Türkiye Türkçesi ile Kazak Türkçesindeki Kiûi
Adları Üzerine
About Antroponyms in Kazakh Turkish and Turkey Turkish
ZaureȱJANGABILOVA* ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱAktaran:ȱGülmiraȱOSPANOVA**ȱ ÖZET HerȱhalkınȱkióiȱadlarınınȱteóekkülüȱoȱhalkınȱtarihiyleȱdoÂrudanȱilgilidir.ȱBuȱmakaledeȱ TürkçeȱveȱKazakçadakiȱfiilȱkökenliȱkióiȱadlarınınȱyapısal,ȱsözlükselȱveȱanlamsalȱözellikleriȱinceȬ lenmiótir.ȱAyrıcaȱTürkiyeȱTürkçesiȱveȱKazakȱTürkçesindekiȱfiilȱkökenliȱkióiȱadlarınınȱçoÂununȱ saÂlamȱörfȱveȱâdetlerȱüzerineȱbinaȱedildiÂiȱbelirtilmiótir.ȱ • ANAHTAR KELúMELER Adbilimȱ(onomastik),ȱkióiȱadları(antroponim),ȱKazakȱTürkçesi,ȱTürkiyeȱTürkçesiȱ • ABSTRACT Formationȱofȱantroponymsȱinȱeveryȱnationaliesȱassociatedȱwithȱhistoryȱantecedents.ȱInȱ theȱarticleȱtheȱauthorȱisȱdedicatedȱtoȱrevealingȱstructuralȱandȱlexicalȬsemanticȱpeculiaritiesȱofȱ TurkishȱandȱKazakhȱantroponymsȱofȱverbalȱformation.ȱTheȱmajorityȱofȱTurkeyȱTurkishȱandȱ KazakhȱTurkishȱantroponymsȱofȱverbalȱformationȱisȱbasedȱonȱtheȱstableȱtraditionsȱandȱcusȬ toms.ȱ • KEY WORDS Onomastic,ȱAnthroponomy,ȱKazakhȱTurkish,ȱTurkeyȱTurkishȱ ȱ Doç.ȱDr.,ȱKazakistan,ȱJezkazganȱÖ.A.ȱBaykonırovȱDevletȱÜniversitesi,ȱKazakȱDiliȱveȱEdebiyatıȱBölümüȱ ÖÂretimȱÜyesi.ȱ **ȱȱ TürkȱDiliȱBilimȱDalıȱDoktoraȱÖÂrencisi,ȱErciyesȱÜniversitesiȱSosyalȱBilimlerȱEnstitüsüȱTürkȱDiliȱveȱ EdebiyatıȱAnabilimȱDalı,argynkazakgumi@hotmail.com
Kióiȱ adlarıȱ birkaçȱ yılȱ içindeȱ anidenȱ ortayaȱ çıkmamıólardır.ȱ Onlar,ȱ kadimȱ zamanlarınȱ meyveleridir.ȱ Günümüzȱ Türkȱ veȱ Kazakȱ kióiȱ adlarınınȱ içerisinde,ȱ köküȱeskilereȱdayananȱveȱeskiȱdevirlerinȱyaólıȱtanıÂı,ȱbakiyesiȱolarakȱhâlenȱyaȬ óamaktaȱ olanları,ȱ ortaȱ çaÂlaraȱ aitȱ olanlarıȱ veȱ sonȱ zamanlardaȱ ortayaȱ çıkanlarıȱ vardır.ȱBundanȱdolayıȱkióiȱadları,ȱdilȱtarihininȱaraótırılmasındaȱdeÂerliȱbirȱmirasȱ niteliÂindedir.ȱȱ
