SÜMEYSAT DEFİNESİ SİKKELERİ *

SÜMEYSAT DEFINES~~ SIKKELER~~ *

TAHSIN SAATÇI

Definemiz 1983 y~l~~ yaz dönemi kaz~lar~nda E/15. plan karenin IV. kat~nda meydana ç~ kt~, define Alt~ n, Gümü~~ bilezik ve küpelerle birlikte bezden bir torba içinde bulundu. Definenin önemli grubunu te~kil eden 340 ~~ adet gümü~~ sikke s~ras~yla Emevi, Abbasi, Samani, Hamdani ve Büveyhi devletlerine aittir. Emevilere ait olan sikke say~s~~ (6) adet olup ancak bir adet sikkenin hangi halifeye ait oldu~u tespit edilemedi.

Sikkelerin ~~ o8 adedi envanterlik, 40 adedi ise etüdlüktür, geri kalan~~ ise k~ r~k, e~ik ve hurda halindedir. Envanterlik sikkeler genellikle iyi; ancak daha iyi etüd edilmeleri için tümünün iyi bir konservasyondan geçmesi gereklidir.

Definede Emevilere ait olan sikkelerde ~u halifelerin ismi geçmektedir:—

~~ - EI-Velid bin Abdülmelik. 86-96. H (705-714. M). 2 - S ül eym an bin Abdülmelik, 96-99. H (714-717. M). 3-Hi~am bin Abdülmelik. 105-125. H (723-742. M).

Abbasi sikkeleri ise toplam (84) adettir. Bu sikkelerin büyük bir k~sm~~ sa~lam ve okunur durumdad~r. Bu devre ait definede s~ ras~yla ~u halifelerin sikkeleri bulunmaktad~r:-

- Ebu Ca'fer Abdullah el-Me'mun. 198-218. H (813-833. M). 2 - E bul Abbas Ahmed el-Musta'in billah. 248-251. H (862-865. M). 3 - Ebul Abbas Ahmed el-Mu'taz~d billah. 279-289. H (892-902. M). 4 - Ebu Muhammed Ali el-Muktefi billah. 289-295. H (902-907. M). 5 - El-Muktedir billah ebul Fazl Ca'fer bin Ahmed. 295-320. H (907- 932. M)•

6 - Ebu Mansur Muhammed el-Kahir billah. 320-322. H (932-934- M)•

* Bana Samsat kaz~s~ nda bulunan Islami sikkelerini yay~ nlama f~rsat~~ veren say~n hocam Prof. Dr. Nimet ~pZGCÇ'e ~ükranlar~m~~ sunar~m.

452 TAHSIN SAATÇI

7 - Ebul Abbas el-Razi billah. 322-329. H (934-940. M).

8 - Ebu Kas~m Abdullah el-Mustekfi billah. 333-334- H (944-945- M)- Samani sikkesi ise halife Ahmed bin Ismail'e 295-301. H (907-9 ~~ 3. M) ait olup Samsat kaz~lar~nda bulunan sikkeler aras~nda tek örnektir.

Hamdanilere ait definemizde birkaç sikke bulunmakta, ancak iyi durumda olan örne~i ele ald~k, sikke Nas~r el-devle ebu Muhammed ve Seyf el-devle ebul Hasan'a aittir. 317-394. H (920-1 oo3. M).

Son grup sikke ise Büveyhilere aittir. 320-447. H (932-1055. M). Bu devlete ait olan sikkelerde iki halifenin ismine rastlanmaktad~r; bunlar Muiz devle ebul Hüseyin Ahmed, Rükn devle ebu Ali Hasan ile Imad el-devle ebul Hasan Ali, Rükn el-el-devle ebu Ali Hasan'd~ r.

Definemizin sikkeleri aras~nda ~u darphanelerin isimleri geçmekte-dir:— Vas~t, Suk el-Ahvaz, Medinetül Selam (Ba~dat), Basra, Surra men Ra'a (Samarra), ~iraz, El-Raf~ka, Erminiye, Tarsus, Nusaybin, Semer-kand, Küfe. Toplam 12 darphanenin ad~n~n geçmesi definemizin önemini kendili~inden vermektedir. Define ayn~~ zamanda zengin bir kolleksiyondur. Definede en eski darp tarihi Emevi halifelerinden El-Velid bin Abdülmelik zaman~na ait olan sikkedir; bu sikke 90. H (709. M). En geç sikke tarihi ise Abbasi devleti III. devrine ait olup ve halife Ebu Nas~r Muhammed el-Zahir bi-emrullah zaman~na yani 622-623. H ( 225-1 ~~ 26. M) rastlamaktad~r; bu da gösteriyor ki define miladi 1226 tarihinden sonra gömülmü~tür.

