Gökçeada geleneksel mimarisinin Uğurlu-Zeytinlik Hoyük mimarisinin yorumuna etkisi

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

GÖKÇEADA GELENEKSEL MĠMARĠSĠNĠN

UĞURLU – ZEYTĠNLĠK HÖYÜK

MĠMARĠSĠNĠN YORUMUNA KATKISI

ABDURRAHMAN SÖNMEZ

TEZ DANIġMANI

PROF.DR. BURÇĠN ERDOĞU

BaĢlık: Gökçeada Geleneksel Mimarisinin Uğurlu – Zeytinlik Höyük Mimarisinin Yorumuna Katkısı

Yazar: Abdurrahman SÖNMEZ

ÖZET

Bu tez çalıĢmasıyla Gökçeada‟nın sınırları içinde yer alan geleneksel sivil mimari yapıları ile adanın tarih öncesi dönemlerinde yerleĢim görmüĢ Uğurlu – Zeytinlik yerleĢmesinde ortaya çıkan mimari kalıntıların karĢılaĢtırılması amaçlanmıĢtır. ÇalıĢma ile adadaki geleneksel ve prehistorik mimari arasındaki benzerlik ve farklılıklar incelenmiĢ, çalıĢma sonunda ortaya çıkan sonuçların günümüzden 8500 yıl öncesine kadar uzanan Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢiminde sadece taĢ temellerini bulabildiğimiz yapılarının yorumunda bize yardımcı olması amaçlanmıĢtır. ÇalıĢmada sadece geleneksel ve prehistorik mimari yapılar karĢılaĢtırılmakla kalınmayıp, Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢiminde yer alan Neolitik ve Kalkolitik dönem mimarileri de karĢılaĢtırılarak höyük mimarisindeki dönemsel benzerlikler ve farklılıklar da incelenmiĢtir. ÇalıĢma sonunda tarih öncesi yerleĢim ile adadaki modern mimari arasında kısmen benzerlikler olduğu görülmüĢtür.

Title: Traditional Architecture of the Island of Gökçeada on the Basis of the Contributions to Interpretation of Architecture of Uğurlu-Zeytinlik

Author: Abdurrahman SÖNMEZ

ABSTRACT

The aim of this thesis is to compare traditional architecture of the island of Gökçeada and architecture of the archaeological settlement of Uğurlu-Zeytinlik. This comparative study examined the similarities and differences between traditional architecture of the island and prehistoric architecture of Uğurlu-Zeytinlik and help us to interprete at least 8500 years old prehistoric stone structures. In this study, Neolithic and Chalcolithic structures of Uğurlu-Zeytinlik were also compared each other and the similarities and differences were periodically investigated.

Consequently only a few similarities between traditional architecture of the island and Prehistoric architecture of Uğurlu-Zeytinlik have been recognized.

Key words: Gökçeada (Ġmbros), Traditional Architecture, Architecture of Uğurlu-Zeytinlik.

ÖNSÖZ

„‟Gökçeada Geleneksel Mimarisinin Uğurlu – Zeytinlik Höyük Mimarisinin Yorumuna Katkısı‟‟ baĢlıklı tez çalıĢmamda Gökçeada var olan geleneksel taĢ mimarisi ile adada tarih öncesine tarihlenen Uğurlu – Zeytinlik höyük mimarisi arasındaki benzerlik ve farklıklar saptanmaya çalıĢılmıĢ, çalıĢma sonunda çıkan sonuçların Uğurlu – Zeytinlik yerleĢiminin mimarisinin yorumuna katkı sağlaması amaçlanmıĢtır.

Bu çalıĢmamda konunun belirlenmesinde ve çalıĢma sırasında bana yol gösteren ve her konuda destek olan Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü baĢkanı olan hocam, tez danıĢmanım ve değerli bilim insanı Prof. Dr. Burçin Erdoğu ‟ya çok teĢekkür eder, sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.

ÇalıĢmamın hazırlanması sırasında bana kaynak bulmamda yardımcı olan Gökçeada Uğurlu Köyü Muhtarı Veysel Demir‟e ve can dostum Arkeolog Burcu Birinci‟ ye, mimari konusunda ve çizimlerde yardımcı olan Mimar Ġncila Öztürkcan‟a, Uğurlu – Zeytinlik yerleĢiminde bulunan mimari ve Gökçeada‟daki geleneksel mimari yapıların fotoğraflarını çeken Ġstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim dalı doktora öğrencisi Eyüp Nejat Yücel‟e, Gökçeada mimarisi ile ilgili yüksek lisans tezi hazırlamıĢ olan Arzu Turhan‟a ayrıca arkeoloji bölümü öğretim üyelerine ve son olarak da canım aileme çok teĢekkür eder, sonsuz Ģükran ve saygılarımı sunarım.

Abdurrahman Sönmez Edirne, 2013

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET ... i

ABSTRACT ... ii

ÖNSÖZ ... iii

ĠÇĠNDEKĠLER ... iv

TABLOLAR LĠSTESĠ ... vii

HARĠTALAR LĠSTESĠ ... viii

PLAN VE ÇĠZĠMLER LĠSTESĠ ... ix

RESĠMLER LĠSTESĠ ... x

KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xii

1.GĠRĠġ... 1

1.1 Amaç ... 1

1.2 Yöntem ... 3

2. GÖKÇEADA HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER ... 4

2.1 Gökçeada‟nın Konumu ... 4

2.2 Coğrafi, Fiziksel ve Jeolojik Özellikleri ... 5

2.3 Ġklimi ve Bitki Örtüsü ... 8

2.4 Ġsminin Kökeni ... 9

2.5 Köyleri ... 10

2.5.1 Rum Köyleri ... 11

2.5.2 Türk Köyleri ... 14

2.6 Adanın Nüfusu ... 16

2.7 Arkeolojik AraĢtırmalarının Tarihçesi ... 19

3. UĞURLU – ZEYTĠNLĠK HÖYÜK ... 23

3.1 Konumu ve Kazı Tarihçesi ... 23

3.2 Tabakalanması... 23

3.3 Mimarisi ... 24

3.3.1 Neolitik Dönem Mimarisi ... 24

3.3.2 Kalkolitik Dönem Mimarisi ... 28

4.GELENEKSEL ADA MĠMARĠSĠ ... 32

4.1 Modern (köy) YerleĢimi ve Mimarisi ... 32

4.1.1 Köylerin Konumlandırılması ... 32

4.1.2 Evlerin Yapım Sistemleri, Yapımında Kullanılan Malzeme ve

Planı ... 33

4.1.3 Evin Bölümleri ... 35

4.1.3.1 Avlu ... 35

4.1.3.2 Evin Ġç Bölümleri ... 36

4.1.3.3 Çatısı ... 38

4.2 Kırsal Alan ( Cugura) YerleĢimi ve Mimarisi ... 38

4.2.1 Kırsal Alan YerleĢimlerinin Konumlandırılması ... 39

4.2.2 Cugura Kırsal Alan YerleĢiminin Mimari Yapısı ve Evlerde

Kullanılan Malzeme ... 39

4.2.3 Damın Bölümleri ... 42

4.2.3.1 Damın Ġç Bölümleri ... 42

4.2.3.2 Avlu ... 42

4.2.3.3 Harman Yeri ... 43

4.2.3.4 Ahır ... 43

4.2.3.5 Samanlık ... 43

5. KARġILAġTIRMA ... 45

6. SONUÇ ... 51

KAYNAKÇA ... 53

HARĠTALAR ... 59

PLAN VE ÇĠZĠMLER ... 71

RESĠMLER ... 89

TABLOLAR LĠSTESĠ

Tablo 1: Gökçeada‟da bulunan taĢ çeĢitleri ( B. Erdoğu ) ... 6 Tablo 2: Ada köyleri (A. Sönmez) ... 11

Tablo 3: Adaya Anadolu‟nun çeĢitli yerlerinden getirilen vatandaĢların adanın hangi köylerine yerleĢtirildiğini gösteren tablo ( A. Sönmez ) ... 17 Tablo 4: Ada nüfusu 1985 – 2007 (A. Sönmez) ... 17 Tablo 5: Ada yaĢayan Rumların yıllara göre azalıĢını gösteren grafik

( A. Sönmez ) ... 18 Tablo 6: Ada mimarisi ile tarih öncesi yerleĢim mimarisinin karĢılaĢtırılması ve

yorumlanması ( A. Sönmez ) ... 49 Tablo 7: Tarih öncesi yerleĢim ile adanın yerel mimarisinin karĢılaĢtırılması

HARĠTALAR LĠSTESĠ

( Andel – Shackleton,1982: 449.) ... 62 Harita 5: Büyükdere aĢağı vadisinin alüvyon delgi sondaj sonuçlarına göre günümüzden yaklaĢık 7000 – 6000 yıl önceki görünümü( Öner,2001: 788.).... 63 Harita 6: Gökçeada‟nın Florası ( Kapsız,2004: 101 – 102) ... 64 Harita 7: Gökçeada‟nın Köyleri( A. Sönmez ) ... 65 Harita 8: Gökçeada‟nın Prehistorik yerleĢmeleri( A. Sönmez ) ... 66 Harita 9: Uğurlu – Zeytinlik Höyüğün konumu

( Erdoğu, Anatolica XXXVII, fig. 1) ... 67 Harita 10: Gökçeada Cugura kırsal alanı ( Google Earth) ... 68 Harita 11: Gökçeada Cugura kırsal alanının yakın çekim görüntüsü

( Google Earth) ... 69 Harita 12: Uğurlu – Zeytinlik Höyükte bulunan mimari yapılar (Kazı ArĢivi) ... 70 (Bina 1 – 2 – 3)

PLAN VE ÇĠZĠMLER LĠSTESĠ

Plan ve çizimler 1: Bina 2‟ nin izometrik çizimi (Kazı arĢivi) ... 71

Plan ve çizimler 2: Bina 1‟ in izometrik çizimi (Kazı arĢivi) ... 71

Plan ve çizimler 3: TaĢ duvar örme metodu düzgün yonu örneği ( Turhan,1997: 113 Ģek. 54) ... 72

Plan ve çizimler 4: TaĢ duvar örme metodu moloz örgü örneği ( Turhan,1997: 113 Ģek. 55) ... 72

