ممنوعیت تصویرسازی در دین اسالم مهمرتین علت رونق هنرهای تزیینی از مجله استفاده از روش توصیفی حتلیلی به بررسی جایگاه و ویژگی های کل ی

(1)

Copyright © 2021. Telif hakkı yazar(lar) tarafından YDUILAF’a devredilmiştir. Bu makale, Creative Commons Atıf Lisansının (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/) hüküm ve koşulları altında dağıtılan açık erişimli bir makaledir.

نایقوجلس هرود رد بیهذت رنه یّلک یاه یگژیو و هاگیاج

Parisa Sahafiasl^ Araştırma Makalesi

Makale Geliş: 08.02.2021 Makale Kabul: 06.04.2021

هدیکچ تیعونمم یوصت ملاسا نید رد یزاسر نیترمهم

اهرنه قنور تلع ینییزت ی

هلجم زا

نایم نیا رد .دیآ یم راشم هب فلتمخ راودا رد ناملسم عماوج رد بیهذت بیهذت رنه

تنم تنسارآ تمدخ رد ههم زا شیب ناریا ینمزرس یگنهرف ورملق رد هک یقوجلس هرود رد یترسب هب ،ینشیپ یاه هرود رد جیار یاهرنه زا راکشآ یریذپیرثتا با تسا هدوب یمرک نآرق .دش لدب یملاسا یاه ینمزرس رگید رد ناملسم یرغ هاگ و ناملسم نادنمرنه مالها یارب ژپ نیا رد با شه زا هدافتسا یّلک یاه یگژیو و هاگیاج یسررب هب یلیلتح یفیصوت شور

رنه ،شهوژپ نیا جیاتن ساسا رب .تسا هدش هتخادرپ نایقوجلس هرود رد بیهذت رنه و تلاوتح زاس هنیمز ،نایقوجلس هرود یاهرنه نیترمهم زا یکی ناونع هب بیهذت یذ رد هک دش رنه نیا رد هدمع ییاه یراذگیرثتا نوچهم یدراوم ل

ب راک ندرب هب ذغاک

حرط و گنر شیپ زا شیب یانغ و هسدنه هلاسم هب نیون یاهدرکیور جاور ،تسوپ یاج

* Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, e-mail: pazhuheshgar63@gmail.com, ORCID: 0000-0002-9762- 8755.

Atıf için; Parisa Sahafiasl, “Büyük Selçuklu Döneminde Tezhip Sanatının Statüsü ve Genel Özellikleri”, Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, sy. 1 (2021): 119-158, DOI: https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2021.7.1.04

(2)

.دوش یم هصلاخ شهوژپ نیا جیاتن ساسا رب

بَّهذم یاه هخسن نیترمهم ،یقوجلس هرود

یاه هخسن نآرق

ی تسا نوچهم ییاه حرط زا هافتسا با انهآ رد هک هراتس ،جتا ،جنرت

نیرز ریاود ،رپ تشه و شش یاه و

یشک لودج یدروجلا و نیرز یاه

ینیزت هب حولرس

اه اه هروسرس ،اه هیشاح ، و

تیاآ لصاوف .تسا هدش هتخادرپ

و تاعادبا یننچهم

یتروص هب رصع نیا یاهرنه رگید نوچهم هرود نیا یاه بیهذت رد هتفر راکب یاهوگلا لوغم هرود هژیوب یدعب راودا رد یرگمشچ .تسا هتفرگ رارق لابقتسا دروم یکولمم هرود و

:یدیلک ناگژاو رنه ،ناریا ،تانییزت ،نایقوجلس هرود ،بیهذت

Büyük Selçuklu Döneminde Tezhip Sanatının Statüsü ve Genel Özellikleri

Öz

Çeşitli dönemlerde İslam toplumlarında başta tezhip olmak üzere süsleme sanatlarının zenginleşmesinin en önemli nedeni İslam dinindeki tasvir yasağıdır. Büyük Selçuklu dönemi dâhil olmak üzere İran'ın farklı tarihi dönemlerinde daha çok Kuran-ı Kerim'in süslenmesi için kullanılmış olan tezhip sanatı, daha önceki dönemlere ait sanatlardan etkilenip, diğer ülkelerdeki Müslüman ve bazen gayrimüslim sanatçılar için bir yaratıcılık ve ilham kaynağı haline gelmiştir. Bu araştırma, Büyük Selçuklu döneminde tezhip sanatının statüsü ve genel özelliklerini incelemek amacıyla yapılmıştır.

Araştırmada betimsel analitik yöntemi kullanılmıştır. Büyük Selçuklu dönemi tezhipleri, deri yerine kâğıt üzerine yapılmıştır. Bu dönemin tezhiplerinde motif, desen ve renk zenginliği, çeşitli renk kullanışı ve geometrik düzenlemeler dikkat çekmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre Büyük Selçuklu döneminin en önemli tezhip örnekleri, Kur'an nüshalarında kullanılmıştır. Bu nüshalarda serlevha, mushaf gülleri, sûre başı, satır arası ve zahriye kısımlarını süslemek için, şemse, taç, altı ve sekiz köşeli yıldızlar ve

(3)

altın çemberler gibi motiflerin kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca Büyük Selçuklu döneminin tezhip örnekleri, tüm diğer sanatları olduğu gibi başta Moğol ve Memlükler dönemi olmak üzere daha sonraki dönemleri de olumlu yönde etkilemiştir. Büyük Selçuklu zarif tezhip örnekleri, gerek desenlerinin güzelliği, motiflerinin düzeni ve inceliği, gerekse renk kullanışıyla İslam sanatının en önemli örnekleri arasında sayılmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler: Tezhip, Büyük Selçuklu, Süsleme, İran, Sanat

The General Features and Status of the Illumination Art in the Great Seljuk Period

Abstract

The most important reason for the enrichment of decorative arts (especially illumination art) in Islamic societies in various periods is the prohibition of depiction in Islam. The art of illumination, which was mostly used to decorate the Qur'an in different historical periods of Iran, including the Great Seljuk period, was influenced by the arts of previous periods and became a source of creativity and inspiration for Muslims and sometimes non-Muslim artists in other countries. This research was carried out in order to examine the status and general characteristics of illumination art during the Great Seljuk period.

The descriptive-analytical method was used in the research. As a result, during the Great Seljuk period, the Qur'an manuscripts were made of paper instead of leather. The richness of motifs, patterns and colours, the use of various colours and geometric arrangements draw attention to the illuminations of this period.

According to the results of this study, the most important illumination examples of the Great Seljuk period were used in the Quran manuscripts. In these manuscripts, it is seen that motifs such as schemes, six and eight-pointed stars and golden circles are used to decorate the headlines (serlevha pages), the heads of the sura, the interlines and zahriye parts. In addition, the illumination samples of the Great Seljuk period positively affected the later periods, especially the Ilkhanid and Memlukid periods, as well as all other arts. Great Seljuk elegant illumination samples with the beauty of their patterns, the order

(4)

and delicacy of the motifs and the use of colours are masterpieces of Islamic art.

