Gebelikte Görülen Kas ‹skelet Sistemi Problemleri
Pregnancy Induced Musculoskeletal Problems
Özet
Gebelikte anne aday›n›n vücudunda birçok fizyolojik de¤ifliklikler olmaktad›r. Bunlardan biri kas-iskelet sisteminde görülen de¤ifliklik-lerdir. Gebe kad›nda uterus büyüklük ve a¤›rl›¤›n›n giderek artmas› çeflitli postüral bozukluklara neden olur ve ilgili adalelerde baz› fonksiyonel de¤ifliklikler ortaya ç›kar. Bu durum altta yatan kas-iskelet sistemi rahats›zl›klar›n› alevlendirebilir veya yeni kas-kas-iskelet sistemi problemleri ortaya ç›karabilir. Gebelikte kas-iskelet sistemi disfonksiyonu ne kadar erken tan›mlan›p, tedavi edilirse tedavide baflar› flans› o kadar yüksek olmaktad›r.
(Romatizma 2008; 23: 56-9)
Anahtar kelimeler: Gebelik, kas-iskelet sistemi de¤ifliklikleri, a¤r›
Abstract
Many physiological changes occur in the body of the pregnant women. One of them is the changes of the musculoskeletal system. During pregnacy because of the increase in size and weight of the gravid uterus, postural changes that cause functional changes occur in the related muscles.Pre-existing musculoskeletal dysfunctions may be aggravated and new problems may be created by these changes. The earlier musculoskeletal system disorder diagnosis in pregnancy, the better the chance of succesful management of the condition. (Rheumatism 2008; 23: 56-9)
Key Words: Pregnancy, musculoskeletal changes, pain
Girifl
Normal fizyolojik bir süreç olan gebelikte vücudun bütün sistemleri etkilenir. Gebelik boyunca kas iskelet siste-minde ortaya ç›kan de¤ifliklikler gebenin yaflam kalitesini etkiler ve çeflitli a¤r›l› durumlara yol açabilir (1,2). Gebelik s›ras›nda kas-iskelet sistemindeki disfonksiyon herhangi bir zamanda semptom verebilir ve gebelik ilerledikçe yo¤un anatomik, fizyolojik de¤ifliklikler tedavi flans›n› azalta-bilece¤inden ne kadar erken tan›mlan›p tedavi edilirse baflar› o derecede yüksek olacakt›r. Tan› ve tedavi yaklafl›m› gebe, fetus ve gebeli¤in korunmas› gerekti¤inden normalden farkl›d›r; yaflam kalitesinin istenilen düzeye getirilmesi için uygulanan tüm prosedürlerde bahsedilen üçlünün korunmas› çok önemlidir (2,3).
Gebelikte Kas-‹skelet Sistemi De¤ifliklikleri Nedenleri (4):
1) Postüral de¤ifliklikler
2) Gö¤üs kafesinin ekspansiyonu 3) Kilo art›m›
4) S›v› retansiyonu
5) Hormonal de¤ifliklikler
1) Postüral de¤ifliklikler: Gebe uterusun büyüklük ve a¤›rl›¤›ndaki art›fla ba¤l› olarak anne vücudunun a¤›rl›k merkezi de¤iflir; bu da genellikle postürü etkiler. Gebelikteki postür ileri bafl, bafl ve boyunun toraksa göre anterior pozisyonu, dorsal kifozda artma, lomber lordozda artma,
anterior pelvik tilt, dizlerde hiperekstansiyon ve ayaklarda pronasyondur (5,6). Giderek büyüyen uterus abdominal adalelerin tonusunu azalt›r. Abdomenin öne do¤ru ekspan-siyonu gravite çizgisini öne kayd›r›r ve bu durumu kom-panse etmek; öne düflmemek için kad›n gövdesinin üst k›sm›n› pelvis üzerinde arkaya do¤ru yer de¤ifltirir ve taban geniflli¤ini artt›r›r. Bu durum lomber lordozun artmas›na yol açar. Buna ba¤l› abdominal adaleler daha fazla gerilir, uzar, lomber bölge ekstansör adalelerinde ise k›salma geliflir (2).
