FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KARAPINAR İLÇESİ VE YAKIN ÇEVRESİ PEYZAJ ÖZELLİKLERİNİN EKOTURİZM KULLANIMLARI YÖNÜNDEN
DEĞERLENDİRİLMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Ahmet Tuğrul POLAT
DOKTORA TEZİ
TARIMSAL YAPILAR ve SULAMA ANABİLİM DALI
Doktora Tezi
KARAPINAR İLÇESİ VE YAKIN ÇEVRESİ PEYZAJ ÖZELLİKLERİNİN EKOTURİZM KULLANIMLARI YÖNÜNDEN
DEĞERLENDİRİLMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Ahmet Tuğrul POLAT
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Serpil ÖNDER
Turizm ekonomik ve çevresel etkileri ile hizmet sağlayan küresel bir etkinliktir. Geniş bir bakış açısıyla, eğlenme ve dinlenme için gerçekleştirilen turizm etkinlikleri genellikle “Kitle Turizmi” olarak tanımlanır. Son yıllarda kitle turizmine alternatif olarak ortaya çıkan turizm şekilleri de “Alternatif Turizm” olarak adlandırılmaktadır. Alternatif turizm biçimi olarak ekoturizm, 1980’li yıllarda ortaya çıkmış ve turizm endüstrisinin en hızlı büyüyen alt sektörü haline gelmiştir. Ekoturizm özellikle doğal ve kültürel alanlara yönelik yapılan bir etkinliktir. Katılımcılara bilgi veren deneyimler sağlarken, yerel halkların sosyo-ekonomik refahını geliştirir, doğal ve kültürel alanların korunması için ekonomik faydalar sağlar.
Karapınar İlçesi ve yakın çevresi el değmemiş doğal özellikleri ve kültürel yapısı ile ekoturizm için önemli bir potansiyel sergilemektedir. Çalışmada; bu mevcut potansiyelin, doğal ve kültürel çevreye zarar vermeyecek ve ekonomik faydalar üretebilecek bir ekoturizm planlaması ile turizm sektörüne kazandırılması amaçlanmıştır. Karapınar İlçesi ve yakın çevresinin bazı ekoturizm etkinliklerine uygunluğu Coğrafi Bilgi Sistemleri, yerinde gözlem ve anket çalışmaları yardımıyla araştırılmıştır. Sonuç olarak İlçe ve yakın çevresinde gerçekleştirilmesi uygun ekoturizm etkinliklerine yönelik uygun alan tespitleri yapılmış ve uygulama önerileri getirilmiştir.
2006, 286 Sayfa
Anahtar Kelimeler: Karapınar, Ekoturizm, Korunan alan, Sürdürebilir Turizm, Yerel
toplum, CBS
PH. D. Thesis
A RESEARCH ON THE EVALUATION OF LANDSCAPE FEATURES OF KARAPINAR PROVINCE AND ITS ENVIRONS
RESPECT TO EKOTOURISM USES
Ahmet Tuğrul POLAT
Selcuk University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Farm Structures and Irrigation
Supervisor: Yrd. Doç. Dr. Serpil ÖNDER
By the economical and environmental effects, tourism is a global activity, providing the service sector. Generally, tourism activities for fun and rest are defined as Mass Tourism. In recent years some alternative forms of tourism has been appeared and called “Alternative Tourism”. Ecotourism as an alternative tourizm, appeared in 1980’s and became one of the most developing subsector of tourism industry. Ecotourizm is an activity which is especially proper to natural and cultural areas. While, it provides the knowledge and experiences of the tourists’ because of its informative form, also improves the socioeconomic well-being of the local community and has economical benefits to conserve the natural and cultural areas. Karapınar province and its vicinity has a great potential with its wilderness natural properties and cultural structure. In this study, it is aimed to use these areas in tourism sector and produce economical benefits by an ecotourism planning which has no detorior effect to natural and cultural areas. The convenience of Karapınar province and its vicinity for some ecotourism activities were searched with Geographical Information Systems.
As a result, suitable areas for applicable selected activities were determined for Karapınar province and its vicinity and some applications were offered.
2006, 286 Page
Key Words: Karapınar, Ecotourism, Protected Area, Sustainability Tourism, Local
Community, GIS,
Başta tez çalışmam boyunca benden her türlü desteğini esirgemeyen danışmanım Yrd. Doç. Dr. Serpil Önder hanıma olmak üzere bütün katkılarından dolayı sayın Prof. Dr. Nizamettin Çiftçi’ye, tezimin şekillenmesinde ve gelişmesinde değerli katkılarıyla sayın Doç. Dr. M. Emin Barış’a, sadece tez çalışmam süresince değil yedi yıldır elini omzumda hissettiğim Yrd. Doç. Dr. Sertaç Güngör’e, desteklerinden dolayı Prof. Dr. Mehmet Kara’ya, anket çalışmalarında yardımlarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Yusuf Çelik’e, Fatih Çelebi, Niyazi Emrah Çerez ve Sami Akmaz’a, çalışmalarımda destek veren Karapınar Belediye Başkanı Mehmet Mugayıtoğlu beye, Karapınar Belediyesi İmar İşleri Müdürü Yaşar Ali Selçik beye, yine personelinden İrfan Ceyhan beye, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sulama Daire Başkanı Dr. Nazım Yılmaz beye, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Araştırma Planlama Daire Başkanlığına ve başta çevre mühendisi Pınar Alemdar hanım olmak üzere çalışan mühendis arkadaşlara, arazi çalışmalarında yardımcı olan Mesut Kınaç’a ve manevi destekleriyle her zaman yanımda olan eşim Dilek Polat ve aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Ahmet Tuğrul POLAT Konya, Haziran 2006
