• Sonuç bulunamadı

Klasik Arapçada Fiil - Cerr Harfi Birlikteliği: el-Keşşaf Örneği

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Klasik Arapçada Fiil - Cerr Harfi Birlikteliği: el-Keşşaf Örneği"

Copied!
105
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)
(2)
(3)

KLASĠK ARAPÇADA FĠĠL - CERR HARFĠ BĠRLĠKTELĠĞĠ:

EL-KEġġAF ÖRNEĞĠ

ġahin BAL

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

ARAPÇA ÖĞRETMENLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

(4)

TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU

Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ….. ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN

Adı : ġahin Soyadı : Bal Bölümü : Arapça Öğretmenliği Ġmza : Teslim Tarihi :

TEZĠN

Türkçe Adı : KLASĠK ARAPÇADA FĠĠL- CERR HARFĠ BĠRLĠKTELĠĞĠ: El-KEġġAF ÖRNEĞĠ

(5)

ii

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik kurallara uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.

(6)

JÜRĠ ONAY SAYFASI

ġahin BAL tarafından hazırlanan “Klasik Arapçada Fiil - Cerr Harfi Birlikteliği: el-KeĢĢaf Örneği” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Arapça Öğretmenliği Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.

DanıĢman : Prof. Dr. Musa YILDIZ

Arapça Öğretmenliği Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi

BaĢkan : Prof. Dr. Musa YILDIZ

Arapça Öğretmenliği Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi

Üye : Yrd. Doç Dr. Murat ÖZCAN

Arapça Öğretmenliği Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi

Üye : Yrd. Doç Dr. Osman DÜZGÜN

Arap Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

Tez Savunma Tarihi: 24/05/2016

Bu tezin Arapça Öğretmenliği Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olaması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

(7)

iv

KLASĠK ARAPÇADA FĠĠL-HARF-Ġ CERR BĠRLĠKTELĠĞĠ:

EL-KEġġAF ÖRNEĞĠ

Yüksek Lisans Tezi

ġahin Bal

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Mayıs, 2016

ÖZ

Bu çalıĢmada Klasik Arapçadaki fiil ve cerharfi iliĢkisi incelenmiĢtir. Arapçada fiillerin cerharfleriyle birlikte kullanımı sonucu bazı anlamsal olayların ortaya çıktığı bilinmektedir. Bu anlamsal olaylar yabancı dil olarak Arapça öğretiminde, Arapça öğrenenlerin bu dil ile yaptıkları okuma etkinliklerinde, Arapçadan Türkçeye yapılan metin çevirilerinde bir takım güçlükler ortaya çıkarabilmektedir. ÇalıĢmada fiillerin cerharfleriyle ve bazı zarflarla kullanım biçimleri, sözdizimsel görüntüleri ve aralarındaki semantik iliĢkiler üzerinde durulmuĢtur. ÇalıĢma örnek metin olarak döneminde dilbilim, belagat ve tefsir konularında otorite kabul edilen Ebul Kasım Cârûllah Mahmud bin Ömer bin Ahmed ez-ZemahĢeri (Ö:1144)‟nin El-KeĢĢaf an Hakaik et-Tenzil ve „Uyun el-Akavil fi Vucuh et-Te‟vil adlı tefsir eseri üzerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Eserden bir cerharfi ya da bir zarf ile eĢdizimsel bir yapı oluĢturduğu düĢünülen fiiller tespit edilmiĢ, sözdizimsel görüntüleri ve anlamsal iliĢkileriyle birlikte listelenmiĢtir. Tablolar halinde gösterilen listelerdeki fillerin cümle içerisindeki kullanımları dikkate alınarak bu tür yapıları oluĢturan fikirler yakalanmaya çalıĢılmıĢ, önceki dönemlerdeki bu yönde üretilen kuramlar değerlendirilmiĢtir. ÇalıĢmanın sonunda elde edilen bulgular değerlendirilip Arap dili öğretimi, dilbilim ve çeviri etkinliği açısından önerilerde bulunulmuĢtur.

Anahtar Kelimeler : Semantik, Fiil, Cerharfi, Öbek Eylem, Arapça Sayfa Adedi : 92

(8)

THE VERBAL AND PREPOSITIONAL COLLOCATION IN

CLASSICAL ARABIC: AL-KESHSHAAF AS A SAMPLE

Master’s Thesis

ġahin BAL

GAZI UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL EDUCATIONAL SCIENCES

May, 2016

ABSTRACT

In this study the relationship between verbs and prepositions in classical Arabic were examined. It is known that some semantic events occur as a result of use of verbs with prepositions in Arabic. This semantic events can cause difficulties for Arabic Teaching as a foreign language and reading studies in Arabic and translation studies from Arabic into Turkish. So this study deals with the verbal types with some prepositions and adverbs, syntactic views and semantic relationships between them. Abu al-Qasım Jaarullah Mahmud bin Omar bin Ahmed al-Zamahsheri who was passed away in 1144 is one of great Arabian scholars at Arabic linguistics, Quranic commetary and Arabic eloquence. He was accepted as an authority by lots of researchers and scholars. So his work named Al-Keshshaf an Haqaaiq al-Tanzeel ve Uyun al-Aqaaweel fi Wucuuh al-Tawiil which is written at Quranic commetary field, was prefered as sample of the study. In his work the verbs which are thought that they created collocational phrases with prepositions and adverbs, were fixed at first and then they are listed with their syntactic views and semantic relationships. After listing work it is endevoured to detect the opinion which created these collocational types and the old theories were evaluated. Finally, some suggestions were offered in the light of findings for Arabic teaching field and reading studies in Arabic and translation studies.

(9)

vi

ĠÇĠNDEKĠLER

TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU ... i

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii

JÜRĠ ONAY SAYFASI ... iii

ÖZ ... iv ABSTRACT ... v ĠÇĠNDEKĠLER ... vi BÖLÜM 1 ... 1 GĠRĠġ ... 1 1.1. Problemin Durumu ... 2 1.2. AraĢtırmanın Amacı ... 3 1.3. AraĢtırmanın Önemi ... 4 1.4. AraĢtırmadaki Varsayımlar ... 5 1.5. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ... 6 1.6. Tanımlar ... 6 BÖLÜM 2 ... 7 ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 7 BÖLÜM 3 ... 15 YÖNTEM... 15 3.1. AraĢtırmanın Modeli ... 15 3.2. Evren ve Örneklem ... 15 3.3. Verilerin Toplanması ... 15 3.4. Verilerin Çözümlenmesi ... 16

(10)

BÖLÜM 4 ... 17

ARAP DĠLĠNDE CERHARFLERĠ VE FĠĠLLERLE ĠLĠġKĠLERĠ ... 17

4.1. Arapça Sözdiziminde Cerharfleri ... 17

4.2. Arapçada Cerharflerinin Sayısı, Anlamları ve Kullanım Örnekleri ... 18

4.2.1. ٍِ Harfinin Anlamları ... 19

4.2.1.1. Hedefin Başlangıç Noktası / Çıkma Durumu / حياغىاءادتتا ... 19

4.2.1.2. Bütünün Bir Bölümünü Belirtme / طيعثتىا ... 19

4.2.1.3. Bir Varlığın Kökenini-Cinsini Bildirme / سْجىاُايت ... 19

4.2.1.4. Neden Bildirme / وييعتىا ... 20

4.2.1.5. Yerinelik / هدثىا ... 20

4.2.1.6. Anlamı Güçlendirme / Te’kid / ديمأتيى ... 20

4.2.1.7. Başka İlgeçlerin Yerine ... 20

4.2.2. ِع Harfinin Anlamları ... 21

4.2.2.1. Dolaylılık ve Uzaklaşma / جسواجَىا ... 21

4.2.2.2. Yerinelik / هدثىا ... 21

4.2.3. ىيع Harfinin Anlamları ... 22

4.2.3.1. Üstünde ve Üzerinde Anlamı / ءلاعتسلاا ... 22

4.2.3.2. Zaman Zarfı Gibi Kullanılması / حيفزظىا ... 22

4.2.3.3. Neden Bildirme / وييعتىا ... 22

4.2.4. يف Harfinin Anlamları ... 23

4.2.4.1. Zarf Anlamı / حيفزظىا ... 23

4.2.4.2. Birliktelik / حثحاصَىا ... 23

(11)

viii

4.2.5.4. Yer ve Zaman Zarfı / حيفزظىا ... 24

4.2.5.5. Bedel – Karşılık / هدثىا ... 24 4.2.5.6. Karşılama / ضىعىا-حيتاقَىا ... 25 4.2.5.7. Yemin / ٌسقىا ... 25 4.2.5.8. Neden Bildirme / وييعتىا ... 25 4.2.5.9. Geçişlilik İçin / حيدعتىا... 25 4.2.5.10. Durum / هاحىا ... 26 4.2.5.11. Anlamı Güçlendirme / ديمىتىا ... 26

4.2.5.11.1. Fail / Özne’nin Başında ... 26

4.2.5.11.2. Mef’ul / Nesne’nin Başında ... 26

4.2.5.11.3. Mübteda / İsim Cümlesi Öznesinin Başında ... 26

4.2.5.11.4. Haber / İsim Cümlesi Yükleminin Başında ... 27

4.2.5.11.5. Olumsuzluk Bildiren Halin Başında ... 27

4.2.5.11.6. Anlamı Güçlendirme Anlamı Taşıyan Sözcüklerin Başında ... 27

4.2.6. ىىإ Harfinin Anlamları ... 27

4.2.6.1. Yönelme Durumu ve Son Nokta / حياغىاءاهتّا ... 27

4.2.6.2. Birliktelik / حثحاصَىا ... 28

4.2.6.3. Görelik ve Katında Anlamı / ثتىاِيي ... 28

4.2.7. فانىا )ك( Harfinin Anlamları ... 28 4.2.7.1 Benzetme / هيثشتىا ... 28 4.2.7.2. Ayrıntı / ويصفتىا ... 29 4.2.7.3. Olarak Anlamı / ءاصقتسلاا ... 29 4.2.7.4. Anlamı Güçlendirme / ديمىتىا ... 29 4.2.8. ًلاىا )ه( Harfinin Anlamları ... 30 4.2.8.1. İyelik / ليَىا ... 30

(12)