2) Gö¤üs kafesinin ekspansiyonu: Gebelikte gö¤üsün transvers çap› artar, diyafragma yükselir, subkostal aç› artar. Yükselen birinci kosta üzerindeki nörovasküler yap›lar›n ger-ilmesi ile torasik outlet sendromunun bir varyasyonu olan akroparestezi ortaya ç›kabilir ve gebe kad›n eller ile ön kol-larda uyuflma ve kar›ncalanmadan yak›nabilir (2).
3) Kilo art›m›: Gebelikte hormonal ve postüral de¤ifliklik-lerden etkilenmifl olan lomber vertebra, pelvis eklemleri ile alt ekstremiteler belirgin kilo art›fl› sonucu daha fazla yük-lenme ve zorlanmalara maruz kal›rlar. Ayaktaki pronasyon durumu daha belirginleflir. Kalça ve diz eklemlerine binen yük sonucu a¤r›lar oluflabilir. Kondromalazi patella belirtisi ya da mevcut bir lomber disk patolojisi alevlenebilir (2).
4) S›v› retansiyonu: Özellikle üçüncü trimestirde s›v› retansiyonundaki art›fla ba¤l› sorunlarla karfl›lafl›labilir. Bu durum ço¤u kad›nda ayak bilekleri ve ayaklarda de¤iflik derecelerde ödem ve eklem hareket aç›kl›¤›nda azalma ile
Saime Ay
Ufuk Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye
Derleme /Review
56
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence:Dr. Saime Ay,Ufuk Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye E-posta: saimeay@yahoo.com
sonuçlan›r. Postüral de¤ifliklikler, artan s›v› retansiyonu ve ödemli ba¤ dokusu tuzak nöropatilere zemin haz›rlar (3,7). 5) Hormonal de¤ifliklikler: Hormonal de¤iflikliklere ba¤l› olarak konnektif doku de¤ifliklikleri ortaya ç›kar. Bu de¤iflikliklerden bafll›ca östrojenler, progesteron, endojen kortizol ve özellikle relaksin sorumlu tutulmaktad›r (7). ‹lk trimestirde serum relaksin konsantrasyonu en yüksektir. Bundan sonra hafifçe düfler, do¤umdan birkaç gün sonraya kadar gebelik d›fl›ndaki düzeyin üzerinde kal›r. Relaksin lig-ament laksitesini artt›rd›¤›, k›k›rda¤› yumuflatt›¤›, sinovyal proliferasyona neden oldu¤u düflünülür. Bu de¤ifliklikler simfizis pubiste patolojik geniflleme yan›s›ra sakroiliak eklemlerin zorlanmas›na, pelvis ile lomber vertebral eklem-lere daha fazla yük binmesine neden olur (7,8).
Gebelikte Görülen Kas-‹skelet Sistemi Bozukluklar› (4,9):
1) Simfizis pubiste geniflleme 2) Bel ve sakroiliak eklem a¤r›s› 3) Tuzak nöropatiler
4) Torasik outlet sendromu 5) Dequervain tenosinoviti 6) Patellofemoral A¤r› Sendromu 7) Bacak kramplar›
8) Variköz venler
9) Femur bafl› osteonekrozu ve kalçada geçici osteo-poroz
1) Simfizis pubiste geniflleme: Gebelik süresince oluflan hormonal de¤ifliklikler pekçok fiziksel de¤iflime yol açar. Bunlar aras›nda en göze çarpan sakroiliak eklemde ve sim-fizis pubiste geniflleme ile mobilitede art›flt›r. Simsim-fizis pubis genifllemesi ilk dönemde izlenebilir. Do¤uma yak›n maksi-mum düzeydedir. Gebelikte eklem laksitesindeki de¤ifliklik-lerden sorumlu faktörler aras›nda relaksin say›lmaktad›r. Relaksin korpus luteumdan sal›n›r, ilk dönemde yüksektir; ikinci dönemde ise bir miktar düfler, do¤uma kadar bu seviyede kal›r (4,8).
2) Bel ve sakroiliak eklem a¤r›s›: Gebelikte en s›k görülen kas-iskelet sistemi semptomudur. Tüm gebelerin %50-70’inde görülür. Gebeli¤in üçüncü ay›ndan itibaren bafllaya-bilece¤i bildirilmifl olmakla birlikte genellikle gebeli¤in 5-7. aylar› aras›nda daha s›k görülmektedir (7,10). Gebelik önce-si bel a¤r›s› olanlarda iki kat fazlad›r. Önceki gebeli¤inde bel a¤r›s› olan kad›nlarda daha s›k görülür ve daha fliddetli olma e¤ilimindedir (4). Yaklafl›k %15’inde a¤r› günlük hayat›n devam›na izin vermeyecek fliddette olabilir. Nadiren sinir bas›s›na ba¤l› olarak ortaya ç›kabilir (11).
