıktan önce gelir. Yasal mirasçılar, mirasbırakanın külli halefi olurlar. Tereke üzerinde tasarrufta bulunabilmeleri için mirasçı olduklarını ispatlayan bir belge sunmaları gerekmektedir. 72 Serozan/Engin, dn.8, 125; Hatemi, 18. 73 Y. 2. HD, T. 05.10.2000, E. 2000/9800, K. 2000/11708, (www.kazanci.com). 74 Ġmre/Erman, 319. 75 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 486. 76 Midyat, 51; CoĢar, 70. 77 Ayan, 12.
17
Bir kiĢinin mirasçısının olmaması söz konusu olamaz. Zira TMK m.501 düzenlemesinde mirasbırakanın, gerçek kiĢilerden yasal mirasçısı bulunmadığı ve sağlığında mirasçı tayin etmediği takdirde, mirasçısının devlet olacağı belirtilmektedir.
B) Mirasbırakanın Ölümü Anında Hayatta Olmak
Mirasçı sıfatının kazanılabilmesi için, mirasbırakanın ölüm anında hayatta olmak gerekir. Yasal ve atanmıĢ mirasçılar ile vasiyet alacaklısının mirasbırakanın ölümü anında hayatta olması gerekmektedir (TMK m.580/I, m. 581/I).
Yasal mirasçı, mirasbırakandan önce ölmüĢse miras payı kökiçi halefiyet ilkesi gereğince kendi altsoyuna geçer (TMK m.495/III). Dolayısıyla mirasbırakandan daha önce ölen atanmıĢ mirasçı veya vasiyet alacaklısının altsoyu, ölüme bağlı tasarruflarda aksi öngörülmüĢ olmadıkça terekeden hak talep edemez. Bu durumda mirasçı atama veya belirli mal vasiyeti kendiliğinden ortadan kalkar78
.
1) Mirasbırakanın Ölümü Anında Hayatta Olma Bakımından Özel Durumlar
a) Cenin Bakımından
Cenin, sağ doğmak kaydıyla miras hakkına sahip olabilir (TMK m.28/II). TMK m. 28/II‟de sağ doğmak Ģartıyla ana rahmine düĢtüğü andan itibaren çocuğun hak ehliyetine sahip olduğu düzenlenmiĢtir79. Bu düzenlemenin karĢıt anlamından
anlaĢıldığı gibi çocuk ölü doğarsa mirasçılık sıfatını kazanamayacaktır80
.
Ceninin sağ doğma Ģartı dıĢında mirasın açıldığı anda ana rahmine düĢmüĢ olması Ģartı vardır. TMK m.285 ve m.302‟deki babalık kârinesi bu durumda da kullanılabilmektedir. Mirasın açılmasından sonra (mirasbırakanın ölümünden itibaren) üç yüz gün içinde doğan çocuk, mirasbırakanın ölümü anında ana rahmine
78 Ayan, 259 (dn. 33).
79 Oğuzman/Seliçi,/Oktay-Özdemir, 10 vd.; Kurt, 180. 80 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 464.
18
düĢmüĢ kabul edilir. Sağ doğmak Ģartıyla mirasçılık sıfatını kazanır. Mirasbırakanın ölümünden üç yüz gün sonra doğan çocuk ise mirasçılık sıfatını kazanamayacaktır81
. b) Art mirasçı Atama Durumunda
TMK m.583 düzenlemesinde mirasın açılması anında sağ veya ana rahmine düĢmeyen fakat ilerde doğma ihtimali olan kiĢiyi, mirasbırakanın iradesiyle mirasçı atayabileceği belirtilmektedir.
Vakıf kurulması Ģeklinde art mirasçı ataması gerçekleĢtirilebilir. Mirasbırakanın ölümü anında tüzel kiĢiliği olmamasına rağmen, mirasbırakanın iradesiyle vakıf kurulması, kurulacak vakfın mirasçı olarak atanması veya belirli bir mal bırakılması mümkündür. Mirasın açılması anında tüzel kiĢiliğe sahip olmayan vakıf, ölüme bağlı tasarrufla mirasçı veya vasiyet alacaklısı olarak atanabilir82
. Geciktirici Ģarta bağlı veya belirli süreye bağlı olarak yapılan mirasçı atama veya belirli mal vasiyeti (TMK m.525). Bu durumda koĢulun gerçekleĢmesi veya belirlenen sürenin sona ermesiyle birlikte ölüme bağlı tasarruf hüküm ve sonuç doğurur83. Ancak TMK m.525 kıyasen uygulanarak, mirasbırakanın iradesinden aksi
anlaĢılmadıkça, geciktirici Ģarta veya belirli süreye bağlanmıĢ ölüme bağlı tasarrufla atanmıĢ mirasçı veya vasiyet alacaklısı kimse bu sıfatı kendisi bakımından mirasın açıldığı anda sağ olmak Ģartıyla kazanır. Dolayısıyla Ģartın gerçekleĢmesi veya belirlenen sürenin sona ermesi anında sağ olma Ģartını sağlaması gerekmektedir84
. Art mirasçı atamada (olağanüstü ikâmede) art mirasçının (namzedin) mirasbırakanın ölümü anında hayatta olması zorunluluğu yoktur (TMK. m.583/I, m. 525/I). Mirasbırakanın ölümü anında daha ana rahmine düĢmeyen bir kiĢi (ileride doğacak bir çocuk) bile art mirasçı veya art vasiyet alacaklısı olarak atanabilir. Tüzel
81 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 464; Kurt, 183. 82 Kılıçoğlu, 158 vd. 83 Öztan, 408 vd; Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 465. 84 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 465.
