KÖYLER GETĠRĠLENLERĠN MERKEZLERĠ
2.7 Arkeolojik AraĢtırmalarının Tarihçes
GeçmiĢte adada yapılan arkeolojik çalıĢmalar daha çok yüzey araĢtırmasına yönelik olmuĢtur. Günümüzde ise, adada sistematik kazılara baĢlanarak, ada geçmiĢi hakkında daha detaylı bilgiler edinilmektedir. Gökçeada hakkında ilk bilgileri 19. yüzyılda adaya gelen gezgin ve araĢtırmacılardan öğrenmekteyiz. Fakat yapılan araĢtırmalar çok ayrıntılı bilgiler sunmamaktadırlar.
19. yüzyılda Rahip B. Koutloumousianos adanın güneydoğu sahilinde Pyrgos‟ta yer alan kalıntıların Homeros‟un bahsettiği kente ait olduğunu ileri sürmüĢtür.62
Adayı ziyaret eden gezginlerden A. Conze, C. Fredrich, Ch. Picard ve A. J. Reinach adada yer alan Yunan, Roma ve Bizans dönemine ait kalıntılar hakkında bilgiler vermiĢlerdir63
.
1960‟lı yıllara kadar adada bilimsel bir araĢtırma olmamıĢtır. 1964 yılında N. Fıratlı tarafından gerçekleĢen yüzey araĢtırmasında adanın modern ve prehistorik yerleĢim yerleri ile antik kalıntıları incelenmiĢtir.64
1990 yılında yerel araĢtırmacı I. ve Y. Andreou çifti adadaki tarihöncesi ve tarihi dönemlerine ait kalıntıları inceleyerek yayınlamıĢlardır65
. Gökçeada‟da günümüze kadar sağlam kalmıĢ Antik ve Bizans dönemlerine ait anıtların belgelendirilmesi 1995, 1997 ve 1998 yıllarında R. Ousterhout ve W. Held tarafından yapılmıĢtır.66 Tarihi coğrafya araĢtırmaları çerçevesinde 1998 yılında M. H. Sayar tarafından adada yapılan epigrafik araĢtırmalarda Hellenistik, Roma ve Geç Bizans dönemine ait yazıtlar incelenmiĢtir.67
1996 yılında H. Hüryılmaz tarafından Yeni Bademli höyük kazıları baĢlatılmıĢtır. Adanın Prehistorik yerleĢmelerini ve komĢu kültürlerle iliĢkilerini
62 Halime Hüryılmaz, „‟ Gökçeada Arkeolojisi‟‟ H. Hüryılmaz (ed.), Gökçeada Yeşil ve Mavinin
Özgür Dünyası, Gökçeada Belediyesi, 2002, s. 71.
63
Halime Hüryılmaz,‟‟ Gökçeada Arkeolojisi‟‟, s. 72.
64
Halime Hüryılmaz,‟‟ Gökçeada Arkeolojisi‟‟, s. 72.
65
I. Andreou ve Y. Andreou, "E Imvros sten Archaioteta", Archaıologıa 41, 1991, s. 92-100.
66 Robert Ousterhout – Winfried Helt, „‟ Ġmbros/Gökçeada 1997 Yüzey AraĢtırması‟‟, XVI.
Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt I, Ankara, 1999, s. 61 – 74; Robert Ousterhout – Winfried Helt,
„‟ Ġmbroz/Gökçeada 1998‟‟, s. 123 – 136.
