Konya Etnoğrafya Müzesindeki Maraş işi bir örneğin bilgisayar destekli nakış makineler için Accurate4 nakış desen sisteminde uygulanması

KONYA ETNOĞRAFYA MÜZESĠNDEKĠ MARAġ ĠġĠ BĠR ÖRNEĞĠN BĠLGĠSAYAR DESTEKLĠ NAKIġ MAKĠNELER ĠÇĠN ACCURATE4

NAKIġ DESEN SĠSTEMĠNDE UYGULANMASI

Mitat KANDEMĠR

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

EL SANATLARI EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI DEKORATĠF ÜRÜNLER BĠLĠM DALI

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOBĠ ĠZĠN FORMU

Bu tezin tüm hakkı saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ….(…) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN

Adı : Mitat

Soyadı : KANDEMĠR

Bölümü : El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı / Dekoratif Ürünler Bilim Dalı Ġmza :

Teslim tarihi :

TEZĠN

Türkçe Adı :Konya Etnoğrafya Müzesindeki MaraĢ ( Dival) ĠĢi Bir Örneğin Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineler Ġçin Accurate4 NakıĢ Desen Sisteminde Uygulanması

Ġngilizce Adı :Found Museum in Konya Center Maras (Divali) Applied Computer Aided Machine Example of the Job

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢında tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim

Yazar adı soyadı: Mitat KANDEMĠR

Jüri onay sayfası

Mitat KANDEMĠR tarafından hazırlanan “Konya Etnoğrafya Müzesindeki MaraĢ ( Dival) ĠĢi Bir Örneğin Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineler Ġçin Accurate4 NakıĢ Desen Sisteminde Uygulanması” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı / Dekoratif Ürünler Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.

DanıĢman (BaĢkan): Prof. Dr. Mediha GÜLER

Gazi Üniversitesi ……...………….………

Üye: Yrd. Doç. Dr. Meral BÜYÜKYAZICI

Gazi Üniversitesi ……...………….………

Üye: Yrd. Doç. Dr. Huriye ÇIRAKOĞLU

Gazi Üniversitesi ……...………….………

Tez Savunma Tarih: 27 /02 /2015

Bu tezin Gazi Üniversitesi El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Prof. Dr. Servet KARABAĞ

TEġEKKÜR

AraĢtırmanın her aĢamasında desteğini ve rehberliğini esirgemeyen ve sürekli olarak deneyimlerinden yararlandığım danıĢmanım, Sayın Prof. Dr. Mediha GÜLER‟e bütün katkılarından dolayı teĢekkür ederim. Ayrıca maddi ve manevi hiçbir desteğini esirgemeyen eĢim Tuba ÜÇKAN KANDEMĠR‟E; araĢtırmanın hazırlanmasında emeği geçen herkese teĢekkürlerimi sunmayı borç bilirim.

KONYA ETNOĞRAFYA MÜZESĠNDEKĠ MARAġ ĠġĠ BĠR ÖRNEĞĠN

BĠLGĠSAYAR DESTEKLĠ NAKIġ MAKĠNELER ĠÇĠN ACCURATE4

NAKIġ DESEN SĠSTEMĠNDE UYGULANMASI

(Yüksek Lisans Tezi)

Mitat KANDEMĠR

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

ġubat 2015

ÖZ

Geleneksel el sanatlarımız arasında önemli bir yere sahip olan iĢlemelerimizin eĢsiz bir türü olan MaraĢ (Dival) iĢi; AraĢtırma kapsamında sanat, el sanatları, iĢleme sanatı ve dival iĢinin tarihsel geliĢimleri incelenmiĢ, Konya Etnoğrafya Müzesindeki MaraĢ ĠĢi bir örnek alınarak bilgisayar destekli nakıĢ makinesi için Accurate4 nakıĢ desen sisteminde uygulandı. Günümüzdeki teknolojilerin geliĢimi nakıĢ alanını da etkilemiĢ, geliĢtirilen bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinin kullanımı yoğunlaĢmıĢtır. Böylece daha kısa zamanda, daha ucuza, daha az insan gücü ile üretim sağlanmıĢtır. Ancak iĢlemelerin; ticari kaygılarla ve eğitimsiz bireylerce yapılması; sanatsal nitelik taĢıyan geleneksel iĢlemelerimizin özünden uzaklaĢmasına ve giderek yozlaĢmasına neden olmaktadır. Kendine özgü estetik çizgisi ve teknik özellikleri bulunan MaraĢ (Dival) ĠĢi tekniğinin günümüzde Bilgisayar Destekli NakıĢ Programları ile özüne bağlı kalınmadan uygulandığı gözlenmektedir. Bunun çözümü ancak Türk nakıĢlarının özelliklerini bilen, bunları bilgisayar destekli nakıĢ programlarında uygulayabilmek için gerekli bilgisayar eğitimi almıĢ, bilgisayarlı makinede desen tasarımı ve üretim yapabilecek elemanlarla sağlanabilir. DeğiĢen teknolojiye paralel olarak sanayinin geliĢen gereksinimlerine cevap verebilen nitelikli iĢgücünü yetiĢtirebilmek için, eğitim programlarının teknolojideki geliĢmelere göre sürekli olarak güncellenmesi gereklidir. AraĢtırmada, MaraĢ (Dival) ĠĢinin aslına uygun olarak günümüze kazandırılması, bilgisayarlı nakıĢ makinelerinde uygulanması için desen tasarımlarını hazırlama, tüm aĢamaları içeren öğretim programı önerisi hazırlama ve benzer çalıĢmalara örnek oluĢturması amaçlanmıĢtır. Konya etnoğrafya müzesindeki20 adet MaraĢ (Dival) ĠĢi ürünün fotoğrafları çekilmiĢmiĢtir. Bu örneklerden özgün bir ürünün üzerinde karar verilerek bilgisayar destekli nakıĢ makinesinde Accurate4 nakıĢ

desen sisteminde uygulanmıĢtır. Yapılan inceleme sonucunda müzede bulunan MaraĢ (Dival) ĠĢi ürünlerin örtü, uçkur, çevre, pano, masa örtüsü, yastık yüzü, dikdörtgen örtü oluĢtuğu belirlenmiĢtir. Ürünlerde en fazla balıksırtı, Düz sargı, Verev sargı, delikli sargı, hasır iğne teknikleri kullanılmıĢtır. Ayrıca kurt tırtıl yardımcı süsleme malzemeler kullanılmıĢtır. Ürünlerin iĢlemesinde kullanılan iplik rengi olarak çoğunlukla sarı sim, sarı tel, mercan rengi kullanılmıĢtır. MaraĢ (Dival) iĢi ürünlerin yarıdan fazlasında sarı sim kullanılmıĢtır. MaraĢ (Dival) ĠĢi ürünlerde bezeme konusu olarak büyük çoğunluğunda bitkisel motifler kullanılmıĢtır. Ürünlerin yarıdan fazlası düzgün tekrarlamalarla yapılan düzenlemelerle iĢlenmiĢtir. Ġncelenen ürünlerden örnek desenler çizilmiĢtir. Hazırlanan desenlerin Accurate4 NakıĢ Desen programında MaraĢ (Dival) ĠĢi iğne teknikleri kullanılarak desen tasarımları yapılmıĢtır. Hazırlanan desen kalıpları bilgisayarlı nakıĢ makinelerinde denenerek kalıp üzerinde düzeltmeler yapılmıĢ ürüne dönüĢtürülmüĢ ve bu programla bilgisayarlı nakıĢ makinelerinde MaraĢ (Dival) ĠĢi uygulanabileceği sonucuna varılmıĢtır. Accurate4 NakıĢ Desen Programında Geleneksel Türk NakıĢlarından olan MaraĢ (Dival) ĠĢinin karakteristik özelliklerinin bozulmadan gelecek nesillere aktarılarak günümüz teknoloji ile bütünleĢik olarak sürekliliğinin sağlanması ve nakıĢ sektöründe uygulanarak yaygınlaĢtırılması, ancak bu eğitimi almıĢ nitelikli bireylerle gerçekleĢtirilmesi mümkündür.

Bilim Kodu : -

Anahtar Kelimeler : ĠĢleme, MaraĢ (Dival) ĠĢi, Accurate4, Sayfa Adedi : 154

IN EMBROIDERY PATTERN FOR IMPLEMENTATION

ACCURATE4 MARAġ WORK SYSTEMS SUCH AN EMBROIDERY

MACHINE COMPUTER AIDED ĠN KONYA ETNOĞRAFYA

MUSEUM

(M. Sc. Thesis)

Mitat KANDEMĠR

GAZIUNIVERSITY

GRADUATE SCHOOLOF EDUCATIONALSCIENCES

February 2015

ABSTRACT

Among our traditional handicrafts, a unique species which have an important place in our processing Maras (Divali) work; Within this research, arts, crafts, processing examined the historical development of art and divalent business, the Ethnographic Museum in Konya Maras was performed in a job modeled system for computer-aided embroidery machine embroidery designs Accurate4. Have influenced the development of the embroidery area of today's technology, the use of improved computer-aided embroidery machine has intensified. Thus, less time, less expensive, less production is provided by manpower. However, the processing; done by untrained individuals and commercial concerns; to move away from the essence of our traditional processing which leads to increasing corruption and artistic qualities. Located unique aesthetic style and specifications Maras (Divali) today with the work of art Computer Aided Embroidery is observed that the implementation of programs without being bound to the core. The solution to this, but knowing the characteristics of Turkish embroidery, they have received computer training computer aided embroidery required to implement the program, provided with computerized machines in pattern design and production staff to do. In parallel with the changing technology industry can respond to emerging needs in order to train the skilled labor force, it is necessary to be constantly updated according to the developments in technology training programs. In the study, Maras (Divali) today Gaining according to the original, to prepare the pattern design to the implementation of computerized embroidery machine, proposal preparation curriculum includes all stages and is intended to be an

photographed the work of the product. Are decided on an original product of these examples were applied in computer-aided embroidery machine embroidery designs Accurate4 system. As a result of the examination in the museum Maras (Divali) of the job on the product cover, waistbands, environment, boards, table cloths, cushion covers is defined as consisting of a rectangular cover. Most herringbone in products, flat coil, bias winding, winding holes, mesh needle techniques are used. Also founded caterpillars help dressing materials were used. The thread color used in the processing of products now mostly yellow, yellow wire, coral color is used. Maras (Divali) silver yellow was used in more than half of the work product. Maras (Divali) floral motifs as decoration in the majority of subject goods are used in the job. More than half of the products are finished with the arrangements made with regular repetition. Examples are drawn from the review of product designs. In Accurate4 Embroidery Design program prepared pattern Maras (Divali) pattern designs are made using the Job needle techniques. Prepared design patterns in computerized embroidery machine converted to products made in these programs on the tried mold corrections and computerized embroidery machine Maras (Divali) concluded the job can be applied. Accurate4 Embroidery Design Programme at Maras, one of the traditional Turkish embroidery (Divali) Business of transferring to future generations from the deterioration of the characteristics of the provision of integrated as continuity with today's technology adoption and application of the embroidery industry, but to be carried out by qualified individuals who have received this training possible.