Plan ve çizimler 5: TaĢ duvar örme metodu örneği ( Turhan,1997: 114 Ģek. 56) ... 73

Plan ve çizimler 6: TaĢ ev örneği - Zeytinliköy( Pasadeos, 1973) ... 73

Plan ve çizimler 7: Zeytinliköy‟den „‟L‟‟ planlı ev örneği ( Turhan,1997: 87 Ģek. 30‟ dan uyarlanmıĢtır.) ... 74

Plan ve çizimler 8: Fırın örneği( Turhan,1997: 100 Ģek. 42) ... 75

Plan ve çizimler 9: Zeytinliköy‟den iki katlı evin kesiti(Pasadeos, 1973) ... 76

Plan ve çizimler 10: Zeytinliköy‟den iki katlı giriĢ görüntüsü(Pasadeos, 1973) ... 77

Plan ve çizimler 11: Zeytinliköy‟den ev örneğinin boydan boya kesiti (Pasadeos, 1973) ... 78

Plan ve çizimler 12: Zeytinliköy‟den ev örneği - alt kat - (Pasadeos, 1973) ... 79

Plan ve çizimler 13: Zeytinliköy‟den ev örneği - üst kat - (Pasadeos, 1973) ... 80

Plan ve çizimler 14: Kırma ve BeĢik çatı örnekleri( Turhan,1997: 117 Ģek. 57) ... 81

Plan ve çizimler 15: Dam mimarisi örneği( Turhan,1997: 182 Ģek. 133) ... 82

Plan ve çizimler 16: Tepeköy‟den dam örneği( Turhan,1997: 185 Ģek. 136) ... 83

Plan ve çizimler 17: Zeytinliköy‟den dam mimarisi örneği ( Turhan,1997: 183 Ģek. 134) ... 84

Plan ve çizimler 18: Ġki katlı dam mimarisi örneği ( Turhan,1997: 184 Ģek. 135) ... 85

Plan ve çizimler 19: A tipi dam mimarisi örneği( Turhan,1997: 186 ) ... 86

Plan ve çizimler 20: B tipi dam mimarisi örneği( Turhan,1997: 187 ) ... 86

Plan ve çizimler 21: C tipi dam mimarisi örneği( Turhan,1997: 187 ) ... 87

RESĠMLER LĠSTESĠ

Resim 1: Neolitik döneme ait Bina 2 yapısı (Kazı arĢivi) ... 89

Resim 2: Kalkolitik dönem III. evreye ait Bina 3 yapısı(Kazı arĢivi) ... 90

Resim 3: Kalkolitik dönem II. evreye ait Bina 1 yapısı(Kazı arĢivi) ... 91

Resim 4: Kalkolitik dönem II. evreye ait Bina 1 yapısı duvarları ve duvarlarda kullanılan devĢirme malzeme (Kazı arĢivi)... 92

Resim 5: Kalkolitik dönem II. evreye ait Bina 1 yapısı içindeki payanda ve söve taĢı (Kazı arĢivi) ... 92

Resim 6: TaĢ duvar örme metodu olan düzgün yonu ile yapılmıĢ duvar – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 93

Resim 7: TaĢ duvar örme metodu olan moloz örgü ile yapılmıĢ duvar – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 93

Resim 8: Mekânın dengesini sağlamak için köĢelere konan büyük, dar ve uzun taĢlar – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 94

Resim 9: Duvar kalınlığını gösteren yapı örneği – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 94

Resim 10: TaĢ döĢeli yol örneği – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 95

Resim 11: Fırın örneği – Zeytinliköy (A. Sönmez – Ferhan Büyükyörük) ... 96

Resim 12: Evin alt katında bulunan küp örneği – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 97

Resim 13: Çatı örneği – Zeytinliköy (A. Sönmez ) ... 97

Resim 14: Çatıdaki kiremitlerin rüzgârdan uçmaması için konan taĢlar – Dereköy ve Zeytinliköy (A. Sönmez ve E. Nejat Yücel ) ... 98

Resim 15: HarpuĢta örnekleri – Zeytinliköy ve Cugura Kırsal alanı (A. Sönmez ve E. Nejat Yücel ) ... 99

Resim 16: Kayrak taĢı kullanım alanlarından bazı örnekler – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 100

Resim 17: Cugura Kırsal alan yakınında bulunan dere ve mimaride kullanılan dere taĢları ( E. Nejat Yücel ) ... 101

Resim 18: Kırsal alanda bulunan tek ve iki katlı evler – Cugura Kırsal alanı( E. Nejat Yücel) ... 102 Resim 19: Kırsal alanda bulunan örnek ev – Cugura Kırsal alanı( E. Nejat Yücel) 103

Resim 20: Kırsal alanda bulunan ocak ve fırın örneği – Cugura Kırsal alan (E. Nejat Yücel) ... 104 Resim 21: Kırsal alanda bulunan harman örnekleri - Cugura Kırsal alan (E. Nejat Yücel) ... 105 Resim 22: DevĢirme malzeme kullanım örnekleri – Zeytinliköy (A. Sönmez) ... 106 Resim 23: Uğurlu – Zeytinlik yerleĢiminde duvar diplerinde bulunan kayrak taĢları (Kazı ArĢivi) ... 107

KISALTMALAR LĠSTESĠ

a.g.e. : Adı geçen eser a.g.m. : Adı geçen makale bkz. : Bakınız cm. : Santimetre ºC : Derece çev. : Çeviren DSĠ : Devlet Su ĠĢleri dpn. : Dipnot ed. : Editör eds. : Editörler fig. : Figür GB : Güneybatı KD : Kuzeydoğu km : Kilometre km² : Kilometre kare m. : Metre m² : Metre kare M.Ö : Milattan önce M.S : Milattan sonra s. : Sayfa Ģek. : ġekil TTK : Türk Tarih Kurumu res. : Resim vb. : Ve benzeri yak. : YaklaĢık yy. : Yüzyıl

1. GĠRĠġ

1.1 Amaç

“Gökçeada Geleneksel Mimarisinin Uğurlu – Zeytinlik Höyük Mimarisinin Yorumuna Katkısı” baĢlıklı bu tez çalıĢması ile günümüzden 8500 yıl öncesine tarihlendirilen Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢiminde yapılan kazılar sonucu ortaya çıkan taĢ mimarinin adada köy ve kırsal alan yerleĢimlerinde görülen yerel mimari ile karĢılaĢtırılması ve bu çalıĢma sonucunda ortaya çıkan veriler ile tarih öncesi yerleĢimde sadece temel kısımlarını bulabildiğimiz yapıların yorumuna katkı sağlanması amaçlanmıĢtır. Ayrıca bu çalıĢmayla tarih öncesi yerleĢim ile köy ve kırsal alan yerleĢimleri arasında mimari açıdan kültürel devamlılığın olup olmadığı sorgulanmaktadır.

Bu çalıĢma temelde etnoarkeolojik bir çalıĢma olup, adada yer alan mimari yapılar ile tarih öncesi dönemde yerleĢim görmüĢ olan Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢiminin mimari yapıları arasında paralellikler kurarak tarih öncesi yerleĢimin mimarisinin yorumlanmasına dayanmaktadır. Etnoarkeoloji terimi, etnoloji ve arkeoloji kelimelerinin birleĢtirilmesiyle oluĢmuĢtur. Etnoarkeoloji; günümüz toplumlarının yaĢamları içerisinde yer alan maddi kültür öğeleri ile arkeolojik veriler arasında bir benzeĢim kurarak, hem geçmiĢ toplumların maddi kültür kalıntılarını, hem de geçmiĢ toplumların sosyal, kültürel geliĢmelerinin yorumlanmasında katkıda bulunan bir alt disiplindir.1

Bu terim ilk kez 20. yüzyılın baĢlarında J. Fewkes isimli araĢtırmacının Amerikan yerlilerinin yaĢantısını incelemesi ile bilim çevrelerince tanınmıĢtır2

. Bu disiplin dünyada 1960‟li yıllarda ivme kazanmıĢtır. Ülkemizde Hamit Zübeyir KoĢay tarafından 1930‟lu yıllarda yapılan çalıĢmalar belki de ilk etnoarkeolojik çalıĢmalar

1 _{Aytekin Kalkan, Etnoarkeolojinin Anadolu‟da Uygulanabilirliği( Adnan Menderes Üniversitesi,}

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Aydın, 2009, s. 110.

2

olarak değerlendirilebilir3_{. 1950‟li yıllarda R. Naumann tarafından yapılan ve} ülkemizde “Eski Anadolu Mimarlığı” adı altında yayınlanan çalıĢması ülkemizde mimari konusunda yapılmıĢ ilk etnoarkeolojik analoji çalıĢması olmuĢtur4.

Etnoarkeoloji‟nin önemi 1960‟lı yıllarda Yeni Arkeoloji akımı ile ön plana çıkmıĢtır. Ülkemizde 1968 yılında baĢlanan Keban Barajı kurtarma projeleri ile gerçekleĢtirilen etnoarkeolojik çalıĢmalar bu dalın ülkemizde de geliĢmesine öncülük etmiĢtir. 1970‟de D. Kuban, 1971 yılında A. Alpöge‟nin Keban projesi kapsamında Altınova bölgesinde yaptığı kırsal alan mimarisi çalıĢmaları önemlidir5

. E.W. Peters‟ın 1972 yılında Elazığ NorĢuntepe Erken Tunç Çağ yerleĢiminde bulunan evler ile Altınova bölgesinde yer alan köy evlerinin karĢılaĢtırılması6

, bizim Gökçeada‟da gerçekleĢtirdiğimiz çalıĢmanın benzeridir. Aynı yıl D. French tarafından AvĢan Projesi kapsamında yapılan etnoarkeolojik çalıĢmaları da bölgedeki yerel mimarinin incelenmesi ve arkeolojik yerleĢim ile analoji kurulmasına dayanmaktadır7

.

Bizim Gökçeada‟da gerçekleĢtirdiğimiz çalıĢmanın bir benzeri de Elmalı ovasında Erken Tunç Çağı KarataĢ yerleĢimi kazılarında J.L. Warner tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir8

. Bu çalıĢma ile bölgedeki yerel mimari ile KarataĢ kazılarında bulunan Tunç Çağı yapıları teknik yönden karĢılaĢtırılmıĢtır. J. Yakar Anadolu‟nun etnoarkeolojisi ile ilgili çalıĢması ile Anadolu‟nun kırsal topluluklarının yaĢattığı geleneklerin geçmiĢin bir yansıması olduğunu ortaya koymuĢtur9

.