Kazakȱ dilȱ bilimindeȱ kióiȱ adlarıȱ üzerineȱ ilkȱ kalemȱ oynatanȱ kióiȱ Prof.ȱ Dr.ȱ K.ȱ Jubanovȱ idi.ȱ K.ȱ Jubanovȱ “Gssledovaniyaȱ poȱ Kazahskomuȱ Yazıku”ȱ (Kazakȱ Diliȱ Üzerineȱ Araótırmalar)ȱ adlıȱ çalıómasında,ȱ birleóikȱ kióiȱ adlarınınȱ sözȱ dizimiȱ veȱ yapısıȱ üzerindeȱ durmuótur.ȱ (Jubanovȱ 1968:ȱ 127)ȱ Bununȱ dıóındaȱ Prof.ȱ Dr.ȱ S.ȱ Amanjolov’unȱçalıómasındaȱdaȱkióiȱadlarınınȱayrıȱbirȱaraótırmaȱkonusuȱolabileȬ cekleriȱveȱonlarıȱçıkıóȱnoktasınaȱveȱverilióȱsebeplerineȱgöreȱsınıflandırmanınȱgeȬ rekliliÂiȱdileȱgetirilmiótir.ȱ(Amanjolovȱ1949:ȱ51Ȭ52)ȱ
Kióiȱadları,ȱinsanlarınȱgeçmióleri,ȱsosyalȱhayatları,ȱmaddîȱveȱkültürelȱyaóamȱ tarzlarıȱ hakkındaȱ bilgilerȱ verebilir.ȱ ÖrneÂin;ȱ dörtȱ sınıfȱ hayvan1,ȱ yaóamȱ veȱ evȱ ióleriyleȱilgiliȱisimler,ȱeskiȱTürkȱveȱKazakȱhalklarınınȱyaóamȱtarzıȱveȱtoplumsalȱ hayatıȱhakkındaȱbilgiȱvermektedir.ȱHalkınȱörfȱveȱâdeti,ȱtarihîȱgelenekleriȱileȱkióiȱ adlarıȱ arasındaȱ sıkıȱ birȱ baÂȱ vardır.ȱ Özellikleȱ Türkȱ veȱ Kazakȱ halklarınınȱ çeóitliȱ inançlarınaȱ iliókinȱ derlenenȱ materyallerȱ veȱ kióiȱ adlarıȱ tahlilȱ edilirkenȱ onlarınȱ yapısal,ȱsözlükselȱveȱsesȱbilgiselȱözelliklerindenȱçeóitliȱdevirlereȱözgüȱolduklarıȱ anlaóılmaktadır.ȱBöyleȱolmasıȱdaȱdoÂaldır.ȱÇünküȱherȱkióiȱadı,ȱdoÂrudanȱortayaȱ çıktıÂıȱ zamanınȱ veȱ devrinȱ dilȱ özelliklerindenȱ ayrıȱ düóünülemez.ȱ ÖrneÂin;ȱ KaȬ zaklarınȱyüzyıllarȱboyuncaȱyürüdüÂüȱhayatȱyolundaȱtabiatȱveȱavȱhayvanlarına,ȱ kuólaraȱsıÂınmak,ȱayȱveȱgüneóeȱtapmak,ȱhayvanlarıȱ(kurt,ȱköpek,ȱboÂaȱgibi)ȱtoȬ temȱ kabulȱ etmekȱ gibiȱ inançlarınȱ hepsiȱ kióiȱ adlarınınȱ oluómasınıȱ etkilemiótir.ȱ Komóuȱtoplumlarlaȱalıóȱverió,ȱyabancıȱülkelerleȱiliókiȱkurmaȱsonucundaȱdaȱdiȬ limizeȱbinlerceȱsözcükleȱbirlikte,ȱkióiȱadlarınınȱdaȱgirdiÂiȱbilinmektedir.ȱAyrıcaȱ Türkȱ veȱ Kazakȱ halklarınınȱ tarihiyleȱ yoÂurularak,ȱ birlikteȱ yaóayagelenȱ zenginȱ sözlüȱ edebiyatıȱ veȱ kültürününȱ tükenmezȱ mirasıȱ olanȱ folklorunȱ daȱ sözȱ konusuȱ halklarınȱ antroponimisininȱ zenginleómesindekiȱ yeriȱ çokȱ büyüktür.ȱ Folklorunȱ