Annenin boyu, kilosu, gebelikte al›nan kilo ya da fetusun a¤›rl›¤› ile bel a¤r›s› aras›nda iliflki yoktur (12). E¤er kilo al›m› ve bel a¤r›s› aras›nda direkt bir iliflki olsayd›, gebelik ilerledikçe bel a¤r›s›n›n artmas› beklenirdi. Oysaki yedinci aydan sonra a¤r› azal›r. Fast ve arkadafllar› bel a¤r›l› gebel-erle, a¤r›s› olmayan gebeler aras›nda gebelikte kilo al›m› miktar› ile a¤r› gelifliminin direkt iliflkili olmad›¤› sonucuna varm›flt›r (13).
Gebelikte bel a¤r›s›n›n patogenezi halen belli de¤ildir. Birçok teori öne sürülmüfltür. Bunlar; artm›fl lordoz, pelvik yetmezli¤e yol açan ligament laksitesi, uterus a¤›rl›¤› veya herniye disk ile nöral elementlere bas› olmas› fleklindedir (9).
Gebelik s›ras›nda kad›nlar›n %75’i gebelik öncesi a¤›rl›klar›n›n yaklafl›k dörtte birinden fazla kilo al›r, vücut a¤›rl›¤› denge merkezi de¤iflir ve buna ba¤l› baz› postüral de¤ifliklikler ortaya ç›kar. Abdomen büyümesine paralel olarak lumbosakral ve vertebral lordoz artar. Bunu den-geleyebilmek için servikodorsal e¤rilikte de¤ifliklikler olur. Bu durum a¤›rl›¤› tafl›yan yap›lar üzerinde daha fazla yük binmesine neden olur. Bütün bu de¤ifliklikler bel a¤r›s› riski-ni artt›r›r (14). Afl›r› lordotik postürün afl›r› disk dejenerasy-onu ve bel a¤r›s› ile yak›ndan iliflkili oldu¤u iddia edilen çal›flmalar mevcuttur (5).
Postüral de¤iflikliklerin yan›s›ra gebelikte izlenen bel a¤r›lar›n›n gelifliminde kas yorgunlu¤u, kas dengesizli¤i ve gebelik hormonlar›n›n etkisinin de olabilece¤i ileri sürülmüfltür (15).
Bel a¤r›s›na neden olabilen olas› bir di¤er faktör liga-mentöz laksite ve sakroiliak zorlanmad›r. Ligaliga-mentöz gevfleme a¤r›s› için pelvik yetersizlik a¤r›s›, posterior pelvik a¤r›, sakroiliak a¤r› gibi de¤iflik terimler de kullan›lmaktad›r. Ligamentöz laksiteye relaksin hormonu neden olur. Hormonun etkisiyle konnektif dokularda gevfleme, pelvik obliklik, sakroiliak eklemlerde yumuflama ve gevfleme, sakrumun üzerinde ileumun torsiyonu, simfizis pubis ekle-minde gevfleme ve mobilite art›fl› görülür. Gövde rotasyonu, ad›m uzunlu¤u ve yürümede sal›n›m faz› azal›r. Kilo ve geniflleme ile abdominal ve pelvik organlar bas›nç alt›nda kal›r. Simfizis pubis ekleminde aç›lma olunca tek veya çift tarafl› sakroiliak eklem etkilenir. Bel a¤r›s›, bacak a¤r›s›, sim-fizis pubis a¤r›s›, ördekvari yürüyüfl ve kalça hareketlerinde zay›fl›k geliflir (7,8,14).
Bel a¤r›s› ve posterior pelvik a¤r› ayr›m›, posterior pelvik a¤r› provakasyon testiyle yap›l›r (trendelenburg testi). Bu testte s›rtüstü yatan bir kiflide femur vertikal durumda, kalça fleksiyonda, di¤er bacak düz yat›yor ve pelvis, muayene eden taraf›ndan di¤er elle stabilize ediliyorken fleksiyonda-ki tarafta femur aks› boyunca afla¤› do¤ru bast›r›l›r. O taraf gluteal bölgede derin a¤r› olursa test pozitiftir (3).
