Kalkolitik Dönem Mimarisi

Uğurlu – Zeytinlik yerleĢiminde III. ve II. Evreler Kalkolitik Çağ‟a tarihlenmektedir. III. evre muhtemelen MÖ. 5500/5400 yıllarına denk gelmektedir. Kazının ilk yıllarında P5 açmasından ele geçen materyaller ve sıvalı çukur ile iĢlik yerinden bildiğimiz97

bu kültürü temsil eden mimari yapı ise 2012 kazı sezonunda yerleĢimin doğu kısmında CCDD19-20 açmalarına yapılan çalıĢmalar sonucunda ortaya çıkmıĢtır. Bu döneme ait anıtsal boyutlu bir yapı ortaya çıkartılmıĢtır. Bu yapıya „‟Bina 3‟‟ ismi verilmiĢtir. (Resim 2 – Harita 12) Bu yapı yaklaĢık 9x8 m. boyutlarında olup, binanın bir kesimi hala kazılmayan alanda kalmıĢtır. Binanın doğu tarafı höyük üzerinde yapılan yoğun tarım sonucu oldukça tahrip olmuĢtur. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan binaya ait dört oda kazılmıĢtır.

1 no‟lu oda binanın en büyük mekânıdır ve yaklaĢık 3x6 m. boyutlarındadır. Odanın tabanı sarı renkli bir toprakla sıvanmıĢ ve duvar köĢelerine büyük kesme taĢlarla yer döĢemesi yapılmıĢtır. Odanın kuzeybatı köĢesinde bulunan kapı bir basamak ile baĢka bir mekâna açılmaktadır. Bu kısımda da tavanı tutmak için ahĢap bir hatılın yerleĢtirildiği söve taĢı ile düzgün taĢlarla oluĢturulmuĢ yuvarlak bir platform ele geçmiĢtir. Odanın kuzeybatı köĢesindeki kapının hemen yanında taĢ döĢeme üzerinde iki öğütme taĢı ve bir vurgu taĢı durduğu görülmüĢtür. Odanın kuzey duvarına doğru ahĢap bir hatılın yerleĢtirildiği söve taĢı bulunmuĢtur. Kuzey duvarı tek sıra taĢtan yay biçiminde oldukça ince örülmüĢtür. Odanın güneydoğu köĢesinde taĢ döĢeme üzerinde iki adet büyük boy kemik alet bulunmuĢtur. Odanın

96

Erken Kalkolitik döneme ait olan „‟Bina 3‟‟ adı verilen yapı hakkında daha yayın yapılmadığı için bu konuda bilgilerini benimle paylaĢan kazı baĢkanı Prof. Dr. Burçin Erdoğu‟ya çok teĢekkür ederim.

97 _{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazı ÇalıĢmaları„‟, s. 54; Burçin Erdoğu, „‟ 2010}

Yılı Gökçeada …, s. 367; Burçin Erdoğu, „‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi…, s. 3 – 4.

güney batı köĢesinde ise Spondylus‟dan yapılmıĢ büyük bir bilezik parçası ele geçmiĢtir.