Science Code : -

Key Words : Processing, Maras work, Accurate4, Page Number : 154

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZ ... vi

ABSTRACT ... viii

ĠÇĠNDEKĠLER ... x

ġEKĠLLERĠN LĠSTESĠ ... xiii

FOTOĞRAFLARIN LĠSTESĠ ... xviii

BÖLÜM I ... 1

GĠRĠġ ... 1

BÖLÜM II ... 4

ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 4

2.7.1. ĠĢleme Sanatının Tarihçesi ve Toplum YaĢamındaki Yeri Önemi ... 7

2.7.3. ĠĢleme Sanatının Sınıflandırılması ... 14

2.8. MaraĢ ĠĢi (Dival ĠĢi) ... 15

2.8.1. MaraĢ (Dival) ĠĢinin Tarihçesi ... 16

2.8.2. MaraĢ ( Dival ) ĠĢinde Kullanılan Araç-Gereç ve Uygulandığı Alanlar ... 18

2.8.3. MaraĢ ( Dival) ĠĢi Ġğne Teknikleri ... 20

2.8.4. DikiĢ ve NakıĢ Makinelerinin Tarihi GeliĢimi ve ÇeĢitleri ... 21

2.8.5. Düz DikiĢ Makineleri ... 22

2.8.6. Otomatik DikiĢ-NakıĢ Makineleri ... 23

2.8.7. Bilgisayarlı NakıĢ Makineleri ... 23

2.8.8. Sanayi Tipi NakıĢ Makineleri ve ÇeĢitleri ... 24

2.8.8.1.Tarayıcı ile aktarma ... 24

2.8.9. Elektronik NakıĢ Makinelerinin (Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri)Genel Özellikleri ... 25

2.8.10. Elektronik NakıĢ Makinelerinin (Bilgisayar Destekli NakıĢMakineleri) NakıĢ Kontrol Ünitesi Genel Özellikleri ... 25

2.8.11. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde Kullanılan TelalarınTekstil Yüzeylerine Göre ÇeĢitleri ... 26

2.8.11.1. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde Kullanılan Ġğneler ... 28

2.8.11.2. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde Kullanılan Eva ... 29

2.8.11.3. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde Yapılan NakıĢ ÇeĢitleri ... 29

2.8.11.4. Bilgisayar Destekli NakıĢın Yapılma Süreci ... 30

2.8.12. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin Kullanılan Bilgisayar DesenSistemlerinden Accurate4 NakıĢ Desen Sistemi ... 31

