§ 1. KONUNUN TAKDĠMĠ, ÖNEMĠ VE SINIRLANDIRILMASI
I. KONUNUN TAKDĠMĠ
Mirasçılık belgesi, mirasçıya talebi üzerine sulh hukuk mahkemesi veya noterler tarafından verilen belgedir10. Bu belge, mirasçılık sıfatını ispatlama,
mirasçıların paylarını gösterme ve mirasçıların tereke üzerinde tasarrufta bulunmasını sağlama gibi iĢlevlere sahiptir11
.
Mirasçılık belgesi, yasal mirasçılara, mirasçı atananlara ve vasiyet alacaklılarına kendilerine kanun tarafından veya mirasbırakan tarafından verilen hakları kullanmak amacıyla verilen belgedir12. Mirasçılık belgesi, miras hakkı
oluĢturmaz; sadece miras hakkının ispatına yarayan TMK. m.7 anlamında resmî bir belge niteliğindedir13
.
Tereke resmen idare ediliyorsa, mirasçılık belgesinin alınması ile birlikte bu idare sona erer14. Tereke üzerinde hak sahipliği olan mirasçıların mirasçılık sıfatlarına karine teĢkil eden mirasçılık belgesinin alınması ile birlikte aksi ispat edilene kadar resmen idare sona erer.
Mirasçılık belgesi, yenilik doğurucu etkiye sahip olmayan bir belgedir. Aynı Ģekilde, bunun eda hükmü niteliği de bulunmamaktadır. Açıklayıcı bir niteliği
10 Kılıçoğlu, 269.
11 Ruhi/Ruhi, 11; CoĢar, 6.
12Dural/Öz, 387, dn. 362; EMK m. 538‟de, bu belgenin yalnızca mirasçı atananlara verileceği düzenlenmiĢse de uygulaması en çok yasal mirasçılar açısından olmuĢtur. Ayiter, 171.
13 Ayiter, 148; Antalya, 262; Ġnan /ErtaĢ/AlbaĢ, 486; CoĢar,6. 14 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 495; Ayan, 253; Dural/Öz, 382.
4
olduğundan önceki mirasçılık belgesi dikkate alınarak yapılan tescillerin iptali için TMK m.1025 gereğince dava açılmalıdır15
.
743 sayılı eski Medenî Kanun‟da mirasçılık belgesinin sadece atanmıĢ mirasçılar için düzenlenmesi öngörülmüĢtü. Ancak 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu‟nda özellikle yasal mirasçıların da bu belgenin düzenlenmesi talebinde bulunabilmeleri belirtilmiĢtir16
.
II. KONUNUN ÖNEMĠ
Mirasçılık belgesi, mirasçıların zorunlu olarak almaları gereken bir belge değildir. Ancak uygulamada, tasarruf iĢlemleri ve diğer tüm resmî kurumlarda iĢlemelerin yapılması için gerekli görülmektedir. Dolayısıyla pratik anlamda belgenin alınması artık bir zorunluluk haline gelmiĢtir.
Gerçek ve tüzel kiĢilerin malvarlıkları ve maddi değeri olan hakları üzerinde tasarrufta bulunabilmeleri gerekmektedir. Hukukî güvenlik ortamının olması için kiĢilerin haklarını ileri sürerken, kazanım sağlarken bu taleplerini kullanabilmelerine dayanak belgeleri elde etmiĢ olmaları gerekir.
Kamu kurumlarında çalıĢan personellerin, yaptıkları iĢ ve iĢlemlerde hangi gerekçeye dayandıklarını yazılı olarak kayda geçmeleri gerekmektedir. Alınacak mirasçılık belgesi, hak sahiplerinin haklarına kavuĢmasına imkân sağladığı gibi kamu kurum ve kuruluĢlarında çalıĢanların sorumluluklarının belirlenmesinde de yararlı olmaktadır. Zira yapılan tescil iĢlemlerinin dayanak belgesi mirasçılık belgesi olması halinde bahsi geçen iĢlemi yapan görevlinin hukukî sorumluluğu doğmayacaktır. Tescil iĢlemini yapan görevlinin mirasçılık belgesinin gerçek hak durumunu gösterip göstermediğini inceleme sorumluluğu bulunmamaktadır.
15 Ġnan/ErtaĢ/AlbaĢ, 495.
5
Yargılama faaliyetlerinde, devam eden davalarda tarafların aktif veya pasif husumetlerinin belirlenmesi için mirasçılık belgesi bazı durumlarda gerekmektedir17. Davacı veya davalılardan birinin ölmesi halinde, dava konusunu talep hakkı olup olmadığı hususlarının belirlenmesi bakımından mirasçılık belgesinin sunulması gerekmektedir. Görüldüğü üzere, mirasçılık belgesinin uygulamada pek çok ihtiyacı karĢıladığı anlaĢılmaktadır.
III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI
Mirasçılık belgesi, miras hukuku ile ilgili birçok konuyu ilgilendirmektedir. ÇalıĢmamızda bu konulardan sadece belgenin düzenlenmesi ile usule iliĢkin hususlar üzerinde durulmuĢtur.
Mirasçıların, miras payları ele alınırken, saklı paylara iliĢkin değerlendirmeden kaçınılmıĢtır. Zira saklı pay, belgenin düzenlenmesini etkilememektedir. Keza, tenkis ve iptal davalarına da değinilmemiĢtir. Konuyla ilgisi dikkate alınarak zümre sistemi üzerinde de kısaca durulmuĢtur.