Keywords: Illumination, Great Seljuk, Ornament, Iran, Art

همدقم تیعونمم نامگ یب ت

وص ی ملاسا نید رد یزاسر نیترمهم

قنور تلع رد ینییزت یاهرنه

هنایم نورق رخاوا تا ملاسا ردص ناملسم عماوج هژیوب ناملسم عماوج .تسا

رگید ترابع هب

شوقن عیسو دربراک هباثم هب ،ینییزت

،ریوصت یلاخ یاج نابرج یاتسار رد ییربدت لصف

یدیدج

رد قفا یسانش ییابیز یرنه

نارود رد یملاسا

.دوشگ قیقتح هب زین یسیونشوخ رنه قنور ناتساد

و هشیر .دراد هباشم یا هنیشیپ ،رگید یوس زا

تردق و تیهما هب ناملسم نامکاح و ناتحاف

نیدب و هدرب یپ ملاسا نید با طبترم یغیلبت فادها دبرشیپ رد رنه بیترت

،یسیونشوخ رب هولاع

هباثم هب بیهذت هب عقاو رد .تفرگ رارق هجوت دروم زین بیهذت هلجم زا نآ هب هتسباو یاهرنه رخاف یسابل تنم یارب

رنه نیا دربراک دعب یاه هرود رد هچرگا .دش هتسیرگن سدقم هیانمورد با

تیعونمم نامزهم و تفیا یرست زین یملع و یبدا بتک هب ت

وص ی د زین یزاسر و لهاست هجیتن ر

هدش شقن ریواصت و اه یرگراگن تنم و هیشاح یتح و تخبا گنر نامکاح یوس زا حماست .دش هتسارآ بیهذت شوقن هباشم شوقن با زین یزلف فورظ و اه هنیلافس هندب رب

( یقوجلس رصع نادنمرنه هلجم زا و ناملسم نادنمرنه ناس نیدب ۵۵۲-429

یرجه ،)

رثاآ و اه هنیلافس هاگ ن و بتک هاگ ،یزلف

س رد و ینید بتک ههم زا شیب و یبدا و یملع خ

.دندیشوک هار نیا رد و دنتسناد شیوخ رنه تشاد هضرع یارب یلممح ار یمرک نآرق انهآ ردص یمرک نآرق تنم تنسارآ تمدخ رد ههم زا شیب هک بیهذت رنه هلجم زا و یقوجلس رصع یاهرنه

(5)

هرنه زا راکشآ یریذپیرثتا با ،دوب ناملسم نادنمرنه مالها یارب یترسب هب ،ناریا ینمزرس یموب یا

یزاس دودنارز یانعم هب هک بیهذت هژاو .دش یملاسا یاه ینمزرس رگید رد ناملسم یرغ هاگ و هب تسا هدش هتفرگ لاط یانعم هب "بهذ" یوغل هدام زا و یبرع نباز زا و تسا یراکلاط و ن تنسارآ رنه س

شوقن با سیفن بتک و خ رد .دوش یم قلاطا یهایگ و یسدنه ینییزت

هرود

)... و بیهذت ،دیلتج( ییارآ باتک هب هتسباو یاهرنه هلجم زا ،اهرنه زا یعونتم فیط نایقوجلس ریواصت( دوشگ یدعب راودا نادنمرنه یرنه تاعادبا رب ار هار و تفیا قنور 17

- 12 نیا زا .)

یناریا رنه ییازون یارب یا هنیمز ار نایقوجلس هرود یرنه یاه ینوگرگد رگا تسین هفازگ ور نایقوجلس هرود رد بیهذت رنه یّلک یاه یگژیو و هاگیاج یسررب هب شهژپ نیا رد .یمراشمرب ایرثتا و ذوفن هزوح ،یرنه هنوگ نیا هدمع صیاصخ ،رذگهر نیا زا تا تسا هدش هتخادرپ ت

.دوش یناوخزبا رنه نیا ییخرتا نایقوجلس هرود رد بیهذت رنه هاگیاج یم ار شا هتفیا لماکت و یرنه یانعم هب بیهذت دعب هب یرجه مجنپ نرق هدس زا ناوت

.درک هدهاشم بیهذت

هژاو یا یبرع و هب یانعم دودنارز ندرک تسا . نیا1

حلاطصا یبرع

زا هژاو

"

بهذ "

یانعم هب

"

لاط هتخاس "

و هدش هب یرنه قلاطا یم دوش هک هدافتسا با نآ رد زا

گنر

زا ییرگ هربه با و ییلاط بلاغ یهایگ و یسدنه لاکشا

هب و ینید یابهاتک ینیزت هرود رد یبدا

نایقوجلس هرود هلجم زا و ییخرتا فلتمخ یاه هدش هتخادرپ

تسا هتشاد همادا زین زورما هب تا و .

ینیزت هنیشیپ هخسن

یاه یطخ رد ناریا هب هرود نایناساس یم زبا

ددرگ . هدنام یاجرب یاه هخسن

1 - برکا یلع ،ادخهد همنا تغل،

دلج ، 5

،نارته هاگشناد پاچ و تاراشتنا هسسوم ،مود پاچ ، ،نارته

1377

، ص 6569 .

(6)

نیاونام زا با .تسا ملاسا روهظ زا شیپ ناریا رد یطخ یاه هخسن ینیزت هقباس هدنهد ناشن

هجوت هب تیهما و هاگیاج نآرق یارب نادنمرنه ،ننااملسم هب ادتبا ینییزت یاهرنه هتشر رد لاعف

یمرک نآرق یاه هخسن ینیزت با

یاهوگلا زا ییرگ هربه یسدنه

هرود زاغآ با و دنتخادرپ یقوجلس

زا ییرگ هربه رانک رد راک بیهذت نادنمرنه یاهوگلا

ددعتم یهایگ شوقن زا هدافتسا هب ،یسدنه

.دندروآ یور فطعنم و

2

رد هرود ،نایقوجلس گرزب و نیرترب ناسارخ

شوخ زکرم نیرت هب بیهذت و یسیون

راشم

یم هدمآ .تسا هک درک هراشا یمرک نآرق زا یا هخسن هب ناوت یم هرود نیا ناشخرد رثاآ هلجم زا3

هخسن نیا راک بیهذت و سیونشوخ یزومآرنه هنیشیپ هب نآ هتماخ رد ینعی

دیعس نب مساقلاوبا

)یرجه مجنپ نرق :تافو(

.تسا هدش هراشا ناغماد و روباشین یاهرهش رد با هرود نیا رد4

قارو ینسح نب نامثع نوچهم ینادنمرنه روهظ (

تافو : نرق مجنپ یرجه ) نب دحما رکبوبا و

یونزغ ( تافو : نرق مجنپ یرجه ) تفیا تسد یهاگیاج نانچ هب بیهذت رنه یواصت(

ر 4 - 1 )

رومیت ،لوغم هرود نادنمرنه و دنامیم فقوتم مه هلحرم نآ رد رنه نیا رگا هک ی

وفص و ی زین

زیچ ی نم نآ رب ی یارآ باتک رنه ردص رب تسناوتیم نانچهم ،دندوزفا ی

.دنیشنب شوخ قیقتح هب5

نادنمرنه نایم هیوسود لماعت رد هشیر نایقوجلس هرود رد بیهذت رنه ییافوکش هک تفگ ناوت یم

2 - ،هیسم ،مدقم هدازدممح

"

یسررب یقوجلس هرود روصم بتک تانیئزت و شوقن

"

کابش ، هراشم ،مجنپ لاس ، 40

نیدرورف ، 1398 ،

ص 28 .