2.8.12.1. Sistemin Tanımı ve Genel Özellikleri ... 31

2.8.12.2.Dosya (ctr+o) ... 34

2.3.12.3.Görünüm ... 45

2.3.12.4. Düzelt ... 47

2.8.12.7.Blok ... 93

2.8.12.8. Resim ... 98

2.8.12.9. Araçlar ... 102

2.8.12.10. Yardım ... 124

2.8.12.11. MakinedeMaraĢ (Dival) ĠĢi Yapımında Kullanılan Araçlar ... 124

2.8.12.12. MakinedeMaraĢ (Dival) ĠĢi Yapımında Kullanılan Gereçler ... 124

2.9. Kavramsal Çerçeve ... 126

2.9.1.Düz Sargı ... 126

2.9.2. Verev Sargı Yapma ... 127

2.9.3. Yarmalı Sargı Yapma ... 128

2.9.4. Delikli Sargı Yapma ... 129

3.9.5. Hasır Ġğne Yapma ... 131

BÖLÜM III ... 137

YÖNTEM ... 137

BÖLÜM IV ... 139

BULGULAR VE YORUM ... 139

BÖLÜM V ... 141

SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 141

ġEKĠLLERĠN LĠSTESĠ

ġekil 1. Standart ve her klavyede mevcut olan tuĢlar ... 32

ġekil 2. Ok tuĢları ... 33

ġekil 3. ArĢiv ... 35

ġekil 4. ArĢiv menü çubuğu ... 35

ġekil 5. Accurate4 desen görüntüleyici ... 36

ġekil 6. Accurate4 desen bilgi görüntüleyicisi ... 36

ġekil 7. Accurate4 iğne çalıĢma sırası ... 37

ġekil 8. Accurate4 renk skalası ... 38

ġekil 9. Accurate4 desen görüntüleyici ... 39

ġekil 10. Accurate4 disket oku ... 40

ġekil 11. Accurate4 Disket oku menü çubuğu ... 40

ġekil 12. Accurate4 deseni kaydet ... 41

ġekil 13. Accurate4 diskete format atma ... 42

ġekil 14. Accurate4 diskete format atma ayarları ... 42

ġekil 15.Accurate4 diskete yaz ... 43

ġekil 16. Accurate4 deseni kaydet ... 43

ġekil 17. Accurate4 desen tipleri tanımla ... 44

ġekil 18. Accurate4 görünüm menüsü ... 45

ġekil 19. Accurate4 düzelt menüsü ... 47

ġekil 20. Accurate4 program menüsu ... 52

ġekil 21. Accurate4 sargı parametreleri ... 52

ġekil 22. Accurate4 fonksiyon seçim menüsü ... 53

ġekil 23. Accurate4 dikiĢ parametreleri menüsü ... 55

ġekil 24. Accurate4 E dikiĢi sol ġekil 25. Accurate4 EdikiĢ sağ sol ... 56

ġekil 26. Accurate4 E dikiĢ tekrarlı ... 56

ġekil 27. Accurate4 salınım ... 56

ġekil 29. Accurate4 elips DikiĢ ... 57

ġekil 30. Accurate4 Paralel DikiĢ ... 57

ġekil 31. Accurate4 koordinat 1 ... 58

ġekil 32. Accurate4 koordinat 2 ... 58

ġekil 33. Accurate4 tarama yönü ... 59

ġekil 34. Accurate4 taranmıĢ görüntü ... 59

ġekil 35. Accurate4 balık sırtı ... 60

ġekil 36. Accurate4 izli sargı ... 61

ġekil 37. Accurate4 sargı parametreleri ... 61

ġekil 38. Accurate4 sargı sıklık. ... 62

ġekil 39. Accurate4 yedirme sınırı ... 63

ġekil 40. Accurate4 sargı parametreleri ... 63

ġekil 41. Accurate4 sargı alt yürüme ... 64

ġekil 42. Accurate4 sargı alt dolgu tek ... 64

ġekil 43. Accurate4 sargı alt dolgu çift ... 64

ġekil 44. Accurate4 sargı bölümlendirme ... 65

ġekil 45.Accurate4 sargı saçaklama ... 65

ġekil 46. Accurate4 sargı batıĢ sıklığı ... 66

ġekil 47. Accurate4 sargı koordinat menüsü ... 67

ġekil 48. Accurate4 KarĢılıklı Sargı ... 67

ġekil 49. Accurate4 eksen sargı ... 68

ġekil 50. Accurate4 Eksen sargı parametresi ... 69

ġekil 51. Accurate4 Uzunlamasına Sargı koordinatları ... 70

ġekil 52. Accurate4 Uzunlamasına Sargı ... 70

ġekil 53. Accurate4 Elips Sargı ... 71

ġekil 54. Accurate4 Elips Sargı koordinatları ... 72

ġekil 55. Accurate4 Elips Sargı bitiĢ ... 72

ġekil 56. Accurate4 düğme sargı parametreleri ... 73

ġekil 57. Accurate4 paralel kenar Sargı ... 73

ġekil 58. Accurate4 Çin iğnesi temel ... 74

ġekil 59. Accurate4 Çin iğnesi koordinatları ... 75

ġekil 60. Accurate4 Çin iğnesi koordinatları 2 ... 75

ġekil 63. Accurate4 Çin iğnesinde alan çevirme ... 77

ġekil 64. Accurate4 Çin iğnesinde hat bırakma ... 78

ġekil 65. Accurate4 Çin iğnesi parametreleriı ... 78

ġekil 66. Accurate4 Çin iğnesinde köĢe dönüĢleri ... 79

ġekil 67. Accurate4 Çin iğnesinde efekt parametreleri ... 80

ġekil 68. Accurate4 Çin iğnesinde Ģablon ... 81

ġekil 69. Accurate4 Elips Çin iğnesi ... 81

ġekil 70. Accurate4 Elips Çin iğnesi koordinatı ... 82

ġekil 71. Accurate4 Elips Çin iğnesi bitiĢ ... 82

ġekil 72. Accurate4 Paralel kenar Çin iğnesi ... 83

ġekil 73. Accurate4 makro temel parametreleri ... 83

ġekil 74. Accurate4 Makro elips ... 84

ġekil 75. Accurate4 Makro elips bitiĢ ... 84

ġekil 76. Accurate4 Makro karĢılıklı ... 84

ġekil 77. Accurate4 Makro bölge ... 85

ġekil 78. Accurate4 Makro kanaviçe ... 85

ġekil 79. Accurate4 Makro pul ... 86

ġekil 80. Accurate4 Makro pul ... 87

ġekil 81. Accurate4 Monogram (Alfabe) ... 87

ġekil 82. Accurate4 Monogram (Alfabe) yazı yatay ... 88

ġekil 83. Accurate4 Monogram (Alfabe) yazı dikey ... 88

ġekil 84. Accurate4 Monogram (Alfabe) yazı elips ... 89

ġekil 85. Accurate4 Monogram (Alfabe) yazı elips bitiĢ ... 89

ġekil 86. Accurate4 Monogram (Alfabe) yazı paralel kenar ... 90

ġekil 87. Accurate4 desen skalası ... 90

ġekil 88. Accurate4 desen parametresi ... 91

ġekil 89. Accurate4 desen fonksiyon ... 92

ġekil 90. Accurate4 desen sıralaması ... 93

ġekil 91. Accurate4 Blok ... 93

ġekil 92. Accurate4 Dörgensel Blok ... 94

ġekil 93. Accurate4 Blok menüsü ... 94

ġekil 94. Accurate4 VuĢsal Blok ... 95

ġekil 97. Accurate4 Resim ... 98

ġekil 98. Accurate4 Resim yükle ... 99

ġekil 99. Accurate4 Resim çevir ... 100

ġekil 100. Accurate4 Resim renk kontrolleri ... 101

ġekil 101. Accurate4 Resim birleĢtir ... 102

ġekil 102. Accurate4 Araçlar ... 102

ġekil 103. Accurate4 Araçlar snap ... 103

ġekil 104. Accurate4 Araçlar snap tek ... 104

ġekil 105. Accurate4 Araçlar snap çift ... 104

ġekil 106. Accurate4 Araçlar snap bitiĢ ... 104

ġekil 107. Accurate4 Araçlar vuruĢlar penceresi ... 105

ġekil 108. Accurate4 Araçlar ızgara renk skalası ... 106

ġekil 109. Accurate4 Araçlar yavaĢ çizim penceresi ... 108

ġekil 110. Accurate4 Araçlar deseni klonla ... 109

ġekil 111. Accurate4 Araçlar yazıyı klonla ... 110

ġekil 112. Accurate4 Araçlar klonlama parametresi ... 111

ġekil 113. Accurate4 Araçlar yazı satırı ekleme ... 111

ġekil 114. Accurate4 Araçlar desen tarihçesi ... 112

ġekil 115. Accurate4 Araçlar ritim editörü ... 113

ġekil 116. Accurate4 Araçlar görüntü efekti oluĢturma ... 115

ġekil 117. ġekil 118. ġekil 119. ġekil 120. Düz Sargının Ekran Görüntüsü ... 127

ġekil 121. ġekil 122. ... 128

ġekil 123. ġekil 124. Verev sargının ekran görüntüsü ... 128

ġekil 125. ġekil 126. ġekil 127.ġekil 128. ġekil 129. ġekil 130.ġekil 131.Yarmalı sargının ekran görüntüsü ... 129

ġekil 132.ġekil 133.ġekil 134.ġekil 135.ġekil 136. Delikli Sargının Ekran Görüntüsü ... 130

ġekil 137. ġekil 138. ġekil 139.ġekil 140. Hasır iğne ekran görüntüsü ... 131

ġekil 141. ĠĢlenecek KumaĢın Makineye yerleĢtirilmesi ... 132

ġekil 142. ĠĢlenecek KumaĢın iĢlenecek alanın makinede belirlenmesi ... 132

ġekil 143. ĠĢlenecek modelin dekotif dikiĢlerin iĢlenmesi ... 133

ġekil 144. ĠĢlenecek kumaĢa eva konulması ... 133

ġekil 147. ĠĢlenecek modelin eva üzerine bitmiĢ görüntüsü ... 135 ġekil 148. ĠĢlenecek modelin bitmiĢ görüntüsü ... 135 ġekil 149. ĠĢlenecek modelin orjinal görüntüsü ... 136

FOTOĞRAFLARIN LĠSTESĠ

Fotoğraf Sayfa

Fotoğraf 1. Konya etnoğrafya müzesi 4560 envanter nolu kese ... 147

Fotoğraf 2. Konya etnoğrafya müzesi 2803 envanter nolu bohça ... 147

Fotoğraf 3. Konya etnoğrafya müzesi 3297 envanter nolu kese ... 147

Fotoğraf 4. Konya etnoğrafya müzesi 5179 envanter nolu bohça ... 148

Fotoğraf 5. Konya etnoğrafya müzesi 3280 envanter nolu duvar örtüsü ... 148

Fotoğraf 6. Konya etnoğrafya müzesi 1255 envanter nolu bohça ... 148

Fotoğraf 7. Konya etnoğrafya müzesi 3289 envanter nolu bohça ... 149

Fotoğraf 10. Konya etnoğrafya müzesi 4091 envanter nolu bohçanın accurate4 desen tasarım programında çizilmiĢ hali. ... 150

Fotoğraf 11. Konya etnoğrafya müzesi 4091 envanter nolu bohçanın bilgisayarlı makinede iĢlenmiĢ hali. ... 150

BÖLÜM I

GĠRĠġ

1.1. Problem

Kaynağı tarihin derinliklerine dayanan ve büyük kültür varlıklarımızdan biri olan el iĢlemeciliği, geçmiĢten günümüze kadar varlığını sürdürmüĢ, zaman içinde en güzel örneklerini vermiĢtir. El iĢlemeciliği ise geleneksel el sanatlarımız arasında önemli bir yere sahiptir. MaraĢ(dival) iĢi iĢleme sanatı içinde farklı iğne tekniği ve ihtiĢamı ile göz doldurmaktadır. MaraĢ ilimizde yoğun bir Ģekilde uygulandığından genellikle MaraĢ iĢi adı ile bilinen dival iĢi tekniği; mukavva iĢi, sim sırma, bastırma ve mıhlama isimleri ile de tanınmaktadır.

Anadolu‟ya göç eden yarı göçebe ve yerleĢik Türk toplulukları beraberlerinde büyük bir kültür potansiyelini de getirmiĢlerdir. Türkler Anadolu‟ya geldiklerinde zengin bir süslemecilikle ile karĢılaĢmıĢlardır. “Geldikleri bu çevre de, Rum, Ermeni, Arap, Acem ustalarla beraber çalıĢan Türk ustaları hem kendi hem de Anadolu kültürünün bu alandaki ürünlerinden yararlanmıĢlar ve yeni katkılarla Anadolu ve çevre iĢlemeciliğini geliĢtirerek yeni boyutlara ulaĢtırmıĢlardır (BarıĢta,1995, s.3).”Anadolu Selçukluları, Beylikleri ve Osmanlı imparatorluğunun ilk zamanlarında iĢlemenin varlığı ise çeĢitli yazılı kaynaklarda yer almaktadır. Bunlardan KaĢgarlı Mahmut‟un yazdığı Divan-ı Lügat it Türk isimli kitabında iğne karĢılığı yiğne, yüksük karĢılığı yüksek, iğne için iplik büktürme karĢılığı katturdu 2 kelimelerini kullanarak iĢlemede kullanılan araç ve gereçlere yer verildiği görülmektedir(BarıĢta, 1995, s.11).Osmanlı imparatorluğunda 19. yüzyılda iĢlemecilik alanında “en yaygın iğneler MaraĢ iĢi çeĢitlemeleri, kordon tutturma, ilme (tambur iĢi) ve sarmadır. Saray dıĢında da giysileri bezeyen MaraĢ iĢi iğneleriyle (sim sıkma) ve kordon tutturma ile yapılmıĢ iĢlemelerin çokluğu Osmanlı toprakları üzerinde belli bir modanın geliĢtiğine iĢaret etmektedir (BarıĢta, 1995, s.68).

Altın ve gümüĢ tellerin, incilerin kullanıldığı özel iĢlemelerin merkezi olan sarayda yapıldığı, yeniliklerin saraydan çarĢıya, oradan da halka yansıdığı incelenen kaynaklarda yer almıĢtır. Anadolu da iĢleme sanatı, evlenme doğum, ölüm gibi olaylarda önemli yer almıĢ ve kuĢaktan kuĢağa aktarılmıĢtır. Türk geleneklerini ve yaĢam tarzını kapsayanbu aktarım çeĢitli evreler geçirerek günümüze kadar gelmiĢtir. Günümüzde ise sosyal hayatımızda ve yaĢam koĢullarımızda büyük değiĢimler olmuĢ, iĢlemecilik özellikle el iĢlemeciliği giderek önemini kaybetmeye baĢlamıĢtır. SanayileĢme, ekonomi ve kültürel

çalıĢtığını söylemek mümkündür.Bu araĢtırmada, geleneksel el iĢlemelerimizden olan dival iĢi yer almıĢtır. AraĢtırma konusu olarak belirlenen Konya Etnoğrafya Müzesinden alınan özgün bir örneğin bilgisayar destekli nakıĢ makinesi için Accurate4 nakıĢ desen sistemin uygulanma ihtiyacı olduğu belirlenmiĢtir. Problem eğitsel boyutuyla değerlendirildiğinde mesleki eğitimde açısından önemli olduğu görülmüĢtür. MaraĢ (dival) iĢi, iĢlemeden önce iĢleme sırasında ve iĢlemden sonra iĢlem basamakları oldukça fazla olan bir iĢleme tekniğidir. MaraĢ (dival) iĢi öğretilirken öğretim analizinin iyi yapılmıĢ olması öğrencinin ve öğretmenin iĢini kolaylaĢtıracaktır. Bu nedenlerle MaraĢ (dival) iĢi tekniğinin Bilgisayar destekli nakıĢ makinesinde bir analizinin yapılması bir problem olarak belirlenmiĢtir.

1.2. AraĢtırmanın Amacı

Bu araĢtırmanın genel amacını; “Konya Etnoğrafya Müzesindeki MaraĢ ĠĢi (dival iĢi) bir örneğin bilgisayar destekli nakıĢ makineleri için Accurate4 nakıĢ desen sisteminde seçilen özgün bir örneğin analizi yapılmıĢtır.

1.3. AraĢtırmanın Önemi

NakıĢ, Türkiye‟de geleneksel olarak köklü bir geçmiĢe sahip el sanatı olarak yüzyıllar boyunca yapılagelmiĢtir. Ancak diğer bütün alanlar gibi zaman,enerji ve gerecin tasarrufuna yönelik olarak geliĢen teknolojik süreçlerden uzak kalamamıĢtır. Bu nedenle nakıĢ sadece el sanatı olmaktan çıkmıĢ ve sanayi içinde bir sektör durumuna gelmiĢtir. Hatta pek çok yöre nakıĢ sektörü içinde geçimini sağlamaktadır. Bu önemli ve yadsınamaz geliĢme aynı zamanda desen, teknik, ürün ve kalite konularında da çeĢitli sorunları beraberinde getirmiĢtir. ĠĢletmeler ürünü üretirken sanat ikinci planda kalmıĢ para kazanmak ilk hedef olmuĢtur. NakıĢın yaygınlaĢması kısa sürede çok kiĢiye ulaĢması bir avantaj iken desenlerde ve malzemede yozlaĢma ise bir dezavantaj olmuĢtur. Bilimsel bir bakıĢ açısı ile dival iĢi tekniklerinin bilgisayar destekli makinelerde aslına uygun bir Ģekilde iĢlenmesi ve üretim süreçleri geleneksel Türk nakıĢ sanatının geleceği açısından son derece önemlidir.

1.4. AraĢtırmanın Sayıltıları Bu araĢtırmanın aĢağıda sayıltıları.

3) Seçilen özgün bir model evreni temsil edecek niteliktedir.

