‹nflamatuvar Ba¤›rsak Hastal›¤› Olan Normal A¤›rl›kl›
Kad›nlar›n Farkl› ‹ki Yöntemle Bulunan Bazal Metabolizma H›zlar›n›n Sa¤l›kl› Kontrollerle Karfl›laflt›r›lmas›
Aliye ÖZENO⁄LU (*), G.E. PAMUK (**), Ö.N. PAMUK (**), N. CANERO⁄LU (*), H.H. HATEM‹ (*)
ÖZET
Çal›flman›n amac›, inflamatuvar ba¤›rsak hastal›¤› (‹BH) olan normal a¤›rl›kl› kad›nlar›n direkt ölçümle ve formüle göre hesaplama yoluyla bulunan bazal metabolizma h›zlar›
(BMH)’na iliflkin iki de¤erin farkl› olup olmad›¤›n› ve ayn› uy- gulaman›n sa¤l›kl›, normal a¤›rl›kl› kad›nlardaki durumunu araflt›rmakt›r.
‹Ü. CTF. ‹ç Hastal›klar› ABD’nda yürütülen bu çal›flma kap- sam›nda, ‹BH olan 12 ve sa¤l›kl› 26 yetiflkin kad›n yer ald›.
Kad›nlar›n boy, kilo ve Bioelectrical Impedance Analyzer (BIA) ile vücut kompozisyonu ölçümleri yap›ld›. Beden kitle indeksi (BK‹) formülüne göre (a¤›rl›k-kg/boy-m2) normal a¤›rl›kta kabul edilen bireyler (BK‹=18.5-24.9 kg/m2) çal›flmaya al›nd›.
Kad›nlar›n BIA ile ölçülen BMH’lar› (BMH 1) yan›nda, Harris-Benedict denklemine göre de BMH (BMH 2) hesap- land›. Ayn› bireylerde farkl› iki yöntemle elde edilen bu de-
¤erler, bilgisayar program›nda istatistiksel olarak t testi ile de¤erlendirildi.
Hem ‹BH grubu ve hem de kontrol grubunun BMH 1 ve 2 de-
¤erleri aras›ndaki fark ileri derecede anlaml› bulundu. BK‹’ne göre ayn› s›n›rlar içinde yer almalar›na ra¤men, her iki grubun BIA ile ölçülen BMH 1 de¤erleri aras›ndaki farkl›l›k da ileri derecede anlaml› bulundu (s›ras›yla ‹BH; 1325.75±122.92 kcal. kontrol grubu; 1451.88±83.50 kcal. p=0.005). Gruplar›n BMH 2 de¤erleri aras›nda anlaml› farkl›l›k bulunamad›
(p=0.162). Bir hasta ve bir de sa¤l›kl› grupta farkl› iki yöntem- le bulunan BMH de¤erleri aras›nda ileri derecede anlaml›
farkl›l›k saptanmas›, enerji gereksinmesinin hesaplanmas›nda standart teorik formüllerin fazla güvenilir olmayaca¤›n› dü- flündürmektedir. Ayn› BK‹ grubunda olduklar› için, her iki grubun BMH 2 de¤erleri aras›nda anlaml› farkl›l›k olmamas›
da beklenen bir bulgudur. Buradan elde edilen sonuçlara da- yanarak, gerek hasta ve gerekse sa¤l›kl› bireylerde enerji ge- reksinmesinin belirlenmesinde, günümüzde kullan›m› giderek yayg›nlaflan ve oldukça pratik bir flekilde uygulanabilen direkt ölçüm yöntemlerinin daha yararl› olaca¤›na inan›yoruz.
Anahtar kelimeler: ‹nflamatuvar ba¤›rsak hastal›¤›, bazal metabolizma h›z›
SUMMARY
Comparison of Basal Metabolic Rates Predicted by two Different Methods Between Normal Weight Women Having Inflamatory Bowel Disease and Healthy Controls The aim of this study was to search basal metabolic rates of normal weighed inflamatory bowel diseased (IBD) women, found by two different methods which included a measure- ment by Bioelectrical Impedance Analyzer (BIA) and a calcu- lation according to given formula. The same tests were also applicated to normal weight healthy women to compare the results.