1ȱȱ Kazakȱ Türkleri,ȱ deve,ȱ at,ȱ inekȱ veȱ koyunaȱ ‘törtȱ tülikȱ mal’ȱ demióȱ veȱ çokȱ deÂerȱ vermiólerdir.ȱ Buȱ hayvanlarınȱ herȱ çeóidininȱ koruyucuȱ sahibininȱ (pirinin)ȱ olduÂunaȱ inanmıólardır.ȱ Develerinȱ haȬ misiȱolarakȱOysılkara,ȱatlarınȱhamisiȱolarakȱKambarȱAtaȱyaȱdaȱJılkıóıȱAta,ȱkoyunlarınȱhamisiȱolaȬ rakȱ kopanȱ Ata,ȱ ȱ ineklerinȱ hamisiȱ olarakȱ daȱ Zengiȱ Baba,ȱ Kazakȱ Türklerininȱ mitolojiȱ anlayıóındaȱ saÂlamȱbirȱyerȱalmıótır.ȱ
milletȱ tarihindekiȱ rolününȱ ehemmiyetiȱ açıktır.ȱ Folklor,ȱ halkınȱ hayalȱ gücüȱ ileȱ keskinȱzekâsındanȱdoÂanȱtoplumsalȱeserlerdir.ȱFolklorikȱeserlerdekiȱkahramanȱ tiplemeleriȱveȱisimleriȱbugünküȱkuóaklaraȱaktarılarakȱhâlâȱgünlükȱhayattaȱkulȬ lanılmaktadır.ȱ Bunaȱ Türkȱ veȱ Kazakȱ dillerindeȱ eskidenȱ beriȱ kullanılagelenȱ kióiȱ adlarıȱ önemliȱ birȱ delildir.ȱ Meselâ;ȱ Türkçedekiȱ Zehra,ȱ Bozkurt,ȱ Kazakçadakiȱ BaȬ
yan,ȱJibek,ȱTölegenȱgibi.ȱ
Tarihteȱ yerȱ alanȱ herȱ önemliȱ devirȱ deȱ antroponimlerinȱ oluómasındaȱ etkiliȱ olmuótur.ȱ Bilhassaȱ Kazakȱ antroponimlerininȱ yapısındaȱ yeniȱ isimlerinȱ artmasıȬ nın,ȱ Gslâmiyet’inȱ yayılmasıylaȱ daȱ alâkalıȱ olduÂu,ȱ bilimȱ adamıȱ T.ȱ Januzakov’unȱ çalıómasındaȱbelirtilmiótir:ȱȱ “GslâmȱdinininȱKazakȱbozkırınınȱdörtȱbirȱyanınaȱyayılarakȱbenimsenmeyeȱbaólamaȬ sıȱX.yüzyılaȱdenkȱgelmektedir.ȱOȱzamanlarȱdilimizeȱbinlerceȱkelimeȱveȱkelimeȱgrupları,ȱ kióiȱadlarıȱveȱkavimȱadlarıȱgirdi.ȱAncakȱArapçaȱveȱFarsçadanȱalınanȱisimlerȱhalkȱdilindeȱ asılȱóekliyleȱkullanılmayıpȱciddiȱderecedeȱsesȱdeÂióimineȱuÂrayarakȱyeniȱóekillerȱkazandı.ȱ KazakȱisimleriȱXVȬXVIII.yüzyıllardaȱyenileriyleȱzenginleóerekȱsayıcaȱarttı.ȱBuȱiseȱtopȬ lumsalȱgeliómeyleȱilgiliȱbirȱolguydu.ȱOȱdevirdeȱKazakȱboylarınınȱbirleómesiȱneticesindeȱ Kazakȱhalkıȱteóekkülȱetmióȱveȱgüçlenmióti.”ȱ(Januzakovȱ1971:ȱ13)ȱȱ NitekimȱuçsuzȱbucaksızȱKazakȱbozkırındaȱkültürȱveȱdilȱbirliÂi,ȱörfȱveȱâdet,ȱ gelenekȱveȱgörenekȱbütünlüÂününȱtemelindeȱtoprakȱbütünlüÂüȱvardı.ȱȱ EsasȱitibarıylaȱhalkȱdilindeȱaÂızȱfarklılıklarınınȱolmasıȱgibiȱbazıȱgelenekȱgöȬ renek,ȱörfȱveȱâdeteȱbaÂlıȱolarakȱyerliȱhalkaȱözgüȱözelliklerinȱdeȱolmasıȱtabiîdir.ȱ Buȱtürȱhususlaraȱkióiȱadlarındaȱdaȱrastlamakȱmümkündür.ȱȱ