19
kiĢilerde kiĢiliğin kazanılması doğuma, sona ermesi ölüme benzetilerek aynı sonuçlara varılabilir85
.
Miras açıldığı anda mirasbırakanın ölümü anında86
sağ olan mirasçı daha sonra ölse bile, onun miras hakkı kendi mirasçılarına geçer. Aynı Ģekilde atanmıĢ mirasçı ve vasiyet alacaklısı, mirasın açılması anında sağ olmak Ģartıyla sonradan ölmeleri halinde atanmıĢ mirasçının miras payı ile vasiyet alacaklısının alacak hakkı kendi mirasçılarına geçer. Onlar, söz konusu haklarını mirasbırakanın kanuni mirasçılarından talep edebilir87
.
c) Mirasçılık Belgesi Talep Etmek Ġçin Mirasçılık Sıfatını KaybetmemiĢ Olmak
Mirasbırakandan önce ölmemiĢ olmanın dıĢında, mirastan feragat, mirasçılıktan çıkarma (mirastan ıskat), mirastan yoksunluk (mahrumiyet) ve mirası ret gibi durumların bulunması halinde ise kiĢinin mirasçılık sıfatı ortadan kalkar. Sağ kalan eĢ, mirasbırakana mirasçı olamayacağı gibi evlilik bağı devam ederken onun lehine yapılan ölüme bağlı tasarrufları da talep edemez88
(TMK m.181).
Mirastan yoksunluk, kanunun sınırlı Ģekilde saymıĢ olduğu fiillerin yapılması nedeniyle kiĢinin mirasçılık hakkını kendiliğinden kaybetmesi durumudur. Yasal
85 Oğuzman, 264; Dural/Öz, 364-365; Ayan, 260.
86 Y. 7. HD, T. 06.11.2008, E. 2008/3943, K. 2008/4607 “4721 sayılı Türk Medenî Kanunu‟nun
575/1. maddesi hükmüne göre miras, mirasbırakanın ölümüyle açılır. 4722 Sayılı Yürürlük Kanunu‟nun 17. maddesi hükmüne göre de, mirasçılık ve mirasın geçiĢi, miras bırakanın ölümü tarihinde yürürlükte olan hükümlere göre belirlenir.” UYAP.
87 Y. 7. HD, T. 27.03.2013, E. 2012/9504, K. 2013/4693, “Mirasçılık belgesi isteminde
bulunulabilmesi için davacı tarafın mutlaka miras bırakanla arasında irs iliĢkisi bulunmasının gerekmediği, vasiyet alacaklılarının da vasiyet alacaklısı olduğunu gösteren bir belge verilmesini isteyebileceği gözetildiğinde davacının miras bırakan ile ilgili isteminin bu çerçevede değerlendirilmesi gerektiği kuĢkusuzdur.” UYAP.
20
veya iradi mirasçılık bakımından herhangi bir fark yoktur89. Vasiyet alacaklısı için de
aynı durum geçerlidir90
(TMK m.578/I).
Ret, feragat, mirastan çıkarma ve mirastan yoksunluk hallerinde, doktrindeki görüĢlerin91
aksine Yargıtay, sadece bu durumlara iĢaret edilerek mirasçılık belgesi verilebileceği görüĢündedir92
. Bizce de doktrindeki görüĢler yerinde olup, bu durumda mirasçılık belgesinin verilememesi gerekir.
II. YASAL MĠRASÇILAR
A) Genel Olarak
Mirasçı olması yasal düzenlemelere dayanan mirasçıya yasal mirasçı denir. Yasal mirasçılar; (bir kısım) kan hısımları, mirasçılıkları mahkeme kararına dayanan kiĢiler, mirasçılığı sözleĢmeye veya vatandaĢlık bağına dayanan mirasçılardır93
. Bahsi geçen mirasçılar, mirasçılık belgesini talep etme hakkına sahiptir. TMK m. 598‟e göre yasal mirasçı oldukları tespit edilmesi halinde mirasçılık belgesi talebinde bulunanlara, mirasçılık sıfatları olduğuna kârine teĢkil eden belge düzenlenmektedir.
89 Öztan, 408
90
Kılıçoğlu, 46 vd.
91 Örneğin, doktrinde “Mirasbırakanın mirasçılarından biri mahkemeye baĢvurup ve mirastan
yoksunluk sebebi olduğu halde, -sadece nüfus kayıtlarına bakılarak karar verildiği için- mirasçılık belgesi alabilir. Mirasbırakanın eĢi de mirasçılık belgesinin iptali için dava açıp ve bu yasal mirasçının yoksunluk sebebini kanıtlanırsa, yasal mirasçının aldığı mirasçılık belgesi iptal edilir.” görüĢü ileri sürülmüĢtür. Kılıçoğlu, 261.
92 Y. 14.HD, T. 25.10.2013, E. 2013/5306, K. 2013/15102, ”Mirasçılıktan çıkarma (iskat), mirastan feragat veya mahrumiyetin hukuki sonuçlarının terekenin paylaĢımı sırasında gözetileceğine iĢaret edilmek suretiyle ve bu durumlar yok sayılarak miras paylarını gösterir biçimde ıskat edilen mirasçıya mirasçılık belgesi verilebilir. ĠĢ bu nedenlerle murisin oğlunun mirastan ıskat edilmiĢ olması mirasçılık belgesi talep etme hakkına engel değildir.” UYAP. 93 Eren Yücel/Aktürk, 25.