3 - ،یدهم ،یماربه ،یدهم ،ینایب

یامنهار هنیجنگ رد نآرق هزوم ناریا ناتسبا ، ،نا یب ،نارته 1328 ص ، 40 .

4 - مجنپ و مراهچ نورق( یونزغ قارو نادناخ رد فحصم بیهذت رب یلمتا ؛ناریا ییارآ باتک رنه ییلاط رصع" ،شونایک ،یدقتعم

،")یرجه رنه ناتسآ هراشم ، 1 ناتسبتا ، 1391 ص ، 23 .

5 -

"یقوجلس هرود روصم بتک تانیئزت و شوقن یسررب" ،هیسم ،مدقم هدازدممح کابش ،

هراشم ،مجنپ لاس ، 40

، نیدرورف 1398 ،

ص 29 .

(7)

نیرت شزرا با ار ناراک بیهذت ،نایقوجلس اریز .تسا هتشاد یقوجلس ناماکاح و راک بیهذت رشق نادنمشناد زا یخرب ،نامز نآ ناریا رد هک تسین تفگش و دندروآ یم باسح هب نادنمرنه هفرح زاین لیلد هب ناراک بیهذت رگید فرط زا .دنتفرگ ارف ار بیهذت رنه ،بدا و نید ناگرزب و و ینابیتشپ زا ،بوغرم یاهذغاک و دروجلا گنس ،لاط نوچهم یتمیق نارگ داوم هب ناش یا ناگرزب قیوشت .دندوبن زاین یب ناشرنه ییافوکش ینمضت یارب

ییخرتا بتک یخرب رد عوضوم نیا6

لاثم ناونع هب .تسا هتفیا بتازبا هتشون

یدنوار ( تافو : نرق مجنپ یرجه ) ییاوگ نیا تسا هک

رنه بیهذت رد نیا هدس هاش و ناهاشدپا و تسا هتشاد صاخ یتیهما راک نیا هب زین ناگداز

یم هتخادرپ یم دوخ لاوحا حرش رد یدنوار .دنا بسک بیهذت و نآرق تباتک هار زا هک دسیون

یم یزور هدرک :تسا لم روظنم( وا تمدخ رد لاس هد تّدم ...

مظعلاا هبا ىا نیّدلا لاجم ارملااک

شرادونم هك مدش نانچ طخ ملع رد ،مدومیپب قارع ىاهرهش نویع و مدوب )تسا ىكبتاا باتك نیرد ىملع همش

ﻯﺍ زا و مدرك طبض ار طخ هنوگ داتفه ،دوش نشور خ س ن

فحصم

للما راد ... مدرك ىم ىسك مدوب هتخومآ تیاغب هك دلج و بیهذت و ریرس ّرقم و ک

نلاسرا نب لرغط ینملسلما و ملاسلاا ثایغ نیّدلا و اینّدلا نكر مدآ نىب ناطلس لماع هاشدپا ىس ىفحصم ... هعجضم ّللّا دّرب یننمؤلما یرما میسق لرغط نب ىم و درك ادبم هرپا

تشون

ىم وا چره تا دروایب ار نابّهذم و ناشاّقن و ىم لیحكت ّلح رزب شناشیا تشون

درك ،دن

ىم جرخ بىرغم رانید دص هرپا ىس ىوزج ره رب هاشدپا شیپ ىضعب فحصم نآ و ،دش

6 - ،"اماک همانهاش و یقوجلس رنه" ،دیلمجادبع دیس ،هداز فیرش گنهرف و ملع رنه همانلصف

هراشم ، 1 ناتسمز ، 13 ص ، 13 .

(8)

خ نیّدلا ءلاع لداع د

و طلاخا هاشدپا رمتكب شیپ ىضعب و تسا هدنام هغارم دنوا

،تفیا بیحرت و بیرقت ترضح نآ زا ببس نادب ىوگاعد نیا و ،ناشاّقن شیپ ىضعب لیحكت و هتشون

ب هك ىدومرف ارم ترشیب وا چنآ طخ تفرعم ببس

ه تربه ىدرك ىوگاعد

ب قارع ىارما ههم و ،ىدونم ه

.دندوب لوغشم ىسرپا بتك ندناوخ و رنه لیصتح

7

لرغط تنطلس نامز زا یشرازگ یننچهم موس

یا لرغط نب نلاسرا ( :تافو ۵۹۰ یرجه )

نیرخآ هاشدپا ىقوجلس ح هک تسا تسد رد

یکا زا اهرنه زا یخرب هب یو لاغتشا و هقلاع زا

.تسا یسیونشوخ هلجم

تىقو هک تسا هدش هتفگ وا

رد رنه ىتراهم یسیونشوخ تفیا

ممصم هب

هیته هخسن ىا زا نآرق یمرک دش و ىدادعت زا ناراک بیهذت ار

دناوخارف تا هب ینیزت هک یا هخسن

دوب هدرک هیته وا دنزادرپب

. 8

یونزغ هرود رد ینعی نایقوجلس زا شیپ هرود رد ار بیهذت رنه هب هجوت نیا هشیر هتبلا دروم زین هینبا ینیزت رد هکلب ،خسن تنسارآ یارب اهنت هن بیهذت رنه یونزغ هرود رد .درک وجتسج رصنوبا هتشون ینییم خیرتا باتک زا یشبخ هب ناوت یم لاثم ناونع هب .تفرگ یم رارق هدافتسا ممح :تافو( یبتع رابلجادبع نبد ۴۲۷

یرجه ) دانتسا هک درک رد بیهذت رنه دربراک هب نآ رد

:تسا هدش هراشا هنزغ عماج دجسم ینیزت نوچ

ناطلس زا ریاد رّفظم دنه

و روصنم با لاوما روفوم و سیافن نا روصمح زبا

تشگ ...

عیطقت و عیسوت دجسم [ عماج هنزغ ] ینیعت هتفر دوب و سیستأ و عیبرت نآ ماتم

7 - ،یلع نب دممح ،یدنوار قوجلس لآ خیرتا رد رورسلا هیآ و رودصلا هحار

،نارته ،یروهلا لابقا دممح ششوک هب ، 1364

صص ش

40 ، 41 و 44 .

8 - ،دممح ،لابقا

"

ىدنوار رودصلا ةحار رد ىعبتت

"

، هجمرت ،یکراشف یدممح نسمح ملاسا خیرتا

، هراشم 11 ص ، .173

(9)

هتشگ و ىاهراوید دّهممنآ

،هدش دومرفب تا رد هجو ماتما نآ لام ناوارف دنتیخرب ...

هكنانچ

مشچ رد نآ هیرخ ىم تشگ و لقع رد نآ نایرح ىم

،دنام و بیهذت و قیوزت و قیورت

نآ يىابج دندیناسر هك عاّنصتعنص

هفاصر تفاضبا عّنصت قّونت و ناشاّقن راگزور زیچنا

دش .

9

یگژیو نایقوجلس هرود رد بیهذت رنه یاه

رود رد ه ینوگرگد ییارآ باتک و یزاس باتک نف رد نایقوجلس تانییزت :دمآ دیدپ ییاه

دش جراخ یگداس زا .