Lumbosakral disk patolojisi insidans›, 1-25/10.000 canl› do¤umdur. Gebeli¤in gelecekteki disk herniasyonlar› için ba¤›ms›z bir risk faktörü oldu¤u ve varolan disk patoloji-lerinin gebelikte kötüleflebilece¤i bildirilmektedir. Günümüzde yayg›n kullan›lan manyetik rezonans görün-tüleme geliflmekte olan fetusa uzun süreli etkileri tam olarak bilinmemekle birlikte do¤ru tan› ve tedavi yaklafl›m›nda önemli bir yeri oldu¤u kabul edilmektedir (16,3).
Bacak a¤r›s›, sinir köklerine direk bas›ya veya yans›yan a¤r›ya ba¤l› olarak geliflebilir. Ayr›ca, nöral elementlerin iskemisi de bacak a¤r›s›na neden olabilir (9).
Bunlar›n d›fl›nda ileri yafllarda oluflan gebelikler, geçiril-mifl gebelik say›s›, gebelik öncesi statik bozukluklar, dejen-eratif bozukluklar, ba¤ dokusu ile ilgili otoimmun hastal›klar gebelikte oluflan bel a¤r›s›n›n fliddetini olumsuz yönde etkileyebilmektedir (4).
Spondiloliztezis, özellikle L5-S1 de görülen önceden varolan, ancak gebenin vücudunun alt ve ön k›sm›nda a¤›rl›k art›fl› sonucu gebelikte kötüleflebilen bir durumdur (7).
Koksidini, gebelik öncesi travma yoksa nadirdir (7).
Romatizma 2008; 23: 56-9 Rheumatism 2008; 23: 56-9
Saime Ay
Romatizma 2008; 23: 56-9 Rheumatism 2008; 23: 56-9 Saime Ay
Gebelikte Görülen Kas ‹skelet Sistemi Problemleri
58
Gebeler s›rt a¤r›s›ndan yak›nabilir. Bunun sakroiliak eklem disfonksiyonu ile ilgili olabilece¤i, artan torasik kifoza ba¤l› olabilece¤i, terme do¤ru kostovertebral veya kostotransvers eklemlerde meydana gelen zorlanmalar ya da gö¤üslerin artan a¤›rl›¤› sonucu ortaya ç›kabilece¤i bildirilmifltir (2).
Akut bel a¤r›l› gebelerde istirahat önerilir. fiiddetli a¤r› geçmezse trokanterik kemer veya lumbosakral korse yararl›d›r. Akut a¤r› geçerse fazla zorlanmadan yap›lacak kuvvetlendirme egzersizleri önerilmelidir. Subakut a¤r›l› gebelerde istirahat, yüzeyel ›s›tma, masaj, postür redüksiy-onu önerilir. Tüm çabalara ra¤men a¤r›n›n devam etti¤i durumlarda TENS güvenle kullan›labilir. A¤r› azald›kça kuvvetlendirme egzersizleri bafllan›r. Nörolojik aciliyet tafl›yan olgular d›fl›nda spinal sorunlar için cerrahi nadiren uygulan›r (16). Gebelerde bel a¤r›s› için steroid olmayan antiinflamatuvar ilaç (SOA‹‹) kullan›m› konusunda baz› hususlar göz önünde tutulmal›d›r. Bu ilaçlar›n gebeli¤in ilk 8 haftas›nda teratojenik riski oldu¤u kabul edilmektedir. Baflka bir yan etki riski ise, fetal fizyoloji üzerine olan›d›r. Do¤um öncesi SOA‹‹ alan hem insan hem de hayvanlarda duktus arteriozusun prematür kapanmas› rapor edilmifltir. Bu nedenle SOA‹‹’lar›n üçüncü trimestirde kullan›m› s›n›rl›d›r. Gebelikte yine ilgili di¤er dikkat edilmesi gereken durumlar, trombosit agregasyonu üzerine olan etki ve do¤um esnas›nda uterus kas tonusu üzerine olan etkilerdir. Pratik aç›dan bak›ld›¤›nda, e¤er gerekiyorsa, gebelerde SOA‹‹ kullan›m›na devam etmek makul görülmektedir. Fakat gebeli¤in son ay›nda mümkün oldu¤unca ilaç kul-lan›m› k›s›tlanmal› ve gebelerde tercihan yar› ömrü k›sa SOA‹‹’lar kullan›lmal›d›r (9).