Bu tarz bir çalıĢma Gökçeada‟da ilk kez yapılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu çalıĢmamın ada sınırları içinde yapılacak benzer çalıĢmalara örnek olması da temennimizdir.

3 _{Turan Takaoğlu, „‟Etnoarchaeology in Turkey: A Historical Approach‟‟, Etnoarchaeological}

Investigations in Rural Anatolia 1, 2004, s. 15-37.

4 _{Rudolf Naumann, Eski Anadolu Mimarlığı, TTK, Ankara, 1985.} 5 _{Turan Takaoğlu, a,g,m., s. 15 – 37.}

6

Aytekin Kalkan, a,g,e., s. 114.

7 _{David French, „‟AfĢan Excavations‟‟, Keban Project 1970 Activities, Ankara, 1972, s. 55-62.} 8 _{J.L. Warner, Elmalı Karataş II. The Early Bronze Age Village of Karataş, Bryn Mawr, 1994.} 9 _{Jak Yakar, Anadolu‟nun Etnoarkeolojisi (çev. Selen Hırçın Riegel), Homer Yayınları, Ġstanbul,}

1.2 Yöntem

Bu tez çalıĢmamda, ilk olarak Gökçeada ve özellikle ada mimarisi hakkındaki kaynaklar ile Uğurlu – Zeytinlik Höyük kazısıyla ilgili yayınlar incelenmiĢtir. Gökçeada hakkındaki yayınlar içinde en çok baĢvurduğum Prof. Dr. Halime Hüryılmaz tarafından hazırlanan 2006 yılı basımlı “Kuzeydoğu Ege Denizi‟nin Rüzgârlı Bahçesi: Gökçeada” isimli kitap ile mimar Arzu Turhan‟ın 1997 yılında “Gökçeada Sivil Mimari Örnekleri Cephe Analizleri” baĢlıklı yüksek lisans tezi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi yayınları olarak 2008 yılında basılan “Gökçeada‟nın Değerleri” Sempozyum Kitabı ve Gökçeada Belediyesi tarafından 2002 yılında hazırlanan “Gökçeada YeĢil ve Mavinin Özgür Dünyası” isimli kitaptır. ÇalıĢmalarım sırasında adanın yerel mimarisinin en eski ve iyi korunmuĢ örneklerine sahip Zeytinliköy‟deki binalar ile Yeni Mahalledeki binalar incelenerek fotoğraflarla belgelenmiĢtir. Bunun yanında adanın kırsal alan yerleĢimlerinden olan Cugura‟ daki binalar incelenmiĢ, seçilen binaların planı çizilmiĢ ve fotoğrafları çekilmiĢtir. Son olarak, yazılı ve görsel kaynakların incelenmesi sonucunda ortaya çıkan veriler karĢılaĢtırılıp yorumlanmıĢtır.

Tezin birinci bölümünde yüksek lisans tez çalıĢmamın amacı ve yöntemi üzerinde durulmuĢtur. Ġkinci bölümde okuyucunun Gökçeada‟yı daha iyi tanıması için Gökçeada‟nın konumu, jeolojik özellikleri, iklimi ve bitki örtüsü, adının kökeni, köyleri, nüfusu, adada yapılan arkeolojik çalıĢmalar gibi Gökçeada ile ilgili genel bilgilere yer verilmiĢtir. Üçüncü bölümde Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢimi ve özellikle yerleĢimin mimarisi hakkında bilgiler yer almaktadır. Dördüncü bölümde ada sınırları içerisinde yer alan köy ve kırsal alan Cugura yerleĢimindeki ev mimarisi ayrıntılı Ģekilde anlatılmıĢtır. BeĢinci bölümde Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢiminde bulunan mimari ile adadaki köy ve özellikle kırsal alan yerleĢimi olan Cugura‟ deki evler karĢılaĢtırılmıĢ, aralarındaki benzerlik ve farklılıklar üzerinde durulmuĢtur. ÇalıĢmanın son bölümü olan Altıncı bölüm sonuç kısmını oluĢturmaktadır.

2. GÖKÇEADA HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER

2.1 Gökçeada’nın Konumu

Gökçeada, Kuzeydoğu Ege denizinde 25 40‟ 06‟‟ – 26 01‟ 05‟‟ doğu boylamları ile 40 05‟ 12‟‟ – 40 14‟ 18‟‟ kuzey enlemleri arasında bulunmakta olup, Çanakkale‟nin nüfusu en az olan ikinci ilçesidir.10

(Harita 1) Adanın doğusunda Gelibolu Yarımadası, kuzeyinde Marmara Bölgesinin Trakya Bölümü, kuzeybatısında Semadirek (Samothrake) Adası, güneybatısında Limni (Lemnos) Adası, güneydoğusunda ise Bozcaada (Tenedos) yer almaktadır.

Gökçeada, Gelibolu yarımadasına 11 mil (yak. 17.6 km), Limni adasına 10 mil (yak. 16 km), Semadirek adasına ise 12 mil (yak. 19.2 km) uzaklıkta olup, 285,5 km²‟lik yüz ölçüme sahip Türkiye‟nin en büyük adası unvanına sahiptir.11 Ada‟nın doğu – batı yönündeki uzunluğu 29,5 km, kuzey – güney uzunluğu 13 km olup, kıyı Ģeridi uzunluğu ise 95 km‟dir.12

Gökçeada, Türkiye‟nin en batı noktasında yer almasından dolayı güneĢ en son adanın batı ucunda yer alan Ġnce Burun (Avlaka)‟dan batmaktadır. Ada, tatlı su yoğunluğu bakımından Ege adaları içinde dördüncü Türkiye‟deki adalar içinde ilk sırada yer almaktadır.

10

Halime Hüryılmaz, Kuzeydoğu Ege Denizi‟nin Rüzgârlı Bahçesi: Gökçeada, Gökçeada Belediyesi Yayınları, Çanakkale, 2006, s. 2.

11 _{Erol Saygı, Gökçeada, Gülermat Matbaacılık, Ġzmir, 2010, s. 5; Eylem Aktepe, Gökçeada Rehberi,}

47 Numara Yayıncılık, Ġstanbul, 2009, s. 8.

12

2.2 Coğrafi, Fiziksel ve Jeolojik Özellikleri

Gökçeada, volkanik bir adadır. Adanın % 77‟si dağlık alan, % 12‟si engebeli arazi ve % 11‟i ovalardan oluĢmaktadır. Ada‟nın en yüksek noktaları 673 m. ile Doruktepe ve 638 m.‟yi bulan Ulukaya Tepesidir.13

(Harita 2 – 3)

Ada, güneybatıda yer alan Kefalos yarımadası dıĢındaki bölgelerde, eğimli topografyaya, ani artıĢlar gösteren ve derin vadilerin bulunduğu bir yapıya sahiptir. Adanın en önemli akarsuyu 13 km. uzunluğundaki Büyükdere‟dir. Güney – kuzey doğrultuda akan bu derenin denize döküldüğü kısmında oldukça geniĢ bir düzlük oluĢmaktadır. Adanın 8 km. uzunluğundaki ikinci büyük deresi ise adanın batısında bulunan ve güneybatı doğrultusunda akan Ballıdere (Hrapo)'dir. Büyükdere ve Ballıdere adayı kuzey-batı ve doğu-güneydoğu olmak üzere iki bölgeye ayırır. Kuzey-batı bölgede Goro dağları ve uzantıları, Doğu-güneydoğu bölgede ise Kastro dağları ve uzantıları vardır. Goro dağları ve uzantılarının en yüksek tepeleri Goro Tepe (620 m.), Tepeköy Tepe (678 m.), Kastro dağları ve uzantılarının en yüksek tepeleri ise Kastro (500 m.), Bademli Tepe (450 m.), AraĢi Tepe (422 m.) dir. Adanın kuzey kıyılarında ise diğer kıyılara göre daha dik falezler ve derin koylar yer almaktadır.14

Adanın güney batısı Kefalos yarım adası adanın en düz kısmıdır. Burada 1 km. geniĢliğinde ve yaklaĢık 1 m. derinliğinde Tuz Gölü de yer almaktadır.

Adanın jeolojisine baktığımızda en eski Sedimanter formasyonları Eosen, kalker ve filiĢ‟lerdir. Paleozoyik yaĢlı metamorfik bir temel üzerine Eosen ve Oligosen yaĢlı kırıntılı kayalar gelmektedir. Bu kırıntılı fasiyes çökelimini sürdürürken, bölgede karasal bir volkanizmanın, Geç Oligosen-Geç Miyosen zaman aralığında hüküm sürdüğü, kendisinden yaĢlı birimleri keserek yerleĢtiği görülmektedir. Geç Miyosen yaĢlı yatay konumlu çökeller ve Kuvaterner yaĢlı

13 _{Okan YaĢar, „‟Turizm Coğrafyası Açısından Bir AraĢtırma: Gökçeada(Ġmroz)‟‟, Fırat Üniversitesi}

Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, Elazığ, 2006, s. 10.