بسانتم و تفیا یریغت یدومع لیطتسم هب یقفا لیطتسم زا ابهاتک عطق10

ن تانییزت و اه هیارآ نآ با اه هخس

یفوک طخ با هسیاقم رد هک ــ خس ن طخ یننچهم ،درک یریغت زین

یرغ و هداس ن طخ یگژیو ینهم و تفیا جاور ــ تسا یمیسرت

و اه هیارآ ییرگراک هب ناکما خس

درک مهارف ار لقتسم تانییزت .

یاه هکت طقف یملاسا هیلوا نورق یاه بیهذت رد11

ی هروسرس زا

م بیهذت اه ی

قوجلس هرود عورش با اما ،دش ی

هحفص ود ماتم و هدرک ادیپ شترسگ ینیزت نیا ،

دش یم هتسارآ بیهذت با لماک تروص هب ،نآرق لوا .

12

یرنه یاهدروآ تسد هرود

یملاسا ینتسنخ یاه

، هلیسو هب یقوجلس رصع نادنمرنه

هب

تروص ی لقتسم رت هتفرشیپ و زورب رت

تفیا زا هدافتسا هرود نیا رد . رد تسوپ یاج هب ذغاک

ریواصت( تفیا یریغت یدومع لیطتسم هب یقفا لیطتسم زا ابهاتک عطق و دش جیار نآرق خ س ن 11

-

9 - ،حصنا فرشلاوبا ،یناقدافرج ینییم خیرتا هجمرت

،نارته ،یگنهرف و یملع تاراشتنا تکرش ، ۱۳۷۴

، ص 387 - 386 .

10 - ،یدهم ،ینایب یطخ یابهاتک یسانشباتک

یبوبمح ینسح ششوکب ، ،نارته ،يلم رثاآ نمنجا ،یناکدرا

۱۳۵۳ ص ، ۱۶ .

11 - ،یکز ،نسح دممح یملاسا راگزور رد ناریا رنه

،نارته ،رصاعم یادص ،یدیلقا میهاربا دممح هجمرت ، 1388

ص ، 70 ـ 71 .

12 - سررب" ،یارث ،يروپرافغ ی

راکلاط لوتح یرس ی

اه نآرق ی زوم ه وضر سدق ناتسآ ی

رود تا ادتبا زا ه ،"راجاق مانلصف ه ملع ی - شهوژپ ی

هرگن هراشم ، ۴۲ ناتسبتا ، 13۹۶ ص ، 7 .

(10)

.دش یفوک یتنس طخ نیزگیاج خس ن طخ یننچهم .)5

« ریرتح

» راک بیهذت نادنمرنه یروآون ،

اه لماش شقن نیا .دیسر تفارظ جوا هب و تفیا همادا اهدعب هک تسا هرود نیا رد هل

تسا یا

،هلاه نیا جراخ رد .تسا رگید یاهگنر یا ییلاط گنر با یملاع و فورح ییرگرود عقاو رد هک هتسجرب تنم هک یروط هب ،تسا هدش رپ یمیلسا شوقن با هحفص هولج ،هتفیا بیهذت هنیمز زا رت

یم دیدرگ زاغآ هرود نیا زا زین بیهذت هلیسو هب روتاینیم ندرک روصمح .دنک .

13

بیهذت یارب ،هرود نیا رد اه هخسن

یم )یشک لودج( یشک طخ ار هتشون رود ادتبا

تنم فارطارد یمیلسا زا هدافتسا .دنتسارآ یم یمیلسا با ار اه لودج نیا نویرب سپس و دندرک جنرت و هسشم با قیفلت رد اه هبیتک هنیمز رد هدینت مهرد یاه لکش و -

انهآ نورد بلغا هک

نه و هنیرق یلاکشا تشاد یاج یسد

- بیهذت هب یقوجلس دهع نادنمرنه تا دوب یتصرف دوخ

یهجوت نیااش تایریغت شوختسد هرود نیا رد بیهذت یگنر بیکرت .دنشبخ عونت اه فحصم گنر رانک رد هک ،دوب یدیدج بیکرت یقیقع زمرق ،لاط هنیمز رب گنر زا هدافتسا .تسا هدوب

،هایس و یراگنز زبس و دروجلا نوچهم ییاه دروآ یم دیدپ زاون مشچ یبیکرت

.

14

قوجلس هرود رد ی

یاج و تسا ناشفا لاط و نیرز اه نآرق رثکا حرط ی

یلاط زین هنیمز هک ی

اراد تسا ی هاگ .دوش زیامتم و ازمج حرط زا تا تسا زمرق گنر ی

بآ زا هدنکارپ روط هب مه ی

هیرت

م هربه دیفس و هایس و ی

لک طوطخ رب تا دنتفرگ ی

هب رصحنم طقف گنر اما .دنشبا هدرک دیکتأ

اه شبخ ی بیهذت ی طخ هخسن ی

نم ی تح .دش ی یاه نآرق ی هک دقاف نیئزت عون ره ی

نیوانع زا یرغ

13 - کپا ،یضترم ،تشرس نآرق تباتک تمدخ رد یسیونشوخ

،نارته ،لوا پاچ ،ینیادق رشن ، 1379

ص ، ۴۳۴ .

(11)

یاه هناشن و بارعا ،دنتسه اه هروس ی

بآ یا و زبس ،زمرق گنر هب ی

هایس تاملک ینیپا و لابا رد

دنراد .

15

بَّه ذ م یانهآرق هصیصخ هس یلک روط هب لبق نورق یاه نآرق زا ار انهآ هک یقوجلس هرود

ا :زا دنترابع دنک یم زیامتم -

تسوپ لامعتسا هچرگا ،تسا هتفر راک هب ذغاک تسوپ یابج

.تسا هدشن یفتنم و فقوتم ۲

ن طخ هب تباتک- یم جاور ترشیب خس

دهع زا لبق هتبلا .دیرگ

ن طخ مه نایقوجلس هرود نیا رد یلو تسا هدوب لومعم خس

یفوک طخ .دوش یم رت لوادتم

.دور یم راک هب زین نوتم تباتک رد هکلب نیوانع ینیزت رد طقف هن و تسا هدشن خوسنم زونه - ترشیب فطع تهج رد انهآ لوط ینعی تسا رت مئاق هرود نیا یاه نآرق عطق هکنآ رگید

ک تلاح زا مک مک یقوجلس یاه نآرق .تسه یا هناشن ترمک یضایب لکش زا و تسا و هنایفو

زا .دنا هتفیا یا هزتا تاصاصتخا و دنا هدمآرد هب دوب لومعم مراهچ نرق تا هک یضایب عطق یبیهذت تاصاصتخا مهارف تاعبرم ندانه مهرب زا هک تسا یرپ تشه هراتس زا هدافتسا انهآرق نیا

ت هب حرط نیا .تسا روصمح یا هریاد رد و هدمآ رم نایم رد رارک

اه عب مه هب هدیبسج ی -

هنوگ هب

د هک یا ییازوم ر ک و اه تسا لومعم اه یشاک -

حولرس یتوجلس یاه نآرق ههم .دوش یم هدید

یهاگ .دنراد دنتسین هتشون لماش هک دنتسه رت مهم ییاه حولرس .دنوش یم رارکت اه حولرس نیا

نیا رد .تسا بیهذت هصرع نیرت مهم هروسرس ،هتشذگ حولرس زا .دنراد هتشون یرصتمخ یا تمسق

ی رد ار )میحرلا نحمرلا الله مسب و هروس منا( ناونع اه ک

ود هک دنسیون یم تمسق هس یا تمسق

دهع رسارس رد یتمسق هس یاه هروسرس هنوگ نیا .دشبا یرگید هبیتک تسا نکمم ینفرط تمسق

15 - ،ماپها روترآ ،پوپ شاقن روص و یرس

ی ناریا جمرت ، ه دنژآ بوقعی

، ،نارته ،ليوم تاراشتنا ۱۳۸۹

ص ، ۲۴۴ .