3) Tuzak nöropatiler: Gebeli¤in özellikle son trime-stirinde artan s›v› retansiyonu sonucu çeflitli sinir kompresy-onlar› görülür. Karpal tünel sendromu, guyon kanal›nda ulnar sinir kompresyonu, tarsal tünelde posterior tibial sinir kompresyonu, lateral femoral sinirin kompresyonuna ba¤l› olarak geliflen meralji parestetikad›r (17). Karpal tünel sendromunda el bilek fonsiyonunu s›n›rland›ran gece splint-leri kullan›l›r. Eller elevasyonda olarak istirahat, el ve bilek egzersizleri, buz paketleri uygulanabilir. Do¤umdan sonra genellikle spontan geriler nadiren cerrahi gerekebilir. Posterior tibial sinir kompresyonunda da benzer flekilde ayaklar elevesyonda olarak istirahat, ayak ve ayak bile¤i egzersizleri ve buz paketleri yak›nmalar› hafifletebilir (4,18). 4) Torasik outlet sendromu (TOS): Gebelikte görülen TOS, postürdeki 3 genel de¤ifliklikten biri olan omuz protraksiy-onu ve skalen kaslar›n hiperaktivitesi neticesinde, yükselen birinci kot üzerinde nörovasküler yap›lar›n gerilmesiyle oluflur. Hasta postürünün düzeltilmesi, servikal omurga kaslar›n› germeye yönelik ev egzersizleri verilebilir (9).
5) Dequervain tenosinoviti: Ekstansör pollisis brevis ve abduktor pollisis longus tendonlar›n›n radius stiloid ç›k›nt›s›n›n yak›n›nda kompresyonu sonucu oluflur. S›v› retansiyonu ve el bile¤inin radyal ve ulnar deviasyonlar› sonucu oluflan tekrarlay›c› travmalar bu problemin sebepleri aras›ndad›r. Prolaktin, relaksin, progesteron hormonlar› katk›da bulunan olas› di¤er faktörlerdir. Do¤umdan sonra
yeni do¤an›n bak›m› ile ilgili aktiviteler nedeni ile flikayetler daha da artabilir. Kifliler el bile¤inde radyal tarafta a¤r› ile radyal stiloid proçes proksimalinde hassasiyet ve fliflme tan›mlarlar(19). Tedavinin ilk basama¤› splintlemedir. Baflparmak abduksiyon ve ekstansiyonda, birinci metakar-pofalangeal eklem ve el bile¤i splintlenir. Dorsal kompart-mana lidokain ve steroid enjeksiyonu hastay› rahatlatabilir. Laktasyon sona erince belirtiler h›zla geriler, cerrahi gereksinimi enderdir (4).
6) Patellofemoral A¤r› Sendromu: Yak›nma uzun süreli oturma veya dizin fleksiyon ve ekstansiyonu ile diz önünde artan a¤r›d›r. Tedavide quadriceps ve vastus medialis güçlendirme egzersizleri ve günde birkaç kez buz uygula-mas› yap›labilir (2).
7) Kramplar: Gebelik s›ras›nda bacak kramplar› izlenebilir. Bu durum %15-30 aras›nda görülmektedir. Genelde gebeli¤in ikinci yar›s›nda bald›rda bazen uylukta görülür. Ço¤unlukla geceleri ortaya ç›k›p uykudan uyand›racak fliddette a¤r›l› kas kontraksiyonlar›d›r. Kramplar›n nedeni olarak kalsiyum ve magnezyum eksikli¤i, iskemi, sinir kökü bas›s›, artan s›v› retansiyonu ve azalm›fl aktivite ile ilgili ola-bilece¤i bildirilmifltir. Diz ekstansiyonu ve aya¤›n dorsifleksiy-onu kramb› giderebilir. Yatmadan önceki yürüyüfller, ›l›k banyo ve ayak egzersizleri kramb› önleyebilir (2,9).