67 Mustafa Hamdi Sayar, „‟Doğu Trakya‟da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya araĢtırmaları,‟‟ XVII.
anlamak için 1998-1999 yıllarında S. Harmankaya ve ekibi tarafından yapılan yüzey araĢtırmasında 11 yerleĢim saptanmıĢtır.68
Ada‟da yapılan araĢtırmalar en erken buluntuların Paleolitik Çağa ait olduğunu göstermiĢtir. Bu döneme ait buluntular adanın daha çok doğu kesiminde yoğunlaĢmıĢtır. Orta Paleolitik Çağ‟a tarihlenebilecek buluntular özellikle EĢelek Köyünün kuzeyinde Eksino yamacında ele geçmiĢtir.69
Aynı bölgede Peri ve Aydıncık mağaralarının giriĢlerinde de yontma taĢ aletler bulunmuĢtur70
. Bu taĢ aletler çok yıprandığı için taĢ aletlere bakarak tarihlendirme yapmak güçtür. ( Harita 8)
YerleĢik düzen, tarım ve hayvancılıktan oluĢan beslenme ekonomisi, yeni teknolojik geliĢmeler ve geniĢ çaplı ticaret gibi öğelerle karakterize edilen Neolitik Çağ‟a ait buluntular sadece adanın batısında yer alan Uğurlu-Zeytinlik71 yerleĢmesinden gelmektedir. Bu yerleĢmeden gelen en erken buluntular MÖ 6500 yıllarına tarihlenmektedir. Bu yerleĢim yeri hakkında ayrıntılı bilgi daha sonraki bölümde yer alacaktır.
Kalkolitik Çağın erken dönemlerine ait buluntular adada sadece iki yerleĢim yerinden bilinmektedir; Uğurlu ve ġirma. Bu iki yerleĢmeden gelen buluntular Batı Anadolu‟nun tipik Kumtepe IA-BeĢik Sivritepe malzemesi vermektedir. Kalkolitik Çağın geç dönemlerime ait malzeme sadece adanın güneyinde Pirgos yerleĢmesinde ele geçmiĢtir. 72
(Harita 8)
Adada Tunç çağında yerleĢmelerin sayısının arttığı gözlemlenmektedir. Bu döneme ait malzemesi bulunan yerleĢim yerleri Ģunlardır: Kuzu Liman‟ın 1 km. güneydoğusunda ve Çatalkaya dağının doğusunda yer alan Üçburun yerleĢimi, adanın kuzeydoğusunda yer alan (Bozburun) Tepe II, adanın doğu sahilinde yerleĢim
68 SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, „‟ Prehistoric Survey at Gökçeada, Turkey in 1999,‟‟
Archaeological Reports, 1999 – 2000, s. 30.
69 SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a,g,m.,s. 30. 70 SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a,g,m., s. 30. 71 SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a.g.m., s. 31. 72
merkeze 6,2 km. uzaklıkta ve Boz derenin hemen döküldüğü yerde yer alan Vaniyeri yerleĢimi, Vaniyeri yerleĢiminin yak. 500 m. kuzeyinde yer alan Kalamya ( Tepe I ) yerleĢimi, adanın doğusunda yer alan Ġncirlik kıyısı yerleĢimi, EĢelek köyünün 1 km. güneyinde yer alan ġirma yerleĢimi, Gökçeada ilçe merkezinin 2,3 km. kuzeybatısında, Büyükdere vadisinde yer alan Yenibademli ve önceki dönemlerden de bilinen Pyrgos ve Uğurlu yerleĢimleridir.73
( Harita 8)
Bu döneme ait yerleĢim yerlerinden sadece Yenibademli Höyüğün kazısı yapılmaktadır. Yenibademli höyük Gökçeada ilçe merkezinin 2,3 km. kuzeybatısında, Büyükdere vadisinde yer alır. Ġlk defa 1964 yılında N. Fıratlı tarafından saptanan bu höyükte, kazı çalıĢmalarına 199674
yılında baĢlanmıĢtır. Yenibademli‟nin boyutları 130 x 120 m.‟ dir. Vadi düzleminden 9 m., deniz seviyesinden ise 18 m. yüksekte olan bu yerleĢme alüvyonlu Büyükdere vadisinde 15.600 m²‟lik bir alanı kapsamaktadır.