2 nolu oda 1 nolu odanın güneyinde yer alır. Bu odaya yaklaĢık 90 cm.‟lik bir kapı aralığı ile geçilmektedir. Binanın bu kısmı yapılan yoğun tarım nedeni ile tahrip olduğundan bu mekâna ait bilgilerimiz oldukça kısıtlıdır. 2x6 m boyutlarındaki odanın tabanının sarı renkli bir toprakla sıvandığı anlaĢılmaktadır. Binanın batısında ise bir birlerine geçiĢi bulunan 3 ve 4 nolu odalar yer almaktadır. 3 nolu odaya giriĢ dıĢarıdan yaklaĢık 90 cm.‟lik bir kapı aralığı ile yapılmaktadır. 2 ve 3 nolu odalar arsındaki duvar tek sıra taĢtan yay biçiminde oldukça ince örülmüĢtür. YaklaĢık 1,5x3 m. boyutlarındaki bu oda Bina 3‟ün en küçük odasıdır. Odanın tabanı sarı- beyaz renkli bir sıva ile sıvalıdır. Odanın kuzeybatı köĢesinde oldukça parçalanmıĢ bir depo kabı bulunmuĢtur. Odanın doğu köĢesinde ise iki adet serpantin taĢından keski ele geçmiĢtir. 3 nolu odadan 4 nolu odaya giriĢ 70 cm.‟lik bir kapıdan olmaktadır. 4 nolu oda 2x3 m boyutlarındadır. Odanın kuzeydoğu köĢesinde taĢlardan örülmüĢ kare biçiminde bir payanda vardır. Odanın kuzeybatı köĢesindeki yer alan kapı ya dıĢarıya ya da kazılmayan baĢka bir mekâna açılmaktaydı. Bu döneme ait böyle bir anıtsal yapının Uğurlu – Zeytinlik höyük yerleĢiminde ortaya çıkması önemlidir. Çünkü bu döneme ait böyle bir yapı Batı Anadolu ve Balkanlarda ele geçmemiĢtir. Höyükte saptanan bu III. evre dönemin eksik kalan kültür boĢluğunu doldurması açısından önemlidir.

Bu döneme ait bir baĢka yapı kalıntısına BBCC 19 açması geniĢletilirken rastlanılmıĢtır. Yapının duvarları su kanalı açılırken oldukça zarar görmüĢtür. Önümüzdeki yıllarda yapılan çalıĢmalarla bu duvarların birbiri ile iliĢkili daha net ortaya konacaktır.

Uğurlu-Zeytinlik Höyükte II. evre Batı Anadolu‟da MÖ. 5300 – 4500 yıllarına tarihlenen Kumtepe IA – BeĢik Sivritepe Kalkolitik Çağ kültürüne aittir.98 Yapılan çalıĢmalar sonucunda bu evrenin iki tabakaya sahip olduğu görülmüĢtür. Bu

98

evre yerleĢimde açılan O10, O11 ve P11 açmalarında ortaya çıkmıĢtır. Bu açmaların kuzey – güney yönünde uzanan duvarları taĢtan yapılmıĢ bir yapı ortaya çıkartılmıĢtır. Bina 1 olarak (Resim 3 – Harita 12 - Plan ve çizimler 2) isimlendirilen bu yapı yaklaĢık kareye yakın yamuk planda yapılmıĢtır, boyutları 5x5 m. ölçülerindedir. Kuru duvar tekniği kullanılarak örülen taĢ duvarlar yer yer 30 – 40 cm. yüksekliğe kadar korunagelmiĢtir. (Resim 4) Yapının kuzey duvarı çift duvar olarak inĢa edilmiĢtir. Olasılıkla dıĢ kısma yapılan duvar bilinmeyen bir nedenden ötürü yıkılmıĢ olup, daha sonraları iç kısma ekleme duvarlar yapılarak düzgün bir duvar hattı sağlanmıĢtır. Binanın kuzey batı köĢesinde 1,50 x 0,87 m. ölçülerinde bir taĢ payanda bulunmaktadır. Payandanın hemen yanında yekpare taĢa oyularak ahĢap direk için yapılmıĢ bir söve taĢı yer almaktadır. (Resim 5) Binanın bu kesiminde yer alan payanda ve söve taĢının varlığı burada bir çekme katın olabileceğini akla getirmektedir. Bina 1‟in batı duvarı yayvan ve düzgün taĢlarla inĢa edilmiĢtir. Güneyde kalan duvar ise diğer duvarlara göre çok büyük kaba taĢlardan yapılmıĢtır. Bu duvar standart olmayan bir doğrultuda doğuya doğru uzanmaktadır. Bu kısımda bir kapı aralığının varlığının olması muhtemeldir. Binanın batı duvarı kuzey – güney doğrultusunda ilerlemekte olup duvarın bitiĢ kısmında yarı dairesel bir mekânla birleĢmektedir. Bu yarı dairesel mekân binanın dıĢına bakmakta olup olasılıkla depolama amaçlı kullanılmıĢ olmalıdır. Bina 1‟in batısında büyük taĢlarla inĢa edilmiĢ bir yay çizerek binayı çevreleyen bir avlu duvarı bulunmaktadır.99