4) AraĢtırmanın yöntem ve tekniklerini belirlemede baĢvurulan uzman görüĢleri yeterlidir.

1.5. AraĢtırmanın Sınırlılıkları AraĢtırmanın Sınırlılıkları.

1) AraĢtırma belirlenen süre ile sınırlıdır.

2) AraĢtırmacının bilgisayar destekli makineleri hakkındaki mevcut teknik, bilgi olanakları ile sınırlıdır.

1.6. Tanımlar

Dival ĠĢi (mıhlama-MaraĢ iĢi) “Genellikle ıhlamur ağacından yapılmıĢ kalıpların üstüne iĢlenen bu iğnenin bazen ya kalın çuha ya da karton kalıpların üstüne iĢlenmiĢ 5 örnekleri de vardır. Osmanlı Ġmparatorluğu Dönemi'nde her yüzyılda uygulanmıĢ dival iĢinin ya altın rengi ya da gümüĢ rengi metal ipliklerle uygulanmıĢ çeĢitlemeleri yanı sıra saray kesiminde altın gümüĢ metal ipliklerle yapılmıĢ olanları da bulunmaktadır.” (BarıĢta,1999,s.200)

Fonksiyon: ĠĢlev. Görev. Bir veya birçok değiĢkene bağlı olarak değiĢen nicelik (Türkçe Sözlük,2005, 208).

ĠĢleme: Bir bez veya kumaĢ üstüne, iğneye geçirilmiĢ beyaz veya renkli iplik veya ipekler ve sırmalarla düz veya kabartılı olarak yapılan tezyinata denir. (Arseven,1998, s. 843) Motif: “Kendi baĢına bir anlamı olan, iĢlemde tekrar eden nakıĢ örneği, bütünü oluĢturan parçalardan her biri.”(Özcan, 1994, s. 291)

Teknik: Bir sanat, bir bilim bir meslek dalında kullanılan yöntemlerin hepsi(Türkçe Sözlük, 2005. 665).

Bilgisayar Destekli Makineler: Bilgisayar ortamında tasarlanan nakıĢ desenlerin kumaĢ vb. ürünlerin üzerine iĢlenmesi amacıyla yapılan aile tipi ve endüstriyel nakıĢ makineleridir (Çırakoğlu, 2003, s. 12-13).

Accurate4: Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin Kullanılan Desen çizim programıdır.

BÖLÜM II

ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR

2.1. Problem

Türk geleneklerini ve yaĢam tarzını kapsayanbu aktarım çeĢitli evreler geçirerek günümüze kadar gelmiĢtir. Günümüzde ise sosyal hayatımızda ve yaĢam koĢullarımızda büyük değiĢimler olmuĢ, iĢlemecilik özellikle el iĢlemeciliği giderek önemini kaybetmeye baĢlamıĢtır. SanayileĢme, ekonomi ve kültürel değiĢmeye bağlı olarak bu sanat dalının çeĢitli makinelerle teknoloji alanında yer bulmaya çalıĢtığını söylemek mümkündür. Bu araĢtırmada, geleneksel el iĢlemelerimizden olan dival iĢi yer almıĢtır. AraĢtırma konusu olarak belirlenen Konya Etnoğrafya Müzesinden alınan özgün bir örneğin bilgisayar destekli nakıĢ makinesi için Accurate4 nakıĢ desen sistemin uygulanma ihtiyacı olduğu belirlenmiĢtir. MaraĢ (dival) iĢi, iĢlemeden önce iĢleme sırasında ve iĢlemden sonra iĢlem basamakları oldukça fazla olan bir iĢleme tekniğidir. . MaraĢ (dival) iĢi öğretilirken öğretim analizinin iyi yapılmıĢ olması öğrencinin ve öğretmenin iĢini kolaylaĢtıracaktır. Bu nedenlerle MaraĢ (dival) iĢi tekniğinin Bilgisayar destekli nakıĢ makinesinde bir analizinin yapılması bir problem olarak belirlenmiĢtir.

2.2.Amaç

Bu araĢtırmanın genel amacını; “Konya Etnoğrafya Müzesinde ki MaraĢ ĠĢi (dival iĢi) bir örneğin bilgisayar destekli nakıĢ makineleri için Accurate4 nakıĢ desen sisteminde seçilen özgün bir örneğin analizi yapılmıĢtır.

2.3. Sayıltılar

Bu araĢtırmanın aĢağıda sayıltıları.

3) Seçilen özgün bir model evreni temsil edecek niteliktedir.

4) AraĢtırmanın yöntem ve tekniklerini belirlemede baĢvurulan uzman görüĢleri yeterlidir. 2.4. Yöntemi

AraĢtırmanın Konya EtnoğrafyaMüzesinde bulunan dival iĢi tekniğin uygulandığı örneklerin fotoğrafları çekilerek teknik özellikleri belirlenmiĢtir. AraĢtırma 1 adet fotoğraf çekilelerek Accurate4 Desen Tasarım Programın da Aslına uygun bir Ģekilde tasarlanıp bilgisayar destekli NakıĢ Makinesinde uygulanmıĢtır.

2.5. Sonuç

Yapılan çalıĢmada, Konya etnoğrafya müzesinde bulunan MaraĢ (Dival) iĢi ürünleri incelenerek teknik özelliklerinin belirlenmesi, iĢlemelerin tanıtılması ve aslına uygun olarak günümüze kazandırılması amaçlanmıĢtır. Konya Etnoğrafya Müzesinde bulunan 1 adet MaraĢ (Dival) ĠĢi ürün incelenmiĢ fotoğrafları çekilerek belgelendirilmiĢtir. AraĢtırmada elde edilen eserlerdeki motifler yeniden tasarlanarak yeni uygulama alanlarında çok baĢlı bilgisayarlı makinada iĢlenmiĢtir. Etnoğrafya Müzesinde alınan bir dival iĢi örneğinin teknikleri tek tek incelenmiĢ ve bilgisayar destekli makinede uygulanmıĢtır.

2.6. Sanat, El Sanatları 2.6.1. Sanat

Ġnsan yapısında “Güzel”i arama isteği belki de sanatı en iyi Ģekilde açıklayan bir yaklaĢımdır. Sanatın bütün anlamlarını içinde barındıran tek bir tanımını yapmak mümkün değildir. Çünkü sanat, esnek ve çok kapsamlı göreceli yönü ağır basan bir kavramdır. Sanatı tanımlamada ve açıklamada göreceli yaklaĢımlar vardır. Sözgelimi sanatı “Sanatçının dıĢa vurumu” olarak gören görüĢün yanı sıra, “HoĢa giden bağlantılar çabası”, “DıĢ dünyanın estetik düzeyde yansıması”, “Dinleyen ve görendehaz uyandıran bir olgu” olarak gören birbirinden bağımsız ve farklı görüĢlere dayanan sanat tanımları vardır. Sanat yaĢantımızın her alanına girmiĢ, insanla iç içe olan bir olgudur (Balcı vd., 2002, s. 7). Sanat, düĢüncelerin, amaçların, duyguların, durumların ya da olayların, beceri ve düĢ gücü kullanılarak anlatılmasına ya da baĢkalarına iletilmesine yönelik yaratıcı insan etkinliğidir.

BaĢka bir deyiĢle sanat; insanın kendini anlatma, kendi dıĢındaki dünya ile iletiĢim kurma ve etkileme gibi dürtüleri ile ortaya çıkan bir olgudur (Alpaslan, 2003, s. 1).

2.6.2. El Sanatları

El sanatları, bireyin bilgi ve becerisine dayanan, genellikle doğal hammaddelerin kullanıldığı, elle ve basit aletler dıĢında makine gücüne ihtiyaç duyulmadan yapılan ve toplumun kültürünü, gelenek ve göreneklerini, folklorik özelliklerini taĢıyan, yapan kiĢinin zevk ve becerisini yansıtan, gelir sağlayıcı üretime yönelik etkinliklerdir. Ġnsanların günlük gereksinimlerini karĢılamak için daha çok süsleme, dekorasyon ve fayda sağlama amacıyla yapılan el sanatı ürünleri, bireyin yaratıcı yeteneği ile toplumun karakterini yansıtarak milli sanat zevkini ortaya koymaktadır. Bu ürünler tarihsel geçmiĢi içinde günlük kullanım eĢyasından süs eĢyasına, çeyizlik eĢyadan hediyelik eĢyaya pek çok ürünü içine alan dayanıklı tüketim malları olarak tanımlanabilmektedir (Öztürk, 1994, s. 1).

El sanatları ilk dönemlerde insanların günlük ihtiyaçlarını karĢılamak, giyinmebarınma gibi, daha sonraki dönemlerde ise insanların süslenme, bulundukları mekanları süsleme gibi kiĢisel zevk ve isteklerini karĢılayacak ürünler olarak üretilmiĢ ve üretilmektedir (Arlı, 1992, s. 23).

Klasik estetik kurallarına göre resim, heykel ve mimari gibi güzel sanatlar dıĢında kalan hem güzel hem de yararlı olma niteliğini taĢıyan, bir ya da birden fazla kiĢinin oluĢturduğu, yinelenebilen, farklı estetik kategoriler düzeyinde ürünleri kapsayan bu sanat dalı çok geniĢ bir yelpazeye yayılmaktadır (BarıĢta,2003, s. 2).

Geleneksel Türk el sanatları, bir ulusun, bir toplumun geçmiĢten günümüze yaĢamıĢlığının bir değerler birikimidir. OluĢmuĢ, olgunlaĢmıĢ kültürünün donatılmıĢ yansımasıdır. Bir toplumun yaĢam tarzının, gelenek ve göreneklerinin, kuĢaktan kuĢağa aktarılmasında, geliĢtirilerek devam ettirilmesinde önemli bir yer tutar. ÇeĢitli uygarlıkların hüküm sürdüğü, zengin kültürel yapıya sahip ülkemiz, geçirdiği tarihsel evrim içerisinde üzerinde yaĢayan kültürlerin özelliğini taĢıyan el sanatlarına sahiptir (Onuk, 1998, s. 7).

2.7. ĠĢleme

Türk El Sanatları arasında el iĢlemeleri, özgün örnekleri ile geliĢerek ve yüzyıllara göre değiĢikler göstererek günümüze kadar süregelmiĢtir. Bazı kaynaklardaki tanımıyla iĢleme:

“Bir bez veya bir kumaĢ üstüne iğneye geçirilmiĢ beyaz veya renkli ipliklerle ve sırmalarla düz veya kabartılı olarak yapılan tezyinata denir” (Arseven, 1975, s. 843).