ABSTRACT ……….... ii TEŞEKKÜR………. iii KISALTMALAR LİSTESİ……….. ix ŞEKİLLER DİZİNİ……….. x ÇİZELGELER DİZİNİ………. xvi 1. GİRİŞ……….. 1
1.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi………. 2
1.2. Kaynak Özetleri………. 3 2. KURAMSAL TEMELLER………. 7 2.1. Turizm Kavramı……….. 7 2.2. Sürdürebilir Turizm………. 8 2.3. Alternatif Turizm………. 9 2.4. Ekoturizm………. 10 2.4.1. Ekoturizm kavramı……… 10
2.4.2. Ekoturizm ve kitle turizmin karşılaştırılması……… 14
2.4.3. Ekoturist profili………. 18
2.4.4. Ekoturizmin tarihi gelişimi……….. 20
2.4.5. Ekoturizmin faydaları……….. 25
2.4.6. Ekoturizm ve korunan alanlar………. 27
2.4.7. Ekoturizmin etkileri……….. 28
2.4.8. Ekoturizmin kriterleri……….. 30
2.4.9. Ekoturizmde yerel toplum katılımı……….. 32
2.4.10. Ekoturizm planlaması……… 34
2.4.12. Ekoturizm örnekleri……… 37
2.4.12.1. Türkiye’de ekoturizm……….. 37
2.4.12.2. Dünyada ekoturizm………. 43
2.4.13. Ekoturizm etkinliklerinin sınıflandırılması……… 49
2.4.13.1. Öğrenmeye dayalı ekoturizm etkinlikleri……… 51
2.4.13.2. Eğlenceye dayalı ekoturizm etkinlikleri………. 56
2.4.13.3. Dinlenmeye dayalı ekoturizm etkinlikleri……….. 62
2.4.14.2. Şimdiki alan kullanımı………. 73 2.4.14.3. Sosyo-ekonomik faktörler……… 74 2.4.14.4. Sosyo-kültürel faktörler……… 75 3. MATERYAL ve YÖNTEM……….. 77 3.1. Materyal……… 77 3.2. Yöntem………. 78 3.2.1. SWOT Analizi………..… 78
3.2.2. Görsel Kalite Değerlendirmesi………. 80
3.2.3. Anket çalışması………. 81
3.2.4. Delphi Tekniği……….. 82
3.2.5. Etkinlikler için uygun alan haritalarının oluşturulması………. 85
4. ARAŞTIRMA BULGULARI………. 87
4.1. SWOT Analizi sonuçları………..… 87
4.2. Görsel Kalite Değerlendirmesi Sonuçları……… 90
4.3. Anket Çalışması Sonuçları………... 90
4.3.1. Deneklerin profili………... 91
4.3.2. Deneklerin ekoturizm konusunda farkındalığı ve ekoturizme yaklaşım durumları………. 94
4.3.3. Ekoturizm etkinliklerinin ilçede yapılabilme olanakları…………..……… 95
4.3.4. İlçe ve yerel halkın sunacağı olanaklar………..……….. 98
4.3.5. Alanın eksiklikleri……….……….. 102
4.4. Delphi Tekniği Sonuçları……… 103
4.5. Araştırma Alanın Tanımı………. 115
4.5.1. Coğrafi Konumu……….. 115
4.5.2. Nüfusu………. 119
4.5.3. Tarihçesi……….. 120
4.6. Araştırma Alanının Doğal Özellikleri………. 124
4.6.1. Doğal bitki varlığı (Flora)………. 124
4.6.2. Doğal hayvan varlığı (Fauna)……… 126
4.6.3. İklim……….…… 128
4.6.3.3. Sıcaklık……….. 131
4.6.3.4. Yağış……….. 135
4.6.4. Su varlığı………..……… 137
4.6.5. Toprak ve arazi yapısı……….……… 139
4.6.5.1. Arazi kullanım kabiliyetleri……….. 141
4.6.5.2. Diğer toprak özellikleri ve diğer arazi tipleri………. 141
4.6.5.3. Erozyon……….. 144
4.6.6. Topografya………..…. 151
4.6.6.1. Bakı……… 151
4.6.6.2. Eğim grupları………. 151
4.6.6.3. Yükseklik grupları……….. 151
4.6.7. Jeolojik ve Jeomorfolojik oluşumlar……… 157
4.6.7.1. Dağlar………. 158
4.6.7.2. Kayalıklar………... 160
4.6.7.3. Kumullar………. 161
4.6.7.4. Mağaralar……… 162
4.6.7.5. Obruklar……….. 163
4.6.7.6. Volkanik yer şekilleri………. 174
4.7. Şimdiki Alan Kullanımı………..……… 179
4.8. Sosyo-Ekonomik Yapı………. 181
4.8.1. Enerji kaynağı varlığı ve haberleşme olanakları …..………..………. 181
4.8.3. Konaklama ve barınma tesisleri varlığı……….…….. 181
4.8.4. Sağlık tesisleri varlığı…………..………. 182
4.8.5. Sanayi ve ticaret işletmeleri varlığı………..……… 182
4.8.6. Tarım ve hayvancılık işletmeleri varlığı………..………. 183
4.8.7. Ulaşım……….. 184
4.9. Sosyo-Kültürel Yapı……… 187
4.9.1. Eğitim kuruluşları varlığı……….……….. 187
4.9.2. Gelenek ve görenekler………..……… 187
4.9.3. İnsan ilişkileri…….………... 189
4.9.4.2. Çeşmeler……… 191
4.9.4.3. Evler……….. 194
4.9.4.4. Höyükler……… 197
4.9.4.5. Kaleler ve surlar……… 206
4.9.4.6. Sultan Selim Külliyesi……….. 209
4.9.4.7. Yeraltı şehirleri……….. 214 4.9.5. Yöresel elsanatları……… 216 4.9.5.1. Karapınar cicimleri……… 216 4.9.5.2. Karapınar çorapları………. 217 4.9.5.3. Karapınar halıları……… 218 4.9.5.4. Karapınar heybeleri……… 220 4.9.5.5. Karapınar işlemeleri……….. 220 4.9.5.6. Karapınar kilimleri………. 221 4.9.5.7. Karapınar tülüleri……… 225
4.9.5.8. Karapınar yöresel el sanatlarında motifler……….. 226
5. TARTIŞMA ve SONUÇ……… 230
5.1. Atlı Doğa Yürüyüşü Etkinliği İçin Uygun Alanlar………. 233
5.2. Bisiklet Turizmi İçin Uygun Alanlar……….. 235
5.3. Botanik Turizmi İçin Uygun Alanlar……….. 237
5.4. Doğa Fotoğrafçılığı Etkinliği İçin Uygun Alanlar……….. 239
5.5. Doğa Keşfi Etkinliği İçin Uygun Alanlar……… 241
5.6. Doğa Yürüyüşü (Trekking) İçin Uygun Alanlar………... 243
5.7. Festival Turizmi İçin Uygun Alanlar……….. 245
5.8. Jeomorfolojik Oluşumları İzleme Etkinliği İçin Uygun Alanlar……… 247
5.9. Kamp/Karavan Turizmi İçin Uygun Alanlar……….. 249
5.10. Kuş Gözlemciliği (Ornitoloji) Etkinliği İçin Uygun Alanlar……… 251
5.11. Tarım/Çiftlik Turizmi İçin Uygun Alanlar……… 253
KAYNAKLAR……….. 264
EKLER……….. 280
Konya İli Karapınar İlçesinde Ekoturizmin Geliştirilmesine İlişkin
ÖZGEÇMİŞ………. 286
AIEST: Uluslar arası Bilimsel Turizm Uzmanları Birliği BYKP: Beş Yıllık Kalkınma Planı