8) Variköz venler: Gebeyi rahats›z eden baflka bir durum-dur. Uzun süreli ayakta durmaktan kaç›nma önerilir. Ayr›ca destekleyici çoraplar giymek, sirkülasyon egzersizleri yapmak ve dizi bükülü tutmaktan kaç›nmak semptomlar› azalt›r (9).
9) Femur bafl› aseptik nekrozu ve kalçada geçici poroz: Femur bafl› osteonekrozu ve kalçan›n geçici osteo-porozu nadir görülmekle birlikte, gebelikte görülme oran-lar› normale göre daha fazlad›r. Her iki durumda kalça veya kas›kta a¤r› oluflabilir ve birbirleri ile kar›flabilir, ya da pelvik instabilite olarak yanl›fl tan› alabilirler (4).
Femur bafl› osteonekrozu: Gebelikte baflka predispo-zan faktör olmadan femur bafl› osteonekrozu geliflimi pek çok kez bildirilmifltir. Gebelik esnas›nda osteonekro-zun tam etiyolojisi bilinmemektedir. Ancak gebeli¤in sonlar›nda hamile olmayanlara göre 3 kat yükselen maternal serbest kortizol düzeyi olas› etiyolojik faktörler aras›nda say›lmaktad›r. Yine yüksek östrojen ve proges-teron düzeyleri ile interossöz bas›nc›n yüksek seyretmesi nedenler aras›nda gösterilmektedir.
Bafllang›çta tan› gecikebilir, çünkü a¤r› pelvik instabilit-eye ba¤lanabilir. Belirtiler genelde üçüncü dönemde bafllar; dize, uylu¤a veya bele yay›lan derin kas›k a¤r›s› vard›r. Düz radyografiler ile femur bafl› de¤ifliklikleri izlense de manyetik rezonans görüntüleme erken tan›da kullan›labilir. Tedavi hamile olmayan semptomatik hastalar›n tedavisi ile ayn›d›r. Myllynon ve arkadafllar› kalça eklemi aspirasyonunu takiben a¤›rl›k verilmesinin k›s›tlanmas› ile baflar›yla tedavi edilen iki olgu bildirmektedir (20). Gebelik osteonekrozu olan olgular›n büyük bölümünde femur bafl›nda parsiyel tutulum izlenmektedir. Gebelikte femur bafl› osteonekrozu ile ilgili çal›flmalar›n sonuçlar› k›sa süreli izlemi içermekte, uzun dönem takiple ilgili yeterli veri bulunmamaktad›r.
Kalçan›n geçici osteoporozu: Geçici osteoporoz nedeni bilinmeyen, ender görülen bir durumdur. Herhangi bir
eklemde olabilirse de s›kl›kla kalçada izlenir. En s›k gebelerde üçüncü dönemde ve erkeklerde k›rk yafl civar›nda görülür.
Tipik bafllang›ç flekli travma öyküsü olmaks›z›n fliddetli kalça a¤r›s›d›r. A¤r› sinsi veya akut bafllang›çl› olabilir, ço¤unlukla kas›kta büyük trokanter üzerinde hissedilir, bazen uyluk ön yüzüne yay›labilir. Yük vermekle a¤r› artar. Tan› klinik ve radyolojik olarak konur. Tipik radyografik bulgular› pelvis grafisinde unilateral veya bilateral tutulan kemikte osteopeni ile eklem aral›¤›n›n korunmas›d›r. Manyetik rezonans görüntülemede ise T1 a¤›rl›kl› görün-tülerde sinyal yo¤unlu¤unun azald›¤›, T2 görüngörün-tülerde ise artt›¤› izlenir. Ancak gebelikte bu yöntemin güvenle kul-lan›m›na dair yeterli veri yoktur. Baz› hastalarda sedimenta-syon ve idrar hidroksiprolin düzeyi artabilir; ancak bu düzeyler gebeli¤in son dönemlerinde de normalden yüksek olabilir.
Kalçan›n geçici osteoporozunun tedavisi konservatiftir. Yüklenmeyi azaltmak a¤r› ve k›r›k riskini azalt›r. Eklem hareket aç›kl›¤›n› korumaya yönelik fizik tedavi program› önerilir. E¤er k›r›k oluflursa cerrahi yaklafl›m gerekebilir (4).