“Ġpek, yün, keten, pamuk, metal vb. iplikler kullanılarak çeĢitli iğneler ve uygulama biçimleri aracılığıyla; keçe, deri, dokuma vb. üzerine yapılan bezemelere iĢleme denir” (BarıĢta, 1984:1).Bir baĢka tanımıyla “Dokuma ve deri üzerine iğne ile çeĢitli cins ve renkteki ipliklerle yapılan süslemeye denir” (Fenercioğlu, 1973, s. 13).

“DeğiĢik dokumalar ve deriler üzerine; elde veya makinede iğne veya tığla değiĢik iplikler, sim ve sırma kullanılarak düz veya kabarık olarak yapılan süslemeye denir” (Sain,1987, s. 5).

Türk sanatçıları, doğada gördüklerini kendilerine özgü renk ve Ģekillerle taĢlara duvarlara iĢledikleri gibi, bunları kumaĢlara da iĢlemeyi denemiĢler böylece Türk iĢlemeleri ortaya çıkmıĢtır. Dünya sanat tarihinde Türk ĠĢlemeleri denmesinin nedeni, yapılan araĢtırmalar sonucu Türk toplumlarının yaĢadığı Kafkasya, Türkistan ve Kırım gibi yerleĢim yerlerinde ortaya çıkarılan çok eski örneklerin bulunmasından dolayıdır (Sain, 1987, s. 5).

2.7.1. ĠĢleme Sanatının Tarihçesi ve Toplum YaĢamındaki Yeri Önemi

Ġlk insanlar dıĢ etkilerden korunmak için örtünme gereksinimi duymuĢlar, örtünecekleri parçaları birbirine tutturma zorunluluğu ile dikiĢ iğnesini icat etmiĢlerdir. ĠĢlemeler, dikiĢin dekoratif olarak uygulanmasıyla oluĢmuĢtur. Tarihi çok eski devirlere dayanan iĢleme sanatının mitolojide ve efsanelerde de sözü geçmektedir (Sürür, 1976, s. 8).

Çok zengin ürünlerden oluĢan Anadolu öncesi Türk ĠĢleme sanatının ilk örnekleri, M.Ö. 3. yüzyılda Mete‟nin birçok Asya kavmini egemenliği altına alarak kurduğu Hun devletinden günümüze ulaĢan parçalardır (BarıĢta, 1995:6). Türk nakıĢlarında, yaĢam biçimi olan, göçebe hayatın özellikleri tarihi kalıntılardan da anlaĢılmaktadır (Ögel, 1985:49).Arkeolojik araĢtırmalar yoluyla kurganlardan elde edilen malzeme ve eserler bizlere Hun‟ların sanatı hakkında bilgi vermektedir (Aslanapa, 1993, s. 11).

Türk kelimesini resmen ilk defa, topluluk ve devlet adı olarak kullanan Göktürk devrinde de, iĢleme sanatının süregeldiğini yazılı kaynaklar belirtmektedir (BarıĢta,1995:8).Göktürk zamanından günümüze ulaĢan mezarlarda bulunmuĢ ipek parçaları, Bizans elçilerinin günlüklerindeki bilgiler, iĢlemelerle bezenmiĢ çadır ve giyim kuĢam türlerinin kullanıldığı belgelenmektedir. Uygur döneminden kalan kumaĢ parçalarında; iĢlemelerin daha çok pamuklu kumaĢlar üzerine aplike tarzında yapıldığı anlaĢılmaktadır. Budizm‟in etkisinin

yoğun bir Ģekilde hissedildiği Uygur iĢlemlerinde; insan ve hayvan figürlerinin yanı sıra Buda‟nın üç gözünü simgeleyen ve Osmanlılar devrine kadar süregelen Çintemani motifi saltanat simgesi olarak kullanıldığı anlaĢılmaktadır (Berker, 1980, s. 4).

1071 Malazgirt SavaĢı‟ndan sonra Anadolu‟ya gelen Türkler zengin sanat ve uygarlık kültürlerini de beraberinde getirmiĢlerdir. Anadolu‟nun yabancı olduğu değiĢik bir sanat görüĢü ve anlayıĢı olan Türkler, burada karĢılaĢtıkları örnekleri ve yöntemleri kendi anlayıĢlarıyla bağdaĢtırarak yepyeni bir Türk sanatının doğmasını sağlamıĢlardır (Sürür, 1976, s. 13).

Bugüne kadar yapılan araĢtırma ve incelemelerde Selçuklular Döneminden iĢleme parçasının gün ıĢığına çıkmamıĢ olmasına rağmen, 1072 yılında yayınlanan bütün Türk boylarının kullandığı kelimelerden oluĢan “Divan-ı Lügat-it Türk” bu konuda kapsamlı bilgiler içermektedir. (BarıĢta, 1995:11). Selçuklular döneminde tamamen yerleĢik düzene geçen Türkler, Orta Asya‟nın göçebe ve çadır iĢlemeciliğini geliĢtirerek sürdürmüĢtür. Ġpekçilik Sanayini de aranır düzeye Selçuklular getirmiĢtir. “Diba-i Selçuklu” adıyla anılan ipekli kumaĢlar yabancıların ilgisini çekmiĢtir (Sürür, 1976, s. 13).

Anadolu Beylikleri Döneminden kalan iĢleme parçasının bulunmamasına rağmen Marko Polo, ĠbniBatuta gibi gezginlerin anılarında ve AĢık PaĢaoğlu tarihi gibi kaynaklarda Anadolu‟daki yaĢayıĢ biçimi, kültür düzeyi, örf, adet ile ilgili bilgiler verilmekte ve iĢlemenin varlığına değinilmektedir. (BarıĢta, 1995, s. 12-13).

Kendine has bir kültür ve medeniyeti üç kıtada altı yüzyıl yaĢatan Türkler iĢleme sanatını da çok yaygın bir hale getirmiĢler renk, motif ve teknik bakımdan en yüksek seviyeye ulaĢtırmıĢlardır. “ĠĢlemecilik Osmanlı Türklerinde her milletten ileri gitmiĢ bilhassa XVI. asırda çok incelmiĢ ve en çeĢitli Ģeklini almıĢtır (Ünal, 1956, s. 83).

Türk iĢlemeciliğinin Osmanlı Ġmparatorluk dönemine ait birçok örneği bulunmaktadır. Dünyanın ünlü müzeleri ile yurdumuzdaki müzeler ve özel koleksiyonlarda yer alan bu parçalar, Fatih Sultan Mehmet‟ten sonra Türk iĢlemelerini kronolojik bir düzen içinde inceleme olanağı vermektedir. Osmanlı toplumunda teknolojik koĢullar ustaya, sanatkara büyük imkanlar sağladığından evde aile bütçesine katkıda bulunan, kiĢiye meslek kazandıran ve kiĢiyi saraya kadar yükseltebilen bu sanat dalı yaygın bir biçimde uygulanıyordu. ĠĢleme alanında evlerde amatörce yapılan uygulamalar kuĢaktan kuĢağa geçen bilgilerle gerçekleĢebiliyordu. Bu eğitim etkinliklerinin boyutları iyi bilen, evden eve giderek bildiği iğneleri uygulamasını öğreten “aĢina kadınlar” kanalıyla geniĢlediği,

diğer taraftan, sarayda eğitim görmüĢ olan haremdeki kızlar evlenerek gelin gittikleri çevrelerde, saray gelenek ve göreneklerini taĢıdıkları belirtilmektedir. Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde iĢlemeler, saray ve saray dıĢı olmak üzere iki ana çevrede üretilmekteydi. Osmanlı saray iĢlemeleri, kumaĢların niteliği, kompozisyon açısından halk iĢi iĢlemelerden kesin çizgilerle ayrılmakta olduğu görülmektedir. Sarayda değiĢik çevrelerden gelen ve getirilen, yerli ve yabancı sanatçıların çalıĢması, kültürler arasında karĢılıklı geçiĢi sağlayan bir köprü olmakla birlikte, bir eğitim merkezi niteliği de taĢıdığı anlaĢılmaktadır. Saray dıĢını oluĢturan ikinci çevre ise; ev ve çarĢı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Ev ve çarĢı gibi amatör ve profesyonel ustalar grubundan oluĢan bu çevreler sarayın kaynağı idi (BarıĢta, 1995:19).ÇarĢı ĠĢlemeleri, “ĠĢlemecilik, çarĢı el sanatları arasında zamanın teĢkilatına bağlı güzel bir sanat kolu halinde çalıĢmaktaydı”(Özbel, 1940, s. 6).

Esnaf ve sanatkarların üretimlerini devletin denetimi altında sürdürdükleri çarĢıda; derneklere dağıtılan ipek, keten, yün ve metal gibi hammaddeler loncalar kanalıyla ipek iplik, yün iplik, metal bükümlü iplik (sim), süsleyici gereç ve dokuma biçimine dönüĢtürülüyordu. Böylece sağlanan gereçler ev donatımı, giyim kuĢam türleri ve toplumun günlük ve tören ihtiyaçlarını karĢılayan biçime getirmek üzere kesilip dikilmekte ve iĢlemelerle bezenmekte idi. ÇarĢıda sanatkarlar beğeni kazanan ürünleri ile kar amacı gütmeden hazırladıkları ürünlerini; on ya da yirmi yıl arayla açık bir yerde düzenledikleri dernek bayramları aracılığıyla sergilemekteydiler. Usta ve çıraklardan oluĢan loncaların çalıĢma sistemi, sanatkarlar arasında iletiĢimi ve iĢbirliğini sağlamaktaydı. Saray, ev, çarĢı etkileĢerek girift, eĢ değerde bir zincirin halkaları gibi birbirini tamamlıyordu. ĠĢleme sanatı belli bir zümrenin değil herkesin yarar sağladığı, estetik haz duyduğu bir sanat dalı olarak uygulanıyordu. Bütün toplumun kesimlerinde uygulanan iĢlemelerde Türk kültürünün yaĢam biçimi, duyuĢ, düĢünüĢ sistemi ve estetik beğenisi sergilenmiĢtir. Doğuda ve batıda seferlerle imparatorluğun yayılmasının büyük bir hızla sürdüğü 16. yüzyıldan kalan kaĢbastılar, mendiller, uçkur, don ve bohçalar, kavuk örtüleri, perdeler, yastıklar ve kalkanlar bu dönemin giyim, kuĢam, ev süsleme ve gündelik eĢya türleri ile ilgili bilgi vermektedir. Bu nesnelerin yapıldığı ince keten, ipek atlas, düz ince ipek, keten yazma ve ipek havlı kadife gibi kumaĢlar, dokumacılıkta ulaĢılan düzeyi sergilemektedir. Bir parçada bir veya ikiyi geçmeyen iğne sayısının gözlendiği iĢlemelerin zengin iğne çeĢitlemesi güçlü bir teknik sentezi sergilemektedir. Bu yüzyılda bazen somut konular, bazen soyut konular, bazen de her ikisinin bir aradakullanıldığı karma konular seçilmiĢtir.