1984 dönemi kaz~lar~nda ise J-K /16 III. kat kuyusunda ele geçen iskeletlerle birlikte elimize 3 adet Alt~n Abbasi sikkesi bulundu. Bu sikkelerden bir tanesi Ebul Ca'fer Harun el-Re~id'e 170-193. H (786-809. M), di~er ikisi ise Ebul Fazl Ca'fer el-Mutevekkil ala'llaha 232-247. H (847-861. M) ait idi. Böylece 1983-1984 kaz~lar~nda elimize toplam on Abbasi halifesinin sikkesi geçmi~tir.

S~KKELER~N KATALO~U

Emevi Devleti

I. El-Velid bin Abdülmelik 86-96. H (705-714. M) ~. Gümü~, Suk el-Ahvaz, Sene 90.

Ön yüz, ortada: YIgn

Etraf~ nda: j L. j

Arka yüz, merkezde daire içinde:

-13 lyis" ,~1

Etraf~ nda, ikinci daire içinde: 4.1...)1 .11 Jj....) -ts oi5;13 4LS ~U

J, o

jo

ji:j Ön yüz, etraf~nda noktal~~ üç daire ile dördüncü d~~~ daire aras~nda: 0000 o. Arka yüz: iç, orta ve d~~~ olmak üzere noktal~~ üç dairenin orta ve d~~ taki daire aras~nda: 0000 o.

2.6 gr, 26 mm.

2. Süleyman bin Abdülmelik 96-99. H (74-717. M) 2. Gümü~, Vas~ t, Sene 94.

Ön yüz, ortada: No. ~~ gibidir. Etraf~nda:

Arka yüz, merkezde daire içinde: No. ~~ gibidir.

Etraf~nda iç ve d~~~ daire içinde: 2.7 gr. 37 mm.

454 TAHSIN SAATÇ~~ 3. Hi~am bin Abdülmelik

105-125. H (723-742. M) Gümü~, Vas~ t, Sene ~~ 4.

Ön yüz, ortada: No. ~~ gibidir.

Etraf~nda: Li>

Arka yüz, ortada daire içinde: No. ~~ gibidir.

Etrafinda, iç ve d~~~ daireler içinde: .& .. • •(...s-ul.b. '311 Ön yüz: ~ç içe üç daire ile d~~~ daire aras~nda:

2.7 gr. 28 mm.

Gümü~, Vas~ t Sene 124. Ön yüz, ortada: No. ~~ gibidir.

Etraf~ nda: • rA 1.1.1~~ ‘"?.1 d:1> rj• Arka yüz, ortada daire içinde:

No. ~~ gibidir.

Etraf~ nda, iç ve d~~~ daireler içinde: • 31 . • • •LS-W-: Ön yüz: Etrafinda iç ve orta daire içinde: o o o o o. Arka yüz, etrafinda orta ve d~~~ daire içinde: 000 o o. 2.8 gr. 25 mm.

Abbasi Devleti 132-656. H (750-1258. M) 1. Ebu Ca'fer Abdullah el-Me'mun

198-218. H (813-833. M) 1. Gümü~, Medinetül Selam, Sene 2 15.

On yüz, ortada daire içinde: _)1i4J~~ .13

Etraf~nda: kr!•s• 4.7•••••••,:- -••••

Etraf~nda daire d~~~ nda: • ;ili 4.:r•J j:;,.:r• j4•31 Arka yüz, ortada daire içinde: _{2••;L:14.-}

SÜMEYSAT DEFINESI S~ KKELER~~ 455 Etraf~ nda daire d~~~ nda: .

3 gr. 25 mm.

2 . Ebul Abbas Ahmed el-Mustain billah. 248-251. H (862-865. M)

2 . Gümü~, Medinetül Selam, Sene 248. Ön yüz, ortada daire içinde: No. ~~ gibidir.

Etraf~ nda: • r51L-J 1 Etraf~ nda daire d~~~ nda:

Li

•

Arka yüz, ortada çift daire içinde:

.11 LJ Etrafinda, iç ve d~~~ daire içinde:

3 gr. 25 mm.