7

(12)

یعبرم رد تسا هروس ندوب یندم یا یّکم زا یکاح هک یترابع یهاگ .دوش یم هدید یقوجلس حرد هک ینویرب هیشا هدوب هجوت دروم ترشیب نآرق تنم هک انجآ زا .دوش یم هتشون دراد رارق هروسرس

یم اه هنونم یضعب رد تسا ناراک بیهذت .دنا هدراذگن یقبا هروسرس یارب یفاک لمح هک مینیب

یهاگ یدعب یاه هرود و یقوجلس دهع تیاآ تاملک یا هملک نیرخآ شیارآ و ینیزت با ار هروسرس

س م صخشم یلبق هرو هراتس دوجو دهع نیا بَّه ذ م یاه نآرق یگشیهم صیاصخ زا .دننکی

یم دیدپ عبرم یا ثلثم ود ندانه مهرب زا هک تسا رپ تشه یا رپ شش یاه هریاد رد بلغا و دیآ

تاراکتبا رگید زا .دنور یم راک هب اه حولوس طسو رد بلغا اه هراتس نیا .تسا طامح یا ینییزت دهع نیا "

رز ناشفا

"

ثلثم هاگ و دننام لاخ یاه هطقن دایجا زا تسا ترابع هک تسا

یتوجلس یاه نآرق بلغا رد .دویرم راک هب اهگنر هنیمز ندرک یملام یارب بلغا هک راک رب لکش نآ رد ،دشبا ناشفا رز تاحفص هنیمز هک یعقاوم رد و تسا ییلاط گنر هب اه بیهذت حرط ط با هنیمز هکنآ یارب تروص با توافتم بیهذت حر

.دنیرگ یم رت خرس ار اه حرط ،دش بیهذت

یلو دوب رادروخرب للاقتسا و صخشت زا هچرگا یقوجلس دهع ههم زا ترشیب و رگید یاهرنه با

لمح یقوجلس رصع یاه نآرق رد یلکروط هب .تسا هدوب طابترا رد یبرچگ و یناحص با بیهذت

وا تاحفص( اه حولرس :زا تسا ترابع اه یاهحرط .تیاآ لصاوف ،اه هروسرس ،اه هیشاح ،)ل

جیار لودج ،نیرز ریاود ،رپ تشه و شش یاه هراتس ،جتا ،جنرت :زا دنترابع هرود نیا بیهذت

یشک یدروجلا و نیرز یاه .

س ن یاهدلج رب هرود نیا یاه بیهذت زا یشبخ16

هژیوب یطخ خ

16 - ،نیدلاءابه ،یهاشمرخ ناریا رد بیهذت یرس

یرادباتک هتشر دشرا یسانشراک عطقم همنا نیاپا ، هاگشناد ،راشفا جریا ییامنهار هب ،

.11-14 ص ،۱۳۵۳ ،یتیبرت مولع هدکشناد ،نارته

(13)

ن س خ رد اهدلج تانیئزت راتخاس .تسا هتفرگ یاج نآرق هدس ینتسنخ

میسرت لماش ىملاسا ىاه

دنه شوقن ود رد هویش نیا اّما تسا هدوب ىس

راتخاس و تفرگ رارق هّجوت دروم ترشیب ىقوجلس هر

شقن ىم هیته ىترشیب ىدنمرنه و تفارظ با زین اه وگ هب رما نیا .دش

هن ىم هك تسا ىا شیازفا ناوت

لاع هق شرافس حرط هب ناگدنزاس و ناگدنهد هرگ" ىاه

هصّخشم زا ىكی ار "نىیچ نیا رنه ىاه

هرود نآ ىاهرنه رگید رد ار رصنع نیا .تسناد هرود -

ىرامعم دننام -

ىارب .میتسه دهاش زین

لیم رد هنونم هرانم و اه

هرگ زا هدافتسا دصرد نیترشیب هرود نآ ىاهانب ىاه دهاش ار رجآ با نىیچ

حرط ینهم .میتسه اه

هرود رد ىاه رد ینسپ ىشاك دش هتفرگ راك هب زین ىراك .

17

هب ناوت یم یقوجلس هرود یاه بیهذت رد یسدنه تانییزت ییرگراکب جاور صوصخ رد اسر هلجم زا هسدنه تلااسر یرثتأ هل

هک یتانییزت هعوممج ؛درک هراشا نارود نیا تانییزت رب یناجزوب

یش ،یحارط راتخاس رد هو

تنم لاکشا میسرت یش هب مظ

هو دنه هس اک هب ار یراگرپ ناونع هب و دنبریم ر

اسر رد لاثم هل

هسدنه یناجزوب یلمع :تافو(

388 )یرجه سم زین کمک هب انهآ میسرت و لئا

دنه شور هس زا رخأتم یا و نامزهم نارود نیا یسدنه یاه هراگنون قیقتح هب .تسا هدمآ یراگرپ

تیهما زا هرود نیا رد و هدمآ دیدپ ینینچ نیا تلااسر ریرتح روط نآ ،دندش رادروخرب یاهژیو

یسدنه یاهکبس نیترمهم زا یکی و دندرک یط ار ییافوکش و لماکت هار یقوجلس رصع رد هک دنا هدروآ دیدپ ار یملاسا رنه رد .

18

17 - قآ یرفص ،یلع ،هعلق ن یسانش هخسن همانشهوژپ( تخانش هخسن س

)یسراف یطخ خ ،

،نارته ،بوتکم ثایرم یشهوژپ زکرم

۱۳۹۰ ص ، 168 .

18 - اسر شقن" ،نارگید و یدهم ،داژن یتشبه هل

دنه هس ود رثاآ یسدنه تانییزت ییرگ لکش رد یناجزوب یلمع ،"یقوجلس هر

خیرتا

ملع هرود ، 15 هراشم ، 2 ناتسمز و زییپا ، 1396

ص ، 133 .

(14)

خسن نبترمهم یاه ه

نایقوجلس هرود بَّهَذُم

بیهذت یسیونشوخ و یاه هنونم طقف نلاوغم یرگناریو زا سپ هک یقوجلس هرود رد

بیکرت و مجسنم یراتخاس زا ،هرود نیا یرنه یاه بلاق رگید یرظن ،هدنام یقبا نآ زا یدودعم نب دممح زا صالخا دیفم ،یماظن هسخم نوچهم یمهم رثاآ .تسا هدوب رادروخرب یلوصا یدنب لماش یا هعوممج هک قارو ینسح نب نامثع هرپا یس فحصم و اماک همانهاش و یزار ییارکز ذت و یسیونشوخ تسا یقوجلس هرود ییارآ باتکرد ون یا هویش جاور هدنهد ناشن تسا بیه

.