Somut konular arsında: Narçiçeği, karanfil, zambak, sümbül, yaban gülü, rozet çiçeği, enginar yaprağı, çınar yaprağı, kozalak gibi bitkisel bezemeler; kuĢ ejder, kuzu gibi figürlü bezemeler dikkati çekmektedir. Soyut konular arasında yıldız, altıgen, madalyon, geçmeli örgü gibi geometrik biçimler ve ok, üç top gibi geometrik biçimlerden oluĢturulmuĢ nesne değeri olan geometrik bezemeler ile kufi, nesih, yazı türleri ilgi çeken seçimlerdir. Karma konular arasında güllü ejderler, çiçeklere bezenmiĢ üç top motifleri (çintemaniler), rumilerle donatılmıĢ çiçek bugüne değin çözemediğimiz anlamlarla yüklüdür. ĠĢlemelerde renkler motifler kadar önemlidir. Gerek seçilen konu, gerek biçimlendirmeye bağlı olarak yapılan renklendirmelerde ya tek renkli, ya da çok renkli bir sistem vardır. Tek renkli (monokrom) renklendirmelerde gümüĢ ya da altın rengi gibi tek bir renk kullanılmıĢtır. Çok renkli (polikrom) düzende ise renk sayısı birden fazladır. Bu grupta ana renkler: Domates kırmızısı, lal rengi, indigo mavi, boncuk mavisidir. Yardımcı renkler ise: Beyaz, sabun yeĢili, sarı ve bejdir. Genellikle beĢi aĢmayan değiĢik rengin bileĢimiyle oluĢan çok renkli düzende tonsuziplikler yanı sıra sarı beyaz altın ve gümüĢ ipliklere de rastlanmaktadır (BarıĢta, 1995, s. 19-20).

ĠĢlemelerde kompozisyonlar kullanılmak istenen alete, iĢlenecek yüzeye,iĢlemeli eĢyanın kullanılacağı yere göre hazırlanır. Türk iĢlemeleri öteki ülkeler iĢlemelerinden değiĢik bazı yerleĢtirme karakterine-yüzey düzeni-sahiptir. Bu, çok bol bir iĢleme ile bezenmiĢ kısımdan sonra gözü dinlendirici bir yüzey boĢluğu bulunmasıdır. Böylece iĢlenen kısım fon boĢluğunda belirgin duruma gelir (Sürür, 1976, s. 48).

Kullanılan nesnelerin biçimine uygun düzenlenen kompozisyonlar iki ana baĢlık altında toplanmaktadır.

1-Bir motiften oluĢturulmuĢ kompozisyonlar.

2-Birden fazla motifin tekrarlanması ile oluĢturulmuĢ kompozisyonlar.

Bir motiften oluĢturulmuĢ kompozisyonlar: Ustalar bir motifi oluĢturan birimleri birleĢtirerek tek bir ünite olarak sunmuĢlar ve bir noktaya oturtulan bu motifi aynen tekrarlamamıĢlardır. Çok yaygın görülen, birden fazla motifin tekrarlanması ile oluĢturulmuĢ kompozisyonlarda iĢlemeciler ya aynı motifi ya da aynı ana ve yardımcı motifleri tekrarlayarak aynı yüzeyi bezemiĢlerdir. Bu kümede düzenlenen kompozisyonlar ya bordür biçiminde nesnenin belli bir kısmını kaplayacak biçimde ya da nesnenin bütün yüzeyini bezeyecek biçimde yerleĢtirilmiĢtir. Bordür biçiminde düzenlenen kompozisyonlar, iĢlenen nesnenin iki ucuna ve çevresine yerleĢtirilmiĢtir. Öte yandan

Nesnenin yüzeyini bir bütün olarak ele alındığı iĢlemelerde temelde motiflerin sıralamasından geliĢen çizgisel bir kompozisyon düzeni görülmektedir. Bazen kopuk bitkiler, bazen baklava kasetleri ve bazen madalyonlar biçiminde birbirini izleyen motifler eĢit ve yaklaĢık ağırlıklarla bütün yüzeye dağılmıĢtır. Yer yer iĢlenen kumaĢtan da yaralanılarak hazırlanmıĢ bu tür kompozisyonların sergilendiği örnekler arasında bohçalar, kavuk örtüleri, perdeler, taht örtüleri, nihaleler dikkati çekmektedir. Batı ile iletiĢimin arttığı 17. yüzyılda da iĢleme çevre, makrame, kavukörtüsü, uçkur, traĢ önlüğü, kaftan, peĢkir, seccade, bohça, ok torbası, yastık, çarĢaf, yorgan yüzü, yatak örtüsü, ayna örtüsü, yer örtüsü ve çadır gibi eĢyalar üzerine uygulanmaya devam etmiĢtir (BarıĢta, 1995, s.21-35).

17.yüzyıl iĢlemeleri incelendiğinde, kaliteli keten dokumaların ve metal bükümlü ipek ipliklerin giderek yaygınlaĢtığı dikkati çekmektedir. Bu dönemde 16.yüzyıla göre pesent ve hesap iğnelerinin artıĢ gösterdiği bu iğne teknikleri ile birlikte hasır iğne, sarma, balıksırtı, civankaĢı iğne tekniklerinin de kullanıldığı anlaĢılmaktadır. Bir önceki yüzyıla göre iğne sayısında bir artıĢ gözlenmekle birlikte iĢlemelerde bir ürün üzerinde iğne sayısının üçü geçmediği dikkati çekmektedir (Köklü, 2002, s. 76). 17. yüzyılda antinaturalist biçimlendirmelerin yanı sıra daha naturalist ve realist üsluba yaklaĢım göstermiĢler, geometrik ve yazılı bezemelerden oluĢturdukları non-figüratif nitelikli soyut bezemeler ikinci plana atmıĢlar, çiçek türlerini bir zemine bağlamıĢlar ve bir mekan içine oturtmuĢlardır. Bitkilerde gözlenen gerçeğe yaklaĢma eğiliminin özellikle vazo, kandil, sütun, kemer gibi nesneli bezemelerde de güçlendiği görülmektedir (BarıĢta, 1995, s. 38). Bu yüzyılda renkler de doğaya yakınlaĢmıĢ ve pastelleĢmiĢtir. 17. yüzyıldan kalan parçalarda kırmızının azaldığı, domates kırmızısının giderek yerini mercan rengi, pembe, bej ile kahverengiye bıraktığı, mavinin yeĢille eĢ ağırlıkta kullanıldığı görülmektedir. Pembe-mavi, pembe-yeĢil ve bej-mavinin ana renk olarak ele alındığı bileĢimlerde simin yaygınlıkla kullanıldığı gözden kaçmamaktadır (BarıĢta, 1995, s. 45). 17. yüzyılda bir merkeze doğru yönlendirilmiĢ sıralamalarla düzenlenen kompozisyonlardan geliĢen yeni birdüzenleme, bir merkez çevresinde dönen sıralamalarla oluĢturulmuĢ kompozisyonlar dikkati çekmektedir. Enli bordürlerin ve ortası baklava biçiminde boĢ bırakılan her sırada eksilen motif sayısı ile daralan bordürler ile yapılmıĢ ayna örtüleri görülmektedir (BarıĢta, 1995, s. 47-50).

Avrupa etkisinin giderek çoğaldığı 18. yüzyılda makrama, uçkur, baĢörtüsü, mendil, traĢ önlüğü, kaftan, beĢik örtüsü, entari, peĢkir, ayna örtüsü, kavuk örtüsü, taban halısı ve çadır

gibi parçalar Doğu ve Batı kültürü arasındaki geçiĢi sergilemektedir. Pamuklu ve havlu dokumaların beğeni kazandığı 18. yüzyılda, ipliklerde incelme, simlerde artıĢ olduğu ve gümüĢ ile altın kaplama bakır metal ipliklerin ortaya çıktığı görülmektedir. 18. yüzyılda antinaturalist, realist, sürrealist ve non-figüratif nitelikli motiflerin yanı sıra daha realist ve bazen emprestyonist veya romantik bir havayı yansıtan biçimlendirmelerden oluĢan motiflerden meydana gelmiĢ kompozisyonlarla tasarılarını sergilemiĢlerdir. Yaygınlıkla karma üslupla oluĢturdukları çadırlarla bezenmiĢ kır manzaraları, tabakta meyveler, vazoda çiçekler gibi konuları sürrealist bileĢimli kalıplarda sunmuĢlardır. Fiyonklarla bağlanmıĢ çiçek buketleri, tabakta meyveler gibi yeni unsurlar 18. yüzyılda görülmektedir. 18. yüzyılda diğer renklerin yanında mor, eflatun, güvez, sıklamen gibi renkler kullanılmaktadır. Yüzyılın ortalarında renk sayısında bir artıĢ belirmektedir. Bu artıĢ yüzyılın sonlarında daha da güçlenmiĢ ve renk sayısı sekizi aĢmıĢtır. Bu yüzyıl sonlarına doğru kimyasal boyaların katkısıyla ipliklerin çeĢitli tonlarda renklendirilmesi ile iĢlemeler daha canlı daha parlak bir görünümsergilemektedir(BarıĢta, 1995, s. 51-63).

19. yüzyılda, iĢlemelerin çadırlarda, ev eĢyalarında, günlük kadın ve erkek kıyafetlerinde, çeyiz eĢyalarında, loğusa ve sünnet odaları süslemelerinde sıkça kullanıldığı gözlenmektedir. Bu yüzyılda önceki yüzyılda kullanılan gereçlerin yanında mermerĢahi, tülbent, yazma, havlu, keten pamuk karıĢımı yollu dokuma ilgi çekmekte, pamuklu atlas, pamuklu kadife, pul, boncuk ve oya gibi süsleyici gereçlerin önem kazandığı gözden kaçmamaktadır. 19. yüzyılda da yine somut, soyut ve karma konularla aktarımlarını sürdürmüĢlerdir (BarıĢta, 1995, s. 66-69). 19. yüzyılın ikinci yarısında renk sayısı zengin renk tonlarının katkısıyla onu aĢmıĢ ve giderek bir artıĢ belirmiĢtir. Kurmay rengi, bordo, mor, turkuvaz, ördek baĢı yeĢili, açık yeĢil, acı sarı, hardal ve kayısı gibi renk tonları yeni renkler olarak ilgi çekmektedir.