4.2.8.2. Yarı İyelik / ليَىاهثش ... 30

4.2.8.3. Neden Bildirme / وييعتىا ... 30

4.2.8.4. Olumsuzluğu Güçlendirme / دىحجىا ... 31

4.2.8.5. Sonuç Bildirme-Dönüşme / جروزيصىاوحثقاعىا ... 31

4.2.8.6. Şaşırma / ةجعتىا ... 31

4.2.8.7. Yardıma Çağırma Yapısı / حثاغتسلإا ... 32

4.2.8.8. Üçüncü Kişilere Emir / زٍلأاًلا ... 32

4.2.9. ىتح Harfinin Anlamları ... 34

4.2.9.1. Hedef Sonu / حياغىاءاهتّا ... 34

4.2.10. ذٍْ ve ذٍ Harfleri ... 34

4.2.11. Yemin Bildiren و ve خ Harfleri / ٌسقىاواو–ٌسقىاءات ... 35

4.2.12. بر Harfi ... 35

4.2.13. لاخ-ادع–اشاح Harfleri ... 35

4.2.14. يم Harfi ... 36

4.2.15. وعى ve لاىى Harfleri ... 36

4.3. Arapça Cümle Kurgusunda Cerharflerinin Önemi ... 37

4.4. Arapça’ da Cerharflerinin Cümle Ġçerisinde Kullanımı ve Fiillerle Olan ĠliĢkisi 40 4.5. Arapçadaki Öbekeylemlere YaklaĢımlar ... 45

4.5.1. NöbetleĢme Kuramı/زجىافوزحبواْت/Alternation ... 46

4.5.2. ÇağrıĢtırma Kuramı/ِيَضتىا/Connotation ... 47

4.5.3. AdlaĢtırma Kuramı/يَسلااويىحتىا/Nominalization ... 47

4.5.4. NöbetleĢme, ÇağrıĢtırma ve AdlaĢtırma Kuramlarının Değerlendirilmesi48 BÖLÜM 5 ... 55

(13)

x

5.2.1. Fiil + Tek Karakterli Cerharfi Ġle OluĢmuĢ Yapılar ... 56

5.2.2. Fiil + Ġki Karakterli Cerharfi Ġle OluĢmuĢ Yapılar ... 56

5.2.3. Fiil + Üç Karakterli Cerharfi Ġle OluĢmuĢ Yapılar ... 56

5.2.4. Fiil + Zarf Biçimindeki Yapılar ... 57

5.2.5. Fiil + Ġki Cerharfi Biçimindeki Yapılar ... 57

5.2.6. Fiil + Zarf + Cerharfi Biçimindeki Yapılar ... 57

5.2.7. Sözdizimsel Sınıflamaya ĠliĢkin Bulguların Değerlendirmesi ... 57

5.3. Semantik Sınıflama ... 58

5.3.1. Cerharfi ya da Zarf ile Nesne Alan Fiillerin GeçiĢsiz ya da GeçiĢli Olma Durumu ... 58

5.3.2. Öbekeylemler ... 59

5.3.3. Öbekeylemlerin Fiil ve Cerharfi ĠliĢkisi Açısından Değerlendirilmesi ... 59

5.3.4. Öbekeylemlerin OluĢum Kuramları Açısından Değerlendirilmesi ... 62

BÖLÜM 6 ... 67

SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 67

KAYNAKÇA ... 69

(14)

BÖLÜM 1

GĠRĠġ

Her dilin sözdizimi içerisinde tek baĢına kullanılmayan, birlikte kullanıldığı sözcüklerin, söz gruplarının ve cümlelerin anlam bütünlüğüne yardımcı olan bir takım biçim birimler bulunur. Bu birimler cümle içerisinde müstakil birer öge olamazlar lakin cümleyi oluĢturan sözcükler arasında bazı anlam ilgileri kurmaya yararlar. Sözdizimi içerisinde tek baĢına anlam taĢımayan kendisinden önceki ya da sonraki sözcükle diğer ögeler arasında ilgi kuran biçim birimlere ilgeç adı verilmektedir (Oxford Ġngilizce – Türkçe Sözlük, 1985).

Ġlgeçler iĢlevsel sözcüklerdir ve yenileri türetilememektedir. Ġlgeçlerin kurduğu sınırlama, güçlendirme ve kısıtlama gibi anlam ilgilerinin yanı sıra, cümleye yer, yön, birliktelik, amaç, benzerlik, araç gibi anlam örüntüleri de kazandırırlar (Bayraktar, 2005).

ĠletiĢimdeki ve anlamdaki kapalılığı gidermeleri, verilmek istenen iletiyi netleĢtirmeleri bakımından ilgeçler dillerin söz varlıkları içerisinde önemli bir konuma sahiptirler. Her dilin sözdizimi mantığı değiĢik olduğu için de ilgeçlerin kullanımı ve sözdizimindeki konumu dilden dile farklılık göstermektedir. Bağlantılı bir yapısı olan dilimizde ilgeçler ardıl biçimbirimlerdir (Aksan, 2007). Yani Türkçedeki ilgeçler diğer öğelerle iliĢkilendireceği sözcükten sonra kullanılır. Ancak Ġngilizce ve Arapçada ilgeçler diğer öğelerle iliĢkilendireceği sözcükten önce gelen öncül biçimbirimlerdir. Arapçada değiĢik ilgeç türleri vardır, çalıĢmanın konusu olan cerharfleri de (Harf-i cerr) ilgeç türlerindendir.

Arapçadaki cerharfleri eylemlerle sıkı bir iliĢki içerisindedir. Çoğu eylem cümle içerisinde bir cerharfiyle birlikte kullanılmaktadır. Öyle ki, bu eylemlerin bazısı kendinden sonra gelen

(15)

2

durum, yer, amaç, araç, birliktelik, benzerlik gibi anlamlar katmak için kullanılır (Güler, 2005).

Fiiller ilgeçlerle birlikte kullanıldığında fiilin yalnız baĢına taĢımıĢ olduğu anlamdan farklı bir olaya delalet edebilmektedir. Bu tür yapıların Ġngilizce dilbilgisinde Phrasal Verbs adıyla ayrı bir konu olarak incelendiği bilinmektedir. Ancak söz konusu yapılarda hangi fiille hangi ilgecin niçin bir arada kullanılarak yeni bir anlam oluĢturdukları konusu belirsizdir. Çünkü bu yapıların ne zaman oluĢtuğu bilinememektedir. Yalnızca dilin söz varlığı içerisinde kuĢaktan kuĢağa aktarılmıĢ ve öğrenilegelmiĢtir.

Arapçadaki cerharflerinin Ġngilizcedeki preposition adı verilen ilgeçler gibi genelde ilgili olduğu sözcükten önce geldiğini daha önce aktarmıĢtık. Arapçada tıpkı Ġngilizcedeki gibi bir ilgeçle kaynaĢık bir yapı oluĢturduktan sonra kök anlamından farklı bir anlam kazanan fiillerin olduğu görülmektedir. Ancak Arapçada bu konu çok incelenmemiĢtir. Bu çalıĢmada fiillerin cerharfleriyle kaynaĢarak oluĢturduğu yapıların özellikleri dilsel materyal olarak özellikle Cahiliye ġiirini, Kur‟an–ı Kerim‟i, Hz. Peygamber‟in sözlerini, Emevi ve Abbasi dönemlerdeki eserleri kapsayan Klasik Arapça üzerinde araĢtırılmıĢtır. Ancak konu Arap dili üzerinde uzun araĢtırmalar yapan, Arap dili ve Tefsir ilmi konusunda alem kabul edilen ZemahĢeri‟nin elimize ulaĢan el-KeĢĢaf adlı eseriyle sınırlandırılmıĢtır.

Konuyla ilgili varılan sonuçların hem Arapçadaki klasik metinlerin daha iyi anlaĢılmasına, hemde modern Arapçayla klasik Arapçanın farklılıklarının anlaĢılmasına katkıda bulunması düĢünülmektedir.

1.1. Problemin Durumu

Uzun yıllar boyunca Arapça öğrenen Türk öğrencilerde Arapça sözcük edinimi genellikle Arapça sözcüğün Türkçe karĢılığı vermek suretiyle gerçekleĢtirilmiĢtir. Böyle bir alıĢkanlık kazanan öğrenci daha önce Türkçe eĢdeğerini öğrendiği Arapça sözcüğü bir metinde gördüğünde aklına sözcüğün liste halinde edindiği anlamı gelmekte gecikmez. Aklına gelen anlam tesadüfen bağlama uygun değilse ya sözcüğün anlamını tam olarak saptayamaz ya da sözcüğün geçtiği metni eksik, yanlıĢ ya da yetersiz olarak hedef dile aktarır.(Suçin, 2007). Çünkü klasik sözcük öğretimi sonucunda öğrencilerin edinmiĢ olduğu ezbere dayalı yöntem dil öğrenimini ilerleyen aĢamalarında onları bir takım anlama güçlükleriyle karĢı karĢıya

(16)

bırakabilmektedir. Bu sorun öğrenilen dilde yapılacak eski metin okumalarında daha da büyük güçlükler oluĢturabilir. Zira Arapçanın klasik metinleri üzerinde yapılan okumalarda pek çok anlama hatası ve buna bağlı olarak hedef dile yanlıĢ aktarımların bulunduğu bilinen bir gerçektir. Söz konusu yanlıĢların minimize edilebilmesi için klasik Arapçadaki beyan üsluplarının kavranması gerekmektedir. Arapçada dua üsluplarını inceleyen Bostancı (2004) özellikle klasik Arapçada dua anlamında yaygın olarak kullanılan çok sayıda kalıp ifade yer aldığını, bunların büyük bir kısmı günümüz Arapçasına intikal etmediğini, klâsik metinler içerisinde varlıklarını devam ettirdiklerini saptamıĢ, çalıĢmasında Klasik metinleri doğru anlayabilmek için bu üslupların doğru tespit edilmesi gerektiğine dikkat çekmiĢtir (Bostancı, 2004). Bu bağlamda, Arapça dilbilgisi çalıĢmalarında fiillerle cerharflerinin iliĢkisinin geniĢ çapta incelenmediğini belirtmek gerekir.

Gerek ilk dönem olsun, gerek ilerleyen çağlardaki Arapça dilbilgisi çalıĢmalarının daha çok sözcük kökeni ve anlamı saptama biçiminde geliĢtiği çoğu Arapça üzerinde araĢtırma yapan tarafından bilinmektedir. ĠĢler (2003) ilk dönem dilcilerinin amil olgusu yani kendisinden sonra gelen sözcükte morfolojik değiĢikliğe yol açan dil birimi üzerinde gereğinden fazla ilgilendiklerini söylemektedir. Bu anlamda Arapçadaki cerharfleri üzerinde çalıĢan bilginler daha çok kendisinden sonra gelen sözcüğe etkisi üzerinden değerlendirmeler getirilmiĢ, hatta bu çerçevede terimleĢmiĢlerdir. Oysa cerharfleri öncesinde kullanılan eylemlerle de sıkı bir iliĢki içerisine girebilmektelerdir. Eylemlerle eĢdizim oluĢturabilmekteler, eylemlerin kök anlamını değiĢikliğe uğratabilmektedirler. Bu tür kullanım örnekleri Arapçanın çağdaĢ metinlerinde sıklıkla görülmektedir. Cerharflerinin bu iĢlevi Arap dilcileri fiil ve cerharflerini ayrı ayrı incelemiĢlerdir. Fakat birbiriyle kalıplaĢıp oluĢturdukları yeni anlam semantik bir birim olarak değerlendirilmemiĢtir. Klasik Arapça evreninde yapılan bu çalıĢmanın hem Arapça dilbilgisinde pek önemsenmemiĢ bir olguyu gündeme getirmesi, hem de ileride benzer çalıĢmalar için örnek teĢkil etmesi beklenmektedir.