19

.تسا هدوب رادروخرب یترشیب ترهش زا ناسارخ ،ناریا رد نایقوجلس هرود بیهذت زکارم نایم زا رگید ترابع هب یسیونشوخ زکرم نیترمهم نایقوجلس هرود رد و یرجه مجنپ هدس رد ناسارخ

.تسا هدوب بیهذت و رآ باتک هدافتسا و هصرع نیا نادنمرنه تیقلاخ هطساو هب ناسارخ رد یقوجلس دهع ییا

ن و یفوک طوطخزا عیدب یاهیدنب بیکرت و ماگنه هب یمیلسا هدینت مه رد شوقن با دنویپ رد خس

هژیو هب .دش افوکش رایسب هوکش با و صاخ یگنر تابیکرت و یسدنه شوقن با انهآ قیفلت و

،لاط قرو نف زا هدافتسا نیا تا دوب یتصرف هداس یفوک طخ و ،شوقن کزنا یاه ییرگ ملق و

،یرمق یرجه مجنپ نرق رد یراگن فحصم تقیقح رد .دبیا یقرت و دشر شیپ زا شیب رنه تسا ناریا ییارآ باتک رنه رد یزیمآ گنر و بیهذت و طخ قشمرس .

هخسن20

یطخ یاه

20 - نورق( یونزغ قارو نادناخ رد فحصم بیهذت رب یلمتا ؛ناریا ییارآ باتک رنه ییلاط رصع" ،شونایک ،یدقتعم مجنپ و مراهچ

(15)

ناتسآ فحاصم هنیجنگ رد یمرک نآرق زا یناوارف وضر سدق

اتسآ و ی هن

دوجوم هموصعم ترضح

نآ ینب زا هک تسا دادعت اه

1084 هدرک رکذ یقوجلس هرود هب قلعتم ار هخسن دنا

. نیا زا21

هراشم نآرق هب ناوت یم نایم ۳۲۶۶

هراشم نآرق ،يبرطلا بیدا ۴۵۰۹

هراشم نآرق و 1200

هراشا

.دونم خسن نیا زا یخرب تباتک خیرتا اه ه

یگژیو اما ددرگ یم زبا نایقوجلس زا لبق نارود هب

رد لاامتحا انهآ یاه بیهذت هک تسا نآ ییاوگ خ س ن نیا زا یخرب رد هتفر راک هب بیهذت یاه .تسا هدیسر مانجا هب یقوجلس نارود نب نامثع هب ناوت یم رصع نیا ناراک بیهذت نیترمهم زا

ک هک درب منا یونزغ قارو لهس یبا نب ینسح رد درف هب رصحنم ینآرق هعوممج ود بِّّهذم و بتا

نلاسرا بلآ تنطلس با نامزهم یو .تسا نایقوجلس هرود :تافو(

۴۶۵ )یرجه هاشکلم و

یقوجلس :تافو(

485 )یرجه شیوخ ناکاین زا ار یسیونشوخ و ییارآ باتک رنه و هتسیز یم

تسا هداد لاقتنا دوخ زا سپ لسن هب ار اه رنه نیا و هتخومآ .

یناغماد دممح نب ناحمرلادبع22

:تافو(

مجنپ نرق یرجه

رود روهشم نابّهذم رگید زا) ه

تسا هدوب یقوجلس .

23

هخسن نیرتابیز زا یکی ،هدس ینهم رد ج یس رد نآرق لماک یاه

یالهاس هلصاف رد وز

466-462 یناریا رادمنا بِّّهذم و سیونشوخ یونزـغ قارو ینسح نب نامثع تسد هبیرجه

باتک یاهرنه یماتم ِّدربراک رب نوزفا .تسا هدش بیهذت و تباتک یب رثا نیا رد ییارآ

زا ،دننام

21 هراشم نآرقرد یقوجلس هرود یاه نآرق یاه یگژیو یّلتج" ،نارگید و مساقلاوبا ،یقاس- 58

،"یوضر سدق ناتسآ هزوم همانلصف

نّدتم خیرتا و هقف یشهوژپ یملع لاس ،

14 هراشم ، 56 ناتسبتا ، 1397 ص ، 9 .

23 - ،دحما یضاق ،یمق یشنم رنه ناتسلگ

،یرهچونم تاراشتنا ،یراسناوخ یلیهس دحما حیحصت ، ۱۳۸۳

ص ، 25 .

(16)

هاگدید زا رگید وزج با وزج ره بیهذت .درک دیا دیبا اهوزج یماتم رد بیهذت دربراک یگدترسگ ت شقن و حرط د تواف

فص ود زاغآ رد وزج ره .درا بَّهذم هح

دراد و حرط یلخاد جنرت یاه

هحفص رانک هدش بیهذت شقن زا هتفرگرب هک اه

هیام چگ یاه ناهفصا و نیوزق عماج دجاسم یرب

دممح ،وا دنزرف طسوت هتسجرب بِّّهذم نیا راک هویش .تسین رگیدکی دنناهم ،تسا ناتسدرا و تظفامح یوضر سدق ناتسآ هنابخاتک رد دنمرنه ود نیا رثاآ بلغا .تفیا همادا نامثع نب یم دوش . تباتک خیرتا با دممح نب نامثع طخ هب ینآرق زا یشبخ یننچهم24

505 تساجرب یرجه

رهش رد هک تْس ب

ناحمرلادبع نب یلع طسوت نآ بیهذت و هدش تباتک مشش نرق :تافو(

)یرجه هروسرس رب نوزفا .تسا هدیسر مانجا هب هحفص یاراد هخسن ،اه

هیشاح و اه بَّهذم یاه

رد هخسن نیا .تسا راکرپ یم یرادهاگن سیرپا رد هسنارف یلم هنابخاتک

هخسن دوجو دوش یاه

نب دوممح ار نآ بیهذت و تباتک هک ایفلدلایف هاگشناد هزوم یرسفت با هارهم نآرق نوچ یبهذم بتاک ینسح )یرجه مشش نرق :تافو(

رد 559 زین و تسا هدرب نیاپا هب نادهم رد یرجه

ا طخ هب یوضر سدق ناتسآ هنابخاتک نآرق سنوی یرقم یلع نب دحم

یدباآ نرق ًلاامتحا :تافو(

)یرجه مشش

یناغماد جرف دممح نب ناحمرلادبع نب دممح هک )یرجه مشش نرق :تافو(

رد 573

رب ار نآ بیهذت یرجه بع هک ینآرق زین و تسا هتشاد هدهع

میحرلادبع نب رکبوبا نب ناحمرلاد

24 - تفگش یرنه یاهراکهاش" ،دحما ،یناعم ینچلگ تیرح تشذگرس و یرجه مجنپ نرق زا یزیگنا

،"نآ روآ مدرم و رنه هراشم ،

، 157 ،نارته ، 1345 ص ،ش 65 - 45 .

(17)

)یرجه مشش نرق ًلاامتحا :تافو(

ک بیهذت و تباتک ینوگناوگ و یگدنکارپ زا ناشن ،تسا هدر

یاج رد بیهذت یاهبتکم دراد ناریا یاج

.