Twelve adult women with IBD, and 26 healthy adult women were included to this study which was conducted at our Internal Disease Department. Weight and height of the IBH patients and healthy subjects were measured and body com- positions were performed with BIA. Only women whose weights were in normal range according to body mass index (BMI=weight-kg/height-m2) were taken into this study. Basal metabolic rates (BMR) of all subjects were either measured by BIA (BMR 1), or calculated according to Harris-Benedict equation (BMR 2). These results were statistically analysed at a computer program with t test.
Differences between BMR 1 and BMR 2 in both groups were statistically significant. BMR 1, that was found by BIA of both groups also showed highly significant differences (IBD group: 1325.75±122.92 kcal., control group: 1451.88±83.50 kcal., p=0.005). But, no significant difference was found between BMR 2 values of the groups (p=0.162).
We concluded that standard teorical formulas used to calcu- late individual energy needs might not be much reliable. So, we recommend the usage of methods depending on measure- ment which are practically applicable, to predict energy needs either healthy person or patients.
Key words: Inflamatory bowel disease, basal metabolic rate
‹Ü. Cerrahpafla T›p Fak. ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›**; Endokrinoloji Bilim Dal›*
KL‹N‹K ARAfiTIRMA ‹ç Hastal›klar›
Göztepe T›p Dergisi 19: 15-18, 2004
15 ISSN 1300-526X
Ülseratif kolit ve Crohn hastal›¤›, inflamatuvar ba¤›rsak hastal›klar› (‹BH)’n›n majör formunu oluflturur ve s›k- l›kla nutrisyonel durumda belirgin bozulma ile karakte- rizedir. Aktif ‹BH’da görülen kilo kayb› ve kafleksinin patogenezi multifaktöryel olmakla birlikte; kar›n a¤r›s›
ve bulant›n›n yol açt›¤› anoreksi nedeniyle besin al›m›- n›n azalmas›, besinlerin malabsorbsiyonu ve atefl veya inflamasyon sonucunda total enerji harcamas›ndaki ar- t›flla uyumlu oldu¤u kabul edilir (1-3). Nutrisyonel bo- zukluk somatik fonksiyonlarda da önemli bozukluklara yol açar. Çocuklarda linear büyüme ve pubertal geliflme dikkate de¤er bir ölçüde geri kal›r, vücut kompozisyonu de¤iflebilir ve ciddi psikososyal sorunlar ortaya ç›kabi- lir. ‹BH’da vücut a¤›rl›¤› ve ya¤ kitlesinin sa¤l›kl› kon- trollere göre daha azalm›fl oldu¤unu gösteren çeflitli ça- l›flmalar yap›lm›flt›r (1,2,4-6). Bu çal›flmalarda, esas ola- rak iyi korunmufl ya¤s›z vücut kitlesi ile birlikte ya¤
kitlesinde bir azalma oldu¤u saptanm›flt›r. Sonuçta, vücut a¤›rl›¤›n›n yüzdesi olarak de¤erlendirildi¤inde, sa¤l›kl› kontrollere göre ya¤s›z vücut kitlesinde art›fl ol- du¤u bulunmufltur. Bu durumun enerji al›m›ndaki azal- ma ve besinlerin emilim bozuklu¤una ilaveten, artm›fl enerji gereksinmesi ile de iliflkili olabilece¤i düflünül- mektedir. Ancak, muhtemelen incelenen hasta grubu- nun klinik ve nutrisyonel özellikler yönünden homojen olmamas› nedeniyle bu konudaki literatür bilgileri çeliflkilidir.