Gebelikte s›kça karfl›lafl›lan kas-iskelet sistemi bozukluk-lar› ve tedavi prensipleri ana hatbozukluk-lar› ile gözden geçirilmifltir. Gebelik s›ras›nda kas-iskelet sistemindeki bozukluk herhan-gi bir dönemde semptom verebilir. Gebelik ilerledikçe yo¤un anatomik ve fizyolojik de¤ifliklikler tedavi flans›n› azaltabilece¤inden ne kadar erken tan›n›p tedavi edilirse baflar› oran› o derece yüksek olacakt›r.
Kaynaklar
1. Bookhout MM, Boissonault WG. Physical Therapy Management of Musculoskeletal Disorders During Pregnancy. In:Wilder E(ed). Obstetric and Gynecologic Physical Therapy. Newyork: Churchill Livingstone, 1988: 17-63.
2. Füzün S. Gebelik Rehabilitasyonu. In: O¤uz H. T›bbi Rehabilitasyon. ‹stanbul: Nobel T›p Kitapevi, 1995:671-84. 3. Beyaz EA, Özcan E. Gebelikte görülen kas-iskelet sistemi
kay-nakl› a¤r›lar ve tedavi yaklafl›mlar›-e¤itim. Türk Fiz T›p Reh Derg 2005; 51: 65-8.
4. Öncel S, Peker Ö. Gebelik Rehabilitasyonu. In: O¤uz H, Dursun E, Dursun N. T›bbi Rehabilitasyon. ‹stanbul: Nobel T›p Kitapevi, 2004:1291-304.
5. Hamamc› N, Cengizlier J, Bellekçi E. Gebede postural de¤ifliklik-ler. Yeni T›p Derg 1992; 9:13-7.
6. Maly BJ. Rehabilitation principles in the care of gynecologic and obstetric patients. Arch Phys Med Rehabil 1980; 61: 78-81. 7. Evilly MM, Buggy D. Back pain and pregnancy: a review. Pain
1996; 64: 405-14.
8. Foley BS, Buschbacher RM. Sacroiliac joint pain: anatomy, bio-mechanics, diagnosis, and treatment. Am J Phys Med Rehabil 2006; 85: 997-1006.
9. Özerbil Ö. Gebelik ve Rehabilitasyon. In: Beyazova M, Kutsal YG. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. Ankara: Günefl Kitapevi, 2000:1321-34.
10. Ostgaard HC, Anderson GBJ, Karlson K. Prevalence of back pain in pregnacy. Spine 1991; 16: 549-52.
11. Mantle MJ, Greenwood RM, Curney HLF. Backache in preg-nancy. Rheum and Rehabil 1997; 16: 95.
12. Sihvonen T, Hutunen M, Makkonen M. Functional changes in back muscle activity correlate with pain intensity and predic-tion of low back pain during pregnancy. Arch Phys Med Rehabil 1998; 79: 1210-12.
13 Fast A, Shapiro D, Ducommun EJ, Friedmann LW, Bouklas T, Floman Y. Lowback pain in pregnancy. Spine 1987; 12: 368-73. 14. Bastiaanssen JM, Bie RA, Bastiaanssen CHG, Essed GM, Brandt PA. A historical perspective on pregnancy-related low back and/or pelvic girdle pain. Eur J Obstet Gynecol 2005; 120: 3-14. 15. Kristiansson P, Svardsudd K, Schoultz B. Serum relaxin, sym-phyeal pain, and back pain during pregnancy. Am J Obstet Gynecol 1996; 175: 1342-47.
16. Kahraman S, Kafadar A. Gebelik s›ras›nda geliflen lomber disk hernisinde cerrahi tedavinin önemi. Türk Fiz Rehab Derg 2002; 48: 3-5.
17. Gleeson PB, Pauls JA. Obstetrical physical therapy. Physical Therapy 1988; 68: 1699-702.
18. Tüzün Ç, Füzün S. Gebelikte kas-iskelet sistemi disfonksiyonu. Fiz Rehab Derg 1993; 17(3): 178-81.
19. Heckman JD, Sassard R. Musculoskeletal considerations in pregnancy, current concepts review. J Bone J Surg 1994; 76: 1721-30.
20. Myllynen P, Makela A, Kontula K. Aseptic necrosis of the femoral head during pregnancy. Obstet Gynecol 1988; 71: 495-98.
Romatizma 2008; 23: 56-9 Rheumatism 2008; 23: 56-9
Saime Ay