CBE: Toplum Tabanlı Ekoturizm CBS: Coğrafi Bilgi Sistemleri EMP: Ekoturizm Yönetim Planı EPA: Amerika Çevre Koruma Ajansı GIS: Geographical Information Systems IUCN: Dünya Koruma Birliği
IUOTO: Uluslararası Resmi Seyahat Organizasyonları Birliği MOCAT: Malezya Kültür Sanat ve Turizm Bakanlığı
UNEP: Birleşmiş Milletler Çevre Programı WCED: Dünya Çevre ve Gelişme Komisyonu WRI: Dünya Kaynaklar Enstitüsü
WTO: Dünya Turizm Örgütü WWF: Dünya Vahşi Yaşam Fonu YAŞ: Yeraltı Şehri
Şekil 2.1. Ekoturizmin sınırlayıcı tanımlaması……….. 11
Şekil 2.2. Sürdürebilir bir turizm şekli olarak ekoturizm……… 13
Şekil 2.3. Sürdürebilir kalkınma olgusu olarak ekoturizm………. 13
Şekil 2.4. Ekoturizmin karakteristikleri………. 15
Şekil 2.5. Turizm gelişimi kavramında ekoturizm gelişimi………... 17
Şekil 2.6. Tur operatörlerine göre tipik ekoturist profili……… 18
Şekil 2.7. Sürdürülebilirlik, kitle turizmi, alternatif turizm ve ekoturizm arasında algılanan ilişki……….. 23
Şekil 2.8. Ekoturizm-Çevresel, ekonomik ve sosyal ilişki……… 26
Şekil 2.9. Bir fırsat olarak ekoturizm……… 26
Şekil 2.10. Ekoturizm rolü oynayan alan……… 28
Şekil 2.11. Toplum katılımı ve ekoturizm gelişmesi arasındaki ilişki……… 33
Şekil 2.12. Bir toplum ortamında ekoturizm için gerekli unsurlar………. 34
Şekil 2.13. Başarı için gerekli ekoturizm ortaklığı………. 36
Şekil 2.14. Bir Ekoturizm Yönetim Planı (EMP) için planlama süreci kısımları… 36 Şekil 2.15. Ekoturizm yönetim ve gelişim planlama sürecinin gözden geçirilmesi……….. 37
Şekil 2.16. Turizm Bakanlığı’nın turizmin çeşitlendirilmesi projeleri………… 39
Şekil 2.17. Ekoturizm etkinliklerinin sınıflandırılması……….. 50
Şekil 3.1. Genel akış ve yönteme ilişkin diyagram………. 79
Şekil 3.2. Arcview ortamında yapılan Kriging Interpolation işlemi………... 86
Şekil 4.1. Deneklerin cinsiyetine göre yüzde dağılımı……… 91
Şekil 4.2. Deneklerin yaşlarına göre yüzde dağılımı……….. 92
Şekil 4.3. Deneklerin eğitim durumuna göre yüzde dağılımı……….. 92
Şekil 4.6. Deneklerin ekoturizm konusunda farkındalıklarına göre
yüzde dağılımı………. 94 Şekil 4.7. Deneklerin ekoturizme yaklaşım durumlarına göre yüzde dağılımı… 95 Şekil 4.8. Deneklerin öğrenmeye dayalı ekoturizm etkinliklerinin yapılabilme
olanağına ilişkin verdikleri yanıtların grafiksel gösterimi……….. 96 Şekil 4.9. Deneklerin eğlenceye dayalı ekoturizm etkinliklerinin yapılabilme
olanağına ilişkin verdikleri yanıtların grafiksel gösterimi………. 97 Şekil 4.10. Deneklerin dinlenmeye dayalı ekoturizm etkinliklerinin yapılabilme
olanağına ilişkin verdikleri yanıtların yüzde dağılımı……… 97 Şekil 4.11. Deneklerin ilçe ve yakın çevresinde doğa koruma alanı
farkındalığına yönelik verdikleri yanıtların yüzde dağılımı………. 98 Şekil 4.12. Deneklerin yöreye mal edilebilecek değerlerine göre verdikleri yanıtların
yüzde dağılımı………. 99 Şekil 4.13. Deneklerin ilçedeki geçim kaynaklarına ilişkin verdikleri
yanıtların yüzde dağılımı………..……. 99 Şekil 4.14. Deneklerin ilçede ekoturizm uygulamasına katılım şekline
ilişkin verdikleri yanıtların grafiksel dağılımı……….. 100 Şekil 4.15. Deneklerin ilçede ekoturizm uygulamasına aktif katılım için
eksikliklerine ilişkin verdikleri yanıtların yüzde dağılımı……… 101 Şekil 4.16. Deneklerin ilçede ekoturizm uygulamasından beklentilerine göre
verdikleri yanıtların yüzde dağılımı……… 102 Şekil 4.17. Deneklerin ilçede meydana gelen zararlı doğa olaylarına
ilişkin verdikleri yanıtların grafiksel dağılımı………. 102 Şekil 4.18. Deneklerin ilçede turizmin gelişimini olumsuz yönde
Şekil 4.20. Karapınar İlçesi’nin uydu görüntüsü……….. 118
Şekil 4.21. Analizlerde kullanılan iklim istasyonları……… 129
Şekil 4.22. Karapınar İlçesi bağıl nem haritası………. 132
Şekil 4.23. Karapınar İlçesi rüzgâr haritası……….. 133
Şekil 4.24. Karapınar İlçesi sıcaklık haritası……… 134
Şekil 4.25. Yağışın mevsimlere dağılış grafiği………. 135
Şekil 4.26. Karapınar İlçesi yağış haritası……….. 136
Şekil 4.27. Karapınar İlçesi su varlığı haritası………. 138
Şekil 4.28. Karapınar İlçesi arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası…………. 142
Şekil 4.29. Karapınar İlçesi diğer toprak özellikleri ve arazi tipleri haritası……. 143
Şekil 4.30. Karapınar İlçesi erozyon haritası……… 146
Şekil 4.31. Karapınar İlçesi’nin relief haritası……… 152
Şekil 4.32. Karapınar İlçesi bakı grupları haritası………. 153
Şekil 4.33. Karapınar İlçesi eğim grupları haritası………. 154
Şekil 4.34. Karapınar İlçesi eş yükselti eğrileri haritası………. 155
Şekil 4.35. Karapınar İlçesi yükseklik grupları haritası………. 156
Şekil 4.36. Karacadağ volkanik kütlesi……… 158
Şekil 4.37. Meke Dağı Volkan Konisi……….. 159
Şekil 4.38. Üzecek Dağı………. 160
Şekil 4.39. Kaya oluşumlarına güzel bir örnek……….. 161
Şekil 4.40. Obrukların oluşum mekanizması……….. 165
Şekil 4.41. Ak Obruk………. 166
Şekil 4.42. Çıralı Obruğu……… 167
Şekil 4.45. Kızören Obruğu……… 170
Şekil 4.46. Meyil Obruğu……… 171
Şekil 4.47. Sekizli Obruğu……….. 172
Şekil 4.48. Mayıs 2000 tarihinde meydana gelen yavşan obruğu……….. 173
Şekil 4.49. Yavşan Obruğu harita görünümü ve kesiti……….. 173
Şekil 4.50. Zincanlı Obruğu……… 174
Şekil 4.51. Acı Göl (Maar)………. 176