Bu nedenle, çal›flmam›zda aktif ‹BH’li, nutrisyonel des- tek tedavisi almayan ve beden kitle indeksi (BK‹)’ne göre normal a¤›rl›kta olan kad›nlar›n, yafl, cins ve BK‹
yönünden efllefltirilmifl sa¤l›kl› kontrollere göre bazal metabolizma h›zlar›n›n (BMH) farkl› iki yöntemle de-
¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
‹stanbul Üniversitesi, Cerrahpafla T›p Fakültesi, ‹ç Hasta- l›klar› Anabilim Dal› ve Gastroenteroloji Bilim Dal› polikli- niklerinde yürütülen bu çal›flmaya, aktif ‹BH’li 12 (8 ülseratif kolit ve 4 Crohn hastal›¤›) ve 26 sa¤l›kl› yetiflkin (yafl >15 y›l) kad›n al›nm›flt›r. Yafl ortalamas› ‹BH grubunda 30.17±11.54 y›l (16-57 y›l), kontrol grubunda 29.77±10.54 y›l (16-51 y›l) olup, BK‹’ne göre her iki grupta yer alan kad›nlar normal
a¤›rl›ktad›r (BK‹= 18.5-24.9 kg/m2). Kad›nlar›n BK‹, a¤›rl›k (kg)/boy2 (m2) formülüne göre hesaplanm›flt›r (7). Her iki grupta yer alan bireylerin boy, a¤›rl›k ve Bioelectrical Impedance Analyser (BIA) ile vücut kompozisyonlar› ve BMH ölçülmüfltür. Bazal metabolizma için gerekli enerjinin saptanmas›nda kullan›lmak üzere gelifltirilmifl baz› formüller de bulunmaktad›r (7). Bunlardan s›kl›kla kullan›lan Harris Benedict (HB) denklemine göre kad›nlarda bazal metaboliz- ma enerjisi flu flekilde hesaplan›r:
BMH (kcal) = 655+(9.6xA¤›rl›k-kg)+(1.7xBoy-cm) - (4.7xYafl-y›l)
BMH’n›n toplam enerji harcamas›n›n % 60-80’ini olufltur- du¤u ve a¤›r fiziksel aktivitesi olmayan bireylerin günlük enerji harcamas›n› tahmin etmede güvenilir bir ölçüm oldu¤u kabul edilir (4). Toplam günlük enerji gereksinmesi, bazal metabolizma enerjisine aktivite faktörü, besinlerin termik et- kisi ve hastal›k durumlar›nda stres faktörü ve termal faktör için gereken enerjinin eklenmesiyle hesaplan›r.
Her iki grupta yer alan kad›nlar›n BIA ile ölçülen BMH (BMH 1) ve HB denklemine göre hesaplanan BMH (BMH 2)’n›n ayn› grup içinde ve gruplar aras›nda farkl› olup ol- mad›¤› istatistiksel olarak bilgisayar program›nda t testi ile de¤erlendirildi.
BULGULAR
Hasta ve kontrol grubuna ait baz› özellikler Tablo 1’de verilmifltir. Her iki grupta yer alan bireyler BK‹’ne göre normal s›n›rlarda olmakla birlikte, gruplar›n BK‹’i ara- s›ndaki farkl›l›k istatistiksel olarak anlaml› bulundu (p=
0.022).
Gruplar›n BIA ile ölçülen ve hesap yoluyla bulunan BMH’lar› Tablo 2’de verilmifltir. Hem hasta ve hem de kontrol grubunun direkt ölçümle ve hesap yoluyla bulu- nan bazal metabolizma h›zlar› aras›nda s›ras›yla ileri (p=0.002) ve çok ileri (p=0.0001) derecede anlaml›
farkl›l›k bulundu. BIA ölçümü ile bulunan BMH’lar›
(BMH 1) gruplar aras›nda ileri derecede (p=0.005) anlaml› farkl›l›k gösterirken, standart formüle göre he- saplanarak bulunan BMH 2 de¤erleri aras›nda anlaml›
farkl›l›k bulunamad› (p=0.162).
TARTIfiMA
BMH yafl, cinsiyet, vücut bileflimi, endokrin-metabolik
Tablo 1. Hasta ve kontrol grubunun özellikleri.
Grup
‹BH Kontrol p
Say› (n) 12 26
Yafl (y›l) 30.17±11.54 29.77±10.54
0.920
Boy (cm) 156.67±6.84 157.15±5.89
0.834
A¤›rl›k (kg) 50.90±8.75 56.17±5.00
0.072
BK‹ (kg/m2) 20.66±2.62 22.78±1.79 0.022*
Göztepe T›p Dergisi 19: 15-18, 2004
16
¤unu bulmufllard›r. Di¤er taraftan Stokes ve Hill (12), aktif Crohn hastal›kl›, enteral veya parenteral nutrisyon deste¤ine gereksinimi olan 13 hastal›k bir grupta, öl- çümle bulunan dinlenme esnas›ndaki metabolik h›z›n (RMR), hesaplanandan % 14 daha yüksek oldu¤unu göstermifllerdir.
Çal›flmam›zda, her iki grubun ölçümle elde edilen BMH ortalama de¤erleri aras›nda (BMH 1) ileri dere- cede anlaml› (p=0.005) farkl›l›k bulundu (Tablo 2).