14 _{Mehmet Akartuna, „‟Ġmroz Adasında Bazı Jeolojik MüĢahedeler‟‟, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni,}

alüvyonlar alttaki tüm birimleri örtmektedirler.15

Gökçeada‟da görülen kaya çeĢitleri oluĢum sırasına göre liste halinde tabloda gösterilmiĢtir. (Tablo1)

TaĢ cinsi Sediment Konglomera KumtaĢı ġale Marl KireçtaĢı Metamorfik ġist phyllite Volkanik Andezit Riyolit

Tablo 1: Gökçeada‟da bulunan taĢ çeĢitleri

Adanın kıyı Ģekillerine baktığımızda kuzey ve güney kıyıları farklı özellikler taĢımaktadır. Sert rüzgârlar ve deniz dalgaları kuzey kıyılarda falezlerin geliĢimini yavaĢlatmaktadır. Kum taĢlarının gösterdiği direnç farklılığına bağlı olarak, adanın kuzeydoğu sahili girintili ve çıkıntılıdır. Volkanik kayaçların yoğunluk kazandığı orta ve batı kıyı kesimlerinde ise düzgün görünen kıyı çizgisi, akarsular tarafından oyularak kesintiye uğratılmaktadır. Adanın güney kıyıları kuzey kıyılarına göre daha girintili çıkıntılıdır.16

Gökçeada‟nın ada haline gelmesi Holosen dönemi baĢlarında olmuĢtur. Pleistosen‟in (buzul çağı) sonlarında, günümüzden 20,000 - 18,000 yıl önce deniz seviyesinin bugünkünden -120 m. kadar alçakta bulunuyordu. Gökçeada‟da dâhil olmak üzere Anadolu kıyılarına yakın tüm adalar ana kara ile birleĢik konumdaydı. Holosen baĢlarından itibaren buzulların erimesi sonucu deniz seviyeleri yükselmeye baĢlamıĢtır ve günümüzden yaklaĢık 6000 yıl önce bugünkü seviyesine ulaĢtığı bilim

15

Mehmet Akartuna, a,g,m., s. 10 – 11; Süha Özden, Özkan AteĢ, Fırat ġengün, Ġ. Onur Tunç, Oya Türkdönmez, Deniz ġanlıyüksel, Mustafa Avcıoğlu, Can Ertekin, “Gökçeada‟nın Jeolojik Özellikleri”, Ali Akdemir, Osman Demircan, Selehattin Yılmaz, Turan Takaoğlu, Cengiz Akbulak (eds), Gökçeada Değerleri Sempozyumu, Çanakkale, 2008, s. 47 - 57.

16

insanları tarafından tahmin edilmektedir.17

Holosen öncesi –120 metredeki bir taban seviyesine göre Ģekillenen kıyılar ve akarsu vadileri yükselen deniz suyu altında kalmıĢtır. ( Harita 4)

Gökçeada da bir Tunç çağı yerleĢimi olan Yeni Bademli Höyük çevresindeki Jeomorfolojik – Paleocoğrafik geliĢimini anlamak amacıyla Ege Üniversitesi‟nden Doç. Dr. E. Öner ve ekibi tarafından Büyükdere vadisinde gerçekleĢtirilen alüvyon delgi sondajları, Holosen dönemden önce Büyükdere vadisinin bugünkü taban seviyesinden 35 m.‟yi aĢan bir derinliğe sahip olduğunu göstermiĢtir. Holosen dönemde deniz seviyesinin yükselmesiyle vadide dar ve uzun bir koy oluĢmuĢtur.18

(Harita 5) Daha sonra baĢta Büyükdere olmak üzere derelerin taĢıdığı alüvyonlar, güneyden kuzeye doğru bu koyu hızla doldurmaya baĢlamıĢtır.

Adanın tektonik hareketlerine baktığımızda, adada Eosen ve Oligosen tabakaları kuzey – doğu doğrultusunda birlikte kıvrılmıĢlardır. Bunlar kuzeydoğu Gelibolu yarımadasına oradan güney Ergene'ye doğru, güneybatıda ise Limni adasına doğru uzanmaktadırlar.19

Adanın güneydoğusunda yer alan Tuz Gölü de bu fay hareketleri sonucu oluĢmuĢtur.

Adanın kuzeydoğusunda linyit, orta dağlık kesiminde pirit ve granit gibi madenlerin bulunduğu bilinmektedir.20 Ada maden bakımından fakirdir. Kuzu Limanı civarındaki Oligosen dönem yarmalarında ve kuzeybatıda Misade mevkiinin kuzeyinde Eosen dönem katmanlarında kömür tabakalarına rastlanmıĢtır.21

17_{Ertuğ Öner, „‟Gökçeada Kıyılarında Holosen Deniz Seviyesi ve Kıyı Çizgisi DeğiĢmeleri‟‟,}

Türkiye‟nin Kıyı ve Deniz Alanları III. Ulusal Konferansı, Türkiye Kıyıları 01 Konferansı Bildiriler Kitabı, Ġstanbul, 2001, s. 784; Kurt Lambeck, „‟Sea-Level Change and Shore-line Evaluation in

Aegean Greece since upper Palaeolithic Time,‟‟ Antiquity 70, 1996, s. 588–611.

18

Ertuğ Öner, a.g.m., s. 785.

19 _{Mehmet Akartuna, a,g,m., s. 13.}

20 _{Ata Atalay, Gökçeada İçin Bir Kaynak Yönetim Modelinin Geliştirilmesi(Ankara Üniversitesi, Fen}

Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, BasılmamıĢ Doktora Tezi),Ankara, 2008, s. 60.

21

2.3 Ġklimi ve Bitki Örtüsü

Gökçeada iklim tipi olarak Akdeniz iklim tipi içerisinde yer almakta, gösterdiği iklim özelliklerine göre “Marmara GeçiĢ iklimi” tipi içinde değerlendirilmektedir.22

KıĢlar Akdeniz iklimine göre soğuk ve yağıĢlı geçmektedir.23

Yazları buharlaĢmanın az olması nedeniyle adada kuraklık fazla değildir.24

Adadaki istasyonun verilerine göre; Temmuz ve Ağustos aylarının ortalama sıcaklığı 24,4ºC‟dir. Sözü edilen aylar aynı zamanda ortalama en yüksek sıcaklıkların gerçekleĢtiği aylardandır. Bu iki ayın ortalama en yüksek sıcaklığı 29,3 ºC‟dir. Ayrıca Haziran-Eylül döneminde aylık ortalama düĢük sıcaklıklar 17,3 ºC‟nin altına düĢmez. Söz konusu dönemde aylık ortalama sıcaklıkların 25ºC‟yi aĢmaması, bağıl nemin % 58-59 seviyesinde kalmasına neden olmaktadır. Bağıl nem, hava sıcaklığının 30ºC‟yi aĢtığı günlerde nemin fazla olması adada yaĢayan insanları bunaltmaktadır.25

Gökçeada en yüksek sıcaklıklar Temmuz ayında görülürken, en düĢük sıcaklıklar Ocak – ġubat ayında görülmektedir26

.

Gökçeada coğrafi konumu nedeniyle rüzgârlara açık bir konumdadır ve genellikle Poyraz ile Lodos rüzgârları adada etkindir. Gökçeada, Ege adalarının üzerinden geçen kuzey-güney yönünde esen rüzgâr koridoru üzerinde yer almaktadır.27

Bu durum, adada özellikle kıĢ aylarında vapur seferlerini aksatmaktadır. Ayrıca adanın bu özelliği mitolojiye konu olmuĢ ve mitolojiye Gökçeada „‟Rüzgârlı Ada‟‟ olarak geçmiĢtir28

.

Gökçeada da Akdeniz ikliminin görülmesinden dolayı, bitki örtüsü de bu iklime göre ĢekillenmiĢtir. Gökçeada‟nın yüksek kesimlerinde görülen genel bitki

22 _{Okan YaĢar, a.g.m., s. 6.} 23

Adanın Akdeniz iklim özelliklerini bire bir yansıtmamasının nedeni: Adanın bulunduğu enlemle ilgilidir. Ada kuzeyde yer almaktadır.

24 _{Lerzan Yetim Erdinç, Gökçeada ve Bozcaada‟nın Doğal ve Kültürel Peyzaj Özelliklerinin}

Belirlenmesi Koruma ve Geliştirme Olanakları (Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj

Mimarlığı Anabilim Dalı, BasılmamıĢ Doktora Tezi), Ankara, 2008, s. 115.

25_{Okan YaĢar, a.g.m., s. 6.} 26

Okan YaĢar, a.g.m., s. 6.

27_{Lerzan Yetim Erdinç, a.g.e., s. 115.} 28 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 17.}

örtüsü Kızılçam (Pinus brutia Ten.), MeĢe (Quercus), Zeytin (Olea europeae),

KocayemiĢ (Arbutus unedo), Böğürtlen (Rubus fruticocus), Geven (Astragalus sp.), Kekik (Thumis sp.), Ahlat (Pyrus elaegnifoia), Ilgın (Tamarix sp.) ve Maki ‟dir. 29

Daha alçak kesimlerde ise; doğal çayır otlakları, Geven (Astragalus sp.) ve çeĢitli türde odunsu bitkiden oluĢmuĢ mera alanları yer almaktadır. Adanın orta ve kuzey kesimleri bitki örtüsü bakımında bakir bir alan görünümündedir.30

Adada orman yoğunluğu özellikle adanın batı tarafında Dereköy ve Uğurlu çevresindedir. (Harita 6)

2.4 Ġsminin Kökeni

Ġmbros adı Hellence değildir. M.S. 5. yy. sonlarında yaĢayan Bizanslı Stephanos adanın Trakya adası olduğunu, Kar dilindeki ismi Ġmbramos olan Hermes‟in kutsal adası olduğunu söyler31

. Eskiden Trakya veya Aiolia adaları arasında gösterilen Gökçeada‟da bulunan kitabelerde I(MBP) OY veya IMBPΏI Ģeklinde rastlanılan adanın ismi, sikkelerde MBROY olarak geçmektedir. Antik dönem yazarlarından Plinius adadan, Imbrus veya Imbros adıyla bahsetmektedir.32

Hellen mitolojisinde de Gökçeada‟dan bahsedilmektedir. Ġmroz ve Semadirek arasında Akhilleus‟un annesi Thetis‟in sarayı olduğuna inanılmaktaydı.33 Homeros‟un Ġlyada‟sında, Deniz tanrısı Poseidon‟un kanatlı atlarının barındığı ahırların Bozcaada ve Gökçeada arasında olduğunu yazmaktadır. (Ġlyada 13.32-35)34

29 _{Lerzan Yetim Erdinç, a.g.e., s. 121.} 30_{Lerzan Yetim Erdinç, a.g.e., s. 121.} 31

Çiğdem Özbek, „‟Antik Çağda Gökçeada‟‟, Ali Akdemir, Osman Demircan, Selehattin Yılmaz, Turan Takaoğlu, Cengiz Akbulak (eds), Gökçeada Değerleri Sempozyumu, Çanakkale, 2008, s. 60.

32 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 44.}

33 _{Çiğdem Özbek, a.g.m., s.59; Azra Erat,Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 2007, s. 252.} 34 _{Homeros, İlyada (çev. A. Erhat – A. Kadir), Can Yayınları, Ġstanbul, s. 302.}

„‟Denizin diplerinde, ta uçurumlarda,

Tenedos‟la kayalık İmros arasında Bir mağara vardır, geniş, kocaman.