25

ییرگ هجیتن بیهذت هژاو یا یبرع و هب یانعم دودنارز ندرک تسا هب هک یرنه قلاطا یم دوش هک رد

نآ با هدافتسا زا گنر بلاغ ییلاط و با هربه ییرگ زا لاکشا یسدنه و یهایگ هب ینیزت یابهاتک

ینید و یبدا رد هرود یاه فلتمخ ییخرتا و زا هلجم هرود نایقوجلس هتخادرپ

هدش و تا هب زورما

زین همادا هتشاد تسا . نوچهم یلماوع تیعونمم

ت وص ی ملاسا نید رد یزاسر ناملسم نامکاح زاین و

یملاسا روهظون ینیب ناهج للاج و تکوش شیانم هب زاس هنیمز

هلجم زا یتییزت یاهرنه قنور

.دش ناملسم عماوج رد بیهذت هرود رد

تموکح رادمامز

نا هذت رنه هب ناریا رد یقوجلس بی

تنم یارب رخاف یسابل هباثم هب یرادروخرب با راک بیهذت نادنمرنه و دش هتسیرگن سدقم هیانمورد با

هک دندش لیدب یب ییاهراکهاش قلخ هب قفوم نامکاح نیا تیاحم زا هژیوب یدعب یاه هرود رد

.تفرگ رارق دیلقت دروم یراذگ گنر و یحارط هویش رظن زا نایکولمم و نایناخلیا هرود ساسا رب

،شهوژپ نیا جیاتن یدودعم یاه هنونم طقف نلاوغم یرگناریو زا سپ هک یقوجلس هرود رد بیهذت

یراتخاس زا ،هرود نیا یرنه یاه بلاق رگید یرظن ،هدنام یقبا نآ زا یدنب بیکرت و مجسنم

رود رد .تسا هدوب رادروخرب یلوصا ه

ذغاک زا هدافتسا و دش جراخ یگداس زا بیهذت نایقوجلس

یدومع لیطتسم هب یقفا لیطتسم زا خ س ن عطق یننچهم .دش جیار نآرق خ س ن رد تسوپ یاج هب ،رصع نیا نادنمرنه تاراکتبا رگید زا .تفیا یریغت

« ریرتح » هرود رد هک تسا جوا هب یدعب یاه

25 - ،دراچیر ،نزواهگنیتا ملاسا ناهج رد رنه

،نارته ،تیرصب رشن ،لوا پاچ ،یتدحو دادرهم هجمرت ، 1390

ص ، 9 - 6 ،راسسم ؛.

،نسح دممح د

یملاسا گرزب فراعلما هریا ،نارته ،یملاسا گرزب فراعلما هریاد زکرم ،مراهچ دلج ،

1386 ص ، 5881 .

(18)

رد اه هبیتک هنیمز رد هدینت مهرد یاه لکش و تنم فارطارد یمیلسا زا هدافتسا .دیسر تفارظ جنرت و هسشم با قیفلت -

تشاد یاج یسدنه و هنیرق یلاکشا انهآ نورد بلغا هک -

رگید زا

ود یاه بیهذت رد یسدنه تانییزت ییرگراکب جاور .تسا هرود نیا یاه بیهذت یاه یگژیو هر

.تسا هرود نیا یاه بیهذت یاه یگژیو رگید زا یقوجلس بَّهذم یاه هخسن نیترمهم

هرود

،یقوجلس یاه هخسن

نآرق ی تسا نوچهم ییاه حرط زا هافتسا با انهآ رد هک هراتس ،جتا ،جنرت

نیرز ریاود ،رپ تشه و شش یاه و

یشک لودج یدروجلا و نیرز یاه

ینیزت هب ،اه حولرس

،اه هیشاح اه هروسرس

و تیاآ لصاوف .تسا هدش هتخادرپ

رود رد یقوجلس ه و نیرترب ناسارخ

گرزب شوخ زکرم نیرت هب بیهذت و یسیون

یم راشم غباون روهظ با هرود نیا رد .تسا هدمآ ی

نوچ

ونزغ نب دحما رکبوبا و قارو ینسح نب نامثع ی

.تفیا تسد لااو یهاگیاج هب بیهذت رنه

و راک بیهذت نادنمرنه نایم هیوسود لماعت هجیتن رد هاگیاج نیا هب بیهذت رنه یبایتسد نادنمرنه رشق نیرت شزرا با ار ناراک بیهذت ،نایقوجلس اریز .تسا هدش ققمح یقوجلس ناماکاح این لیلد هب ناراک بیهذت وس رگید زا و دندروآ یم باسح هب نوچهم یتمیق نارگ داوم هب ناشز

.دندوب تقو نامکاح ینابیتشپ دنمزاین ،بوغرم یاهذغاک و دروجلا گنس ،لاط نیترمهم زا

،یونزغ قارو لهس یبا نب ینسح نب نامثع هب ناوت یم یقوجلس هرود ناراک بیهذت ناحمرلادبع

،یناغماد دممح نب احمرلادبع نب دممح ،ینسح نب دوممح ،نامثع نب دممح

یناغماد جرف دممح نب ن

یب تفرشیپ هاوگ نناآ زا هدنام یاجرب رثاآ هک درک هراشا میحرلادبع نب رکبوبا نب ناحمرلادبع و .تسا هرود نیا رد بیهذت رنه یرطن

(19)

KAYNAKÇA

Behrami, Mehdi, Beyani, Mehdi. Rahnemay-e Gencine-i Koran Der Muze-i İran-i Bastan. Tahran: Bina, 1328.

Behiştinejad, Mehdi ve Digeran, “Nakş-i Resale-i Hindisi-i Buzcani Der Şekl-giri-i Tezyinat-i Hendisi Asar-i Devre-i Seljuki”, Tarih-i İlim Dergisi 15, sy. 2 (1396): 131-148.

Beyani, Mehdi. Kitabşinasi-i Kitabhay-i Hatti. Be Kuşiş-i Hüseyin Mehbubi Erdekani, Tahran: Encümen-i Asar-i Milli, 1353.

Cerfakani, Ebû Eş-şeref Nâsıh B. Zafer. Tercüme-i Tarih-i Yemînî.

Tahran: Şirket-i İntişarat-i İlmi ve Ferhengi, 1995.

Dehhuda, Ali Akbar. Lugatname. Cilt-i Pencum, Çap-i Dovvom, Tahran: Müessese-i İntişarat ve Çap-ı Danişgah-i Tahran, 1377.

Ettinghausen, Richard. Hüner Der Cihan-i İslam. Tahran: Tercüme-i Mehrdad Vehdeti, Çap-i Evvel, Neşr-i Basiret, 1390.

Gaffarpuri, Süreyya. “Berresi Seyr-i Tehevvul-i Talakâri Koran-hay-i Muze-i Âstan-i Kods-i Rezevi Ez İbtida Ta Devre-i Kaçar”.

Feslname-i İlmi Pejuheşi Negere Dergisi 42 (1396): 4-19.

Golçin Maani, Ahmed. “Şâhkârhay-i Hüneri-i Şegiftengiz Ez Karn-i Penjom-i Hicri ve Sergozeşt-i Hayretaver-i Ân”. Hüner ve Merdom Dergisi 157 (1345): 45-65.