Şekil 4.52. Meke Gölü içindeki volkanik tepe……….. 177
Şekil 4.53. Kış mevsiminde Meke Gölü……….. 178
Şekil 4.54. Yaz mevsiminde Meke Gölü………. 178
Şekil 4.55. Karapınar İlçesi şimdiki alan kullanımı haritası……… 180
Şekil 4.56. Karapınar İlçesi ulaşım durumu……….. 186
Şekil 4.57. Yağmur duası……… 188
Şekil 4.58. Belkaya Cami……….………. 189
Şekil 4.59. Yağmapınar Cami……… 191
Şekil 4.60. Çetmi Çeşmesi………. 191
Şekil 4.61. Hacı İsa Çeşmesi………... 192
Şekil 4.62. Koca Çeşme……….. 193
Şekil 4.63. Salur Çeşmesi……… 193
Şekil 4.64. Belkaya Köy Odası……… 194
Şekil 4.65. Fettah Öztürk Evi ve planı…….……….. 195
Şekil 4.66. Işıklar Mustafa Kara Evi……… 196
Şekil 4.67. Ali Tepesi Höyüğü………. 198
Şekil 4.70. Karapınar Sultan Selim Külliyesi yenileme planı……… 210
Şekil 4.71. Karapınar Sultan Selim Külliyesi yenileme çalışmaları öncesi……… 210
Şekil 4.72. Yenileme çalışmaları sonrası Karapınar Sultan Selim Külliyesi…….. 211
Şekil 4.73. Selimiye Külliyesi Çeşmesi……….. 213
Şekil 4.74. Çıralı gölü yeraltı şehri………. 215
Şekil 4.75. Kumsivride Arap Hamamı……….. 216
Şekil 4.76. Karapınar cicimi………... 217
Şekil 4.77. Karapınar çorapları……….. 218
Şekil 4.78. Karapınar Ladik halısı………. 219
Şekil 4.79. Karapınar Salur halısı……….. 219
Şekil 4.80. Karapınar heybeleri………. 220
Şekil 4.81. Karapınar miras yolu ile gelmiş bir işleme örneği……… 221
Şekil 4.82. Kuşgurgudan bir görünüş………. 223
Şekil 4.83. Karapınar Şamile kilimi……… 224
Şekil 4.84. Koyun figürlü tülü………. 225
Şekil 4.85. Hataplı Mihraplı tülü………. 226
Şekil 4.86. Bulut motifli örgü kumaş örneği……….. 227
Şekil 4.87. Koç boynuzu motifli örgü kumaşı örneği……….. 227
Şekil 4.88. Hatai figürlü örgü kumaş örneği……….. 228
Şekil 4.89. Badem motifli örgü kumaş örneği……… 228
Şekil 4.90. Karapınar İlçesi doğal ve kültürel varlıklar haritası………. 229
Şekil 5.1. Atlı doğa yürüyüşü etkinliği için uygun alanlar haritası……… 234
Şekil 5.2. Atlı doğa yürüyüşü etkinliği için örnek bir alan……… 235
Şekil 5.5. Botanik (Bitki inceleme) turizmi için uygun alanlar haritası………… 238 Şekil 5.6. Botanik (Bitki inceleme) turizmi için örnek bir alan……… 239 Şekil 5.7. Doğa fotoğrafçılığı etkinliği için uygun alanlar haritası……… 240 Şekil 5.8. Acı Göl civarında doğa fotoğrafçılığı etkinliği için örnek bir alan…… 241 Şekil 5.9. Doğa keşfi etkinliği için uygun alanlar haritası……….. 242 Şekil 5.10. Çıralı Göl civarında doğa keşfi etkinliği için örnek bir alan………… 243 Şekil 5.11. Doğa yürüyüşü (trekking) etkinliği için uygun alanlar haritası……… 244 Şekil 5.12. Doğa yürüyüşü (trekking) etkinliği için örnek bir alan……….. 245 Şekil 5.13. Festival turizmi için uygun alanlar haritası……… 246 Şekil 5.14. Jeomorfolojik oluşumları izleme etkinliği için uygun alanlar haritası.. 248 Şekil 5.15. Jeomorfolojik oluşumları izleme etkinliği için örnek bir alan………. 249 Şekil 5.16. Kamp/Karavan etkinliği için uygun alanlar haritası……… 250 Şekil 5.17. Kamp/Karavan etkinliği için örnek bir alan………. 251 Şekil 5.18. Kuş gözlemciliği (ornitoloji) etkinliği için uygun alanlar haritası…… 252 Şekil 5.19. Kuş gözlemciliği (ornitoloji) etkinliği için örnek bir alan……… 253 Şekil 5.20. Tarım/Çiftlik turizmi için uygun alanlar haritası……….. 254 Şekil 5.21. Tarım/Çiftlik turizmi için örnek bir alan……….. 255 Şekil 5.22. Karapınar İlçesi ekoturizm etkinlikleri için uygun alanlar haritası…. 256 Şekil 5.23. Karapınar İlçesi Ekoturizm etkinlikleri için birkaç günlük rotalar… 257 Şekil 5.24. Karapınar ilçesi merkezli günübirlik turlar için rotalar……… 258
Çizelge 2.1. Kitlesel turizmin ve ekoturizmin bazı özellikleri
açısından karşılaştırılması……… 15
Çizelge 2.2. Kitle turizmi ile ekoturizmin karşılaştırmalı kriterleri……… 17
Çizelge 2.3. Tipik ekoturist profili……….. 20
Çizelge 2.4. Ekoturizm etkinliklerine katılanların amaçları……….….. 20
Çizelge 2.5. Turistlerin turizme olan yaklaşımları ile ilgili değişimleri…………. 22
Çizelge 2.6. Ekoturizmin başlıca olumsuz etkileri ve sonuçları…………..……... 29
Çizelge 2.7. Latin Amerika’da ki en popüler varış yerleri……….……… 43
Çizelge 2.8. Seçilmiş bazı merkezlere ait turizm büyüklükleri…….………. 44
Çizelge 2.9. Bağıl nem sınıflaması………..……… 66
Çizelge 2.10. Rüzgâr sınıflaması……….. 67
Çizelge 2.11. Sıcaklığa göre iklim sınıfları……… 67
Çizelge 2.12. Yıllık yağış miktarı sınıflaması……… 68
Çizelge 2.13. İçme ve kullanma suyu olarak kullanılan su kaynağı varlığı sınıflaması………. 68
Çizelge 2.14. Arazi tiplerine ilişkin sınıflandırma……….. 71
Çizelge 2.15. Rüzgâr erozyonu sınıflaması………. 71
Çizelge 2.16. Su erozyonu sınıflaması……… 71
Çizelge 2.17. Bakarlara ilişkin sınıflama……… 72
Çizelge 2.18. Eğime göre sınıflama……… 72
Çizelge 2.19. Yükseklik gruplarına ilişkin sınıflama………. 73
Çizelge 2.20. Şimdiki alan kullanımlarına yönelik sınıflama……… 73
Çizelge 2.21. Elektrik kaynağı mesafesi sınıflaması……….. 74
Çizelge 2.22. Haberleşme olanağı mesafesi sınıflaması………. 74
Çizelge 2.23. Sağlık Tesisleri Varlığı………. 75
Çizelge 2.24. Ulaşım mesafesi sınıflaması……… 75
Çizelge 2.25. Eğitim Kurumları sınıflandırması………. 75