Durdurdu orda atları Poseidon, yeri sarsan.

Çözdü arabadan, tanrısal yemlerini koydu önlerine, Bağladı ayaklarına altın zincirler,

Bunlar kırılmaz, çözülmez zincirlerdi,

Efendileri gelene dek ayrılmazlardı oradan.‟‟

Troia destanında Ġmrozluların, Troyalılara olan büyük sadakatinden söz edilmektedir. Yunanlı kahraman Akhilleus tarafından esir edilen ve daha sonra Limni adasına köle olarak satılan Troia Prensi Lycaon, Ġmroz Kralı Etion tarafından büyük miktarda para ödenerek kölelikten kurtarılmıĢtır.35

Osmanlı döneminde kayıtlarda Ġmroz olarak geçen ada, Gökçeada ismini 29 Temmuz 1970 yılında 8479 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle almıĢtır.36

2.5 Köyleri

Adada var olan eski Rum köyleri ve yeni kurulmuĢ olan Türk köyleri olarak ada köyleri iki bölümde incelenebilir. Adada 6 tane Rum köyü ve 5 tane Türk köyü bulunmaktadır. Adada merkez dâhil toplam 11 köy bulunmaktadır. ( Harita 7 – Tablo 2)

35 _{H. Rıdvan Yurtseven, Gökçeada: Sıradan İnsan Öyküleri, Detay Yayıncılık, Ankara, 2006, s. 3.} 36 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 45; Selver Özözen Kahraman, „‟ GeçmiĢten Günümüze Gökçeada‟da}

RUM KÖYLERĠ TÜRK KÖYLERĠ

MERKEZ (Panayia) YENĠ BADEMLĠ

ESKĠ BADEMLĠ (Gliki) UĞURLU

KALEKÖY (Kastro) ġAHĠNKAYA

ZEYTĠNLĠ( Aya Todori) ġĠRĠNKÖY

TEPEKÖY (Agridia) EġELEK

DEREKÖY (Skinudi)

Tablo 2: Ada köyleri

2.5.1 Rum Köyleri

Merkez (Panayia)

Eski adı Panayia olan ilçe merkezi ada nüfusunun çoğunluğunu barındırmaktadır. Adanın en eski yerleĢim yerlerinden biridir ve zamanında denizden gelecek tehlikelerden korunmak için adanın tam ortasında kurulmuĢtur. Ada merkezinde üç mahalle Çınarlı Mahallesi, Fatih Mahallesi ve Yeni Mahalle bulunmaktadır.37

Özgün yapı ve sokak özelliklerini belirli oranda kaybeden ilçe merkezinde tarihi yapılar yer almaktadır. Bunlar; Panagia Kilisesi, Metropolitliğe ait bina, Agia Barbara Kilisesi, Merkez Camii, Fatih Camii ve ÇamaĢırhanelerdir.38

Günümüzde merkezdeki yapılar ada mimarisine uygun yapılmakla birlikte, 1980‟lerde inĢa edilen Yeni Mahalledeki toplu konutlar ilçe merkezinin tarihi dokusunun dıĢında modern bir Ģekilde yapılmıĢlardır.39

37 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 21; Eylem Aktepe, a.g.e., 36.} 38 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 21 - 22.}

Eski Bademli (Gliki)

Eski Bademli 100 – 200 m. arası bir yüksekliğe kurulmuĢ bir yamaç köyüdür.40

Köy Büyükdere vadisine hâkim bir tepede kurulmasından dolayı adanın

balkonu olarak nitelendirilmektedir. Köy adını etrafını saran badem ağaçlarından

almıĢtır.

Eski Bademli köyü, koruma altında bulunan dört Rum köyünden biridir. Köy adanın 160 haneli en küçük köyüdür. Köyde, Meryem Ana Kilisesi, Cumhuriyet Ġlköğretim Okulu, tarihi Dimitri Kahvehanesi ve çınar ağacı, çamaĢırhane, zeytin imalathanesi ve sulama havuzları yer almaktadır. 41

Kaleköy (Kastro)

Adanın en eski köyüdür. Köy kıyıya yakın kayalık bir tepenin eteklerinde kurulmuĢtur.42

Kalesinden dolayı Kastro olarak geçmektedir. Antik Imbros kentinin burada olduğu bilinmektedir43_{. Görülebilen kale kalıntıları Bizans dönemine aittir.}

Kale harici köyde yer alan önemli yapılar Agia Maria Kilisesi (eskiden Metropolitan kilise unvanı varmıĢ), tarihi çeĢmedir44

.

Zeytinliköy (Aya Todori)

17. yüzyılda kurulan köy, adanın en eski yerleĢim yerlerinden biridir. Köy, Büyükdere vadisinin geniĢleyip ovaya açıldığı batı yamacında kurulmuĢtur.45

39 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 21 - 22.}

40 _{Selver Özözen Kahraman, „‟ GeçmiĢten Günümüze…, s. 31.} 41

Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 26;Eylem Aktepe, a.g.e., s. 36 – 37.

42 _{Selver Özözen Kahraman, „‟ GeçmiĢten Günümüze…, s. 31.}

43 _{Robert Ousterhout - Winfried Held, „‟Imbroz/Gökçeada 1998,‟‟ XVII. Araştırma Sonuçları}

Toplantısı I, Ankara, 2000, s. 123 - 136

44

Ortodoks Rum Patriği I. Bartholomeos 1940 yılında burada doğmuĢtur. Adanın en eski kilisesi olan 1780 tarihli Agios Georgios Kilisesi, bu köyde bulunmaktadır.

Tepeköy (Agridia)

250 – 300 m. arası yüksekliğe kurulmuĢ olan köy, adanın en yüksek noktaya kurulmuĢ köyüdür. Eski ismi ”küçük tarlalar‟‟ anlamına gelmektedir. Koruma altına alınmıĢ olan köy volkanik Aya Dimitri tepesinin yamacına kurulmuĢ olup, Osmanlı arĢivlerinde gözetleme yeri olarak geçmektedir.46

Köyde iki zeytinyağı imalathanesi, iki çamaĢırhane, iki sabun imalathanesi, bir dokuma atölyesi, harman yeri iĢlevi gören ve içinde bir Ģapelin de bulunduğu mezarlık alanı, 1832 tarihli Evangelismos Teotoku Kilisesi önemli mekânlardır47

.

Dereköy (Skinudi)

Büyükdere vadisinin kuzey yamacına kurulmuĢ olan köy, diğer Rum köyleri gibi yamaç köyüdür.48

Dereköy adanın batı kısmında yer alan tek Rum köyü olup, zamanında 1950 hane ile hem adanın hem de Türkiye‟nin en büyük ve kalabalık köyüydü. Köy, TaĢlar (Halakas), Tepecik (Vumari), Aya Virini olmak üzere üç mahalleden oluĢmaktadır. 49

Köy yapıları günümüze kadar sağlam bir Ģekilde gelmiĢtir. Köyde Cumhuriyet dönemine ait bir Ġlkokul (Bu Ġlkokul günümüzde hotel olarak hizmet vermektedir.), üç zeytinyağı imalathanesi, adanın en büyük çamaĢırhanesi, Panagia

45

Eylem Aktepe, a.g.e., s. 41; Selver Özözen Kahraman, „‟ GeçmiĢten Günümüze…, s. 31.

46 _{Selver Özözen Kahraman, „‟ GeçmiĢten Günümüze…, s. 31; Eylem Aktepe, a.g.e., s. 42.} 47 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 32;Eylem Aktepe, a.g.e., s. 43 – 44.}

48 _{Selver Özözen Kahraman, „‟ GeçmiĢten Günümüze…, s. 31.} 49

Kilisesi, Agia Maria Kilisesi önemli yapılardır. 50 Dereköy yakınlarındaki Orta Çağ‟ dan kalma Paleokastro kalesi yer almaktadır.

2.5.2 Türk Köyleri

Ada‟ya 1970 yıllarından itibaren devlet tarafından Anadolu‟nun çeĢitli kentlerinden getirilmiĢ olan insanların yerleĢmesi için kurulmuĢ köylerdir. Bu köyler Rum köylerinin aksine düz alanlara kurulmuĢtur. Planlı ve düzenli tek tip köylerdir.51

ġahinkaya Köyü

ġahinkaya, Gökçeada‟nın ilk iskân köyüdür. 1973 yılında Trabzon‟un Çaykara ilçesinden getirilen vatandaĢlar tarafından kurulmuĢtur. Ġlk baĢlarda 312 kiĢinin yaĢadığı köyde günümüzde bu sayı çok azalmıĢtır. Bu köyün terk edilme sebepleri; kuzeyli rüzgârlara açık olması ve elveriĢsiz konumu olarak özetlenebilir.52 Köy diğer Türk köylerinin aksine dik bir yamaca kurulmuĢ tipik bir Karadeniz köyüdür.

Yeni Bademli Köyü

Bu köy, Eski Bademli köyünün aĢağısında yer alan düzlüğe 1984 yılında Isparta‟dan 93 çiftçi ve Karadeniz bölgesinden 25 balıkçı ailenin getirilmesiyle kurulmuĢtur.53

50

Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 33 – 34; Eylem Aktepe, a.g.e., s. 44.

51_{Selver Özözen Kahraman, „‟ Gökçeada‟da Göçlerin Nüfus GeliĢimi ve DeğiĢimi Üzerine Etkileri‟‟,}

Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı 3 (2), 2005, s. 35.

52_{Eylem Aktepe, a.g.e., s. 47; Halime Hüryılmaz, a.g.e., 34; Selver Özözen Kahraman, „‟}

Gökçeada‟da Göçlerin …, s. 47.