(17)

4

neticesinde ortaya çıkan tezin cerharfleri ile ortak bir yapı oluĢturdukları fiillere ne tür anlamlar kazandırdıkları konusunda genel bir fikir oluĢturması beklenmekte, böylece Arapça öğrenenler ya da Arap dilinde okuma yapanlar için karĢılaĢmıĢ oldukları bu tür yapıları anlamada kolaylık oluĢturacağı, ayrıca çalıĢma klasik bir eser üzerinde yapılacağı için Klasik Arapçanın büyük bir önem arzettiği ilahiyat araĢtırmalarına katkı sağlayacağı düĢünülmektedir.

1.3. AraĢtırmanın Önemi

Bir dili bilebilmek için, o dille yazılı veya sözlü metni anlamak, yorumlamak yerine göre üzerinde kalem oynatmak, diğer bir tabirle; mantığını kavramak, gramer ve analitik yapısını bilmek, sözün söylenme sebebini bilmek, o söze bir bütün halinde yaklaĢmak, anlaĢılanı değil anlatılanı esas alarak ön yargılı olmamak, lügat ve terim sözcüklerini ayırt etmek ve o dilin sahip olduğu üslup ve özelliklerinden sayılan edebiyat diline hâkim olmayı gerekir (Eren ve Tanç, 2004). Bu önermeden hareketle bir dil üzerinde yapılan çalıĢmaları o dilin iç formunu anlama çabaları olarak niteleyebiliriz. Arapçadaki fiil+ cerharfi formunda kullanılan yapıların çoğunlukla bileĢenlerini temel anlamından uzaklaĢtırarak yeni bir bütüncül anlam kazandırdığı görülür. Ne var ki bu semantik olay Arap kültür tarihinde dilbilimcilerin pek dikkatini çekmemiĢtir. Çünkü ilk dönem Arap dilcileri dilsel çözümlemelerinde sözcüklerin Ģekilsel bağlantılarını ve bu bağlantılar sonucunda sözcüklerde oluĢan morfolojik değiĢiklikleri daha çok önemsemiĢlerdir. Bu yüzden ilk dönem dilsel çözümlemeler amil kuramı üzerine geliĢmiĢtir (ĠĢler, 2003). Gerçekte Arapçadaki fiil + cerharfi formu Kufe Ekolüne mensup dilcilerce Tenavub Huruf ul-Cerr (Ġlgeçlerin NöbetleĢmesi/Alternation) baĢlığı altında incelenmiĢse de bu sınıflandırma yine amil kavramı üzerine bina edildiği için semantik bir anlamlandırmadan uzak kalmıĢtır (ez-Zanibat ve el-Farayah, 2011). Ya da bu kümelemede yalnızca cerharflerinin kendi aralarındaki iliĢkinin tanımlandığı söylenebilir. Basra Ekolü ‟ne mensup dilcilerin söz konusu yapıları tanımlamak için kullandığı terim ise Tadmin (Connotation/ÇağrıĢtırma) terimi daha yerine bir tanım sayılabilir. Çünkü ez-Zanibat ve el-Farayah (2011) Arap Ģair Ġmrulkays‟ın Ģiirlerindeki cerharflerinin nöbetleĢmesi olarak nitelendirilebilecek yapıları incelemiĢ ve durumun yalnızca sözdiziminde bir ilgecin diğer bir ilgecin yerini almasından ibaret olmadığı saptamıĢlardır. ÇalıĢmanın önemini arttıran etken bu

(18)

Arapçadaki fiil + cerharfi formunun Ģimdiye dek müstakil bir baĢlık altında değerlendirilmemiĢ olduğudur.

Türkiye‟de Arapça üzerinde yapılan gerek dilbilimsel araĢtırmalarda, gerek ilahiyat sahasında yürütülen çalıĢmalarda klasik dönem Arapçasından seçilen metinler okunmakta, incelenmekte ve Türkçeye çevrilmektedir. Klasik Arapçadaki fiil + cerharfi kombinasyonlarıyla oluĢan ve yeni bir anlam kazanan yapıları anlamada dolayısıyla Türkçeye çevrilmesinde ya da referans gösterilerek anlam üzerine oluĢturulan fikirlerde bir takım yanlıĢlıklar yapılabilmektedir. ÇalıĢmanın bu tür yanlıĢlıkları minimum düzeye indirmeyi hedeflediği için ayrı bir önem taĢımaktadır.

1.4. AraĢtırmadaki Varsayımlar

Fiillerin cerharfleri ile kalıplaĢarak oluĢturdukları yapılarda fiillerin anlamını ciddi anlamda değiĢtirebilmektedir. Arap aklı fiillerle bazı cerharflerini ya da zarfları dilin tarihi içerisinde anlamsal açıdan kaynaĢtırarak cümle içerisinde birlikte görülme sıklığı yüksek hatta sürekli olan yeni semantik yapılar oluĢturmuĢtur. ÇağdaĢ dilbilim ve anlambilim çalıĢmalarında sözcüklerin bir arada kullanılma sıklığı eĢdizim baĢlığı altında incelenmektedir. Dolayısıyla çalıĢma boyunca araĢtırması yapılan fiil ve cerharfi birleĢimleri birer eĢdizim türü olarak kabul edilmiĢtir. Arapçada fiil + cerharfi biçiminde oluĢan eĢdizimlerde anlama sorunları ve güçlükleri ortaya çıkabilmektedir. Öte yandan bazı batılı araĢtırmacılar Arapçadaki zarfları da cerharfleri ile birlikte ilgeç statüsünde değerlendirmiĢtir. Kökensel olarak düĢünmemelerine karĢın cümleye kattıkları anlamlar ve kendisinden sonra gelen isme aynı etkiyi göstermeleri açısından batılı araĢtırmacıların bu değerlendirmesinde haklılık payı bulunmaktadır. Bu yüzden çalıĢma boyunca zarfların da cerharfleri gibi fiillerle kalıplaĢıp yeni öbekler oluĢturup oluĢturmadığı anlaĢılmaya çalıĢılacaktır. Ayrıca Klasik Arapçada fiil + cerharfi biçiminde oluĢan eĢdizimlerle ilgili anlama güçlükleri yanlıĢ çeviri sorunları oluĢturabilmektedir. Klasik Arapçada fiil + cerharfi biçiminde oluĢan üzerinde yapılacak olan bu araĢtırma bu konudaki anlama ve aktarma güçlüklerinin aĢılmasına yardımcı olabilir.

(19)

6

1.5. AraĢtırmanın Sınırlılıkları

AraĢtırma, Arapçanın klasik döneminde yazılan ZemahĢeri‟nin el-KeĢĢaf adlı eseriyle sınırlıdır.

1.6. Tanımlar

AraĢtırma konusu olarak seçilen Arapça ön ilgeçler klasikleĢen harfi-i cer terimi ile adlandırılmaktadır. Lakin çalıĢma boyunca bu kavram Türkçe söylemeye uygun olması açısından genel olarak cerharfi sözcüğü ile karĢılanacaktır. Ayrıca aynı kavramı belirtmek için ilgeç, harf, önilgeç gibi sözcüklerde kullanıma dahil edimiĢtir. Arapçada fiil+ cerharfi ya da fiil + zarf formunda oluĢan kaynaĢık yapılar çalıĢmada öbekeylem terimiyle ifade edilmiĢtir. Öbekeylemlerin çağdaĢ dilbiliminde sözcüklerin birlikte görülme sıklığını ve ayrılmaz birlikteliğini ifade eden eĢdizimlik baĢlığı altında değerlendirilmesi gerektiği düĢünülmektedir. Fiil ve diğer dilsel parçanın bir arada kullanılmasını ifade etmek için birleĢim, kaynaĢma ve kalıplaĢma kavramlarından yararlanılmıĢtır. Öte yandan eser kavramı çalıĢmanın yapıldığı metin olan el-KeĢĢaf an Hakaik et-Tenzil ve „Uyun el-Akavil fi Vucuh et-Te‟vil adlı kitabı müellif kavramı ise kitabın yazarı Ebül Kasım Cârûllah Mahmud bin Ömer bin Ahmed ez-ZemahĢeri‟yi karĢılamaktadır. ÇalıĢma boyunca eserin adı kısaltılarak el-KeĢĢaf olarak yazarın adı ise ZemahĢeri olarak kullanılacaktır.

(20)

BÖLÜM 2

ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR

Ġlk dönem Arap dilcileri kelimeyi isim, fiil ve harf olmak üzere üç temel baĢlıkta incelemiĢlerdir. Onlara göre isim bir göstergeye iĢaret eden ve zamandan bağımsız olan sözcük, fiil zamana bağlı olarak bir olayı bildiren sözcük, harf ise anlamı ancak kendinden baĢka bir sözcükle kullanıldığında belirginleĢen, bir fiil ya da isimle iliĢkiye girmedikçe anlamı netleĢmeyen dil birimidir (Abdullahi, 2010). Bu sınıflamadan Arap dilcilerin harf kavramını dilin söz varlığı içerisindeki ilgeçleri kastettikleri açıktır. Ancak bazı dilciler Arapçadaki harfleri sözcük oluĢturmada kullanılan bina harfleri (Alfabe Harfleri/

يوابالإا فوغخ

), sözcük içerisinde kullanılan bileĢen harfler (

تملٍلا صا

ػبؤ

) ve ilgeçleri kastettikleri Anlam harfleri (

يواػالإا فوغخ

) olarak kategorize etmiĢlerdir(Abdullahi, 2010). Arap dilindeki ilgeçlerin bir türü olan cerharfleri yalnız baĢlarına kullanıldıklarında anlam ihtiva etmediklerinden hatta sözdizimi içerisinde tek baĢlarına kullanılmadıklarından anlam harfleri kümesine dâhil edilmiĢtir.