Maddî anlamda ve Ģeklî anlamda ölüme bağlı tasarruflardan sadece mirasçılık belgesi talep edilme yetkisi ile bağlantılı olarak bahsedilmiĢtir. Yine lehine kazandırmada bulunulan atanmıĢ mirasçı ve vasiyet alacaklısı hakkında da açıklamada bulunulmuĢtur. Mirasın açılma Ģartları ile miras paylaĢımı konularına ise resmî tasfiyeye iliĢkin mirasın reddi kısmında kısaca değinilmiĢtir.
§ 2. TERMĠNOLOJĠ VE KAVRAM
I. TERMĠNOLOJĠ
Mevzuatta ve doktrinde mirasçılık belgesi ile ilgili farklı terimler kullanılmaktadır. TMK m. 598 ve VVMT m. 36/VIII düzenlemelerinde, “mirasçılık
17
Y. 20. HD, T. 12.05.2016, E. 2016/13881, K. 2019/4813 “ Mahkemece, mirasçılık belgesi getirtilerek dosyada taraf olmayan mirasçıların ve TEDAġ‟ın iddiaları araĢtırılarak bu hususların doğru olması halinde TEĠAġ‟ın davaya dahil edilip taraf teĢkili sağlandıktan ve tarafların delilleri toplandıktan sonra oluĢacak sonuca göre karar verilmesi “ UYAP.
6
belgesi”, TST m. 21 ve KK m. 25‟te, “veraset belgesi” tercih edilmektedir. Doktrinde ise, “veraset ilâmı18”, “veraset vesikası19” ve “veraset senedi20” gibi kullanımlar
mevcuttur.
Mirasçılık belgesine iliĢkin yukarıda belirtilen terimler, alınan belgenin isimlendirilmesinde yeterli değildir. Zira çekiĢmesiz yargı iĢi niteliğinde olduğundan, mirasçılık belgesinin ilâm niteliği bulunmamaktadır21. Mirasçılık sıfatının
belirlenmesi amacıyla alınan bu belgenin veraset ilâmı olarak isimlendirilmesi yanlıĢ olur. Yine noterlik tarafından verilmesi halinde de, mahkeme hükmü olmadığı için ilâm niteliği bulunmamaktadır.
Mirasçılık belgesi verilmesi, çekiĢmeli yargı iĢi haline geldiğinde taraflar bakımından ilâm niteliği kazanır22. Ġlâm niteliği kazandığı takdirde aksi ispat
edilemediğinden, ancak istinaf yoluna gidilebilir. Ġstinaf kanun yoluna gidilmeden kesinleĢmiĢ ve Ģartları da varsa, yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilir23
(HMK m. 375).
Mirasçılık belgesi için her zaman ilâm teriminin kullanılması doğru değildir24
. Doktrindeki bazı görüĢlere göre, mirasçılık belgesi terimi sadece atanmıĢ mirasçılara ve vasiyet alacaklılarına verilen belgeyi ifade eder25. Yasal mirasçılara verilen
mirasçılık belgesine “veraset ilâmı” veya “ veraset senedi”, atanmıĢ mirasçılara verilen belgeye “tenfiz ilâmı”26
terimleri kullanılması Ģeklindedir. TMK. m. 598‟de “mirasçılık belgesi” terimi kullanıldığı ve uygulama ile doktrinde27
mirasçılık belgesi teriminin hem noterliklerce hem de mahkemeler tarafından verilen bahsi geçen
18
Ayiter, 171; Antalya, 362; Dural/Öz, 401; Kaçak, 278; Özuğur, 294.
19 Berki, 317. 20 Ertan, 13. 21 Ruhi/Ruhi, 12. 22 Ġsbir, 263; KocayusufpaĢaoğlu, 581. 23 CoĢar, 67; Gençcan, 522.
24 Gençcan, 27-34; Önder, 205-213; Bilgen, 36-49. 25 Özmen, 263; CoĢar, 4.
26
Velidedeoğlu, 561.
27 “Ġlâm” teriminin çekiĢmesiz yargıya yabancı olduğu ve mirasçılığın ispat edilmesine yarayan bu
belgeye “mirasçılık belgesi” denilmesinin doğru olacağı hususunda bkz. Kuru/Arslan /Yılmaz, 149, dn. 63; KocayusufpaĢaoğlu, 581, dn. 8.
7
belgeyi karĢılayan üst kavram olması nedeniyle kanunda geçen Ģekli ile kullanılması yerinde olur. Zira mirasçılığı ispatlayan belgeler farklı isimlendirmeler ile ele alınmıĢ olmakla birlikte TMK m. 598‟e göre, „mirasçılık belgesi‟ terimi kullanılmaktadır. Zaten bu terim artık genel olarak kabul görmektedir28.
Mirasçılık sıfatını ispat etmeye yarayan belge için mirasçılık belgesi üst kavramı yargı kararları ile doktrinde yerleĢmiĢtir. Bahsi geçen kavramın kullanımı alınan belgenin niteliğinin çekiĢmeli yargı iĢi veya çekiĢmesiz yargı iĢi olması halinde bir farklılık oluĢturmaz29. Ancak çekiĢmeli yargı iĢi olarak görülüp taraflar
bakımından kesin hüküm teĢkil etmesi halinde artık bir ilâmın varlığı kabul edilmelidir. Kanaatimizce, çekiĢmeli yargı iĢi olarak görülen yargılama neticesinde alınan belgenin ilâm niteliğinde olması “mirasçılık belgesi” nitelendirmesine engel teĢkil etmez.