53 _{Eylem Aktepe, a.g.e., s. 44;Selver Özözen Kahraman, „‟ GeçmiĢten Günümüze…, s. 37; Selver}

Uğurlu Köyü

Uğurlu köyü, merkezden 25 km. uzakta olup, adanın en batı ucunda kurulan köyüdür. Köy, devlet tarafından 1985 – 86 yılında Muğla – Milas Yörükleri ile Isparta ve Burdur illerinden getirilen 100 haneden oluĢan toplam 457 kiĢi ile kurulmuĢtur. Uğurlu adanın en kalabalık köyü olma özelliğine sahiptir.54

ġirinköy

150 haneli ġirinköy, 1992‟de inĢasına baĢlanan iskân köyüdür. 1999 yılında tamamlanıp 2000 Mart ayında yerleĢmeye açılan Türkiye‟nin en yeni köylerinden biri olan ġirinköy‟ün nüfusunun büyük bir kısmını bugün Bulgaristan göçmenleri (40 hane), Yatağan (6 hane) ve Erzurum‟dan gelen (20 hane) oluĢturmaktadır.55

EĢelek Köyü

Gökçeada‟da en son kurulan yerleĢim birimlerinden biri olan köy Aydıncık mevkiindedir. Çanakkale‟nin Biga ilçesinde DSĠ tarafından yapılan Bakacak Barajı inĢaatından etkilenen EĢelek köyündeki 55 haneden oluĢan 170 kiĢi, 2510 sayılı Ġskân Kanununa göre tarımsal iskân projesi kapsamında kurulmuĢ olan ve aynı adla anılan EĢelek köyüne getirilmiĢlerdir.56

54_{Eylem Aktepe, a.g.e., s. 47; Selver Özözen Kahraman, „‟ Gökçeada‟da Göçlerin …, s. 47.} 55 _{Selver Özözen Kahraman, „‟ Gökçeada‟da Göçlerin… s. 47.}

2.6 Adanın Nüfusu

Ada nüfusu bilgilerine Osmanlı kaynaklarında adanın periyodik olmayan nüfus sayımlarına ulaĢmak mümkündür. Venedik kayıtlarına göre 1470‟li yıllarda adada yaklaĢık 3000 kiĢinin yaĢadığı belirtilirken, XVI. yüzyıl Osmanlı kayıtlarında ada hakkındaki ilk nüfus bilgileri 1519 tarihli defterde yer almaktadır. 1519 ve 1530 tarihli Osmanlı kayıtlarına göre adanın nüfusunun 2800 civarında olduğu tahmin edilmektedir. 1569 yılında nüfus artıĢ göstererek yaklaĢık 5000‟e kadar yükselmiĢtir. Gökçeada hakkında XVII. ve XVIII. yüzyıl nüfus sayımı kayıtlarında nüfus bilgilerine rastlanmamıĢtır. Ada II. Mahmut döneminde yapılan 1831 ilk Osmanlı nüfus sayımına göre Biga sancağına bağlı Ġmroz kazası olarak kaydedilmiĢ ama bu sayımda sadece erkek nüfus sayılmıĢtır.57

Ayrıca ada nüfusuna ait bilgileri adaya uğrayan bazı gezginlerin notlarında bulmaktayız. 19. yy.‟ ın ortalarında adayı ziyaret eden Blau ve Schlottmann ada nüfusunun 9.000 civarında olduğu, Cuinet ise adanın 13.716 kiĢilik toplam nüfusundan 13.587‟ni Ortodoks Rumların, 138‟ini ise Müslümanların oluĢturduklarını kaydetmiĢtir. Yirmi yıl sonra adaya gelen Baedeker Rum nüfusu‟ nun 9.100 kiĢiye düĢtüğünü yazmakla birlikte Müslüman nüfustan söz etmemektedir.58

Gökçeada‟da gerçek nüfus sayımı Cumhuriyet döneminde 1927 yılında yapılmıĢtır. Bu sayıma göre ada nüfusu 6.719 kiĢidir. Bu dönemden itibaren nüfus sayısında bazı dönemler iniĢler olmakla birlikte genel olarak ada nüfusu artıĢ göstermiĢtir. Nüfus artıĢları özellikle 1970 „li yıllardan sonra yaĢanmıĢtır. Bu dönemde adaya Anadolu‟nun çeĢitli kentlerinden (Muğla-Milas-Yatağan, Burdur-Bucak, Samsun, Siirt, Van, Iğdır, Çankırı, Diyarbakır, Trabzon, Ünye, Bingöl, Ġstanbul, Isparta, Çanakkale-Biga-Çan, Artvin, Bingöl, Erzurum) insanlar getirilmiĢtir. Bu insanlar eski ve yeni kurulmuĢ köylere yerleĢtirilmiĢtir.59

(Tablo 3)

57 _{Selver Özözen Kahraman, „‟ Gökçeada‟da Göçlerin …, s. 41.} 58 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 38.}

KÖYLER GETĠRĠLENLERĠN MERKEZLERĠ

YENĠ BADEMLĠ – 1984 ISPARTA, SAMSUN, GĠRESUN,

TRABZON

EġELEK ÇANAKKALE BĠGA ĠLÇESĠ

UĞURLU – 1984 MUĞLA, BURDUR, ISPARTA

DEREKÖY – KALEKÖY DOĞU ANADOLU BÖLGESĠ

ġĠRĠNKÖY BULGARĠSTAN TÜRKLERĠ

ġAHĠNKAYA – 1974 TRABZON’UN ÇAYKARA ĠLÇESĠ

Tablo 3: Adaya Anadolu‟nun çeĢitli yerlerinden getirilen vatandaĢların adanın hangi köylerine yerleĢtirildiğini gösteren tablo

2007 genel nüfus sayımına göre ilçe merkezi 6801, köyler 1871 olmak üzere adanın toplam nüfusu 8672 olarak hesaplanmıĢtır. 60

(Tablo 4)

5309

5504

5915

5447

2301

2444

2979

3225

7610

7948

8894

8672

0

5000

10000

1985

1990

2000

2007

ERKEK

KADI N

TOPLAM

Tablo 4: Ada nüfusu 1985 – 2007

60 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 38; Selver Özözen Kahraman, „‟ Gökçeada‟da Göçlerin …, s. 47;}

Ada nüfusunda genel olarak bir artıĢ gözlenmekle birlikte, adada yaĢayan Rum vatandaĢ sayısında ciddi azalmalar görülmektedir. Ada özellikle XX. yy.‟ la kadar Rumların yaĢadığı bir yerdi. 1967 yılında adada bulunan beĢ köyün muhtarı Rumlardan seçilmiĢtir. Günümüzde Tepeköy, Zeytinli ve Eski Bademli‟ nin muhtarları Rum‟dur. Bununla birlikte Tepeköy ve Zeytinli dıĢındaki köylerde Rumlar çok azalmıĢtır. Son 30 yıllık süreçte Rum nüfus oranında büyük bir azalma söz konusudur. Gökçeada‟da 1950‟de 6125 Rum ve 200 Türk bulunuyordu. 1960‟da 5487 Rum ve 289 Türk yaĢarken, 1970 yılında 2.600 Rum‟un yaĢadığı adada, 1985 yılında bu sayı 496 kiĢiye, 1997 sayımında 258 kiĢiye, 2000 sayımında 300 kiĢiye düĢmüĢtür. Günümüzde bu sayı 200 kiĢinin altına düĢmüĢtür. 61

(Tablo 5)

Tablo 5: Ada yaĢayan Rumların yıllara göre azalıĢını gösteren grafik

61

Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 38 – 39;Selver Özözen Kahraman, „‟ Gökçeada‟da Göçlerin …, s. 46.

YILLAR

NÜFUS

1970 - 75

4161

1980 - 85

1654

1990 - 97

579

2.7 Arkeolojik AraĢtırmalarının Tarihçesi

GeçmiĢte adada yapılan arkeolojik çalıĢmalar daha çok yüzey araĢtırmasına yönelik olmuĢtur. Günümüzde ise, adada sistematik kazılara baĢlanarak, ada geçmiĢi hakkında daha detaylı bilgiler edinilmektedir. Gökçeada hakkında ilk bilgileri 19. yüzyılda adaya gelen gezgin ve araĢtırmacılardan öğrenmekteyiz. Fakat yapılan araĢtırmalar çok ayrıntılı bilgiler sunmamaktadırlar.

19. yüzyılda Rahip B. Koutloumousianos adanın güneydoğu sahilinde Pyrgos‟ta yer alan kalıntıların Homeros‟un bahsettiği kente ait olduğunu ileri sürmüĢtür.62

Adayı ziyaret eden gezginlerden A. Conze, C. Fredrich, Ch. Picard ve A. J. Reinach adada yer alan Yunan, Roma ve Bizans dönemine ait kalıntılar hakkında bilgiler vermiĢlerdir63

.

1960‟lı yıllara kadar adada bilimsel bir araĢtırma olmamıĢtır. 1964 yılında N. Fıratlı tarafından gerçekleĢen yüzey araĢtırmasında adanın modern ve prehistorik yerleĢim yerleri ile antik kalıntıları incelenmiĢtir.64

1990 yılında yerel araĢtırmacı I. ve Y. Andreou çifti adadaki tarihöncesi ve tarihi dönemlerine ait kalıntıları inceleyerek yayınlamıĢlardır65

. Gökçeada‟da günümüze kadar sağlam kalmıĢ Antik ve Bizans dönemlerine ait anıtların belgelendirilmesi 1995, 1997 ve 1998 yıllarında R. Ousterhout ve W. Held tarafından yapılmıĢtır.66 Tarihi coğrafya araĢtırmaları çerçevesinde 1998 yılında M. H. Sayar tarafından adada yapılan epigrafik araĢtırmalarda Hellenistik, Roma ve Geç Bizans dönemine ait yazıtlar incelenmiĢtir.67

1996 yılında H. Hüryılmaz tarafından Yeni Bademli höyük kazıları baĢlatılmıĢtır. Adanın Prehistorik yerleĢmelerini ve komĢu kültürlerle iliĢkilerini

62 _{Halime Hüryılmaz, „‟ Gökçeada Arkeolojisi‟‟ H. Hüryılmaz (ed.), Gökçeada Yeşil ve Mavinin}

Özgür Dünyası, Gökçeada Belediyesi, 2002, s. 71.

63

Halime Hüryılmaz,‟‟ Gökçeada Arkeolojisi‟‟, s. 72.

64

Halime Hüryılmaz,‟‟ Gökçeada Arkeolojisi‟‟, s. 72.

65

I. Andreou ve Y. Andreou, "E Imvros sten Archaioteta", Archaıologıa 41, 1991, s. 92-100.

66 _{Robert Ousterhout – Winfried Helt, „‟ Ġmbros/Gökçeada 1997 Yüzey AraĢtırması‟‟, XVI.}

Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt I, Ankara, 1999, s. 61 – 74; Robert Ousterhout – Winfried Helt,

„‟ Ġmbroz/Gökçeada 1998‟‟, s. 123 – 136.