Cerharfleri Arap dilbilim çalıĢmalarının baĢında daha çok kendinden sonra gelen sözcüğü etkileyen amil sınıfında değerlendirildiği yönünde yaygın bir kanı bulunmaktadır. Gerçekte Sibeveyh baĢta olmak üzere Arap dilcileri cerharflerinin özel kullanımlı birimler olduklarını fark etmiĢler ve cerharflerinin anlamları ve iĢlevleri konusunda müstakil birer baĢlıkla değinmiĢler hatta eserler yazmıĢlardır. Bu anlamda cerharflerinin anlamsal iĢlevleri ile ilgili yapılan çalıĢmalar Arap dilbilim alanında önemli bir yekûn teĢkil etmiĢtir. Örneğin el-Cürcani

Delailülicaz adlı çalıĢmasında harfin isim ile fiili birbirine bağlanmasından bahsetmiĢtir. Lakin

(21)

8

yönü, durum ve zaman gibi düĢünceleri dile getirirler (Hamdallah ve Tusyeh 1993). Hamdallah, ve Tusyeh (1993) Ġngilizce ve Arapça üzerinde yaptıkları A Contrastive Analysis

of Selected English and Arabic Prepositions With Pedegogical Implications adlı

karĢılaĢtırmalı çalıĢmalarında Ġngilizcedeki önilgeçler (Prepositions) ile Arapçadaki cerharfleri arasında yapısal ve iĢlevsel anlamda benzerlikler saptamıĢlardır. Örneğin Ġngilizce önilgeçler gibi Arapça cerharfleri iliĢki kuracağı sözcüğün önüne gelmektedirler. Öte yandan Arapçadaki cerharfleri Ġngilizce önilgeçler gibi fiillerle bir araya gelip fiilin anlamını etkileyerek müstakil bir anlamsal yapı oluĢturabilmektedir. Ġngilizcedeki Fiil+Ġlgeç biçiminde oluĢan ve yeni bir anlam kazanan yapılar pharasal verbs baĢlığıyla ayrı bir dilbilgisel ve anlambilimsel baĢlıkta incelenmiĢtir. Bu dil olayının benzer bir biçimde Arapçada sıkılıkla rastlanmasına karĢın Arap dilcilerin çoğunluğu cerharflerini semantiğin değil morfolojinin yani çekimin bir parçası olarak değerlendirmiĢlerdir (Hamdallah ve Tusyeh, 1993).

Benzer bir karĢılaĢtırmalı çalıĢmayı Sabah ve Verm (2014) A comparison of Use of Pharasal

Verbs in English and Arabic adlı makale ile yapmıĢlardır. Sabah ve Verm çalıĢmalarında bir

dilde bir fiilin bir ilgeçle bir araya gelerek eĢdizimsel bir yapı oluĢturması ve yeni bir öbek ortaya çıkarma olasılığından bahseder. Yazarlara göre fiil ve ilgeç birlikteliği morfolojik etkileĢim ve sözdizimi düzeyinde ilginç sorunlara neden olabilir hatta oluĢan yeni yapı yeni bir sözdizimi ve anlambilim birimi halini alabilir. Yeni bir öbeksel anlam kazanan bu tür yapıların mahiyeti çoğunlukla yapıyı oluĢturan fiil ve ilgecin sözlük anlamlarının biliniyor olmasıyla kavranamaz (Sabah ve Verm, 2014). Sabah ve Verm çalıĢmalarında baĢka bir saptamada daha bulunmuĢlardır. Onlara göre bir hareketi net olarak gösteren ve cümle içerisinde diğer dil birimleriyle bağımsız olarak birleĢebilen fiiller öbeksel anlam oluĢturamazlar. Bu saptamada deyimsel yapı oluĢturabilecek olan fiilin geçiĢsiz fiil olduğu yönünde bir anlam yatmakta olsa da gerek Ġngilizcede gerekse Arapçada ilgeç ile kullanılarak yeni bir anlam oluĢturan pek çok geçiĢli fiilin varlığından bahsetmek mümkündür. Öte yandan Sabah ve Verm (2014) bir fiili takip eden yön zarfları ile ilgeçlerin çoğunlukla fiilin anlamını değiĢtirdiğini söyler. Onlara göre bir ilgeçle yeni bir anlam oluĢturan fiiller artık ortaklaĢa oluĢan bir yapının bileĢenidir ve artık ortaya çıkan yeni kullanım ayrı bir birim olarak değerlendirilmelidir. Bu yüzden kimi dilbilimci fiil + ilgeç birlikteliklerine yarı bileĢik yapı demiĢ kimi dilbilimci ise bunları müstakil birer dil birimi olarak değerlendirmiĢtir. Sabah ve Verm çalıĢmalarını bu alanda

(22)

yapılan çok fazla araĢtırma bulunmadığı için tanısal bir araĢtırma olarak nitelemiĢtir (Sabah ve Verm, 2014).

Sabah ve Verm (2014) Ġngilizce ve Arapçadaki fiil+ilgeç ya da fiil+zarf tipi birleĢimleri eĢdizim kategorisine dahil etmiĢlerdir. Ġngilizcede bu eĢdizim türüne fiil + ilgeç + zarf biçiminde de rastlanmaktadır, Arapçada nadiren de olsa bu tür kullanımlara rastlanabilmektedir. Yazarlara göre fiillerle birlikte kullanılan ilgeç ve zarflar yer ve yöneliĢ gibi literal anlamlar taĢıyabilirler. Daha sonra dil içerisindeki diğer sözcük türleri gibi baĢka sözcüklerle etkileĢime geçtiklerinde çekirdek anlamlarının sistematik uzantısı olan bir takım mecazi anlamlar kazanabilirler. Ortaya çıkan bu yeni mecazi anlam hem yapıdaki fiili hem de ilgeç ya da zarfın kendisini literal anlamından uzaklaĢtırabilir. Bir fiil kendi sözcük anlamıyla kullanıldığında kolaylıkla anlaĢılabilirken, ilgeç ya da zarf ile etkileĢime geçtiğinde anlamının net olarak bilinmesinde ya da yordanmasında bir takım güçlükler ortaya çıkabilmektedir. Bu bağlamda Fiil+Ġlgeç ya da Fiil+ Zarf biçiminde ortaya çıkan eĢdizimsel yapılarda ilgeç ve zarfın temel iĢlevi birlikte kullanıldığı fiile değer katmaktır. Bu değer fiilin anlamının değiĢmesi ya da fiilin anlamını değiĢtirmeden ona yeni bir anlam eklemesi biçiminde karĢımıza çıkar. Örneğin Ġngilizcede take fiili almak anlamındayken take off biçiminde

elbiseleri çıkarmak anlamına geçerek fiil+ilgeç birlikteliğindeki anlamsal değiĢmenin bir

örneğini teĢkil eder. KonuĢmak fiili olan speak ise speak out biçiminde kullanılınca yüksek

sesle konuşmak anlamına gelir ki bu da fiile anlam eklenmesi durumunun örneğidir (Sabah ve

Verm, 2014).

Sabah ve Verm (2014) çalıĢmalarında Arapça ve Ġngilizcedeki fiil+ilgeç tipi eĢdizimlerin semantik yapısını da incelemiĢlerdir. Yazarlar incelemeleri sonunda ulaĢtıkları bulguları sunmaya tipik bir Arapça fiil cümlesinin fiil+özne+nesne (VSO) sıralamasıyla oluĢtuğunu beyan ederek baĢlamıĢlardır. Bu yüzden Arapça VSO tipi diller kategorisindedir. Yazarlara göre Arapçada Ġngilizcedeki gibi fiil+ilgeç tipi yeni bir anlamsal yapı oluĢturan kullanımlar (phrasal verbs) mevcuttur.

(23)

10

(Sabah ve Verm, 2014). Ġngilizcede olduğu gibi Arapçada da mevcut olan fiil+ilgeç biçiminde yeni bir anlama bürünen ve öbeksel bir yapı oluĢturan eĢdizimlerin kimi zaman parçalarının tikel yorumuyla bütüncül anlamı çıkarsanamayan sözcük dizileri durumuna gelmiĢtir. Bu tür yapılar mantıklı olmayan terkipleri, literal anlamlarıyla bağlantısı bulunmayan öbeksel anlam taĢımaları nedeniyle diğer sözcüklerden ayrı kategoride değerlendirilmelidir (Sabah ve Verm, 2014). Ġngilizcede bu tür yapılar Pharasal Verbs baĢlığı altında ayrıca çalıĢılmıĢ ve kategorize edilmiĢtir. Ancak Arapça dilbilim çalıĢmalarında henüz böyle bir ayrım göze çarpmamaktadır. Arapça çeviride eĢdeğerlik sorunlarını incelediği çalıĢmasında Suçin (2007) Arapçadaki fiil+cerharfi birlikteliğini eĢdizim kategorisinde değerlendirmiĢtir. Suçin çalıĢmasında öncelikle Arapça öğrenenlerin bir metni Türkçeye çevirirken karĢılaĢtıkları bir sözcüğe iliĢkin Türkçe eĢdeğerini öğrendiği sözlük anlamları liste halinde anımsadığını belirtir. Buna göre sözcük ya da sözcüklerin bilinen sözlük anlamları tesadüfen bağlama uygun değilse öğrenciler karĢılaĢtıkları yapıyı yetersiz ya da yanlıĢ bir biçimde Türkçeye aktarabilmektedir (Suçin, 2007). Oysa bir dilin söz varlığı bir dizi kavramsal alana gönderme yapan sözcük dizilerinden oluĢmaktadır ve her sözcük dizisinin bağlamına göre bir semantik alanı bulunmaktadır. Bu semantik alan bir dil içerisinde olabildiğince detaylı olabilir ve dilden dile farklılık gösterebilir. Suçin bu semantik alan terimini açmak için anlam türlerini sınıflarken düzanlam ve eĢdizimsel anlam kavramlarını gündeme getirmiĢtir. Ona göre düzanlam bir dilde belli bir zaman dilimi içerisinde anlam gelenekleriyle örtüĢen anlam türüdür. Sözcükler açısından bakıldığında düzanlamın sözcük için sözlükte verilen tanımdaki ilk anlam olarak düĢünülebilir. Ancak sözcüklerin sözlük anlamları sorunsuz değildir. Bunun nedenlerinden birisi sözlükteki tanımların sözcüğün anlamlarından birini soyutlayarak ya da netleĢtirerek gerçeklikte pek ortaya çıkmayan bir anlam katılığına neden olmalarıdır. Diğer bir neden ise bir bağlama yerleĢtirilen sözcüklerin düz anlamlarının daha esnek bir duruma gelebilmesidir. Bu yüzden karmaĢıklık düzeyi ne olursa olsun bir metindeki sözcüklerin düz anlamlarını saptamak güçtür (Suçin, 2007). EĢdizim kavramı ise bir sözcüğün baĢka bir sözcükler yakın bir iliĢki içerisinde yinelenme sıklığını ifade eder. Arapçada Fiil + Cerharfi biçiminde kullanılan yapıları eĢdizim çerçevesinde de değerlendirmek mümkündür.