20. yüzyılda gereç olarak pamuklu dokuma çeĢitlerinin arttığı, yollu pamuklu karıĢımı dokumaların yaygınlaĢtığı, pamuk ipliğin arttığı fark edilmektedir. GümüĢ ve altın kratı düĢürülmüĢ tel ve metal ipliklerin yanı sıra metal bükümlü ipek ipliklerin kullanıldığı dikkati çekmektedir (Köklü, 2002, s. 75-78).Bu yüzyılda önceki yüzyılda uygulanan iğne tekniklerinin kullanıldığı ve sarma ile tel kırma iğnelerinin arttığı gözlenmektedir. Önceki yüzyıllarda olduğu gibi iĢlemler tek ve çok renkli olarak renklendirilmiĢlerdir. Bir motiften oluĢankompozisyonların yaygınlaĢtığı görülmektedir (BarıĢta, 1995, s. 95).Topkapı sarayı müzesinde çok zengin bir iĢleme koleksiyonu bulunmaktadır. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar iĢlemenin her çeĢidi bu koleksiyonda görmek mümkündür (Ünal, 1956, s. 84).

Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonraki 25-30 yıl içerisinde Anadolu‟nun bir bölümünde sanayileĢmenin etkileri görülmeye baĢlanmıĢ, bu durum sanat ve loncaların yaĢam koĢullarını yok etmiĢtir (Aktan, 1989, s. 56).Cumhuriyet döneminde o güne kadar uygulanan bütün iğne çeĢitlerinin yanı sıra yurt dıĢı kaynaklı değiĢik iğne tekniklerinin de eğitim kurumlarında uygulanmaya baĢlandığı gözlenmektedir. Günümüze kadar el sanatlarını yaĢatan ve yayılmasını sağlayan en önemli eğitim kurumlarından biri, 1934 yılında kurulan 3 yıllık Kız Teknik Öğretmen Okulu‟dur. Daha sonra Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu adını almıĢtır. Ayrıca Kız Teknik Genel Müdürlüğü‟ne bağlı olarak açılan Enstitü, Sanat Enstitüleri ve Kız Meslek Liseleri ile örgün ve yaygın eğitim veren kurumlar Türk el sanatlarının Cumhuriyetin ilk yıllarından, bugüne kadar gelmesinde büyük önemi vardır. Cumhuriyetten önce ev, çarĢı ve saray çevresinde yapılan iĢlemeler; Cumhuriyetten sonra amatör ve profesyonel olarak ev, çarĢı, dernek, kooperatif ile okulların yanı sıra özel ve resmi kurumların düzenlediği kurslar tarafından yapılmaktadır. Günümüzde ise bir taraftan geleneksel yollarla yapılmakta, bir taraftan da çeĢitli el sanatları dernekleri, kooperatifler, kurslar ve Milli Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Kurumlarında; Kız Meslek Liseleri, Pratik Kız Sanat Okulları, Kız Teknik Öğretim OlgunlaĢma Enstitüleri, Milli Eğitim BakanlığıÇıraklık ve YaygınEğitim Genel Müdürlüğüne bağlı Halk Eğitim Merkezinin nakıĢ kurslarında, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi ve Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi El Sanatları Bölümü NakıĢ Anasanat Dalı programlarında yer almaktadır.(Çırakoğlu, 1994, s. 2).

2.7.2. ĠĢlemenin Toplum YaĢamındaki Yeri ve Önemi

Türklerin güzel sanatlar düzeyine çıkarmıĢ olduğu Türk iĢlemeciliği, tarihi tekstil el sanatları içinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Günümüzde ise bu sanat dalının ürünleri yerli ve yabancı ülkelerin müzelerinde, özel koleksiyonlarda yer almaktadır.Günümüzde ev eĢyasının yanı sıra gündüz ve gece her saatte giyilebilen gece, abiye hatta spor kıyafetlerde, çanta, kemer, Ģapka, ayakkabı, terlik, etol, Ģal v.b. her tür ürün üzerinde yoğun bir Ģekilde iĢlemenin kullanıldığı dikkati çekmektedir. Doğum, evlenme, ölüm gibi hayatın üç ana dönemi etrafında kümelenen iĢlemeler; örf, adet, gelenek, görenek gibi sosyal kurallarla yönlenmektedir. Birçok yöremizde devam eden hediye verme, çeyiz hazırlama, çeyiz serme, sünnet düğünü gibi yollarla yayılarak güncelliğini koruduğu görülmektedir. El iĢlemeciliğinin turistik değeri fazla olduğundan dolayı ekonomik yönden katkısı önemlidir.

Endüstriyel kalkınma ve kültürel değiĢmeye paralel olarak el ve makine yardımı ile yapılan iĢleme sanatı, günümüz teknolojisi ile artık bilgisayarlı makinelerle de yapılabilmektedir. Böylece iĢleme sanatı bir yandan el sanatları içinde yer alırken, diğer yandan da endüstriyel sanatların içinde de yeni bir kiĢilik kazandığı görülmektedir. ĠĢleme sanatının ülkemizin, sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda baĢta olmak üzere önemli bir yeri ve birçok yararı bulunmaktadır (Köklü, 2002, s. 5).

Son yıllarda makine alanındaki teknolojik geliĢmeler iĢleme alanına büyük yenilikler getirmiĢtir. Mekanik ve otomatik makinelerle kısa sürede ve kolay bir Ģekilde iĢlemeler yapılabilmektedir. Ġnsanların süsleme ve süslenme gereksinimlerini pratik ve ekonomik bir Ģekilde karĢılayan makinede iĢleme büyük önem kazanmıĢtır. Teknolojileri ileri ülkelerde iĢleme, endüstri biçimine dönüĢmüĢtür. Elde yapılan iĢleme tekniklerinin çoğu özellikleri bozulmadan makinede iĢlenmekle birlikte makinede iĢlenebilen yeni yeni tekniklerde geliĢtirilmektedir (Çırakoğlu, 1994, s. 2).

El sanatı ürünlerinin ülke ekonomisine sağlayabileceği katkılardan bugün tam anlamıyla faydalanılmamaktadır. Oysaki el sanatları çoğunlukla sermaye giriĢimi olmadan ve kapital birikimi gerektirmeden istihdam geliĢmesinde ve ekonominin rekabet gücünün artırılmasında ev ekonomisine giren mal ve hizmet çeĢitlerinin zenginleĢtirilmesinde önemli bir yer tutan ağırlıklı ekonomik bir faaliyettir (Bilgin, 1993, s. 1-2).

2.7.3. ĠĢleme Sanatının Sınıflandırılması ĠĢlemeler yapılma Ģekillerine göre ikiye ayrılır. 1-Elde yapılan iĢlemeler,

2-Makinede yapılan iĢlemeler (Çırakoğlu, 1994, s. 2).

ĠĢlemeler çok çeĢitli tekniklerle yapılmıĢtır, her tekniğin adı ayrıdır. Ġplik sayılarak yapılan, iki yüzü aynı ya da farklı görünümde olan, serbest stil olarak nitelendirilen ve iplik sayılmadan yapılan renkli ve beyaz pek çok çeĢitleri vardır. En önemli gruplar Ģöyle sıralanabilir

A-Serbest Stil Ġğne Teknikleri 1-Basit NakıĢ Ġğneleri

2-Çin Ġğnesi 3-Beyaz ĠĢ

B-Dokumanın Ġplikleri Sayılarak Yapılan Ġğne Teknikleri 1-Hesap ĠĢi

2-Türk ĠĢi 3-Tel Kırma

C-Dokumanın Ġplikleri Kapatılarak Yapılan Ġğne Teknikleri 1-MaraĢ ĠĢi

2-Aplike

3-Hazır Gereçlerle Tutturma Teknikleri(Fantezi ĠĢlemeler)

D-Dokumanın Ġplikleri Kesilerek ve Çekilerek Yapılan Ġğne Teknikleri 1-Antep ĠĢi

2-Ajurlar ve Antikalar (Alparslan, 2003, s. 157).

2.8. MaraĢ ĠĢi (Dival ĠĢi)

MaraĢ (dival) iĢinin anlatıldığı kaynaklarda çeĢitli tanımlar yapılmıĢtır. Bu tanımlar tekniğin yapılıĢı hakkında da bilgi vermektedir. Bu tanımlardan bazılarına aĢağıda yer verilmiĢtir. “MaraĢ (Dival) iĢinde desen özel yöntemlerle hazırlanır. ĠĢlenecek olan desen ince bir kağıda çizilerek, çiriĢlenmiĢ karton üzerine yapıĢtırılır ve oyularak çıkan desen kumaĢa yapıĢtırılır. Zahmetli aĢamaları olan bu tekniği genellikle erkekler iĢlemiĢlerdir. MaraĢ ta yaygın biçimde uygulandığından bunlara MaraĢ (Dival) iĢi denilmektedir” (Sürür,1976, s. 41).

Anadolu‟da yapılan MaraĢ (Dival) iĢi tekniğinin halk arasında “mukavva iĢi” veya “basdırma” adları ile anıldığı belirtilmektedir. Daha eski iĢlemelerin altında karton kalıplardan çok pamuklardan yapılan örneklerin çokluğu dikkati çekmektedir.(Ögel, 1991, s. 64)

“Tersi ile yüzü farklı görüntüde olan ,deseni kartondan özel bıçağı ile oyularak hazırlanıp, kumaĢa yapıĢtırılan ve kartona gerilen, cülde denilen özel tezgahta üstten, çok katlı sırma veya sim ile alttan mumlanmıĢ iplikle karĢılıklı tutturularak yapılan bir iĢleme türüdür”(Markaloğlu,1996,s. 6).“MaraĢ (Dival) iĢinin, düz sarma, görünümünü veren türü yanı sıra balıksırtı ve hasır iğne vb. gibi çeĢitlemeleri de bulunmaktadır. Genellikle ıhlamur ağacından yapılmıĢkalıpların üstüne iĢlenen bu iğnenin bazen ya kalın çuha ya da karton kalıpların üstüne iĢlenmiĢ örnekleri de vardır”(BarıĢta,1999,s. 204).