Çizelge 2.26. İnsan ilişkileri sınıflaması………. 76
Çizelge 3.1. Araştırma kapsamında ele alınacak ekoturizm etkinlikleri……..…... 82
Çizelge 4.1. Karapınar İlçesi için görsel kalite değerlendirme tablosu…………. 90
Çizelge 4.4. Deneklerin eğitim düzeyine göre sayısal dağılımı……….. 92 Çizelge 4.5. Deneklerin mesleklerine göre sayısal dağılımı……….. 93 Çizelge 4.6. Deneklerin gelir düzeylerine göre sayısal dağılımı………. 93 Çizelge 4.7. Deneklerin ekoturizm konusunda farkındalıklarına göre
sayısal dağılımı……… 94 Çizelge 4.8. Deneklerin ekoturizme yaklaşım durumlarına göre
sayısal dağılımı... 95 Çizelge 4.9. Deneklerin öğrenmeye dayalı ekoturizm etkinliklerinin
yapılabilme olanağına ilişkin verdikleri yanıtların sayısal dağılımı……… 95 Çizelge 4.10. Deneklerin eğlenceye dayalı ekoturizm etkinliklerinin
yapılabilme olanağına ilişkin verdikleri yanıtların sayısal dağılımı……. 96 Çizelge 4.11. Deneklerin dinlenmeye dayalı ekoturizm etkinliklerinin
yapılabilme olanağına ilişkin verdikleri yanıtların sayısal dağılımı…….. 97 Çizelge 4.12. Deneklerin ilçe ve yakın çevresinde doğa koruma alanı
farkındalığına yönelik verdikleri yanıtların sayısal dağılımı……… 98 Çizelge 4.13. Deneklerin yöreye mal edilebilecek değerlerine
yönelik verdikleri yanıtların sayısal dağılımı………. 98 Çizelge 4.14. Deneklerin ilçedeki geçim kaynaklarına ilişkin
verdikleri yanıtların sayısal dağılımı……… 99 Çizelge 4.15. Deneklerin ilçede ekoturizm uygulamasına katılım
şekline ilişkin verdikleri yanıtların sayısal dağılımı……….. 100 Çizelge 4.16. Deneklerin ilçede ekoturizm uygulamasına aktif katılım
için eksikliklerine ilişkin verdikleri yanıtların sayısal dağılımı…………. 101 Çizelge 4.17. Deneklerin ilçede ekoturizm uygulamasından
beklentilerine göre verdikleri yanıtların sayısal dağılımı………. 101 Çizelge 4.18. Deneklerin ilçede meydana gelen zararlı doğa olaylarına
ilişkin verdikleri yanıtların sayısal dağılımı……… 102 Çizelge 4.19. Deneklerin ilçede turizmin gelişimini olumsuz yönde
etkileyen etmenlere ilişkin verdikleri yanıtların sayısal dağılımı………... 103 Çizelge 4.20. Atlı doğa yürüyüşü etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi…... 104
uygulama ölçütleri çizelgesi……… 106
Çizelge 4.23. Doğa fotoğrafçılığı etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi….. 107
Çizelge 4.24. Doğa keşfi (Safari) etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi….. 108
Çizelge 4.25. Doğa yürüyüşü (Trekking) etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi……… 109
Çizelge 4.26. Festival turizmi etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi……… 110
Çizelge 4.27. Jeomorfolojik oluşumları inceleme etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi……….. 111
Çizelge 4.28. Kamp/Karavan etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi……... 112
Çizelge 4.29. Kuş gözlemciliği (Ornitoloji) etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi……….. 113
Çizelge 4.30. Tarım/Çiftlik turizmi etkinliğine ait uygulama ölçütleri çizelgesi……… 114
Çizelge 4.31. Karapınar İlçesi’nin bazı kent merkezlerine uzaklıkları…………. 115
Çizelge 4.32. Karapınar İlçesi merkez ve köy nüfusları……… 119
Çizelge 4.33. Konya İli ve ilçeleri iklim istasyonları verileri ……… … . 128
Çizelge 4.34. Karapınar İlçesi’nin hâkim rüzgâr yönü ve yüzdesi……….. 130
Çizelge 4.35. Karapınar İlçesi’nin sıcaklık verileri (1971–1998)……… 131
Çizelge 4.36. Karapınar İlçesi ortalama yağış miktarı (mm)………. 135
Çizelge 4.37. Karapınar İlçesi’nde şimdiki arazi kullanma şekillerinin kabiliyet alt sınıflarına dağılımı……….. 140
Çizelge 4.38. Karapınar İlçesi’nde arazi sınıfları ve toprak derinliğine göre kullanma şekilleri……… 140
Çizelge 4.39. Karapınar İlçesi’nde çeşitli eğimlerde toprak derinliği, taşlılık ve kayalılık durumu………. 141
Çizelge 4.40. Karapınar İlçesi’nde kullanma şekillerinde yaşlık ve çoraklık sorunlarına göre arazi sınıfları……… 141
Çizelge 4.41. Karapınar İlçesinde arazi sınıfları ve kullanma şekillerine göre rüzgâr erozyonu……….. 149
Çizelge 4.42. Karapınar’da erozyon durumu……… 149
Çizelge 4.44. Karapınar İlçesi Ticaret ve Sanayi Odası sanayi verileri………….. 182 Çizelge 4.45. Karapınar İlçesi Ticaret ve Sanayi Odası ticaret
işletmesi verileri……….. 183 Çizelge 4.46. Karapınar İlçesi Ticaret ve Sanayi Odası tarımsal verileri………... 184 Çizelge 4.47. Karapınar İlçesi ziraatla elde edilen ürün miktarları……… 184 Çizelge 4.48. Karapınar İlçesi Ticaret ve Sanayi Odası hayvancılık verileri…… 185 Çizelge 4.49. Karapınar İlçesi Ticaret ve Sanayi Odası eğitim verileri………….. 187
1. GİRİŞ
Dünyanın en gelişmiş endüstrisi olan turizm endüstrisi çok etkili bir potansiyele sahiptir. Dünyanın ekonomik istikrarına bağlı fakat önceden görülebilir bu yoğun büyüme gelecekte de devam edecektir. Turizmin bu büyük potansiyelinden kaynaklanan çeşitli etkileri bazı araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Son zamanlarda araştırmacılar turizmin çevre, yerel ekonomi ve yerel kültür üzerine uzun vadeli etkilerini araştırmaya başlamışlardır (Doan 2000).