Heliel (1996) A Translation Dictionary of Phrasal Verbs adlı çalıĢmasında Arapça ve Ġngilizce ilgeçle kullanılan fiiller üzerinde karĢılaĢtırmalar yapmıĢtır. Heliel çalıĢmasında ilgeçle kullanılan fiillerin (phrasal verbs) Ġngilizcenin bir karakteristiği olduğunu belirterek bu

(24)

durumun Arapçada farklı olduğunu söylemiĢtir. Ona göre Arapçadaki fiillerden sonra kullanılan cerharfleri mecrur olan bir nesneye geçiĢi sağlamaktadır ve bu tür kullanımlarda fiilin anlamı büyük ölçüde korunmaktadır. Ayrıca fiilden sonra kullanılan ilgecin bazı mecazi kullanım örnekleri olsa bile fiziksel anlamından büyük ölçüde sapmayacağını iddia etmiĢtir (Heliel, 1996).

Aldahesh (2013) Context Sensitivity and Language Specificity of Arabic Verb-Preposition

Structure: The Case of English Learners of Arabic adlı araĢtırmasında Arapçadaki fiil +

cerharfi kullanımları üzerinde deneysel bir araĢtırma yapmıĢtır. Aldahesh Sidney Üniversitesi Arapça ve Ġslam AraĢtırmaları bölümünde yaĢları 20 ile 30 arasında değiĢen 9 erkek 16 bayan öğrenciye tümcelerini Arap basınından seçtiği bir çeviri testi uygulamıĢtır. Test cümlelerde boĢ bırakılan yerlere verilen seçeneklerdeki cerharflerinin uygun olanıyla doldurma biçimindedir. Test sonucunda yaptığı hata çözümlemesinde Aldahesh öğrencilerin % 56, 6‟sının hata yaptığını, yapılan hataların % 58, 3‟ünün bağlam farkındalığı eksikliğinden, % 55, 9‟unun ise dilin özgünlüğünden kaynaklanan yani hedef dil konusundaki bilgi ve deneyim yetersizliğinden kaynaklandığını saptamıĢtır. Bağlam farkındalığının önemine dikkat çeken Aldahesh (2013) bir dildeki ilgeçlerin hassas dil birimleri olduğu sonucuna varmıĢtır. Ona göre ilgeçlerin sözlük anlamları net olmadığı gibi kullanıldıkları bağlamın dıĢında onlara anlam vermek risklidir. Bu yüzden ilgeçlerin anlamı daha çok kullanıldıkları yerdeki metinsel ve bağlamsal etkenler dikkate alınarak belirlenmelidir (Aldahesh, 2013). Aldahesh (2013) araĢtırmasının sonucunda bağlam duyarlılığına dikkat çekmiĢtir.

Cheon (2006) A Pilot Study In Learning English Phrasal Verbs adlı çalıĢmasında Aldahesh (2013)'e benzer düĢünceler ileri sürmüĢtür. Cheon'a göre çoğu ilgeçli fiil sözlüksel olarak belirgin bir anlam içermemektedir, bu yüzden bu yapının bileĢenlerinin yani fiil ile ilgecin tek tek anlamını bilerek ya da bularak yapının tümel anlamını çıkarmak güçtür. Bu yüzden sözcüklerin anlamlarının saptanmasına dair yaygın inançlardan biri sözcüklerin kullanıldıkları yapının bağlamsal ipuçlarını kullanmanın doğru bir yöntem olduğunu söylemiĢtir (Cheon, 2006).

(25)

12

ez-Zanibat ve el-Farayah (2011) yazdıkları Tenavub Huruf el-Cerr fi Divan Imru’l-Kays

Dirase Vasfiyye Tahliliyye baĢlıklı makalede Arapçadaki fiil ve cerharfi birlikteliği konusunda

bir takım tespitlerde bulunmuĢlardır. Yazarlara göre Arapçadaki cerharflerinin fiillerin anlamları üzerindeki etkisi kapsam açısından dar da olsa ilk dönem Arap dilcileri tarafından tartıĢılmıĢtır. Klasik dönemde Kufe Okuluna mensup Arap dilcileri Arapçadaki fiil + cerharfi eĢdizimlerini Cerharfleri NöbetleĢmesi (Tenavub), Basra Okulu Tadmin (ÇağrıĢtırma) baĢlığı altında incelemiĢlerdir. Yazarlar iki dilbilgisi okulun yapmıĢ olduğu tanımları değerlendirirken Basra Okulu Dilcilerinin geliĢtirdikleri tadmin kavramını fiilin bir cerharfiyle birlikte kullanıldığında gerçek anlamından uzaklaĢması olgusunu açıklama çabasını içerdiği için daha semantik bir yaklaĢım olarak bulmuĢlar, Kufe Okulunun tanımını ise amil ön kabulü çevresinde biçimlendiğinden daha çok morfolojik bir kaygının ürünü olarak nitelemiĢlerdir (ez-Zanibat ve el-Farayah, 2011).

Manal (2013), The Polysemous Nature of Some Arabic Prepositions adlı araĢtırmasında Arapça cerharfleri ile ilgili olarak değiĢik saptamalarda bulunmuĢtur. Manal'a göre Arapçada cerharfleri retorik amacıyla birbirlerinin yerine kullanılmasından kaynaklanan çokanlamlı bir doğa kazanmıĢlardır. Arapçadaki cerharfleri temelde birer baĢlangıç anlamına sahiptir ancak cümle içerisinde kullanıldıklarında kullanıldığı bağlama göre ikincil anlamlar hatta daha fazla bir anlam örgüsü kazanabilmektedirler. Öte yandan cerharflerinin literal birincil anlamı onlarla bir cümlede ya da metinde karĢılaĢtığımızda aklımıza ilk gelen anlam türüdür. Oysa cerharfleri taĢıdıkları ilk anlam çevresinde bir dizi ikincil anlam taĢıyabilirler. Bu ikincil anlamlar cerharfinin kullanıldığı forma göre ya da bağlam içerisinde sözcüklerle kurduğu iliĢkilere göre değiĢiklik gösterebilir (Manal, 2013). Manal araĢtırmasında terim olarak tenavub terimini kullanmasa bile cerharflerinin değiĢik anlamlar kazanmasının nedenini birbirlerinin yerine kullanılmasına bağlamıĢtır.

Abdullahi (2010) The Linguistic and Grammatical Functions of Arabic Semantic Particles adlı çalıĢmasında Arapçadaki semantik dil birimleri olan cerharflerini ilk inceleyen dilcinin Ahmet Abdunnur el-Maliki (Ö:Hicri, 702) olduğunu söyler. el-Maliki‟nin Rasf el-Mabani fi Şerh

Huruf el-Mabani adılı telifi bu konuda yazılan en eski eserdir (Abdullahi, 2010). Deliçay

(2012) Harf-i Cerlerin Fiile Anlam Kazandırması: Kur’an-ı Kerim Örneği baĢlıklı çalıĢmasında Arapçada bir fiilin yalın halde kullanımında temel bir anlam taĢırken bir cerharfi ile kullanıldığında farklı anlamlar ihtiva edebildiğini tespit etmiĢtir. KarataĢ (2013), Arapçada

(26)

Cer Harflerinin Birbirinin Yerine Kullanılması Olgusu baĢlıklı çalıĢmasında Basra ve Kufe

Dilbilgisi okullarının bu konuyla görüĢlerine yer verdikten sonra baĢka bir cerharfi yerine kullanıldığı düĢünülen cerharflerinin birincil anlamlarından hareketle ortaya çıkan anlam farklılıklarını incelemiĢtir. Günday, (2014) Arapçada Harf-i Cerli Fiiller adlı bir kitap hazırlamıĢtır. Yazar çalıĢmasında Arapçada bir ya da birkaç harften oluĢan ve adına cerharfi adı verilen söz birimlerinin bazen bir cümlenin doğru anlaĢılmasında kilidi çözen yapı taĢları olduklarını belirlemiĢtir. Bu çalıĢma gerçekte bir sözlük çalıĢması biçiminde düĢünülmüĢtü. Lakin araĢtırma konusu olan konunun canlı bir metin üzerinde incelenmesinin daha gerçekçi sonuçlar doğuracağı varsayıldığından çalıĢma tefsir alanında bilgin ZemahĢeri (Ö:1144) tarafından telif edilen kısa adı el-KeĢĢaf olan eser üzerinde gerçekleĢtirilmiĢtir.

(27)
(28)

BÖLÜM 3

YÖNTEM

3.1. AraĢtırmanın Modeli

ÇalıĢmada öncelikle Arapçadaki fiil ve cerharfi ile ilgili eserler, çalıĢmalar, tanımlar ve yaklaĢımlar incelenmiĢ ve teorik bir altyapı oluĢturulmuĢ, diğer bölümleri oluĢturulan altyapı çerçevesinde ĢekillenmiĢtir. ÇalıĢma betimsel ve tanısal sonuçlar üretmeye dayalı bir kaynak taraması niteliğindedir.

3.2. Evren ve Örneklem

ÇalıĢmanın evrenini Klasik Dönem Arapçası oluĢturmaktadır. Örneklemi ise Ebül Kasım Cârûllah Mahmud bin Ömer bin Ahmed ez-ZemahĢeri‟nin el-KeĢĢaf An Hakaik et-Tenzil ve „Uyun el-Akavil fi Vucuh et-Te‟vil adlı eseridir.

3.3. Verilerin Toplanması

AraĢtırmanın kuramsal altyapısı ilgili kaynakların taranarak oluĢturulmasının ardından el-KeĢĢaf adlı tefsir baĢtan sona okunmuĢ ve tanısal sonuçlar üretmeye uygun olduğu düĢünülen fiil + cerharfi tipinde oluĢtuğu düĢünülen eĢdizimler tespit edilmiĢtir. Ayrıca müellifin eserinde fiil + zarf tipi yapıları da kullandığı saptanmıĢtır. AraĢtırmanın çerçevesine uygun olan yapılar tablolar biçiminde listelenmiĢtir.

(29)

16

3.4. Verilerin Çözümlenmesi

AraĢtırmanın konusu olan ve öbekeylem olarak adlandırılan eĢdizimsel yapıların bileĢenleri olan fiillerle cerharfleri ve zarflar arasındaki iliĢkilerin sağlıklı bir biçimde anlaĢılabilmesi için söz konusu yapılar sözdizimsel ve semantik açıdan ayrı sınıflamaya tabi tutulmuĢtur. Bu sınıflamalar tablolara aktarılmıĢ, tablolardaki sayısal veriler üzerinden anlamlandırma yoluna gidilmiĢtir. Ayrıca fiillerin üzerinde anlamsal değiĢikliğin gerçekleĢip gerçekleĢmemesi ölçütüne göre söz konusu yapıları oluĢturan dilbirimleri arasındaki anlamsal iliĢkiler saptanmaya çalıĢılmıĢtır. Eski çalıĢmalarda öbekeylemleri açıklamaya dönük geliĢtirilen kuramların değeri elde edilen veriler üzerinden test edilmeye çalıĢılmıĢ ve bu eksende sonuçlar üretilmiĢtir.