3. Ebu! Abbas Ahmed el-Mu'tazid billah. 279-289. H (892-932. M)

3. Gümü~, Medinetül Selam, Sene 282. Ön yüz, ortada daire içinde: No. ~~ gibidir.

Etraf~ nda: _{LJ Zrj°-»ji}

~ç ve d~~~ dairenin içinde: ji

Arka yüz, ortada daire içinde:

)

.11

511,. I

Etraf~ nda, iç ve d~~~ daireler içinde: 3 gr. 23 mm.

Arka yüz, ortada daire içinde:

Etrafinda iç, orta ve d~~~ daireler içinde: 3.2 gr. 24 mm.

Zi.i1)1! r~si-~31 1.14 J••

456 TAHSIN SAATÇI

4. Ebu Muhammed Ali el-Muktefi billah. 289-295. H (902-907. M)

4. Gümü~, El-Raf~ka, Sene 295. On yüz, ortada daire içinde: No. ~~ gibidir.

Etraf~nda: •,:./.014., J

Etrafinda d~~ta:

Arka yüz, ortada daire içinde-

Etraf~nda, iç ve d~~~ daireler içinde: .

~~~

3 gr. 25 mm.

Gümü~, Medinetül Selam, Sene 295. Ön yüz, ortada daire içinde: No. ~~ gibidir.

Etraf~nda:.. L

Arka yüz, ortada daire içinde: No. 4 gibidir.

Etraf~nda, iç içe çift daire içinde: No. 4 gibidir.

2.7 gr. 24 mm.

Gümü~, Medinetül Selam, Sene 295. Ön yüz, ortada daire içinde:

No. ~~ gibidir.

Etraf~nda: Lub

SOMEYSAT DEFINESI S~ KKELERI 457 5. El-Muktedir billah ebul-Fazl Ca'fer bin Ahmed.

295-320. H (907-932. M) Gümü~, Medinetül Selam, Sene 304.

Ön yüz, ortada:

Etrafinda, içte: r

")...

~.11 1.3,A

Etrafinda, d~~ta: ••••

Arka yüz, ortada:

411

Etraf~nda iç daire d~~~ nda: _• ji I

3.9 gr. 25 mm.

Gümü~, Medinetül Selam, Sene 309.

Ön yüz, ortada: 41IY

-Iri ~i kl

I Y)

Etraf~nda, içte: e L.

r5L3

4C

: r")ji I I jjb "":),,d; F •`"--j

Etraf~nda, d~~ta: Arka yüz, ortada:

Etraf~nda: 2.9 gr. 26 mm.

458 TAHSIN SAATÇ~~ 9. Gümü~, Tarsus, Sene 320.

Ön yüz, ortada:

Etraf~ nda, ~çte: Etraf~ nda, d~~ ta: Arka yüz, ortada:

1.21.z

Lr•

Etrafinda:

4.1 gr. 24 mm. kL,1 .53.1

6. Ebu Mansur Muhammed el-Kahir Billah 320-322. H (932-934. M)

lo. Gümü~, Medinetül Selam, Sene 321.

Ön yüz, ortada: _YI

~a~~

Etrafinda:

Etraf~ nda, d~~ ta:

kLJ J

.;!-•1

J 453

Ç

.J4)

._111 1,Sub SeMEYSAT DEF~ NES~~ S~ KKELER~~ Arka yüz, ortada: L~)

y u Etraf~ nda daire d~~~ nda: 2.1 2 gr. 25 mm.

~~ ~ . Gümü~, Medinetül Selam, Sene 322. Ön yüz, ortada: Y1 4.11 Y

r

UJI

459

Etraf~ nda, içte:

Etraf~ nda, d~~ ta: Arka yüz, ortada: 411

.11 I -L.4

Etraf~nda iç daire d~~~ nda: 2.9 gr. 23 mm.

7. Ebul Abbas Ahmed el-Razi Billah 322-329. H (934-940. M)

12. Gümü~, Medinetül Selam, Sene 322. Ön yüz ortada daire içinde: 4jy

Etraf~nda iç ve orta daire içinde: Ufi'

460 TAHSIN SAATÇ~~

Etraf~ nda orta ve d~~~ daire aras~ nda: Arka yüz, ortada daire içinde:

45)1

'33b.