Ekoturizm kavramı sürdürülebilirlik tartışmaları ile gündeme gelip popüler olmuştur. Ekoturizm doğaseverler ve çevre duyarlılığı olan turistlerin hareketlerinden daha geniş kapsamlı bir konudur. Gerçekte bu olgu, çevresel, ekonomik ve sosyal ilişkiler bütünüdür.
Turizm konusunda çalışmaları yayınlayan dergiler ekoturizmin büyüme popülaritesine yansımaktadır. Dünya Turizm Organizasyonu ve Birleşmiş Milletler gibi kurumlar çok sayıda yayında görüşlerini aktarmaktadırlar. Her ne kadar yeni materyal bol olsa da akademisyenlerin ve uygulayıcıların ekoturizmin ne olduğu konusunda önemli fikir ayrılıkları görünmektedir (Ramon ve ark. 2003).
Ekoturizm, doğaya yönelik olması, doğal ve kültürel kaynakları değerlendirme bağlamında, sürdürülebilir turizm karakteri taşımaktadır (Weaver 1999). Ekoturizmin ne olduğu bu üç öğeyi içeren ve bunlara eklenen yerel ekonomiye fayda gibi diğer karakterler de kullanarak açıklanır. Bu öğeler birbirini destekleyen bir şekilde kullanılarak, ekoturizme doğayı tanıma ve doğayı anlama, doğadan zevk alma ve doğayı gözetme karakteri verilir; ekoturizm doğa turizmi olarak nitelenir ve kitle turizmine çevreci bir alternatif olarak sunulur (Erdoğan 2003).
Ekoturizmin temel özelliklerini oluşturan saygı, sorumluluk ve sürdürülebilirlik üç “S” olarak adlandırılabilir. Bugüne kadar yapılan tüm tanımlarda dört öğe ön plana çıkmaktadır (Erdoğan 2003). Bunlar:
• Doğal çevre,
• Ekolojik ve kültürel sürdürülebilirlik, • Eğitim ve konunun açıklanması ve • Yerel düzeydeki ekonomik faydalardır.
Ekoturizm faaliyetleri genellikle doğanın ilginç özelliklerinin korunduğu ve bu niteliklerin halen çok az bozulduğu alanlardaki (özellikle doğa koruma alanlarındaki) manzara, topografya, su özellikleri, bitki ve yaban hayatı görmek ve öğrenmek amacıyla düzenlenir.
Ekoturizm, doğal özelliklerin yanı sıra kültürel özelliklerden de faydalanmayı hedeflemektedir. Gidilen yerlerde görülecek kırsal yaşam, konaklamalarda seçilecek var olan yayla ya da köy evleri, yemek ihtiyacının karşılanmasında yerel yemekleri tanımanın yanı sıra, el değmemiş doğada çadır kurma, ekoturizm etkinliklerinin karakteristiklerindendir. Var olan kaynaklar üzerinde yoğunlaşan ekoturizmde, günlük yaşamın alışkanlıklarının aktiviteye taşınması esas alınmaktadır.
Tüketen değil koruyan ziyaretçi bilincini oluşturmaya çalışan ekoturizm aktiviteleri, faydalanılan çevrenin koşullarını değiştirmeden kabul etmektedir. Sürekli değişim içinde olması ve direk doğal çevrede gerçekleşmesi, aktiviteye katılanlarda etkili, deneyerek öğrenme boyutunda doğa sevgisi ve doğayı koruyarak kullanma bilincini oluşturmakladır.
Yukarda belirtilen ölçütler altında ekoturizm aktiviteleri olarak doğada bitki inceleme, doğa fotoğrafçılığı, yaban hayatını gözleme, çiftlik yaşamı, dağ tırmanışı, doğa yürüyüşü, rafting, kampçılık v.b. sıralanabilir.
1.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi
Karapınar İlçesi’nin ülkemizin diğer kısımlarıyla karşılaştırıldığında kalkınmasını yeterince tamamlayamamış ve turizm gelişimi açısından zayıf durumda olduğu görülmektedir. Bu durum bölgedeki el değmemiş doğal alanların ve kültürel değerlerin bozulmadan kalmalarını sağlamıştır.
Araştırmanın amacı; Karapınar İlçesi’nin ekoturizm yönünden taşıdığı potansiyeli en iyi şekilde değerlendirilmesini sağlamaktır. İlçe’de yapılacak olan bir ekoturizm planlaması yöre halkına istihdam yaratacak, ekonomik refahını yükseltecek, ilçenin tanıtımını artıracak ve aynı zamanda ilçenin doğal kaynaklarının korunmasını ve sürdürebilirliğini sağlayacaktır. En önemlisi ise, ekoturizm ilkeleri ile bağlantılı olarak ele alınan planlama çalışması turizm açısından gelişmiş bölgelerde yapılmış olan hataların tekrarlanmaması için iyi bir fırsat yaratacaktır. İlçe’ye uygun ekoturizm etkinliklerinin belirlenmesi ve bunların
gerçekleştirilebileceği alanların saptanması ile turizm şirketleri, yöre halkı ve kamu yöneticilerinin ortaklaşa çıkarabilecekleri turistik ürünler için altyapı oluşturacaktır.
Son yirmi yıl içerisinde dünyada ve ülkemizde büyük gelişmeler ve değişmeler gösteren turizm sektörü göz önüne alındığında bu araştırmanın önemi ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde de turizm yerli ve yabancı turist olarak çok hızlı bir büyüme eğilimindedir. Ülkemiz, kıyı bölgelerinin bir kısmı hariç diğer bölgeleri ile turizm sektörüne el değmemiş doğal özellikleri ve kültürel yapısı ile büyük bir kaynak oluşturmaktadır. Karapınar İlçesi de ülkemiz turizmine kaynak oluşturacak en güzel yörelerden birisidir. İlçenin tarih boyunca iniş ve çıkışlarla dolu olan büyüme eğilimi vardır. Aslında ilçe, ülkemizin benzer özelliklere sahip diğer yöreleriyle aynı kaderi paylaşmaktadır. Açıkça görülmektedir ki Karapınar İlçesi ekonomik kalkınmada sanayi ve ticaret işletmeleri ile büyük yatırımlar olmadığı sürece bir atılım gerçekleştiremeyecektir. Devletimizin ilçe birimlerine büyük sermayeler ile yatırım gerçekleştirmesi de ülkenin ekonomik düzeyi ile karşılaştırıldığında şimdilik çok zor gözükmektedir. Bu durumda, çıkış noktası olarak endüstriyel gelişmeye oranla daha kolay başarılabilecek olan turizm sektörü çok iyi bir fırsattır. Bilim adamları ve araştırmacıların ekoturizm alanındaki yöntem ve fizibilite çalışmaları, bu fırsatların doğal kaynaklara ve kültürel değerlere zarar vermeden değerlendirilmesinde kullanılabilecek en iyi yollardan biridir. Bu yapılan çalışma, Karapınar İlçe’sinin turistik bir yöre olması için gerekli olan yöntem ve verileri içermektedir. Ayrıca çalışmada kullanılan yöntem benzer yöreler için de bir model oluşturması açısından önem taşımaktadır.