Hasta ve kontrol grubunu oluflturan bireyler yafl, cins, BK‹ ve dolay›s›yla a¤›rl›k ve boy yönünden efllefltiril- di¤inden, her iki grubun HB formülüne göre hesaplana- rak bulunan BMH 2 de¤erleri aras›nda anlaml› farkl›l›k olmamas› (p=0.162) beklenen bir bulgudur (Tablo 2).
Di¤er taraftan, hem ‹BH ve hem de kontrol grubunu kendi içinde BMH 1 ve BMH 2 de¤erleri yönünden karfl›laflt›rd›¤›m›zda, aradaki farkl›l›k ‹BH grubu için ileri derecede (p=0.002), kontrol grubu için çok ileri de- recede (p=0.0001) anlaml› bulundu (Tablo 2).
Beslenme sorunlar›ndan olan malnutrisyondan obezi- teye kadar vücut a¤›rl›¤› ve biyokimyas›nda görülen de-
¤ifliklikler, vücut bilefliminde de kendini göstermekte- dir. Vücut bileflimindeki de¤ifliklikleri saptamaya yöne- lik günümüzde çok say›da teknik gelifltirilmifltir (7-9). Gelifltirilen bu teknikler sayesinde vücudun ya¤ ve ya¤- s›z kitlesi, toplam su ve mineral içeri¤i ve BMH’n›
ölçme olana¤› elde edilmifltir. Bununla birlikte, sa¤l›kta ve çeflitli hastal›k durumlar›nda, de¤iflik çevresel koflul- lar›n varl›¤›nda ve hatta farkl› nutrisyonel ve medikal tedavilerin uyguland›¤› durumlarda vücut bileflimi ve bazal metabolizma h›z›ndaki de¤ifliklikleri gösteren ça- l›flmalar oldukça azd›r. Ayr›ca, vücut a¤›rl›¤› ve bilefli- minin gün içinde bile de¤ifliklik gösterdi¤i, bu durumun malnutrisyon tan›s›ndaki duyarl›l›¤› etkileyebilece¤i ileri sürülmektedir (13). Bu nedenle, çeflitli koflullarda oluflturulmufl vücut kompozisyonu referans de¤erlerine gereksinim fazlad›r.
BIA, tafl›nabilir ve kolay uygulanabilir olmas› ve nispe- ten daha ucuz olmas› yan›nda, çeflitli çal›flmalarla vücut kompozisyonu ölçümleri yönünden güvenilirli¤i onay- lanm›fl bir cihazd›r (13-19). BIA, bazal metabolizma h›z›n›n da ölçümüne olanak sa¤lar. BMH’n›n belirlen- mesinde kullan›lan teorik formüllerle, gerek bireyler aras›nda ve gerekse ayn› bireyde farkl› koflullarda ve farkl› zamanlarda do¤ru sonuçlar elde etmek olas› de-
¤ildir. Direkt ölçümle elde edilen ve çeflitli formüllerle bozukluklar, metabolizmay› etkileyen ilaçlar›n kullan›l-
mas›ndan önemli ölçüde etkilenir. Bireyin enerji ge- reksinmesinin belirlenmesinde en önemli k›sm› olufl- turan BMH, direkt ölçüm yöntemlerini kullanarak veya gelifltirilen teorik formüller yard›m› ile hesaplanabilir.
Dokular›n elektrik ak›m›n› iletme özelli¤inden yararla- narak gelifltirilmifl olan BIA, bireyin vücudunun ya¤ ve ya¤s›z kitlesi ile BMH’n› direkt olarak ölçmeye olanak sa¤layan bir yöntemdir (7-9). Bireye, s›rt üstü yatar po- zisyonda, üzerinde ve yatakta metal bulunmaks›z›n, sa¤
el ve aya¤›n d›fl yüzüne yerlefltirilen ikifler adet tetrapo- lar elektrot yard›m›yla vücudun impedans› ölçülür.
Analizör ile saptanan direnç ve reaktans de¤erleri, ölçüm yap›lan bireyin yafl, cins, boy ve a¤›rl›k bilgileri ile birlikte bir bilgisayar program›nda hesaplanarak, vücudun total ve yüzde su, ya¤ ve kas miktarlar› ile BMH belirlenir.