Genelȱ olarakȱ kióiȱ adlarınınȱ çeóitliȱ devirlerdeȱ sayıcaȱ artmasınınȱ birȱ nedeniȱ de,ȱhalkȱetnografisineȱdayalıȱbinlerceȱkióiȱadınınȱörfȱveȱâdet,ȱinançȱveȱgelenekleȬ reȱbaÂlıȱolarakȱverilmesidir.ȱPekȱtabiîȱolarakȱörfȱveȱâdetlerinȱköklerininȱtarihinȱ derinliklerineȱ uzanacaÂıȱ bellidir.ȱ Buȱ sebepleȱ etnografikȱ kavramȱ veȱ inancınȱ oȱ zamanlarȱyaygınȱhâleȱgelerekȱgeliómeyeȱbaóladıÂıȱgörülmektedir.ȱ
OrtaȱAsyaȱveȱdiÂerȱTürkȱhalklarınınȱkióiȱadlarıȱanlamȱveȱóekilȱbakımındanȱ birbirleriyleȱ çokȱ yakınlıkȱ gösterir.ȱ Bununȱ baólıcaȱ sebebi,ȱ tarihîȱ münasebetlerin,ȱ kültürȱalıóȱverióininȱyanıȱsıraȱaynıȱörfȱveȱâdetiȱpaylaómaktanȱkaynaklanmaktaȬ dır.ȱ Kióiȱ adlarınınȱ çıkıóȱ veȱ verilióȱ tarihininȱ çokȱ eskilere,ȱ ilkȱ çaÂlaraȱ dayandıÂıȱ
bilinmektedir.ȱ Glkȱ önceȱ oymak,ȱ kabileȱ adlarının,ȱ dahaȱ sonraȱ iseȱ kióiȱ adlarınınȱ çıktıÂıȱartıkȱbilinenȱbilimselȱbirȱgerçektir.ȱȱ
KazakȱkióiȱadlarınıȱinceleyenȱbilimȱadamıȱT.ȱJanuzakov,ȱKazaklardaȱdaȱilkȱ önceȱ oymakȱ veȱ kabileȱ adlarınınȱ ortayaȱ çıktıÂınıȱ söyler.ȱ O,ȱ oymakȱ adınınȱ kióiȱ adıylaȱ birlikteȱ söylenmesiȱ olgusunaȱ tarihȱ kaynaklarındaȱ rastlandıÂınıȱ veȱ eskiȬ denȱdüómanaȱkaróıȱsaldırılardaȱoymakȱisminiȱsöyleyerekȱnaraȱatmaȱolayınınȱdaȱ olduÂunuȱveȱbuȱikiȱdurumunȱkióininȱoȱoymaÂaȱaitȱolduÂunuȱgösterdiÂini,ȱoyȬ maÂınınȱadıylaȱadlandırılıpȱonuȱsahiplendiÂiniȱyazar.ȱ(Januzakovȱ1971:ȱ18)ȱDaȬ haȱsonraȱiseȱinsanlarıȱbirbirlerindenȱayırtȱetmekȱiçinȱözelȱadlarȱverilmiótir.ȱȱȱ
G.ȱ N.ȱ Jarkeóova,ȱ “Kisigeȱ Atȱ Koyuvȱ Tarihınan”ȱ (Kióiyeȱ Adȱ Vermeȱ TarihinȬ den)ȱadlıȱmakalesindeȱSovyetȱdevrineȱkadarkiȱKazaklarınȱyeniȱdoÂmuóȱbebeÂeȱ adȱvermeȱhususiyetleriȱüzerindeȱdurmuótur.ȱMakalede,ȱzenginȱailelereȱmensupȱ çocuklarınȱisimleriniȱhoca,ȱmolla,ȱimamȱveyaȱhazretlerinȱdinîȱkitaplaraȱbakmakȱ suretiyleȱ verdiklerinden,ȱ fakirȱ çocuklarınınȱ isimleriniȱ iseȱ ebeveynlerininȱ veyaȱ yakınȱ akrabalarınınȱ verdiklerindenȱ sözȱ edilir.