1.2. Kaynak Özetleri
Bağcı (1993), tez çalışmasını 1992–1993 yılları arasında Karapınar (Konya) ve çevresinin flora ve vejetasyonu üzerine yapmıştır. Araştırma Bölgesinde 42 familya ve 177 cinse ait 227 takson tespit etmiştir.
Boru (1994), tarafından hazırlanan çalışmada, Gülek Yaylası’nın doğal ve kültürel kaynakları incelenmiş, yaylada sürekli yaşayan ve ziyaretçi olarak gelen insanların rekreasyonel eğilim ve talepleri belirlenmiştir. Elde edilen bu veriler ışığında rekreasyonel kullanıma uygun olabilecek alanlar tespit edilmiş ve bu alanlarda ekolojik alan kullanım prensipleri ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
Baktıroğlu (1995) Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi, pek çok özel değeri bir arada barındıran bir alandır. Burada alan verileri doğal peyzaj özelliklerini araştırarak hem fiziksel verilerin sürdürebilirliği hem de canlı yaşamının yok olmasını engellemek amacıyla koruma kullanım ilkelerini belirlemiştir.
Brief (1997), çalışmasında Jamaika Kara Nehir’de ortaya çıkan doğa turizmi endüstrisi sonucu, turizm çevre ilişkisini geliştiren faktörleri belirlemeye çalışmıştır.
Lane (1997), Nepal’i ziyaret eden doğa yürüyüşçülerinin çevresel tutumları üzerine çalışmıştır.
Newsome (1997), Ekvator örneğinde uluslararası olarak ekoturizmin faydalarını araştırmıştır.
Richardson (1997), tez çalışmasında sürdürebilir gelişme, ekoturizm ve turizm planlaması olarak üç temel kavramı tartışmıştır.
Ross (1998), toplum tabanlı ekoturizm konusunda, Peru’da iki toplum üzerinde karşılaştırmalı bir çalışma yapmıştır.
Keszi (1998), tez çalışmasında Manitoba’da ekoturizm politikalarına yönelik sürdürebilirlik, kaynak yönetimi, ortaklık, pazar, yerel gelişim ve farkındalık konularını değerlendirmiştir.
Abidin (1999), tez çalışmasında Taman Negara Milli Parkı’nda sürdürebilir ekoturizm gelişmesini değerlendirmek için sürdürebilirlik kriterlerini ve göstergelerini tanımlamıştır.
Çalış (1999), araştırmasında Çukurova Bölgesi’nin önemli yayla alanlarına sahip olan Çakıt Havzası’nın doğal ve kültürel potansiyeli belirlenerek, yapılacak turistik ve rekreasyonel planlama çalışmalarına veri oluşturmak amacıyla, ekoturizm kullanımları yönünden uygun alanların saptanması üzerinde çalışmıştır.
Chesworth (1999), tez çalışmasında ekoturizm pazar modeli ve kavramsal çatısı üzerine literatür araştırması ve alan çalışması yapmış ve güncel ekoturizm pazarı üzerine dört model tanımlamıştır.
Fennell (1999), doğa turizmi, ekoturizm ve ekoturistler, doğal kaynaklar, koruma ve parklar, turizmin sosyal ve ekolojik etkileri, ekonomiler, pazar ve ekoturizm yöntemi, ekoturizmin gelişmesi konularında ayrıntılı bilgiler vermiştir.
Scheyvens (1999), çalışma raporunda Kuzey Afrika, Zimbabwe ve Zambiya örneğinde ekoturizme yönelik ilgi artışını ve analiz için temel kriterleri örnek çalışma alanlarında belirtmiştir.
Tannis (1999), Manitoba Churchill üzerine ekoturizmin etkilerini analiz etmiş ve ekoturizm alanlarında mevcut olan fırsatları ortaya çıkarmıştır.
Özender (2000), tez çalışmasında Orta Anadolu’da henüz yeterince incelenmemiş olan ve özel ekolojik şartlara sahip Meke Tuzlası ve Acı Göl civarının herpotofaunasını araştırmıştır.
Pratiwi (2000), tez çalışmasında ekoturizm gelişmesinde yerel toplum katılımını literatür araştırması yaparak değerlendirmiştir.
Yaman (2000a), tez çalışmasında Konya Karapınar İlçesi’nde görülen erozyonun sebepleri, etkileri, sonuçları, alınan tedbirler ve bugünkü durumunu incelemiştir.
Baştanlar (2001), tez çalışmasında, turizm gelişmesini ekoturizm olarak nitelendirebilmek için gerekli ilkeleri tespit etmiş ve örnekler vermiştir. Ayrıca koruma alanlarında ekoturizm planlamasının aşamalarını anlatmış, özellikle gelişmekte olan ülkeler için ekoturizm stratejilerinin farklılığını ortaya koymuştur.
Bukenya (2001), araştırmasında ekoturizm gelişimi için Uganda milli parklarında öncelikli ve önemli problemlerin çözümünde çok kriterli karar verme ve CBS metotlarını kullanmıştır.
Özyaba (2001), yaptığı tez çalışmasında Doğu Karadeniz Bölgesi yaylalarında ekoturizm olanaklarını, kentsel ve bölgesel olarak ekonomiye etkilerini araştırmıştır. Redmond (2001), tez çalışmasında Belize’de ekoturizm etkinliklerinin gerçekleştirildiği alanlarda kadının ekoturizme yönelik katılımında ki rolünü analiz etmiştir.
Şahin ve ark (2001), araştırmalarında sürdürebilir peyzaj planlama kapsamında kıyısal alanların planlanmasında kullanılabilecek bir modeli “turizm” açısından geliştirmeyi amaçlamışlar ve çalışma alanı olarak Mersin/Tarsus kıyı bölgesini seçmişlerdir.
Yılmaz (2001) tez çalışmasında Bartın İli’ni incelemiştir. Peyzaj özellikleri yönünden fazla tahrip olmamış yörenin öncelikle doğal ve kültürel yapısına ilişkin potansiyeli CBS aracılığıyla saptamıştır.
Drumm ve Moore (2002), ekoturizmin tanımı, ekoturizme katılanlar, ekoturizm ve korunan alanlar, ekoturizm ve yerel toplumlar, ekoturizm planlama ve yönetimi konularını ayrıntılarıyla incelemişlerdir.
Yaşar (2002), tez çalışmasında Kahramanmaraş ilinin ekoturizm potansiyeli ve yöre halkının ekoturizme konu olan doğal alanlara yönelik tercihlerini incelemiştir.
Balcı ve ark. (2003) Çankırı’nın alternatif turizm potansiyelini tarihi ve kültürel değerler yönünden incelemiş, yapılan yerel etkinlikleri mevcut turizmle ilgili üst yapı tesislerini ortaya çıkararak Çankırı da yapılabilecek alternatif turizm faaliyetlerini tespit etmiştir.