(30)

BÖLÜM 4

ARAP DĠLĠNDE CERHARFLERĠ VE FĠĠLLERLE ĠLĠġKĠLERĠ

4.1. Arapça Sözdiziminde Cerharfleri

Klasik dilcilerin Arapçadaki sözcükleri isim, fiil ve harf olmak üzere üç bölüme ayırdığı, bu geleneksel kümelemenin günümüzde de dilciler tarafından sürdürüldüğü bilinmektedir. Arap dilcileri arasında değiĢik düĢünce ve tanımlara sahip olanlar varsa da genel anlamda isim terimi herhangi bir zamana bağlı kalmaksızın tek başına müstakil bir anlamı gösteren her

türlü söz fiil terimi zamana bağlı olarak anlam taşıyan her türlü sözcük harf terimi ise tek başına bir anlam taşımayan başka sözcüklerle kullanıldığında anlam kazanan dil birimleri

olarak tanımlanmıĢtır (Abdullahi, 2010). Zira her dilin sözdizimi içerisinde tek baĢına kullanılmayan, birlikte kullanıldığı sözcüklerin, söz gruplarının ve cümlelerin anlam bütünlüğüne yardımcı olan bir takım biçim birimler bulunur. Bu birimler cümle içerisinde müstakil birer öge olamazlar lakin cümleyi oluĢturan sözcükler arasında bazı anlam ilgileri kurmaya yararlar. Sözdizimi içerisinde tek baĢına anlam taĢımayan kendisinden önceki ya da sonraki sözcükle diğer ögeler arasında ilgi kuran biçim birimlere ilgeç adı verilmektedir (Oxford Ġngilizce – Türkçe Sözlük, 1985).

Ġlgeçler iĢlevsel sözcüklerdir ve yenileri türetilememektedir. Ġlgeçlerin kurduğu sınırlama, güçlendirme ve kısıtlama gibi anlam ilgilerinin yanı sıra, cümleye yer, yön, birliktelik, amaç, benzerlik, araç gibi anlam örüntüleri de kazandırırlar (Bayraktar, 2005).

(31)

18

sözcükten sonra kullanılır. Ancak Ġngilizce ve Arapçada ilgeçler diğer öğelerle iliĢkilendireceği sözcükten önce gelen öncül biçimbirimlerdir.

Arapçada önbirim olarak kullanılan cerharfleri, günümüzdeki dilbilgisi kitaplarında amil(etkin öğe) olgusuyla gereğinden fazla ilgilenen eski dilcilerin (ĠĢler, 2003) terimleĢtirdikleri gibi Harf-i Cerr olarak adlandırılmaktadır. Amel etmek ya da amil olmak Arapçada bir biçimbirimin kendisinden sonra gelen sözcükte morfolojik değiĢiklik oluĢturmasıdır. Arapçadaki cerharflerinin her ne kadar kendilerinden sonra gelen sözcüğün son harekesini kesre yaptığı için bu ismi aldıkları yönünde yaygın bir kanaat varsa da aslına semantik bir kaygı ile adlandırılmıĢlardır. Zira Arapçadaki cerr sözcüğünün türediği

ّغح

fiilinin anlamı

çekmek, sürüklemek biçimindedir. olarak adlandırıla gelmiĢtir.

4.2. Arapçada Cerharflerinin Sayısı, Anlamları ve Kullanım Örnekleri

Arap dilindeki cerharflerinin sayısı hakkında değiĢik fikirler öne sürülmüĢtür. 16‟dan, 21‟e kadar sayı zikreden kaynaklar mevcuttur. Cerharflerini genel olarak

ملالا،يف،ىلغ،ًغ،ىلب،ًم

ظم،ظىم، ّبع،)ى(فاٍلا،ىتخ،اقاخ،اضغ،لاز،)ب( ءابلا،)ُ(

, yemin bildiren

و

ve

ث

harfleri ile

يً

biçiminde sıralayabiliriz (el-HaĢimi, 2011). Cerharfi sayılarındaki bu farklılığın nedeni kimi kaynağın aynı anlama gelen

ظم

ile

ظىم

ilgeçlerini, istisna bildiren

لاز

,

ضغ

ve

فاخ

cerharfleri ile iki yemin harfini (

ث

و-

) aynı kategoride değerlendirmesi olarak gösterilebilir. Bazı Arap dilcileri

لاىل

ve

ّلػل

ilgeçlerini cerharfi olarak değerlendirmiĢlerdir (Çöllü, 2011).

Arap Dilcileri harf kategorisinde değerlendirdikleri ilgeçleri özellikleri açısından değiĢik baĢlıklar altında incelemiĢlerdir. Arap dilcileri Arapça harfleri öncelikle Alfabe Harfleri (

يجهتلا فوغخ

) , bir sözcüğü oluĢturan harfler anlamında Bina Harfleri (

ي

وابالإا فوغخ

) ve sözdizimini anlamsal açıdan destekleyen harfler anlamında Mana Harfleri (

يواػالإا فوغخ

) biçiminde sınıflandırmıĢlardır. ÇalıĢmaya konu olan cerharflerini de Mana Harfleri (

فوغخ

يواػالإا

) değerlendirmiĢlerdir (Abdullahi, 2010). Ġlgeçler Mana harfleri kapsamında değerlendirilirken Mana Harfleri de bazı sınıflamalara tabi tutulmuĢtur. Bu sınıflamalarda her dilci kendine özgü bir ölçüt geliĢtirmiĢtir. Abdullahi (2010) Arap dilcilerinin harfleri aĢağıdaki Ģekilde sınıfladıklarını saptamıĢtır.

(32)

2) Yalnızca Ġlgeç Olarak Kullanılan Harfler 3) Birlikte Kullanıldığı Sözcüğe Göre Harfler 4) Mebni Olma Durumuna Göre Harfler

5) Kendisinden Sonra Gelen Sözcüğü Etkileme ya da Etkilememe (Amel Etme) Açısından Harfler

6) Lafzı, Anlamı ve Hükmü DeğiĢtirmeleri Açısından Harfler

Yukarıdaki sınıflama göz önüne alındığında Arapçadaki cerharfleri ile bina harfleri değiĢiklik gösteren, yalnızca ilgeç olarak kullanılan, isimlere özgü, değiĢik sesler üzerine mebni olabilen, kendisinden sonra gelen sözcüğü etkileyen, lafzı, anlamı ve hükmü değiĢtirebilen sözcükler olarak değerlendirmek mümkündür.

Bu bölümde Arapça cerharflerinin anlamları ve kullanım örneklerine yer verilecektir. Bu arada cerharflerinin dilcilerce kendi arasında Asli Olarak Kullanılan, Zaid (Fazlalık) Olarak Kullanılan biçiminde iki kümeye ayırdıkları da görülür (el-HaĢimi, 2011).

4.2.1. ٍِ Harfinin Anlamları

4.2.1.1. Hedefin Başlangıç Noktası / Çıkma Durumu / حياغىا ءادتتا

.عاُالإا ىعؤ ًم ةغئاُلا ذػلنؤ

Uçak havaalanından kalktı.

ىاعالآ ًم جاجدلا ؼحغً

.تؾضهالإا

Hacılar kutsal topraklardan dönüyorlar.

4.2.1.2. Bütünün Bir Bölümünü Belirtme / طيعثتىا

.مَاعضلا ًم ذهكهؤ

Dirhemlerden infakta bulundum/Dirhemlerin bir kısmını infak ettim.

.ءاالإا ًم ضلىلا بغق

Çocuk sudan içti/Çocuk suyun bir miktarını içti.

(33)

20

.بَط ًم باىًإب غمخلا ىىلالإا بغكٌ

Krallar Ģarabı altın/altından kadehlerle içer.

4.2.1.4. Neden Bildirme / وييعتىا

.ملالأ ًم ّناً لحغلا ناً

Adam acıdan/acı nedeniyle inliyordu.

.فىخلا ًم ثىمج ةؤغالإا ثصاً

Kadın az kalsın korkudan/korku nedeniyle ölüyordu.

4.2.1.5. Yerinelik / هدثىا

امق ةغزالآ ًم اُهضلا ةاُخلاب مخِيعؤ ىعالأ ىلب مخلنازا الله لُبؾ يف اوغكها مٌل لُن اطب مٌل ام اىىمآ ًًظلا اهيؤ اً

عاخم

.لُلن لاب ةغزالآ يف اُهضلا ةاُخلا

Ey iman edenler! Ne oldunuz ki, size “Allah yolunda sefere çıkın” denilince, yere çakılıp kaldınız. Yoksa ahiret yerine dünya hayatını mı seçtiniz? Oysa ahirete göre dünya hayatının yararı, pek az bir Ģeydir. ( Kur‟an-ı Kerim, Tevbe Suresi:38)

4.2.1.6. Anlamı Güçlendirme / Te’kid / ديمأتيى

ًم

ilgeci bu durumda zaid olarak kullanılır(el-HaĢimi, 2011).

.ذزؤ ًم يضىغ ام

Hiç kız kardeĢim yok.

لا يف ضخؤ ًم ذًؤع ام

خ

.تهًض

Bahçede hiç kimseyi görmedim.

4.2.1.7. Başka İlgeçlerin Yerine

نىملػح مخىي نب مٌل ريز مٌلط ؼُبلا اوعطو الله غيط ىلب اىػؾاق تػمجلا مىً ًم ةلاهلل يصىه اطب اىىمآ ًًظلا اهيؤ اً

.

Ey inananlar! Cuma günü namaz için ezan okunduğu zaman Allah'ı anmaya koĢun; alım satımı bırakın; bilseniz, bu sizin için daha iyidir (Kuran-ı Kerim, Cuma Suresi:9).

ًم

harfi burada

يف

yerine kullanılmıĢtır. Çünkü Arapçada zaman zarfı oluĢturmak için zaman bildiren ifadelerin baĢına genel olarak

يف

harfi getirilir (Çöllü, 2011).