ȱ Ayrıcaȱ oȱ zamankiȱ kióiȱ adlarınınȱ çoÂunun,ȱfanatizm,ȱeskiȱinançȱsistemineȱgöreȱinsanınȱsahibi,ȱyaratıcısı,ȱkoruyuȬ cusununȱolduÂunaȱinanmaȱsonucundaȱçocuÂuȱkötülüklerdenȱveȱtehlikedenȱkoȬ rumakȱümidiyleȱverildiÂiȱbelirtilmiótir.ȱ(Jarkeóovaȱ1959:ȱ33Ȭ37)ȱ TürkȱhalkınınȱiseȱçocuÂaȱadȱkoymaȱgeleneÂiȱKazaklarınkindenȱbirazȱfarklıȬ dır.ȱM.ȱN.ȱSerebryakovaȱ“Sem’yaȱiȱSemeynayaȱObryadnost’ȱvȱTuretskoyȱDerevȬ ne”ȱ(TürkȱKöyündeȱAileȱveȱAilevîȱTörenler)ȱadlıȱçalıómasındaȱTürklerdeȱçocuÂaȱ adȱ vermeninȱ yöreselȱ özellikleriȱ konusundaȱ epeyȱ bilgiȱ vermektedir.ȱ Çalıómadaȱ Türkȱailesindeȱ yeniȱ doÂanȱ bebeÂeȱ ikiȱ isimȱ verildiÂi,ȱbirincisininȱ küçükȱad,ȱ göȬ bekȱ adı,ȱ ikincisininȱ iseȱ çocuÂunȱ kulaÂınaȱ ezanȱ okunarakȱ verilenȱ isimȱ olduÂuȱ söylenir.ȱGöbekȱadıȱçocuÂunȱbirinciȱadıȱolarakȱkabulȱedilir.ȱBuȱisimlerȱgenellikleȱ dinîȱisimlerȱolmaklaȱberaber,ȱdindarȱailelerȱçocuklarınıȱdaimaȱbuȱadlaȱçaÂırırlar.ȱ ÇocuÂunȱ asılȱ adıȱ iseȱ çocukȱ dünyayaȱ geldiktenȱ sonraȱ birȱ yaȱ daȱ üçȱ günȱ araylaȱ verilenȱaddır.ȱDoÂuȱAnadolu’nunȱbazıȱbölgelerindeȱyeniȱdoÂmuóȱbebeÂeȱisim,ȱ doÂumundanȱ birȱ haftaȱ sonraȱ verilir.ȱ Eskióehir’inȱ bazıȱ bölgelerindeȱ iseȱ çocuÂaȱ adȱverilmeȱgeciktikçeȱçocuÂunȱgüçlüȱkuvvetliȱolacaÂınaȱinanılır.ȱBundanȱdolayıȱ bazıȱ anneȱ babalarȱ çocuÂunaȱ bilerekȱ 40ȱ günȱ sonraȱ adȱ verirler.ȱ (Serebryakovaȱ 1979:ȱ142)ȱ
BaólangıçtaȱkióiȱadlarıȱherȱhalkınȱanaȱdilineȱözgüȱkelimelerindenȱoluóturuȬ larakȱ verilirdi.ȱ Buȱ hemȱ Türkçeȱ hemȱ deȱ Kazakçaȱ içinȱ ortakȱ birȱ durumdu.ȱ Yaniȱ güçlüȱ hayvanlarınȱ adlarınıȱ çocuklaraȱ isimȱ olarakȱ vermeȱ olgusuȱ araótırmaȱ
konumuzȱ olanȱ herȱ ikiȱ dilȱ içinȱ deȱ geçerliydi.ȱ ÖrneÂin;ȱ Türklerdeȱ Aslan,ȱ Kaplan,ȱ
Yolbarsȱvb.ȱisimler,ȱKazaklardaȱiseȱBöribay,ȱArıstanȱgibiȱisimlerȱverilirdi.ȱȱȱ
KazakçadakiȱbirçokȱisminȱçokȱeskilereȱdayandıÂıȱgörülür.ȱKazaklarȱhayvanȱ veȱinsanȱsaÂlıÂınınȱTanrı’yaȱbaÂlıȱolduÂunaȱinandıklarıȱiçinȱTanrı’yaȱyalvararakȱ hayvanȱ veȱinsanınȱ esenliÂiniȱ dilemiólerdir.ȱ Esasenȱ Kazakçadaȱkamanlıklaȱilgiliȱ isimlerȱ deȱ buȱ devirdeȱ ortayaȱ çıkmıótır.ȱ Glkȱ Kazakȱ bilimȱ adamıȱ k.ȱ Valihanovȱ kamanlıklaȱilgiliȱóöyleȱdemiótir:ȱ“GökyüzüȱGökȱTanrı’dır,ȱkamanizmȱinancındaȱsıfatȱ