“MaraĢ (Dival) iĢi tersi ile yüzü farklı görüntüde olan tek yüzlü bir iĢleme tekniğidir. Desen kartonu, iĢleme kartonu ve kabartma kartonu çiriĢ yardımı ile yapıĢtırılarak hazırlanmakta, hazırlanan desen ve iĢleme kartonu birbirine teyelledikten sonra desen möhlüke yardımı ile oyulmakta, oyulan desenin arkasındaki çiriĢli kısım ıslatılarak kumaĢ üzerine yapıĢtırılmakta, kumaĢ kartona teyellenerek gerilmekte, daha sonra ise cüldeye sıkıĢtırılarak iĢlemeye hazır hale getirilmektedir”(Köklü, 2003, s. 211).

2.8.1. MaraĢ (Dival) ĠĢinin Tarihçesi

Bugün “Dival iĢi ve MaraĢ iĢi ” olarak adlandırılan sırma iĢlemeciliği orjinal bir Türk sanatı olarak geçmiĢten günümüze kadar gelmiĢtir. Anadolu Selçukluların dağılmasıyla baĢlayan beylikler döneminde kurulan Dulkadiroğluları Beyliği Mısır, Osmanlı ve Ġran arasında 200 yıl varlığını sürdürmüĢtür. Dulkadiroğluları' na bağlı olan ve büyük kervan yollan üzerinde bulunan, nüfus ve ekonomik yönden komĢu yerleĢim yerlerinden üstün bir konuma sahip olan MaraĢ ilinde, zengin bir iktisadi hayat sonucunda her türlü sanat dalında büyük ilerlemeler kaydedildiği görülmüĢtür.Bu devirde MaraĢ (Dival) iĢi sırmacılıkiĢlemeleri Ģehirdeki saraçhanelerde erkek ustalar tarafından yapıldığı kaynaklarda ifade edilmektedir(KahramanmaraĢ il yıllığı,1967, s. 171).

Ġncelenen kaynaklarda Osmanlı sarayına Çelebi Mehmet‟e gelin giden Emine hatunun çeyizi arasında bulunan sırma iĢleri ilk defa Osmanlı sarayına girmiĢ, bu Ģekilde saraya giren sırma saray ve çevresinde büyük dikkat çektiği ve beğenildiği belirtilmektedir.Fatih Sultan Mehmet‟e gelin giderken götürdüğü Dulkadirli sultanlarından Sitti Hatun‟un çeyizleri arasında bulunan kırk katır yükü sırma iĢi bu ince sanatın Osmanlı sarayına iyice yerleĢmesine sebep olduğu tahmin edilmektedir(Meriç, 1991, s.24).

MaraĢ‟tan Osmanlı sarayına gelin giden sultanların beraberinde götürdükleri yöresel motifler ve iĢlemeler Osmanlı sanatına yeni değerler katarken, bu Ģehrin sanatına da büyük yenilikler getirmiĢtir.Kaynaklarda MaraĢ‟ta bu tarihlerden sonra zengin ailelerinin kızlarının çeyizleri arasında sırma ile iĢlenmiĢ iĢler bulunması adet haline geldiği, köylere, aĢiretlere kadar yayıldığı ifade edilmektedir(MaraĢ Ġl Yıllığı, 1967, s. 172).17. yüzyılda çeĢitli sebeplerle eski ticari önemini kaybeden MaraĢ‟ın ikinci merkez haline gelmesiyle Ģehirde bulunan sanatkarlar ve tüccarlar baĢka merkezlere göç etmek zorunda kalmıĢlardır. (KahramanmaraĢ il Yıllığı,1967, s:105)Bu teknik ; "Türk iĢlemelerinde her yüzyılda uygulanmıĢ ancak 19 yy.dansonra daha yaygınlaĢmıĢ bir iğnedir"(BarıĢta,1997,s. 54).

20. yüzyıl baĢlarında iĢleme sanatında bir duraklama yaĢandığı görülmektedir. Uygulanan iğne tekniklerinde daha kolay veya az iplik kullanılarak yapılanların çoğaldığı ve kullanılan gereçlerde pamuğun, değeri düĢürülmüĢ metal ipliklerin hazır kordonların kullanıldığı dikkat çekmektedir (BarıĢta, 1995, s. 90).

El sanatlarının eğitim kurumları aracılığıyla öğretilmesi için 1934 yılında Kız Enstitüleri ile AkĢam Kız Sanat Okulları‟na atölye ve meslek dersleri öğretmeni yetiĢtirmek amacıyla Kız Meslek Öğretmen Okulu adıyla açılmıĢtır. MaraĢ(Dival) iĢleme tekniği el sanatları bölümünde ders olarak öğretilmeye baĢlamıĢtır. 1947 yılında KahramanmaraĢ Kız Enstitüsü Müdürlerinden Hanife Kurukahvecinin gayretleri neticesinde yapılan çalıĢmalarla iĢleme sanatına resmi bir hüviyet kazandırmıĢ, enstitü bünyesinde sırma iĢleri bölümü açılmıĢtır. KahramanmaraĢ‟ta o tarihlerde hayatta olan usta sanatçılardan bu Türk iĢleme sanatı öğrenilerek yok olmaktan kurtarılmıĢtır.Ayrıca Kız Teknik Öğretmen Okulu, Ankara OlgunlaĢma Enstitüsü gibi eğitim ve öğretim kurumlarına gönderilen usta sanatkarlar vasıtasıyla bu iĢleme tekniği yurdun diğer bölgelerine de ulaĢtırılmıĢtır. Zamanın CumhurbaĢkanı Ġsmet Ġnönü, Ġstanbul Beyoğlu OlgunlaĢma Enstitüsüne yaptığı bir ziyarette gördüğü MaraĢ iĢi iĢlemeleri çok beğenerek, Ġran ġahı Rıza Pehlevi‟nin evleniĢi sırasında Türk hükümetinin düğün hediyesi olarak gönderilecek olan armağanlardan sofra takımı, bavul kılıfı gibi türler üzerine bu tekniğin uygulanmasını istemiĢtir.(KahramanmaraĢ Ġl Yıllığı, 1967, s. 173)

Böylelikle MaraĢ (Dival) iĢi milli bir iĢleme hüviyetine kavuĢmuĢ, çeĢitli vesilelerle bu tür hediyeler uluslar arası dostluk iliĢkilerinde kullanılmaya baĢlanmıĢtır. “KahramanmaraĢ Kız Enstitüsü tarafından Ankara‟da Milli Eğitim Yayınevi vitrinlerinde, Ankara OlgunlaĢma Enstitüsü tarafından Belçika‟nın baĢkenti Brüksel‟de ve 1954‟de Beyoğlu OlgunlaĢma Enstitüsünün “Tarsus” gemisi ile gerçekleĢtirilen seyyar Amerika turnesi sergisi bu tekniğin yurtiçi ve yurt dıĢında büyük bir ilgi görmesini sağlamıĢtır” (KahramanmaraĢ il yıllığı, 1967, s. 174-175).

Eski yaygınlığını kaybetmiĢ ama eski değerini kaybetmemiĢ olan MaraĢ (Dival) iĢi, günümüzde Gazi üniversitesi ve Selçuk üniversitesi, Sanat ve tasarım Fakültelerinin El sanatlar tasarımı ve üretimi bölümlerinde, Ankara OlgunlaĢma Enstitüsü Sırma Atölyesi‟nde ve diğer OlgunlaĢma Enstitülerinde, Kız Meslek Liselerinde ders olarak, Halk Eğitim Merkezleri ve Pratik Kız sanat Okullarında ise kurslarda öğretilerek yaĢatılmaya devam edilmektedir.

2.8.2. MaraĢ ( Dival ) ĠĢinde Kullanılan Araç-Gereç ve Uygulandığı Alanlar Cülde (Tezgah):MaraĢ iĢinde kullanılan iĢlenecek parçanın tümünün veya bir parçasının sıkıĢtırıldığı “L” biçiminde bir kaide üzerine yerleĢtirilmiĢ bir mandallabirbirine bağlanmıĢ, açılıp kapanabilen, iki bükey cımbıza benzeyen tahta koldan oluĢan bir araçtır (Özcan, 1994, s. 289).

Askı:Dival iĢinde “cülde”ye sığmayan büyük iĢ parçasının asılması için hazırlanmıĢ ters “L” biçiminde, uzun kolu zemine bağlanılarak sabitleĢtirilmiĢ, kısa kolunda ağırlığı diremek için bir askı bulunan araç(Özcan, 1994, s. 288 ).

Cağ (Makaralık): ĠĢlemeye üst ipliklerin muntazam bir Ģekilde gelmesini sağlayan bir araçtır. Makaraların takılabilmesi için 7-8 adet çivinin takıldığı ortalama30-40 cm uzunluğunda dikdörtgen bir ahĢaptan meydana gelir(Köklü, 2002, s. 16).

Möhlüke (Oyma Bıçağı): Deseni kartondan oyarak çıkarmak için kullanılır. Tahta saplı ucu kıvrık ve sivri bir bıçaktır.Tahta bölümü avuç içine alınır. Sivri ucu kartona batırılıp çıkarılarak kesme iĢlemi yapılır.Deseni oymak, kabartma yapmak ve tırtıl kesmek için kullanılır. Kullanırken sürekli bilenmelidir. Ucu körelmiĢ vekalınlaĢmıĢ bıçakla oygu yapılmamalıdır. Özellikle ince desenler keskin bıçaklaoyulmalıdır. Sap kısmı ortalama 5-6 cm, bıçak kısmı ortalama3-3,5 cmuzunluğundadır (Markaloğlu, 1996, s. 20).

Biz: Dival iĢinde kalın karton parçalarının iğneyi kırmamasını sağlamak ve delik delmek iĢleminde kullanılmak üzere hazırlanmıĢ, tahta saplı ince, sivri uçlu tornavidaya benzeyen bir tür saplı çuvaldız(Özcan, 1994, s. 289).

Tahta sapı, çelikten yapılmıĢ ince ucu olan bir araçtır.ĠĢleme sırasında kartonudelerek alttaki iğneyi üste çıkarmak için kullanılır.iyi bizin sapı küçük, ucu ince uzun ve sivri olmalıdır. Sap kısmı ortalama 5-6 cm,iğnekısmıortalama 3-4 cm uzunluğundadır. (Markaloğlu, 1996, s. 20).

Çıkrık: Ġplik eğirmeye veya kordon bükmeye yarayan, tahta bir dikdörtgenkaide üzerine yerleĢtirilmiĢ, iplik takmak için bir çivisi ve bir yönetme kolu olan araçtır (Özcan, 1994, s. 289).

Makat: Desen yapıĢtırılırken iĢleme kartonu hazırlanırken, iki kağıdın arasındakalan hava boĢlukları gidererek düzgün yapıĢmasını sağlayan tahtadan yapılmıĢ bir araçtır. Ortalama uzunluğu 20 cm‟dir.