Ayrıca

هىم ذبرتنا

(Ona yaklaĢtım) cümlesinde olduğu gibi

ًم

harfi Arapçada yönelme durumunu ifade eden

ىلب

anlamında,

ُانو يكز فغَ ًم نوغظىً ُظلا ًم نيػقاز اهيلغ نىيغػٌ مَاغجو

.مُهم باظغ يف نيالإاظلا نب لاؤ تماُهلا مىً مهيلَؤو مهؿكهؤ اوغؿز ًًظلا ًٍغؾاخلا نب اىىمآ ًًظلا

“AĢağılıktan

(34)

baĢları öne eğilmiĢ, göz ucuyla gizli gizli etrafa bakarken, ateĢe sunulduklarını görürsün. Ġnananlar: “Hüsranda olanlar, kıyamet günü kendilerini de, ailelerini de hüsranda bırakanlardır” derler. Ġyi bilin ki, zalimler sürekli bir azap içindedirler” ayetinde ise (Kuran-ı Kerim, ġura Suresi:45)

ًم

cerharfinin ilsak anlamı taĢıyan

ب

yerine kullanıldığı görülebilir (el-HaĢimi, 2011). Öte yandan sınırlıda olsa

نلاق ًم ثًضخلا ذٍوع

(Hadisi filan kiĢiden rivayet ettim) cümlesindeki gibi

ًغ

anlamında da kullanılabilir (Abdullahi, 2010).

4.2.2. عِ Harfinin Anlamları

4.2.2.1. Dolaylılık ve Uzaklaşma / جسواجَىا

.

ضُهلا ىلب ؽىهلا ًغ مهؿلا ُذُمع

Oku yaydan ava doğru fırlattım.

.ةغٍغَ يبؤ ًغ ثًضخلا اظَ ملؿم يوع

Müslim bu hadisi Ebu Hurayra‟dan rivayet etmiĢtir.

.ثامغخلما ًغ ملؿالإا ضػخبً

Müslüman haramlardan uzak durur.

4.2.2.2. Yerinelik / هدثىا

.نوغهىً مَ لاو تغاكق اهػكىج لاو ُضغ اهنم لبهً لاو ائِق ـكه ًغ ـكه يؼجج لا امىً اىهجاو

“Kimsenin kimse namına bir Ģey ödemeyeceği, hiç kimseden fidye alınmayacağı, kimseye Ģefaatin yarar sağlamayacağı ve onların yardım görmeyeceği günden korunun” (Kuran-ı Kerim, Bakara Suresi:123).

.غمالأ اظهب ينغ من

Bu iĢi benim yerime sen yap!

Bu iki temel anlam dıĢında

ًغ

harfi kimi durumda neden bildirmek için, kimi zaman sonra

)ضػب(

anlamında, kimi zaman ise Arapçadaki cerharflerinin birbirleri yerine geçebilmeleri durumu gereği

ىلغ

ve

ب

harfleri yerine ve

ًم

harfi ile aynı görevde kullanıldığı görülebilir. Ayrıca az rastlansa da özellikle edebi metinlerde bu ilgecin zaid olarak, zarf konumunda ve mastar yapan

نؤ

ilgeci yerine kullanılan örnekleriyle karĢımıza çıkabilir (Abdullahi, 2010).

(35)

22

4.2.3. ىيع Harfinin Anlamları

4.2.3.1. Üstünde ve Üzerinde Anlamı / ءلاعتسلاا

.لبجلا ىلغ ُثضػن

Dağın üzerine çıktım.

.ذِبلا ذُؾ ىلغ ٌضلاز لهً

Halit evin çatısı üzerinde duruyor.

4.2.3.2. Zaman Zarfı Gibi Kullanılması / حيفزظىا

ًم يظلا هزاؿخؾاق ٍوضغ ًم اظَو هخػُق ًم اظَ نلاخخهً نيلحع اهيق ضحىق اهلَؤ ًم تلكؾ نيخ ىلغ تىًضالإا لزصو

.نيبم لًم وضغ ههب ناُُكلا لمغ ًم اظَ ُان هُلغ ى طهق ى سىم ٍؼيىق ٍوضغ ًم يظلا ىلغ هخػُق

“Mûsâ, halkın habersiz olduğu bir sırada Ģehre girdi. Orada biri kendi tarafından, diğeri düĢmanı tarafından; kavga eden iki adam gördü. Kendi tarafından olan, düĢmanına karĢı ondan yardım istedi. Mûsâ da ona bir yumruk indirip onu öldürdü. Mûsâ, bu Ģeytanın iĢidir. O, gerçekten apaçık bir saptırıcı düĢmandır, dedi”(Kuran-ı Kerim, Kasas Suresi:15)

4.2.3.3. Neden Bildirme / وييعتىا

نيىؿخلما غكبو مياضَ ام ىلغ الله اوربٌخل مٌل اَغخس َلظي مٌىم يىهخلا هلاىً ًٌلو اَئامص لاو اهمىخل الله ُاىً ًل

.

“Onların etleri ve kanları asla Allah‟a ulaĢmaz. Fakat O‟na sizin takvanız ulaĢır. Böylece onları sizin hizmetinize verdi ki, size doğru yolu gösterdiği için Allah‟ı büyük tanıyasınız. Ġyilik edenleri müjdele.” (Kuran-ı Kerim, Hac Suresi:37)

ىلغ

cerharfi yukarıda sıralanan temel anlamlarının dıĢında edebi ve dini metinlerde sık rastlanmasa da

ًغ

yerine dolaylılık anlamında,

ؼم

zarfı yerine birliktelik (

تبخاهالإا

) anlamında, kimi zaman ise

ًم

ve

ب

harflerinin yerine kullanıldığı görülür (Abdullahi, 2010).

(36)

4.2.4. يف Harfinin Anlamları

4.2.4.1. Zarf Anlamı / حيفزظىا

يف

harfi yer ve zaman olmak üzere iki zarf anlamında da kullanılır. Öte yandan bu cerharfi somut varlıklar için yer zarfı olarak kullanıldığında gerçek anlam taĢır, soyut kavramlar için ise değiĢmeceli anlamda kullanıldığı varsayılır (Abdullahi, 2010). Lakin zaman zarfı olarak değiĢmeceli anlamda kullanım örnekleri pek karĢımıza çıkmaz.

.عا ّضلا يف ُلحغلاو ضمؿلا يف ُلُؿلا

Kılıç kınındadır adam evinde. (Gerçek Anlam-Yer)

.لهلا يف بلاُلا

Öğrenciler sınıftadır. (Gerçek Anlam-Yer)

لاو ، مضهلا يف ُةاجىلا

.بظٌلا يف ُىلاه

KurtuluĢ doğrulukta, yok oluĢ yalancılıktadır. (DeğiĢmeceli Anlam-Yer)

ذظهُدؾا

يف

.اخابن تىماثلا تغاؿلا

Sabah saat 09.00‟da uyandım. (Gerçek Anlam-Zaman)

4.2.4.2. Birliktelik / حثحاصَىا

تىًضالإا َلالإا لزص

يف

.هكِح

Hükümdar Ģehre ordusuyla girdi.

لهلا ًم جغز

يف

.هئلامػ

Sınıftan arkadaĢlarıyla çıktı.

DeğiĢik klasik metin türlerinde

يف

harfi neden bildirmek, kıyaslama yapmak gibi anlamlarda da kullanılmıĢtır. Öte yandan anlamı güçlendirmek/

ضُيىخلا

için bazı fillerle de kullanılmıĢ, bu fiillerin kimisi ile sürekli bir kullanım düzeyine eriĢmiĢtir.

Örneğin

ذِبلا يف ضلىلا لزص

(Çocuk eve girdi) ve

تؾضهالإا ىاعلآؤ ىلب غكؿلا يف بؾعؤ

(Kutsal topraklara gitmeyi arzu ediyorum) cümlelerinde

يف

harfi pekiĢtirme saikıyla kullanılmıĢtır. Eski metinlerde pekiĢtirme amacıyla kullanılan

بؾع

fiili

يف

cerharfiyle sürekli birlikte kullanılan bir yapı durumuna geldiği görülür (el-Muradi, 1992).

(37)

24

4.2.5. ب Harfinin Anlamları

4.2.5.1. Bitiştirme Anlamı / قاصىإ

ٍضُب ُذٌؿمؤ

Onun elini tuttum.

عاضجلاب اهلاغب وهلً هخًؤع

Onu duvara bir ilan asarken gördüm.

4.2.5.2. Yardım Alma-Araçsallık / حّاعتسلاا

.ةغئاُلاب تًصىػؿلا ىلب غٍػىلا غقاؾ

Bakan uçakla Suudi Arabistan‟a gitti.

.عاكيالإاب بكخلا عاجىلا ؼُهً

Marangoz tahtayı testereyle kesiyor.

4.2.5.3. Eşlik / حثحاصَىا

غق مهػبجإق

مهيكؾ ام مُلا ًم مهيكؿق ٍصىىجب نىغ

.

Firavun askerleriyle onların peĢine düĢtü ve su

onların üzerini örtüverdi. (Kuran-ı Kerim, Taha Suresi:78)

.هخحوؼب تلكخلا ىلب لحغلا ءاح

Adam törene eĢini getirdi (eĢiyle birlikte geldi).

4.2.5.4. Yer ve Zaman Zarfı / زظىاحيف

.ةغياخلما تغاهب هبلاَ طاخؾالأ ىهل

Hoca öğrencileriyle konferans salonunda görüĢtü. (Yer)

.باصالآ تُلٍب شٍعاخلا مؿن يف ؽعصؤ اهؤ

Ben Edebiyat Fakültesinde, tarih bölümünde okuyorum. (Yer)

نىلهػح لاقؤ لُللابو نيدبهم مهيلغ نوغمخل مٌهبو

.

Sabahı ettiğinizde onların yurtlarından geçiyorsunuz

ve geceleyin de öyle, o halde aklınızı kullanmaz mısınız? (Kuran-ı Kerim, Saffat Suresi: 137-138) – (Zaman Zarfı)

عاهنلاب بعاؾو لُللاب لسخؿم ىَ ًمو هب غهح ًمو ُىهلا غؾؤ ًم مٌىم ءاىؾ

.

Ġçinizdekini ister gizleyin ister

açığa vurun, gece vaktinde gizlenenle gündüz vakti görünen onun için aynıdır. (Kuran-ı Kerim, Ra‟d Suresi:10) – (Zaman Zarfı)

4.2.5.5. Bedel – Karşılık / هدثىا

(38)

ًًظلا الله لُبؾ يف لجاهُلق

اغحؤ هُجاه فىؿق بلؿٌ وؤ لخهُق الله لُبؾ يف لجاهً ًمو ةغزلآاب اُهضلا ةاُخلا نوغكٌ

امُظغ

.

O hâlde, dünya hayatını ahiret hayatı karĢılığında satanlar, Allah yolunda savaĢsınlar. Kim Allah yolunda savaĢır da öldürülür veya galip gelirse, biz ona büyük bir mükâfat vereceğiz. (Kuran-ı Kerim, Nisa Suresi:74)

4.2.5.6. Karşılama / ضىعىا-حيتاقَىا

Bu kullanımda

ب

harfi bir nesnenin fiyatını bildirmek, ya da baĢka bir açıdan karĢılığını belirtmek için fiyat ya da karĢılık bildiren ifadenin baĢında kullanılır (Abdullahi, 2010).