67 _{Mustafa Hamdi Sayar, „‟Doğu Trakya‟da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya araĢtırmaları,‟‟ XVII.}

anlamak için 1998-1999 yıllarında S. Harmankaya ve ekibi tarafından yapılan yüzey araĢtırmasında 11 yerleĢim saptanmıĢtır.68

Ada‟da yapılan araĢtırmalar en erken buluntuların Paleolitik Çağa ait olduğunu göstermiĢtir. Bu döneme ait buluntular adanın daha çok doğu kesiminde yoğunlaĢmıĢtır. Orta Paleolitik Çağ‟a tarihlenebilecek buluntular özellikle EĢelek Köyünün kuzeyinde Eksino yamacında ele geçmiĢtir.69

Aynı bölgede Peri ve Aydıncık mağaralarının giriĢlerinde de yontma taĢ aletler bulunmuĢtur70

. Bu taĢ aletler çok yıprandığı için taĢ aletlere bakarak tarihlendirme yapmak güçtür. ( Harita 8)

YerleĢik düzen, tarım ve hayvancılıktan oluĢan beslenme ekonomisi, yeni teknolojik geliĢmeler ve geniĢ çaplı ticaret gibi öğelerle karakterize edilen Neolitik Çağ‟a ait buluntular sadece adanın batısında yer alan Uğurlu-Zeytinlik71 yerleĢmesinden gelmektedir. Bu yerleĢmeden gelen en erken buluntular MÖ 6500 yıllarına tarihlenmektedir. Bu yerleĢim yeri hakkında ayrıntılı bilgi daha sonraki bölümde yer alacaktır.

Kalkolitik Çağın erken dönemlerine ait buluntular adada sadece iki yerleĢim yerinden bilinmektedir; Uğurlu ve ġirma. Bu iki yerleĢmeden gelen buluntular Batı Anadolu‟nun tipik Kumtepe IA-BeĢik Sivritepe malzemesi vermektedir. Kalkolitik Çağın geç dönemlerime ait malzeme sadece adanın güneyinde Pirgos yerleĢmesinde ele geçmiĢtir. 72

(Harita 8)

Adada Tunç çağında yerleĢmelerin sayısının arttığı gözlemlenmektedir. Bu döneme ait malzemesi bulunan yerleĢim yerleri Ģunlardır: Kuzu Liman‟ın 1 km. güneydoğusunda ve Çatalkaya dağının doğusunda yer alan Üçburun yerleĢimi, adanın kuzeydoğusunda yer alan (Bozburun) Tepe II, adanın doğu sahilinde yerleĢim

68 _{SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, „‟ Prehistoric Survey at Gökçeada, Turkey in 1999,‟‟}

Archaeological Reports, 1999 – 2000, s. 30.

69 _{SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a,g,m.,s. 30.} 70 _{SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a,g,m., s. 30.} 71 _{SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a.g.m., s. 31.} 72

merkeze 6,2 km. uzaklıkta ve Boz derenin hemen döküldüğü yerde yer alan Vaniyeri yerleĢimi, Vaniyeri yerleĢiminin yak. 500 m. kuzeyinde yer alan Kalamya ( Tepe I ) yerleĢimi, adanın doğusunda yer alan Ġncirlik kıyısı yerleĢimi, EĢelek köyünün 1 km. güneyinde yer alan ġirma yerleĢimi, Gökçeada ilçe merkezinin 2,3 km. kuzeybatısında, Büyükdere vadisinde yer alan Yenibademli ve önceki dönemlerden de bilinen Pyrgos ve Uğurlu yerleĢimleridir.73

( Harita 8)

Bu döneme ait yerleĢim yerlerinden sadece Yenibademli Höyüğün kazısı yapılmaktadır. Yenibademli höyük Gökçeada ilçe merkezinin 2,3 km. kuzeybatısında, Büyükdere vadisinde yer alır. Ġlk defa 1964 yılında N. Fıratlı tarafından saptanan bu höyükte, kazı çalıĢmalarına 199674

yılında baĢlanmıĢtır. Yenibademli‟nin boyutları 130 x 120 m.‟ dir. Vadi düzleminden 9 m., deniz seviyesinden ise 18 m. yüksekte olan bu yerleĢme alüvyonlu Büyükdere vadisinde 15.600 m²‟lik bir alanı kapsamaktadır.

Yenibademli höyük, Çanakkale Boğazının batısında Gökçeada (Imbros) ilçesinde bir Erken Tunç Çağı yerleĢmesidir.75

Yenibademli höyük‟e M.Ö. 3000 yıllarında kayalık zemin üzerine yerleĢilmeye baĢlanmıĢtır. Bu ilk yerleĢenler yerleĢimin etrafını surla çevirmiĢlerdir. Yapılan kazılar sonucu yerleĢimin doğu, güney ve batı yönlerinde sura ait kalıntılar saptanmıĢtır. Höyüğe giriĢ taĢ döĢeli rampadan sağlanmaktadır. Ġlk yerleĢen sakinlerin ana kayaya oyulmuĢ yuvarlak planlı barınaklarda yaĢadıkları saptanmıĢtır. Bu barınakların dıĢında dikdörtgen planlı, kerpiç duvarlı ve taĢ temeli yapılar karĢımıza çıkmaktadır. Bu yapıların daha çok konut amaçlı kullanıldığı düĢünülmektedir. Bu yapıların tabanları sıkıĢtırılmıĢ kil ile yapılmıĢ, üzerleri Erken Tunç Çağı Kuzeybatı Anadolu‟sunda kullanılan düz damla kapatılmıĢtır. Kazı alanında bu öneriyi destekleyen ahĢap dikme yuvaları bulunmuĢtur. Bu yapıların iç duvar uzunlukları ortalama 7.5 – 13.5 m. ve geniĢlikleri ise 3.0 – 5.0 m. arasında değiĢmekte olup, yapılarda basit ocaklar, armut ve at nalı

73 _{SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a.g.m., s. 28 – 33;Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 53 – 56.} 74_{Yenibademli höyük Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Halime Hüryılmaz}

baĢkanlığında kazı çalıĢmaları yürütülmektedir.

biçimindeki fırınlar yer almaktadır. 76

Savunma suru ile güvenliği sağlanmıĢ olan bu yerleĢmede, konutlar Ege'ye özgü olan uzun evlerden esinlenerek yapılmıĢlardır.77

Yenibademli'de, çanak – çömlek kültürü Denizsel Troia I kültürünün etkisi altındadır. Çark kullanılmadan elle yapılmıĢ olan çanak – çömlekler koyu renkli, astarlıdır. Bezemesiz yapılan örneklerin yanında, kazıma tekniğiyle yapılmıĢ paralel ve düz çizgiler, kabartma, boya ve ip baskı kapların üzerlerinde karĢımıza çıkmaktadır. YerleĢimde ele geçen kap formları arasında çanaklar, fincanlar, testiler ve pyksisler önemli yer tutmaktadır.78

GeliĢmiĢ taĢ endüstrisinin varlığı saptanan yerleĢimde, yerleĢenlerin besin ekonomisinin tarıma ve hayvancılığa dayandığı, yerleĢimde bulunan tahıl ürünlerinden ve hayvan kemiklerinden anlaĢılmaktadır. Dini inançları ortaya koyan ve değiĢik tipleri betimleyen insan figürinleri hem yerel sanat anlayıĢını, hem de komĢu kültürlerin etkisini göstermektedir. Kazı BaĢkanı H. Hüryılmaz madenciliğin yaygınlaĢmadığı bu kentte ele geçirilen bazı kap ve küçük buluntu örneklerinden yola çıkarak M.Ö. 3. binde Gökçeada'nın Ege kültür ağının dıĢında kalmadığını ifade etmektedir.79

76_{Halime Hüryılmaz, „‟ Erken Bronz Çağı‟nda Gökçeada – Yenibademli Höyükte Kent ve Kadın,‟‟}

Çanakkale – Troas VIII. Arkeoloji Buluşması, Çanakkale, 2011, s. 43 – 44; Halime Hüryılmaz, „‟

Gökçeada - Yenibademli Höyük: 5000 Yıllık bir YerleĢmede Sosyal YaĢam,‟‟ Sosyal Bilimler

Dergisi, Sayı 17, 2007, s. 87 – 89.

77

Halime Hüryılmaz, ‘’Yenibademli Höyük: Kuzeydoğu Ege Denizi‟nde Bir Erken Tunç Çağı YerleĢmesi‟‟, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı l, 2002, s. 27.

78 _{Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 59 – 60; Halime Hüryılmaz, „‟ Gökçeada - Yenibademli Höyük…, s.}

31 – 32; Halime Hüryılmaz, „‟ Erken Bronz Çağı‟nda Gökçeada…, s. 91.

79

3. UĞURLU – ZEYTĠNLĠK HÖYÜK

3.1 Konumu ve Kazı Tarihçesi

Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢimi adanın güneybatısında, Uğurlu Köyü‟nün 1 km. kuzeyinde yer alır. (Harita 9) Ġsa Tepesi‟nin eteklerine kurulan yerleĢim yaklaĢık 250x200 m. ölçülerinde olup, yayvan bir höyüktür. Uğurlu Köyü‟nden ilçe merkezine giden yol yerleĢimi ikiye bölmüĢtür. YerleĢim ilk olarak 1998 yılında S. Harmankaya‟nın adada yaptığı yüzey araĢtırmasında saptanmıĢtır. YerleĢimde kazı çalıĢmalarına 2009 yılında Trakya Üniversitesi Arkeoloji Bölüm BaĢkanı Prof. Dr. B. Erdoğu tarafından baĢlanmıĢ olup günümüzde de devam edilmektedir.80

Uğurlu – Zeytinlik Höyük radyokarbon tarihlerine göre (M.Ö. 6500) Doğu Ege adalarında Ģimdiye kadar bulunmuĢ en erken Neolitik Çağ yerleĢimidir ve bu özelliğiyle Avrupa‟da Neolitik dönemin nasıl baĢladığı sorusuna katkıda bulunacak önemli yerleĢmelerden biridir.81

3.2

Tabakalanması

YerleĢimde yapılan çalıĢmalar sonucu 5 tane kültür evresi saptanmıĢtır. YerleĢimde yapılan sistematik alan toplamalarında az sayıda Ġlk Tunç Çağı seramiği bulunmuĢtur.82

YerleĢimin batısında kazılan alanlarda Batı Anadolu‟da Kumtepe IA BeĢiktepe – Gülpınar Kültüründen tanınan ve yaklaĢık M.Ö. 5300 – 4500 yıllarına

80_{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazısı 2009 Yılı ÇalıĢmaları‟‟, XXXII. Kazı}

Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, 2011, s. 119; Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Höyük Kazıları – 2009‟‟, Haberler Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, Sayı 29, Ocak 2010, s. 26 – 27; Burçin Erdoğu, „‟ A Preliminary Report From The 2009 and 2010 Field Seasons at Uğurlu on The Island Of Gökçeada‟‟, Anatolica XXXVII, 2011, s. 46 – 47.