Horramşahi, Bahauddin. Seyr-i Tezhib Der İran. Payan Name-i Karşinasi Erşed-i Riştey-i Ketabdari, Be Rahnomay-i İraj Afşar, Tahran: Danişkede-i Olum-i Terbiyeti, 1353.

İkbal, Muhammed. "Tetebbüi Der Rahet'ul Sudur-i Râvendî". Tercüme- i Muhsin Muhammedi Fişareki, Tarih-i İslam Dergisi 11 (1381): 173-204.

Muhammedzadeh Mokaddem, Sümeyye. "Berresi Nukuş ve Tezyinat-i Kotob Mussever-i Devre-i Seljuki". Şebak Dergisi 5, sy. 40 (1398): 27-36.

Motakedi, Kianuş. “Asr-i Talay-i Hüner-i Ketab-Aray-i İran; Teemüli Ber Tezhip-i Mushaf Der Hanedan-i Verrak-i Gaznevi (Kurun-

(20)

i Çaharom ve Pencom-i Hicri)”. Astan-i Hüner Dergisi 1 (1391):

20-29.

Münşi Kumi, Gazi Ahmet. Gülistan-i Hüner. tah. Ahmed Süheyli Hânsari. Tahran: Neşr-i Menuçihri, 1383.

Paksirişt, Morteza. Höşnivisi Der Hizmet-i Kitabet-i Koran. Tahran:

Neşr-i Kedyani, Çap-i Evvel, 1379.

Pope, Arthur Upham. Seyr ve Suver-i Nakkaşi-i İran. Tahran: Tercüme- i Yakub Ajend, Neşr-i Mevla, 1389.

Râvendî, Muhammed b. Ali. Rahat es-Sudûr ve Âyet es-Surûr Der Târîh-i Âl-i Selcûk. Tahran: Be Kuşiş-i Muhammed İkbal Lahorî, Neşr-i Emir Kebir, 1364.

Saqi, Abolghasem ve Digaran. “Tecelli-ye Vizhegihay-i Koran-hay-i Devre-i Selcuki Der Koran-i Şomare-i 58 Muze-i Astan-i Kods- i Rezevi”. Feslname-i İlmi Pejuheşi Fıkıh ve Tarih-i Temeddon, Sal-e 4, Şomare-i 56, 1397, 9-33.

Seferi Akkale, Ali. Nüsha-Şinaht. Tahran: Merkez-i Pejugişi Miras-i Mektub, 1390.

Simsâr, Muhammed Hasan. Dâiretü'l-Maârif-i Büzürg-i İslâmî.

Tahran: Cilt-i Çahardehom, Merkez-i Dâiretü'l-Maârif-i Büzürg-i İslâmî, 1386.

Şerifzadeh, Seyid Abdulmacid. “Hüner-i Seljuki ve Kama”. Feslname- i Hüner, İlim ve Ferheng, Şomare-i 1, 1392, 9-20.

The University of Pennsylvania. https://openn.library.upenn.edu adresinden 08.11.2020 tarihinde erişildi.

Vasco Art Studio. http://vascoartstudio.co.uk/phone/islamic- gallery133.html adresinden 09.11.2020 tarihinde erişildi.

The British Library. http://access.bl.uk adresinden 08.11.2020 tarihinde erişildi.

Zekî, Muhammed Hasan. Hüner-i İran Der Rüzgâr-i İslami. Tahran:

Tercüme-i Muhammed İbrahim İklidi, Seday-i Muasir, 1388.

(21)

ریواصت

ریوصت ( 1 طسوت هدش یراک بیهذت نآرق زا ییاه شخب:) نامثع

نب نیسح قارو یونزغ

644 - 642 یرمق یرجه

:ریوصت عبنم هزوم

ناتسآ سدق یوضر

(22)

ریوصت ( 2 :) یا هحفص زا باتک « یناعم باتک للها یلاعت » هب طخ و بیهذت « نامثع قارو نزغ یو

»،

هناخباتک یپاقپوت

،یارس لوبناتسا

:ریوصت عبنم یدقتعم شونایک

(23)

( ریوصت 3 :) ود هحفص بهذم بیهذت اب نآرق نامثع

نب

،قارو نرق مجنپ یرجه

:ریوصت عبنم هناخباتک

ناتسآ سدق یوضر دهشم

(24)

( ریوصت 4 :) یا هحفص زا نآرق هب طخ نب دمحم نامثع قارو

عبنم :ریوصت هناخباتک ناتسآ سدق یوضر دهشم

(25)

( ریوصت 5 :) نآرق زا یا هحفص نرق

مشش یرجه / مهدزاود یدلایم هرامش هب w.557

رد ظوفحم هزوم رنه زرتلاو

:ریوصت عبنم https://openn.library.upenn.edu

(26)

(27)

(28)

(29)

مشش یرجه / مهدزاود یدلایم رد ظوفحم

ندنل ترآ وکساو ویدوتسا

:ریوصت عبنم http://vascoartstudio.co.uk/phone/islamic-

gallery133.html

(30)

(ریوصت 10 :) نآرق زا یا هحفص نرق

مشش یرجه / مهدزاود یدلایم هرامش هب

w.556 رد ظوفحم هزوم

رنه زرتلاو

(31)

(ریوصت 11 :) نآرق زا یا هحفص نرق

مشش یرجه / مهدزاود یدلایم هرامش هب

w.556 رد ظوفحم هزوم

رنه زرتلاو

(32)

( ریوصت 12 :) ناطلس یکولمم نآرق زا یا هحفص سربیب

هرامش هب MS 22407 ،

1304 - 1306 یدلایم

:ریوصت عبنم http://access.bl.uk

(33)

1304 - 1306 یدلایم

(34)

1304 - 1306 یدلایم

(35)

1304 - 1306 یدلایم

(36)

ش هب م MS 22411 هرا ،

1304 - 1306 یدلایم

(37)

ش هب م MS 22411 هرا ،

1304 - 1306 یدلایم

(38)

EXTENDED ABSTRACT

THE GENERAL FEATURES AND STATUS OF THE ILLUMINATION ART IN THE GREAT SELJUK PERIOD

The prohibition of illustration in Islam paved the way for the flourishing of the decorative arts, including illumination, in Muslim societies. Perhaps the history of the arrangement and illumination of the Qur'an can be considered at the same time as writing it, which means that it was first decorated in some way in order to determine the head of the surah’s and verses. Gradually, the Muslims' excessive interest in the Qur'an, led artists to be more careful in illumination it. This was one of the reasons why artists paid more attention to decoration and led to the development of the art of illumination.

Muslim artists, including artists of the Seljuk period, sometimes decorated pottery and metal, sometimes scientific and literary manuscripts, and most of all religious books, especially the Holy Quran.

During the reign of the Seljuk rulers in Iran, the art of illumination was seen as a luxurious garment for a text with a sacred theme, and the illumination artists, with the support of these rulers, succeeded in creating unique masterpieces that in later periods, especially the Ilkhanid and Memlukid periods, in terms of design style. The art of illumination, which was mostly used to decorate the Qur'an in different historical periods of Iran, including the Great Seljuk period, was influenced by the arts of previous periods and became a source of creativity and inspiration for Muslims and sometimes non-Muslim artists in other countries. This research was carried out in order to examine the status and general characteristics of illumination art during the Great Seljuk period.