.ةريل للؤ نيزلاثب ةعاُؿلا ٍظَ يبؤ يرتقا

Babam bu arabayı otuz bin liraya aldı.

عاضلا ىبهغ مػىق مجربن امب مٌُلغ ملاؾ

.

Sabretmenize karĢılık olarak güven içinde olun! Bu ne güzel sondur (Kuran-ı Kerim, Ra‟d Suresi:24)

4.2.5.7. Yemin / ٌسقىا

مؿنؤ

. ّنضهتحلأ للهاب

Allah‟a yemin olsun ki çalıĢacağım.

.ىعاغؾؤ يكقؤ ًل للهاب

Allah‟a yemin olsun ki senin sırlarını açığa çıkarmayacağım.

4.2.5.8. Neden Bildirme / وييعتىا

.هبٌجعا ءاُسب هىبا لحغلا شبو

Adam oğlunu yaptığı bir yanlıĢ nedeniyle azarladı.

بنىُغ

.هلامَاب ُبلاُلا

Öğrenci ihmali nedeniyle cezalandırıldı.

4.2.5.9. Geçişlilik İçin / حيدعتىا

.ىككدؿالإا ىلب لحغلا بَط

Adam hastaneye gitti.

هخحوؼب لحغلا بَط

ىلب

(39)

26 4.2.5.10. Durum / هاحىا

.ٍصاخػب يضىجلا جغز

Asker cephanesiyle çıktı(Cephanelerini alarak).

.هخيٍؼب ضٍػ غًخ

Zeyd süsüyle geldi (Süslenerek). (Abdullahi, 2010)

4.2.5.11. Anlamı Güçlendirme / ديمىتىا

Bu cerharfi anlamı güçlendirmek için kullanıldığında zaid olarak kabul edilmiĢtir (Çelen, 2006). Arap Dilcilerinin çoğunluğu

ب

ilgecinin zaid olarak kullanıldığı altı durum üzerinde durmuĢlardır (el-Harizi, 1987). Bu durumları aĢağıdaki gibi sıralayıp örneklendirebiliriz.

4.2.5.11.1. Fail / Özne’nin Başında

ضٍؼب مغيؤ

Zeyd ne kadar da cömert! (ġaĢırma fiili öznesi)

.لاُيو للهاب ىكي

Allah dayanak olarak yeter. (Kuran-ı Kerim, Nisa Suresi:132)

4.2.5.11.2. Mef’ul / Nesne’nin Başında

اُىح ابَع َُلغ ِناؿح تلسىلا عظجب َُلب يؼَو

.

Hurma ağacının gövdesini silkele ki üzerine taze

hurma dökülsün (Kuran-ı Kerim, Meryem Suresi:25).

َ غظىُلق ؼُهُل مز ءامؿلا ىلب ببؿب صضمُلق ةغزالآو اُهضلا يف الله ٍغهىً ًل نؤ ًظً ناً ًم

ام ٍضُي نبَظً ل

.ظُؿٌ

Her kim ona (Muhammed‟e) Allah‟ın dünyada ve ahirette asla yardım etmeyeceğini zannediyorsa hemen tavana bir ip çeksin, sonra kendini assın da bir baksın öfkelendiği Ģeyi giderecek mi? (Kuran-ı Kerim, Hac Suresi:15)

4.2.5.11.3. Mübteda / İsim Cümlesi Öznesinin Başında

.مَعص َبؿدب

Sana bir dirhem yeter.

(40)

4.2.5.11.4. Haber / İsim Cümlesi Yükleminin Başında

.مئاىب ضلىلا ـِل

Çocuk uykuda değil.

.ينؾ لحغب اهؤ ام

Ben zengin bir adam değilim.

4.2.5.11.5. Olumsuzluk Bildiren Halin Başında

هُق صغً ًمو صابلاو هُق لياػلا ءاىؾ ؽاىلل ٍاىلػح يظلا ماغخلا ضجسالإاو الله لُبؾ ًغ نوضهٍو اوغكي ًًظلا نب

مُلؤ باظغ ًم هنظه ملظب صاخلةب

.

Ġnkâr edenler ile Allah‟ın yolundan ve içinde, yerli, misafir bütün insanları eĢit kıldığımız Mescid-i Haram‟dan alıkoyanlar azabı hak etmiĢlerdir. Kim de orada zulmederek haktan sapmak isterse, biz ona elem dolu bir azaptan tattıracağız. (Kuran-ı Kerim, Hac Suresi:25)

نىخلهم اهلَؤو ملظب يغهلا َلهيل َبع ناً امو

.

Rabbin, halkları salih ve ıslah edici kimseler iken

memleketleri zulmederek helâk etmez. (Kuran-ı Kerim, Hud Suresi:117)

4.2.5.11.6. Anlamı Güçlendirme Anlamı Taşıyan Sözcüklerin Başında

.هؿكىب عامخحالا يف غٍػىلا ىرتقا

Bakan toplantıya bizzat katıldı.

ا بالأ يىق

.هىُػب مخلل

Baba eti kendisi piĢirdi.

Yukarıda özetlenen temel kullanımlarının yanında

ب

harfi Arapçada sık rastlanan bir dil olayı olan cerharflerinin birbirleri yerine kullanılması kapsamında

ًغ

,

ًم

,

ىلغ

gibi diğer harflerin yerine kullanıldığı görülür (Abdulcelil, 2000).

4.2.6. ىىإ Harfinin Anlamları

4.2.6.1. Yönelme Durumu ve Son Nokta / حياغىا ءاهتّا

(41)

28

.بغؿالإا ىلب غهػلا ًم بخٌالإا يف ُذثٌم

Ġkindi vaktinden akĢam vaktine kadar büroda kaldım.

4.2.6.2. Birliktelik / حثحاصَىا

.فىًُلا ىلب ُذؿلح

Konuklarla birlikte oturdum (Konukların sohbetine katıldım).

.اهؾؤع ىلب تٌمؿلا ُذلًؤ

Balığı baĢı ile birlikte yedim.

4.2.6.3. Görelik ve Katında Anlamı / ِييثتىا

Bu kullanım biçiminde

ىلب

ilgeci

ضىغ

ilgeci anlamındadır (Çelen, 2006).

.لؿػلا ًم ّيلب ىلخؤ هملاي

Onun konuĢması bana göre baldan daha tatlıdır.

.ملاٌلا ًم هُلب ّبخؤ غٌكلا

DüĢünce onun yanında konuĢmaktan sevimlidir.

ىلب

harfinin de diğer cerharfleri gibi türdeĢlerinin yerine kullanıldığı örneklere rastlanabilir.

4.2.7. فانىا )ك( Harfinin Anlamları

4.2.7.1 Benzetme / هيثشتىا

Bu cerharfinin temel anlamı benzetmedir ve sıklıkla karĢılaĢılmasa da diğer cerharflerinin yerine ve baĢka anlamlarda kullanılabilmektedir (el-HaĢimi, 2011).

.غمهلاً ىلُل و ضؾلأاً ًؿخ

Hasan aslan gibidir, Leyla ay gibi.

هـلوضؾ ىخعؤ غدبلا جىمي لُلو

.يلـخبُل مىـمهلا عاىهإب ّيلغ

Bazen bir gece denizin dalgası gibi, üstüme doğru gevĢetirdi perdelerini korkunun türleriyle eziyet etmek için (Ġmrulqays – Aktaran Abdullahi, 2010).

Bu harf bazı cümlelerde

ىلغ

ve neden bildiren

ُ

cerharflerinin yerine kullanıldığı yönünde tevil edilmiĢse de cümleler dikkatli incelenirse bu tevillerin gerçeği tam olarak yansıtmadığı görülecektir, zira

ى

ilgeci söz konusu kullanımlarda kendi yerine kullanılmıĢtır.

ىلغ

ilgeci yerine kullanıldığı yönünde yorumlanmasına sebep olan meĢhur örnek

ذهؤ امي ًي

( Nasılsan öyle ol) cümlesidir (Deliçay, 1995, Abdullahi, 2010. el-HaĢimi, 2011). Cümlenin literal anlamı aktarıldığında “Olduğun gibi ol” anlamı ortaya çıkacaktır. Buradaki

ىلغ

anlamı ifadenin

ىلغ ًي

هُق ذهؤ يظلا ُاخلا

“Olduğun hal üzerine kal” biçiminde yorumlanmasının sonucundur. Oysa bu

Referanslar

Benzer Belgeler

؟دنک ساسحا ار عوضوم نیا دناویتم وا ایآ ،دشاب ایدیملاک لماح صخش هاگره صخش هک ینعم نیا هب دسریمن هدهاشم هب نآ زا یناشن چیه یرتکاب نیا هب هدولآ یدارفا تیرثکا دزن دشابیم

.دش دهاوخن تشز ی هیور امش اب ،یو یآ چا سوریو نتشاد رطاخب .دیهدن رارق ضرعم رد تنوفع نیا هب ندش باصم لامتحا .تسا هداد رارق ششوپ تحت ار یو یآ چا عوضوم اه یناوتان رب

tiran, maddî değerleri bu­ gün paha biçilemeyecek ka­ dar kıymetli olan hâzinele­ rin, mukaddes emanetlerin muhafaza edildiği salonları, valide sultanların,

Arslantaş A, Artan S, Öner Ü, Durmaz R, Müslümanoğlu H, Atasoy MA, Başaran N, Tel E: Comparative genomic hybridization analysis of genomic alterations in benign, atypical

تنم تنسارآ تمدخ رد ههم زا شیب ناریا ینمزرس یگنهرف ورملق رد هک یقوجلس هرود رد یترسب هب ،ینشیپ یاه هرود رد جیار یاهرنه زا راکشآ یریذپیرثتا با تسا هدوب یمرک نآرق

لاق هّنا هنع هللا ىضر سنا نع هللا همحر ّىطويّسلا ماملاا لاق مّلسو هيلع ىلاعت هللا ىّلص هللا لوسر لاق هب ّنميقي لاف ناطلس اهيف سيل ًادلب مكدحا لخد اذاف ضرلاا

راﻌشا لقن هدش رد رثا قلﻌتم هب مادک نارعاش تسا و رد ینتم هک رشتنم ميدرک زين ناشن هداد یم دوش.. Adres Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk

هب لح امو تقولا كلذ في يسابعلا ةفيللخا فيو هيف رظني نييولجا لعج ةعاجشو ةوق بحاصو فيو ،نييولجا ةيلقع في مزلحاو ةوقلا نم كللما ماظن اهكلس تيلا ةروصلا تزكتراف فعض نم