olarakȱ ‘gök’ȱ renkȱ adıdır,ȱ isimȱ olarakȱ iseȱ Tanrı,ȱ Allahȱ veȱ Hüda’nınȱ eóȱ anlamlısıdır.”ȱ
(Valihanovȱ1949:ȱ28Ȭ29)ȱDemekȱoluyorȱkiȱTäñirbergenȱismiȱilkȱbaótaȱkamanlıÂınȱ etkisiyleȱverilmióȱbirȱisimdir.ȱBununȱeóȱanlamlılarıȱAldabergen,ȱKudaybergen’dir.ȱ BuȱkióiȱadlarıȱTanrıverdi,ȱAllahverdiȱóekilleriyleȱTürkçedeȱdeȱmevcuttur.ȱȱ
Öncedenȱ kióiȱ adlarıȱ olarakȱ dahaȱ çokȱ yaratılıóa,ȱ tabiatȱ olaylarınaȱ iliókinȱ kelimelerȱ verilmiótir.ȱ Buȱ türȱ isimlerinȱ içindeȱ fiilȱ kökenliȱ olanlarıȱ daȱ çoktur.ȱ Tabiatȱ olaylarıylaȱ ilgiliȱ verilenȱ isimlereȱ günümüzdeȱ hemȱ Türkçedeȱ hemȱ deȱ Kazakçadaȱ çokȱ azȱ veȱ dahaȱ ziyadeȱ soyadıȱ óeklindeȱ rastlanmaktadır.ȱ Meselâ;ȱ Türkçedekiȱ AydoÂmuó,ȱ AydoÂdu,ȱ GündoÂmuó,ȱ Güngördü,ȱ Aygeldiȱ vs.,ȱ Kazakçadakiȱ Aytuvar,ȱ Aytuv,ȱ AytuÂan,ȱ Küntuvar,ȱ Küntuv,ȱ KüntuvÂan,ȱ Tañatar,ȱ
Tañatȱgibi.ȱ
Eskidenȱ ay,ȱ güzellikȱ sembolü,ȱ güneóȱ iseȱ parlaklık,ȱ temizlikȱ sembolüydü.ȱ Kazaklarınȱ çocuklarınıȱ ‘künim’ȱ (güneóim)ȱ diyeȱ sevmeleriȱ boóunaȱ deÂildir.ȱ Güneóleȱ baÂlantılıȱ fiilȱ gövdeliȱ isimler,ȱ dahaȱ çokȱ ‘benimȱ deȱ güneóimȱ doÂar,ȱ güneóimȱ doÂdu’ȱ anlamlarınıȱ verenȱ erkekȱ isimleriȱ óeklindeȱ karóımızaȱ çıkmaktadır.ȱ
T.ȱ Januzakov,ȱ kendiȱ çalıómalarındaȱ ayȱ veȱ güneóȱ kelimeleriyleȱ ilgiliȱ olarakȱ
Aytoldı,ȱKüntoldıȱkióiȱadlarınınȱXI.yüzyılınȱeseriȱKutadguȱBilig’deȱbulunduÂunuȱ söyler.ȱBuȱiseȱsözȱkonusuȱkióiȱadlarınınȱoȱzamanlardanȱberiȱyaóayageldiÂininȱbirȱ kanıtıdır.ȱ(Januzakovȱ1971:ȱ25)ȱȱȱȱ
Bunlarınȱ dıóında,ȱ incelenmekteȱ olanȱ herȱ ikiȱ dildekiȱ fiilȱ gövdeliȱ kióiȱ adlarıȱ içerisindeȱtavȱ(daÂ)ȱkelimesiyleȱilgiliȱisimlereȱdeȱrastlanır.ȱTavȱkelimesi,ȱkióiȱadıȱ olarakȱ bünyesindeȱ güç,ȱ saÂlamlıkȱ anlamlarınıȱ daȱ taóır.ȱ Masallardaȱ rastlananȱ olaÂanȱ dıóıȱ kuvveteȱ sahipȱ olanlarınȱ TavsoÂarȱ diyeȱ adlandırılması,ȱ bununȱ kanıtıdır.ȱTürklerdeȱiseȱdaÂȱkelimesiyleȱilgiliȱolarakȱDaÂdelen,ȱKazaklardaȱTavaȬ