81_{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazısı 2009…, s. 119; Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada}

Uğurlu – Zeytinlik Höyük Kazıları…, s. 26.

82 _{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazısı 2009 …, s. 120 dpn. 3; Burçin Erdoğu, „‟ A}

tarihlenen tabakalara rastlanmıĢtır (Evre II). YerleĢimin doğu ve batısında açılan (P5, V18, BB20, BB20 – 21, BBCC – 19, CC19 – 20) açmalarda ise yerel özellikleri ağır basan bir Kalkolitik Çağ kültürü ile Neolitik Çağa tarihlendirilen tabakalara rastlanılmıĢtır. Uğurlu-Zeytinlik Höyüğün tabakalanması Ģu Ģekildedir;83

I. Evre: Ġlk Tunç Çağı

II. Evre: Kumtepe IA BeĢiktepe – Gülpınar Kültürü (MÖ. 5300 – 4500) III. Evre: Erken Kalkolitik Çağ yerleĢmesi ( MÖ. 5500 – 5400)

IV. Evre: Geç Neolitik Çağ yerleĢmesi (MÖ. 6000 – 5600) V. Evre: Erken Neolitik Çağ yerleĢmesidir (MÖ. 6500)

3.3. Mimarisi

3.3.1 Neolitik Dönem Mimarisi

Uğurlu-Zeytinlik Höyük yerleĢmesinde VI. ve V. evreler Neolitik Çağa aittir. V. Evre MÖ. 6500 – 6000 yıllarına tarihlendirilmektedir. Bu evreye ait iki tabaka saptanmıĢtır. Bu evrenin ilk tabakasında yaklaĢık 5x4 m. ölçülerinde, kuru duvar tekniği ile yapılmıĢ taĢ temelli, duvarları olasılıkla ahĢap ve çamur tekniğinde yapılmıĢ tabanı sıkıĢtırılmıĢ topraktan bir bina ortaya çıkarılmıĢtır. Bina 2 olarak (Resim 1 – Harita 12 – Plan ve çizimler 1) isimlendirilen binanın kuzey ve güney duvar kalınlıkları 60 ila 70 cm, doğu ve batı duvarı kalınlıkları ise yaklaĢık 1 metredir. Yapının kuzey duvarı yarım metreye kadar korunmuĢtur. Yapının güney duvarı köye merkezden su getirmek için yapılan su kanalı nedeniyle zarar görmüĢtür. Yapının kuzey duvarı içinde Ģömine tarzında bir ocak vardır. Daha sonraları bu kısma duvar örülerek ocağın iptal edildiği gözlemlenmiĢ olup, ocak iptal edilirken bir cilalı taĢ baltanın özel olarak ocağın üzerine yerleĢtirildiği görülmüĢtür. Kuzey duvarına paralel doğu duvarı ile bitiĢik gelen 1 m. kalınlığında baĢka bir duvar vardır ve bu duvarın binanın doğusunda muhtemelen sundurma biçiminde bir avlu

83

oluĢturduğu düĢünülmektedir. Ayrıca bu binanın köĢelerine bastiyon yapıldığı görülmektedir. Binanın temel duvarlarının çok kalın yapılması binanın iki katlı olduğu izlenimi vermektedir. Binanın içinde depolama alanı, platform vb. gibi taĢınmaz öğelere rastlanmamıĢtır. Büyük bir ocak binanın dıĢında yer almaktadır.84

Binada yapılan 2012 kazı dönemi çalıĢmaları sırasında çok sayıda yontma taĢ alet, hayvan kemiği ve çanak çömlek parçaları ele geçmiĢtir. Ayrıca binanın içinde toplu halde patella vulgata tipi deniz kabukları ele geçmiĢ olup, yontma taĢ aletlerin içinde obsidiyenden yapılmıĢ Ġç Anadolu kökenli dilgiler önemli yer tutmaktadır. Binanın içinde insitu halde az sayıda kemik alet, bir küçük cilalı taĢ balta da bulunmuĢtur. Binanın içinde ele geçen hayvan kemiğinden yapılmıĢ figürin baĢı ünik bir buluntu örneğidir. Kilden yapılmıĢ sokma baĢlı figürinlerin baĢ tarafına geçirildiği düĢünülen bu kemik baĢ üzerine burun kabartma halinde yapılmıĢ, göz ve kaĢlar ise kırmızı aĢı boyası ile belirtilmiĢtir.85

V. evrenin ikinci tabakası yerleĢimin en erken tabakasıdır. Bu tabakaya ait kalıntılar yerleĢimin eteğinde 2x5 metrelik BB22 sondaj açmasından ele geçmiĢtir. Bu alanda herhangi bir mimari yapı kalıntısına rastlanmamasına rağmen, yak 1.08 metre derinlikte çok sayıda hayvan kemiği, taĢ aletler ve kemiklerden yapılmıĢ aletlerden oluĢan bir düzlem bulunmuĢtur. Bu düzlem 1.57 metreye kadar devam etmiĢ ve sonunda ana toprağa ulaĢmıĢtır.86

2012 kazı sezonunda daha önceki yıllarda materyal buluntulardan bildiğimiz V. evrenin erken dönemlerine ait mimari kalıntılarını bulabilmek için CC21 açmasında 4x3 m‟lik alanda sondaj çalıĢması yapılmıĢtır. Bu sondaj çalıĢmasında V. evrenin erken dönemlerine ait yer yer akıntı niteliğinde irili ufaklı taĢlardan oluĢan dağınık taĢ gruplarına rastlanmıĢtır.87

84 _{Burçin Erdoğu, „‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi Dönemlere Ait Yeni Bir}

YerleĢme‟‟, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, s 5; Prof. Dr. Burçin Erdoğu ile özel görüĢme.

85 _{Prof. Dr. Burçin Erdoğu ile özel görüĢme.}

86 _{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazı ÇalıĢmaları„‟, s. 55; Burçin Erdoğu, „‟ 2010}

Yılı Gökçeada…, s. 368 – 369; Burçin Erdoğu, „‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi … s.6.

VI. evre MÖ. 6000 – 5600 yıllarını kapsayan yerel Neolitik çağ kültürüne aittir. Uğurlu – Zeytinlik Höyük yerleĢiminde yapılan çalıĢmalarda saptanan en kalın kültür dolgusu VI. evreye aittir.88

YerleĢimin bu evrede yak. 6 hektarlık bir alana yayılmıĢ olduğu ve en az 4 kültür tabakasına sahip olduğu söylenebilir. VI. evreye tarihlenen yapı kalıntıları yerleĢimin batı ucundaki P5 sondaj açması ile yerleĢimin doğuya bakan kısmında açılan BB20 – 21, BBCC19 ve V18 açmalarında saptanmıĢtır. 89

P5 açmasında yapılan çalıĢmalar sonucu bu evreye ait iki kültür tabakası kazılmıĢtır. ÇalıĢma yapılan ilk tabakada III. evrenin çukurları tarafından oldukça zarar görmüĢ sarı renkli bir topraktan yapılmıĢ taban ve tabanın hemen üzerinde 0. 75x0. 90 m. ölçülerinde oval formda yapılmıĢ bir ocak bulunmuĢtur. Bu sarı tabanın altından baĢka bir sarı tabanda ortaya çıkartılmıĢtır. 90

Sarı taban üzerinde yapılan ocağın hemen yanında tabana oyulmuĢ, kutu biçimli içi sıvalı bir çukur yer almaktadır. Bu çukurun içinde toplu halde 14 iĢlenmiĢ kemik ve bir kırık cilalı taĢ keski ele geçmiĢtir. P5 açmasında VI. evreye ait diğer kültür tabakasında kuzey – güney doğrultusunda uzanan oldukça tahrip olmuĢ bir yapıya rastlanmıĢtır. Yapının bir kısmı açmanın kazılmayan kesiminde kalmıĢtır. Yapının 60 cm. kalınlığında kısmen korunmuĢ taĢ duvarlarına, beyaz renkte birkaç defa yenilendiği anlaĢılan çok kalın sert taban parçalarına ve yapının kuzeydoğu köĢesinde çok büyük depolama kapı insitu halde bulunmuĢtur.91

Uğurlu – Zeytinlik yerleĢiminin doğusunda BB20 – 21 açmasında, yapılan kazı çalıĢmaları sonucunda, tarım faaliyetleri ve su kanalı yapımı sırasında oldukça zarar görmüĢ bir bina kalıntısı bulunmuĢtur. VI. kültür evresinin son dönemlerine tarihlenen bu binanın içinde kemikten yapılmıĢ aletler, mermerden bir topuz baĢı, deniz kabuğundan yapılmıĢ boncuklar, cilalı taĢ baltalar ile kemikten yapılmıĢ üst kısmı insan baĢı Ģeklinde bir kanca ele geçmiĢtir.92

88_{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazı ÇalıĢmaları„‟, s. 54; Burçin Erdoğu, „‟ 2010}

Yılı Gökçeada…,s. 368; Burçin Erdoğu, „‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi …, s. 4.

89

Burçin Erdoğu, „‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi …, s. 4.

90 _{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazı ÇalıĢmaları„‟, s. 54; Burçin Erdoğu, „‟ 2010}

Yılı Gökçeada…, s. 368; Burçin Erdoğu,„‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi …, s. 4.

91 _{Burçin Erdoğu,„‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi…, s. 4 – 5.} 92