Crohn hastal›¤› olanlarda dinlenme an›ndaki enerji har- camas›n›n (REE) direkt (BIA) ve indirekt (HB denkle- mi) yöntemle de¤erlendirildi¤i bir çal›flmada (1), ortala- ma REE her iki yöntemle de kontrol grubunda anlaml›
olarak daha yüksek bulunmufltur. Bununla birlikte, REE toplam a¤›rl›¤a göre düzeltildi¤inde Crohn hastal›¤›
olanlar›n enerji harcamas›n›n daha yüksek oldu¤u orta- ya ç›km›flt›r. REE de¤erinden esas olarak iskelet kas kitlesi sorumlu tutuldu¤undan, Crohn hastal›¤› olanlar- da vücut a¤›rl›¤›n›n kg bafl›na bu artm›fl enerji harca- mas›n›n, muhtemelen bu hastalarda daha yüksek olan ya¤s›z vücut kitlesi oran›yla iliflkili olabilece¤i düflünül- müfltür.
Barot ve ark. (10), 9’u Crohn hastal›¤› olan 12 ‹BH’li hastan›n ölçülen ve HB denklemine göre hesaplanan REE’n› karfl›laflt›rm›fllard›r. Bu çal›flmada, ideal a¤›rl›-
¤›n›n >% 90 olan hastalarda farkl› iki yöntemle bulunan de¤erler aras›nda anlaml› farkl›l›k bulunamaz iken, ideal a¤›rl›¤›n›n <% 90 olan hastalar›n hipermetabolik oldu¤unu belirlemifllerdir.
Chen ve ark. (11), çal›flmalar›nda Crohn hastal›¤› olan- larda ölçülen ve hesapla bulunan REE’n›n benzer oldu-
Tablo 2. BIA ölçümü elde edilen (BMH 1) ve HB formülüne göre hesaplanarak bulunan (BMH 2) BMH’lar›n›n karfl›laflt›r›lmas›.
Grup
‹BH Kontrol p
BMH 1 (kcal) 1325.75±122.92
1451.88±83.50 0.005**
BMH 2 (kcal) 1272.82±102.67
1323.27±74.65 0.162
p 0.002**
0.0001***
A. Özeno¤lu ve ark., ‹nflamatuvar Ba¤›rsak Hastal›¤› Olan Normal A¤›rl›kl› Kad›nlar›n Farkl› ‹ki Yöntemle Bulunan Bazal Metabolizma H›zlar›n›n Sa¤l›kl› Kontrollerle Karfl›laflt›r›lmas›
17
hesaplanan BMH’na iliflkin karfl›laflt›rmal› çal›flmalar›n baz›lar›nda anlaml› farkl›l›k bulunamaz iken, baz›la- r›nda formüle göre hesaplanarak bulunan de¤er ölçümle elde edilenden daha düflük bulunmufltur (1,2,17). Bu konudaki literatür bilgilerinin çeliflkili olmas›ndan muhtemelen incelen gruplar›n homojen olmay›fl›n›n sorumlu olabilece¤i düflünülmektedir.
Çal›flmam›zda, bir hastal›k ve bir de yafl, cins ve BK‹
yönünden efllefltirilmifl sa¤l›kl› kontrollerde farkl› iki yöntemle saptad›¤›m›z BMH’na iliflkin de¤erler aras›n- da ileri derecede anlaml› farkl›l›k bulundu. Çeflitli has- tal›klar›n ve tedavide uygulanan ilaçlar›n BMH’n› etki- lemesi olas›d›r. Çal›flmam›zdan elde etti¤imiz sonuçlar, sadece hastal›k durumunda de¤il, sa¤l›kl› bireylerde bile hesapla bulunan BMH’n›n daha düflük oldu¤unu ortaya koydu. Bu durum, enerji gereksinmesinin do¤ru olarak belirlenip nutrisyonel tedavinin optimal bir flekil- de planlanmas›n›n prognozu önemli ölçüde etkileyece-
¤i kritik hastalarda daha da önem kazanmaktad›r. Elde edilen sonuçlar, BMH’n›n hesaplanmas›nda kullan›lan teorik formüllerin yeniden gözden geçirilmesi gerekti-
¤ini ortaya koymaktad›r. Bu noktadan hareketle, hasta- l›kta ve sa¤l›kta, çeflitli durum ve koflullarda enerji ge- reksinmesinin belirlenmesi ve uygulanan medikal veya nutrisyonel tedavilerin BMH’na etkisinin de¤erlendiril- mesinde ölçüm yöntemlerinin tercih edilmesinin daha güvenilir sonuçlara olanak sa¤layaca¤› düflüncesinde- yiz.