adlarıdır.ȱBunlarȱherȱikiȱhalktaȱdaȱ“daÂıȱyararakȱtaóıȱdeler,ȱyüksekȱdaÂlarıȱaóar,ȱ amacınaȱulaóır”ȱmanasındaȱverilenȱisimlerdir.ȱ
GenelȱolarakȱKazaklaraȱnazaranȱTürklerdeȱadȱvermedeȱGslâmȱdinininȱetkisiȱ dahaȱçokȱhissedilir.ȱHattaȱTürklerinȱdinîȱtakvimiȱdeȱvardır.ȱBuȱtakvimdeȱbütünȱ aylarȱ veȱ günlerdeȱ doÂanȱ çocuklaraȱ verilmesiȱ gerekenȱ isimlerȱ(erkekȱ veȱ kızȱ çoȬ cuÂuȱ isimleri)ȱ belirlenmiótir.ȱ Türkȱ halkındaȱMuhammed,ȱ Mehmet,ȱ Fatihȱgibiȱ kióiȱ adları,ȱhâlâȱaktifȱbirȱkullanımaȱsahipȱçokȱrastlananȱisimlerdir.ȱKazaklarȱiseȱdineȱ çokȱ düókünȱ olmadıklarıȱ için,ȱ Kazakȱ kióiȱ adlarıȱ içerisindeȱ Gslâmiyetinȱ belliȱ birȱ devirdekiȱetkisindenȱdolayıȱverilenȱisimlerinȱdıóında,ȱdinîȱisimlerȱfazlaȱdeÂildir.ȱȱ TürklerdeȱeskiȱinançlarȱıóıÂındaȱverilenȱkióiȱadlarıȱdaȱvarȱolupȱbuȱtürȱisimȬ lerȱ hâlenȱ temelȱ anlamıylaȱ kullanılmaktadır.ȱ ÖrneÂin;ȱ Kazaklardaȱ kullanılanȱ
Jasar,ȱ TurÂanȱisimlerineȱ benzerȱ birȱ óekilde,ȱ çocuÂunuȱ korumakȱ amacıylaȱ anneȱ babaȱYaóar,ȱDursun,ȱDurmuó,ȱDurduȱisimleriniȱverirler.ȱEsasȱitibarıylaȱturȬdıȱfiiliȬ ninȱ yardımıylaȱ oluóturulanȱ kióiȱ adlarıȱ sözȱ konusuȱ dillerdeȱ kökȱ hâliyleȱ deÂil,ȱ dahaȱçokȱ(óah,ȱbek,ȱbay,ȱaliȱgibiȱisimlerle)ȱbirleóikȱgövdeȱbiçimindeȱkaróımızaȱçıȬ kar.ȱBuȱtürȱisimlereȱdahaȱziyadeȱçocuklarıȱsürekliȱölenȱailelerdeȱrastlanır.ȱȱ
Atalarımızınȱ asılȱ uÂraóıȱ olanȱ hayvancılıÂaȱ paralelȱ olarakȱ hayvanlarlaȱ ilgiliȱ verilenȱ fiilȱ gövdeliȱ isimlerȱ deȱ mevcuttur.ȱ Böyleȱ isimlereȱ Türklerdeȱ deȱ rastlanȬ maktadır.ȱ Erkȱ Yurtsever’inȱ “Türkçeȱ Adlarȱ Derlemesi”ȱ adlıȱ makalesindeȱ kırsalȱ kesimlerdeȱhayvanlaraȱkurtlarȱsaldırdıÂındaȱdoÂmuóȱbebeÂeȱolaylaȱilgiliȱolarakȱ
Kurtgeldi,ȱ Kurtbakȱgibiȱ isimlerininȱ verildiÂiȱ kaydedilmektedir.ȱ (Yurtseverȱ 1996:ȱ 20)ȱȱ Z.ȱG.ȱGsayevaȱ“KȱVıçleneniyuȱKul’turnoȬgenetiçeskihȱStratȱvȱAntroponimii”ȱ (AntroponimininȱKültürȱveȱGenetikȱKatmanlarınınȱAyrımıȱÜzerine)ȱadlıȱmakaȬ lesindeȱantroponimlerinȱgenetikȱözellikleriȱhakkında:ȱȱ “HangiȱhalkınȱolursaȱolsunȱantroponimleriȱincelenirkenȱoȱhalkınȱdilȱözellikleriȱcidȬ diȱbirȱóekildeȱeleȱalınmalıdır.