Yenibademli höyük, Çanakkale Boğazının batısında Gökçeada (Imbros) ilçesinde bir Erken Tunç Çağı yerleĢmesidir.75
Yenibademli höyük‟e M.Ö. 3000 yıllarında kayalık zemin üzerine yerleĢilmeye baĢlanmıĢtır. Bu ilk yerleĢenler yerleĢimin etrafını surla çevirmiĢlerdir. Yapılan kazılar sonucu yerleĢimin doğu, güney ve batı yönlerinde sura ait kalıntılar saptanmıĢtır. Höyüğe giriĢ taĢ döĢeli rampadan sağlanmaktadır. Ġlk yerleĢen sakinlerin ana kayaya oyulmuĢ yuvarlak planlı barınaklarda yaĢadıkları saptanmıĢtır. Bu barınakların dıĢında dikdörtgen planlı, kerpiç duvarlı ve taĢ temeli yapılar karĢımıza çıkmaktadır. Bu yapıların daha çok konut amaçlı kullanıldığı düĢünülmektedir. Bu yapıların tabanları sıkıĢtırılmıĢ kil ile yapılmıĢ, üzerleri Erken Tunç Çağı Kuzeybatı Anadolu‟sunda kullanılan düz damla kapatılmıĢtır. Kazı alanında bu öneriyi destekleyen ahĢap dikme yuvaları bulunmuĢtur. Bu yapıların iç duvar uzunlukları ortalama 7.5 – 13.5 m. ve geniĢlikleri ise 3.0 – 5.0 m. arasında değiĢmekte olup, yapılarda basit ocaklar, armut ve at nalı
73 SavaĢ Harmankaya - Burçin Erdoğu, a.g.m., s. 28 – 33;Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 53 – 56. 74Yenibademli höyük Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Halime Hüryılmaz
baĢkanlığında kazı çalıĢmaları yürütülmektedir.
biçimindeki fırınlar yer almaktadır. 76
Savunma suru ile güvenliği sağlanmıĢ olan bu yerleĢmede, konutlar Ege'ye özgü olan uzun evlerden esinlenerek yapılmıĢlardır.77
Yenibademli'de, çanak – çömlek kültürü Denizsel Troia I kültürünün etkisi altındadır. Çark kullanılmadan elle yapılmıĢ olan çanak – çömlekler koyu renkli, astarlıdır. Bezemesiz yapılan örneklerin yanında, kazıma tekniğiyle yapılmıĢ paralel ve düz çizgiler, kabartma, boya ve ip baskı kapların üzerlerinde karĢımıza çıkmaktadır. YerleĢimde ele geçen kap formları arasında çanaklar, fincanlar, testiler ve pyksisler önemli yer tutmaktadır.78
GeliĢmiĢ taĢ endüstrisinin varlığı saptanan yerleĢimde, yerleĢenlerin besin ekonomisinin tarıma ve hayvancılığa dayandığı, yerleĢimde bulunan tahıl ürünlerinden ve hayvan kemiklerinden anlaĢılmaktadır. Dini inançları ortaya koyan ve değiĢik tipleri betimleyen insan figürinleri hem yerel sanat anlayıĢını, hem de komĢu kültürlerin etkisini göstermektedir. Kazı BaĢkanı H. Hüryılmaz madenciliğin yaygınlaĢmadığı bu kentte ele geçirilen bazı kap ve küçük buluntu örneklerinden yola çıkarak M.Ö. 3. binde Gökçeada'nın Ege kültür ağının dıĢında kalmadığını ifade etmektedir.79
76Halime Hüryılmaz, „‟ Erken Bronz Çağı‟nda Gökçeada – Yenibademli Höyükte Kent ve Kadın,‟‟
Çanakkale – Troas VIII. Arkeoloji Buluşması, Çanakkale, 2011, s. 43 – 44; Halime Hüryılmaz, „‟
Gökçeada - Yenibademli Höyük: 5000 Yıllık bir YerleĢmede Sosyal YaĢam,‟‟ Sosyal Bilimler
Dergisi, Sayı 17, 2007, s. 87 – 89.
77
Halime Hüryılmaz, ‘’Yenibademli Höyük: Kuzeydoğu Ege Denizi‟nde Bir Erken Tunç Çağı YerleĢmesi‟‟, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı l, 2002, s. 27.
78 Halime Hüryılmaz, a.g.e., s. 59 – 60; Halime Hüryılmaz, „‟ Gökçeada - Yenibademli Höyük…, s.
31 – 32; Halime Hüryılmaz, „‟ Erken Bronz Çağı‟nda Gökçeada…, s. 91.
79