KAYNAKLAR
1. Mingrone G, Greco AV, Benedetti G, Capristo E, Semeraro R, Zoli G, Gasbarrini G: Increased resting lipid oxidation in Crohn’s Disease. Digestive Disease and Sciences 41(1):72-76, 1996.
2. Mingrone G, Capristo E, Greco AV, Benedetti G, Gaetano AD, Tataranni P, Gasbarrini G: Elevated diet induced thermogenesis and lipid oxidation rate in Crohn’s Disease. Am J Clin Nutr 69(2):325-30, 1999.
3. Murch SH, Walker-Smith JA: Nutrition in inflamatory bowel
disease. Baillieres Clin Gastroenterol 12(4):719-38, 1998.
4. Capristo E, Addolarato G, Mingrone G, Greco AV, Gasbarrini: Effects of disease localization on the antropometric and metabolic features of Crohn’s Disease. Am J Gastroenterol 93(12):2411-19, 1998.
5. Geerling BJ, Badart-Smook A, Stockbrugger RW, Brummer RJ: Comprehensive nutritional status in recently diagnosed patients with inflamatory bowel disease compared with population controls.
Eur J Clin Nutr 54(6):514-21, 2000.
6. Capristo E, Mingrone G, Addolarato G, Greco AV, Gasbarrini G: Metabolic features of inflamatory bowel disease in a remission phase of the disease activity. J Intern Med 243(5):339-47, 1998.
7. fiiflmanl›k, çeflitli hastal›klarla etkileflimi ve diyet tedavisinde bil- imsel uygulamalar. Türkiye Diyetisyenler Derne¤i Yay›n›: 4, Ankara, 1992.
8. Ellis KJ: Human body composition: In vivo methods.
Physiological Reviews 80(2):649-80, 2000.
9. Pekcan G: fiiflmanl›¤›n tan›m› ve saptanmas›. III. Uluslar aras›
Beslenme ve Diyetetik Kongresi Bildiri Özet Kitab›, Ankara 94-104, 2000.
10. Barot LR, Rombeau JL, Feurer ID, Mullen JL: Caloric requirements in patients with inflammatory bowel disease. Ann Surg 195:214-19, 1982.
11. Chen ATH, Fleming R, O’Fallon WM, Huizenga KA:
Estimated versus measured basal energy requirements in patients with Crohn’s disease. Gastroenterology 91:75-8, 1986.
12. Stokes MA, Hill GL: Total energy expenditure in patients with Crohn’s disease: Measurement by the combined body scan technique.
JPEN 17:3-7, 1993.
13. Rosenbaum K, Wang J, Pierson RN, Kotler DP: Time-depen- dent variation in weight and body composition in healthy adults.
JPEN 24(2):52-5, 2000.
14. Cooper BA, Aslani A, Ryan M, Zhu FY, Ibels LS, Allen BJ, Pollock CA: Comparing different methods of assessing body com- position in end-stage renal failure. Kidney Int 58(1):408-16, 2000.
15. Pichard C, Kyle UG, Bracco D, Slosman DO, Morabia A, Schutz Y: Reference values of fat-free and fat masses by bioelectrical impedance analysis in 3393 healthy subjects. Nutrition 16(4):245-54, 2000.
16. Lukaski HC: Assessing regional mass with segmental measure- ments of bioelectrical impedance in obese women during weight loss.
Ann N Y Acad Sci 904:154-8, 2000.
17. Avitzur Y, Singer P, Dagan O, Dinari G, Shamir R: Measured versus calculated resting energy expenditure before and after open hearth surgery in children with congenital heart disease. Clin Nutr 19(Suppl 1):S2, 2000.
18. Kyle UG, Genton L, Karsegard L, Slosman DO, Pichard C:
Validation of a bioelectrical impedance analysis equation for the swiss population. Clin Nutr 19(Suppl 1):S6, 2000.
19. Kyle UG, Genton L, Karsegard L, Slosman DO, Pichard C:
25-75 th percentiles for fat-free and fat-masses in 4566 healthy adults aged 20-79 years determined by bioelectrical impedanca analysis.
Clin Nutr 19(Suppl 1):S6, 2000.
Göztepe T›p Dergisi 19: 15-18, 2004
18