Bu evrenin II. tabakasında, Bina 1‟in hemen altında yer alan erken bir yapının kalıntıları bulunmuĢtur. Kuru duvar tekniğinde yapılmıĢ olan taĢ duvar kuzey – güney doğrultusunda taĢ platformun altından geçerek, Bina 1‟in kuzey duvarının altından batı yönünde devam etmektedir. Tam olarak kazılmayan bu yapıda bulunan malzemeler de Bina 1‟de ele geçenlerin aynısıdır. 100

99

Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazı ÇalıĢmaları„‟, s. 53 – 54; Burçin Erdoğu, „‟ 2010 Yılı Gökçeada…, s. 366 – 367; Burçin Erdoğu, „‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi…, s. 3.

100 _{Burçin Erdoğu, „‟ Gökçeada Uğurlu – Zeytinlik Kazı ÇalıĢmaları„‟, s. 54; Burçin Erdoğu, „‟ 2010}

Bina 1‟in içinden insitu halde 7 cilalı taĢ balta ve keski, 4 Spondylus türü deniz kabuklusundan bilezik parçası, 11 kemik alet, 2 taĢtan yuvarlak ağırĢak, 1 kilden sapan tanesi, 2 taĢ boncuk, 5 Cerastoderma türü deniz kabuğundan kolye ucu ile 1 kil figürin baĢı bulunmuĢtur. Bu mekândan toplu olarak bulunmuĢ 130 kadar Murex türü deniz kabukları ile öğütme taĢları ve havanelleri de bulunmuĢtur.101

Bina 1‟i içinden gelen malzeme ile birlikte düĢünürsek bu binanın domestik amaçlı kullanılmıĢ olduğunu aklımıza getirmektedir. Yine de elimizdeki bulgularla bu yapının ne amaçla kullanıldığını kesin olarak söylemek çok güçtür.

Uğurlu – Zeytinlikte yapılan dört kazı sezonu içinde ele geçen kalkolitik dönem yapıların önceki dönemlerde görülen mimariden farklı yanları vardır. Bu dönemde mimari geliĢmiĢ ve çok odalı yapıların yapıldığı gözlenmiĢtir.102

2012 yılı kazı sezonu içinde yapılan Jeo – fizik çalıĢmalarında bu boyutta anıtsal yapıların yerleĢimin farklı alanlarında da olduğu görülmüĢtür. Bu çok odalı yapıların odalarının iĢlevleri birbirinden farklı olduğu gözlenmiĢtir. Bu çok odalı yapılar döneminin önemli ( özel – kamu ) yapıları olabilecekleri gibi geniĢ ailelerin yaĢadığı domestik amaçlı kullanılmıĢ mekânlar da olabilirler. Höyük mimarisi içinde bu dönem yapılarının önceki dönem yapılarının aksine tamamen taĢ duvarlı yapılmıĢ yapılardır. Bu dönem yapıları da adadaki köy ve kırsal alan yerleĢimlerindeki evler gibi tamamıyla taĢ malzeme kullanılarak yapılmıĢtır. Bu nedenle Kalkolitik dönem yapıları adanın yerel mimari tarzına daha uygun yapılardır.

101 _{Burçin Erdoğu, „‟ Uğurlu – Zeytinlik: Gökçeada‟da Tarih Öncesi…, s. 3.} 102 _{Burçin Erdoğu ile özel görüĢme.}