Etrafinda, orta ve d~~~ daire içinde:. 3.2 gr. 27 mm.

13. Gümü~, Medinetül Selam, Sene 327. On yüz, ortada:

o-b-j

Etrafinda: • r5k—JI LiA

Etraf~ nda, d~~ta: Arka yüz, ortada:

.~.11.

y.)11

Etraf~ nda iç ve d~~~ daire içinde: • • • ,..s.-LLL. 3.4 gr. 25 mm.

14. Gümü~, Medinetül Selam, Sene 328.

On yüz, ortada: YI 431 4:131 JJJ L. J-•'-°31

r

5L.JI Etraf~ nda: •

SliMEYSAT DEF~ NESI S~ KKELERI 461 Etraf~nda, d~~ta:

Arka yüz, ortada:

,}s y•Y 4-z

Etraf~ nda, iç ve d~~~ daire aras~ nda: ;:~~~

2.8 gr. 25 mm.

Gümü~, Semerkand, Sene 329.

On yüz, ortada: '511

Etraf~ nda:.',Z;1;2_, LID6

Etraf~nda, d~~ta: J:~~ ]

Arka yüz, ortada:

411.!

Etraf~ nda iç ve d~~~ daire içinde:' . 5 gr. 26 mm.

Gümü~, Medinetül Selam, Sene?. On yüz, ortada:

No. 1 2 gibidir. Etraf~ nda: Etrafinda, d~~ ta:

Arka yüz, ortada: 453

:13

j11 Etraf~ nda, iç ize çift daire d~~~ nda: 2.7 gr. 26 mm.

J--;

.1.62 TAHSIN SAATÇ~~

8. Ebu! Kas~ m Abdullah el-Mustekfi Billah. 333-334. H (944-945- M)

Gümü~, Medinetül Selam, Sene 333.

Ön yüz, ortada: _4.fl

.?;41:211

Etraf~ nda: ;L:•-•• (" 5k-J -I° L~"

Etraf~ nda, d~~ ta: LW'

Arka yüz, ortada: .11

4:»1

Etraf~ nda: .

2.8 gr. 21x23 mn~ .

Saman iler Ahmed bin ~smail 295-301. H (907-913. M) Gümü~, ?, Sene 299.

Ön yüz, ortada daire içinde:

Etraf~ nda: I- • •1.).-tn

Etraf~ nda, d~~ ta: • ••• j.

Arka yüz, ortada: 4:~~~

I

)

4:211

4,1 Etraf~ nda:

20. Gümü~, Medinetül Selam, Sene 331. Ön yüz, ortada:

r5k.—.11 Etraf~nda, içte:

SOMEYSAT DEFINESI SIKKELERI Hamdaniler

Nas~ r el-devle ebu Muhammed Hasan ve Seyf el-devle ebul-Hasan Ali. 317-394. H (929-1003. M)

463

19. Gümü~, ?, ?,

Ön yüz, ortada: )1~~ 4.1~~

Etraf~nda yaz~lar okunamach. Arka yüz, ortada:

J3-111

Etraf~ndaki yaz~lar okunamad~. 3.7 gr. 24 mm.

464 TAHSIN SAATÇI Etraf~nda, d~~ta:

Arka yüz, ortada: L~s

4114.1..0 ;J3.£11 ;ot; y. Etraf~nda: 3.3 gr. 25 mm. Büveyhiler

Muiz el-devle ebul Hüseyin Ahmed, Rükn el-devle ebu Ali Hasan. 320-447. H (932-1055. M)

2 I . Gümü~, Medinetül Selam, Sene 335. On yüz, ortada:

Etraf~nda, Içte: r5L-31

;.:1:11.!

Etraf~nda, d~~ta:

Arka yüz, ortada: 433

e L' d.41.1J-.0 dal!

Etrafinda: 3.6 g~-. 25 mm.

Tahsin Saatçi Lev. I

Tahsin Saatçi Ler. II I

4

Lev. 117 Tahsin Saatçi

~o

13

19 10 17

16

.

SOMEYSAT DEMESI S~ KKELER~~

₄₆₅

22.

Gümü~, Bi-Muhammediye, Sene 336.

On yüz, ortada:

No.

21

gibidir.

Etrafinda, içte: •;;V:I4

Etrafinda, d~~ta:

_{'`•11 ••• c».}

_{c:r• .7• 1}

Arka yüz, ortada:

No.

21

gibidir.

Etrafinda:

4.2 gr. 23 mm.