ȱAntroponimler,ȱdilȱbilimininȱkelimeȱvarlıÂıȱbölümündeȱeleȱ alınmasınaȱraÂmen,ȱdeÂiókenliÂineȱbaÂlıȱolarakȱkelimeȱvarlıÂınınȱdiÂerȱalanlarındanȱdaȱ farklılıkȱarzȱeder.ȱAncakȱonunȱdeÂiókenliÂiȱonuȱkendineȱözgüȱiçyapısındanȱuzaklaótıraȬ maz.ȱHerȱhalkınȱantroponimleriniȱayrıcaȱaraótırmak,ȱoȱhalkınȱdilininȱyapısalȱveȱanlamȬ salȱözellikleriniȱbelirlemeyeȱimkânȱtanır.ȱBelliȱbirȱhalkınȱantroponimleriniȱiyiceȱaraótırȬ makȱiçinȱonunȱtarihȱkatmanlarındakiȱkültürelȱveȱgenetikȱyapısınınȱdaȱirdelenmesiȱóartȬ tır.ȱ Antroponimlerinȱ genetikȱ özellikleriniȱ belirlemeȱ esnasındaȱ isminȱ hangiȱ milleteȱ aitȱ olduÂuȱdikkateȱalınır.ȱ“ȱ(Gsayevaȱ1988:ȱ262)ȱ
Özetȱolarakȱdiyebilirizȱki,ȱhangiȱhalkȱolursaȱolsun,ȱantroponimlerininȱortaȬ yaȱ çıkmaȱ veȱ geliómeȱ esası,ȱ oȱ halkınȱ geçmiótekiȱ yaóanmıólıklarıylaȱ doÂrudanȱ ilgilidir.ȱTürkçeȱveȱKazakçadaȱçokȱeskidenȱberiȱkullanılagelenȱkióiȱadlarınınȱçoȬ Âununȱaynıȱköktenȱolması,ȱanlamȱbakımındanȱyakın,ȱyapılmaȱyollarıȱveȱyapısıȱ bakımındanȱ ayniyetȱ göstermesininȱ sırrı,ȱ kióiȱ adlarınınȱ çıkıóȱ noktasıȱ itibarıylaȱ eskiȱTürkȱçaÂındaȱveyaȱortaȱçaÂdaȱteóekkülȱedenȱkióiȱadlarınınȱuzantılarıȱolmaȬ
KAYNAKLAR
AMANJOLOVȱ S.A.ȱ (1949),ȱ “Sovettikȱ Tilȱ Gılımınıñȱ Damuvȱ Negizderi”,ȱ Halıkȱ
MuÂalimi,ȱS.ȱ10.ȱȱ
GSAYEVAȱZ.G.ȱ(1988),ȱKȱVıçleneniyuȱKul’turnoȬGenetiçeskihȱStratȱvȱAntroponimiiȱ//ȱ
Onomastika.ȱTipologiya.ȱStratigfariya,ȱMoskova,ȱNauka.ȱ
JANUZAKOVȱT.ȱ(1971),ȱKazakȱEsimderiniñȱTariyhı,ȱAlmatı,ȱGılım.ȱȱȱ
JARKEkOVAȱ G.N.ȱ (1959),ȱ “Kisigeȱ Atȱ Koyuvȱ Tariyhınan”,ȱ KSSRȱ GAȱ Tilȱ Menȱ
AdebiyetȱGnstitutınıñȱEñbekteri,ȱ1.Cilt,ȱAlmatı.ȱȱ
JUBANOVȱ K.ȱ (1968),ȱ Kazakȱ Tiliȱ Jönindegiȱ Zerttevler,ȱ Almatı,ȱ KazSSRȬniñȱ Gılımȱ Baspası.ȱ SEREBRYAKOVAȱM.N.ȱ(1979),ȱSem’yaȱiȱSemeynayaȱObryadnost’ȱvȱTuretskoyȱDeȬ revne,ȱMoskova,ȱNauka.ȱȱ Valihanovȱk.ȱ(1949),ȱMakalalarıȱmenȱHattarı,ȱAlmatı,ȱKazmembas.ȱȱȱ YURTSEVERȱE.ȱ(1996),ȱ“TürkçeȱAdlarȱDerlemesi”,ȱTürkȱDiliȱveȱEdebiyatıȱDergisi,ȱ S:ȱ657,ȱOcak,ȱGstanbul.ȱ