Behrenfeld (2003), araştırmasında Nepal’de toplum tabanlı ekoturizm projelerinin planlama, yönetim ve izleme aşamalarında yerel toplumların katkılarıyla başarıya etkilerini değerlendirmiştir.
Boi (2003), Gana’da ki ekoturizm gelişimi ve milli parklara yönelik Digya Milli Parkı sakinlerinin algıları ve tutumları üzerine bir araştırma yapmıştır.
Güngör (2003) çalışma alanı olarak Beyşehir İlçesi ve Yakın Çevresini çalışma alanı olarak seçmiş, çalışma alanının turizm ve rekreasyona yönelik peyzaj potansiyelini CBS yardımıyla saptamış ve analiz etmiştir.
Topay (2003) Bartın-Uluyayla kırsal alnında, turizm-rekreasyon kullanımlarına yönelik uygun alanları CBS yardımıyla belirlemiştir.
Çetinkaya (2004), Çukurova Deltası’nın doğal ve sosyo-ekonomik potansiyeli ile ilgili veriler ekoturizm açısından değerlendirmiştir. Bu değerlendirme sonucunda Çukurova Deltası’nda ekoturizm planlaması için bir metot geliştirmiştir.
2. KURAMSAL TEMELLER 2.1. Turizm Kavramı
Olalı'ya (1984) göre turizmin kelime olarak kökeni, Latince'de "tornus" sözcüğünden, gelmektedir. "Tornus" sözcüğü, bir dönme hareketini ifade etmektedir. İngilizcede; ”touring" deyimi ile "tour" deyimleri bu sözcükten çıkmıştır. "Tour" (tur); dairesel bir hareket bazı, site ve yörelerin ziyaret iş ve eğlence amacı ile yapılan yer değiştirme hareketini ifade eder. Iacono'ya (1993) göre ise turizmin kelime olarak kökeni Helen-Roma dilinde "Torger" ve "Togrow" sözcüklerinden gelmektedir. Fransızca "Je tourne" kelimesi ile eş anlamlandırılan sözcük, "dönüyorum" demektir (Özyaba 2001, Mısırlı 2002). Yine Fransız dilindeki "Tour ve Tourner" kelimeleri de bu amaçla "Tornus" kelimesinden türetilmişlerdir. Dilimize seyyah kelimesi karşılığı kullanılan "Turist" ile seyahat kelimesi karşılığı kullanılan "Turizm" kelimeleri ise Fransızcadan gelmedir (Çalış 1999).
Feuler tarafından 1905'te, bilimsel boyuttaki ilk turizm tanımı verilmiştir. Buna göre; "Modern doğa ve sanatla beslenen göz alıcı güzellikleri tanıma isteğine; doğanın insanlara mutluluk verdiği inancına dayanan ve özellikle ticaret ve sanayinin gelişmesi ve ulaşım araçlarının kusursuz hale gelmelerinin bir sonucu olarak, ulusların ve toplulukların birbirlerine daha çok yaklaşmasına olanak veren modern çağa özgü bir olaydır." (Özyaba 2001, Sertkaya 2001, Güngör 2003).
Uluslararası Resmi Seyahat Organizasyonları Birliği’nin (IUOTO) üye ülkelere kullanmaları yönünde telkinde bulunduğu ve bu nedenle en yaygın olarak benimsenmiş bulunan 1963 tarihli Birleşmiş Milletlerin turizm tanımı ise şu şekildedir: 24 saatten az olmamak, sürekli kalışa dönüşmemek ve gelir sağlayıcı herhangi bir uğraşıda bulunmamak koşulu ile bireyin yolculuk ve/veya konaklamalarından doğan olay ve ilişkilerin tümüdür (Erdoğan 2003).
Olalı ve ark.’na (1983) göre turizm; “insanların sürekli konutlarının bulundukları yer dışında sürekli olarak yerleşmemek, sadece para kazanmak veya politik ya da askeri bir amacı izlememek üzere; serbest bir ortam içinde, iş, merak, din, sağlık, spor, dinlenme, eğlence, kültür, deneyim kazanma, snobik (taklit) amaçlarla veya dost ve akraba ziyaret kongre ve seminerlere katılmak gibi nedenlerle, kişisel veya toplu olarak yaptıkları seyahatlerden, gittikleri yerlerde 24
saati aşan veya o yerin bir konaklama tesisinde en az bir gece süreyle konaklamalarından ortaya çıkan iş ve ilişkileri kapsayan, bir tüketim olayı, sosyal bir olay, ağır, bütünleşmiş hizmet ve kültür endüstrisidir” (Sayan 1998, Yaşar 2002, Güngör 2003, Topay 2003).
İnsanların yeni yerler görmek ve tanımak, yeni deneyimler kazanmak, diğer insanlar, çevreler, hayat şartları ve davranış biçimleri ile temasa geçip kendi kültürlerini geliştirmek, eğlence ve dinlence faaliyetlerinde bulunmak ve seyahat yoluyla macera ve merak, zevk ve güdülerin tatmin edildiği, insanların seyahat ve hareketlerini içeren bir faaliyettir (Lobo 1995).
Turizm, genellikle bir rekreasyonel etkinlik olarak tanımlanıp analiz edilirken insanların kendi yaşadıkları yer dışında sürekli olarak yerleşmemek, ticari ve politik bir amaç taşımamak koşuluyla temel amaç dinlenmek ve eğlenmek olan, serbest zamanların değerlendirilmesine yönelik, değişik amaçlarla yaptıkları seyahatlerden ve gittikleri yerdeki konaklamalarından doğan ihtiyaçlarını karşılama, insanları kabul etme ve ağırlama sanatı olarak açıklanmıştır (Karaküçük 1999).
İnsanların sürekli olarak bulundukları, çalıştıkları ve her zaman olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına yaptıkları gezilerden ve buralardaki mal ve hizmetleri talep ederek geçici konaklamalarından doğan ilişkilerin bütünüdür (Anonymous 2001).
Turizm; asıl ikametgâhı dışındaki başka bir yere eğlence, tatil, kültür, arkadaş ve akraba ziyareti, aktif spor, toplantı, görev, iş, öğrenim, sağlık, transit v.b. amaçlarla seyahat etmenin yarattığı olayların bütünü olarak tanımlanmaktadır (Üstel 2002).
2.2. Sürdürebilir Turizm
Sürdürülebilir kalkınma kavramı ilk kez, Brundtland Komisyonu olarak adlandırılan ve 1987 yılında, "Ortak Geleceğimiz" başlığı ile yayınlanan, BM Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu'nun raporunda gündeme gelmiştir. Brundtland Komisyonu'nda, sürdürülebilir turizm kavramından doğrudan doğruya söz edilmemiş olmasına karşın, gelişen çevre bilincinden, turizm de payını almıştır (Yağcı 2000).
Ceballos-Lascurain’a (1996) göre sürdürülebilir turizm, gelişim ve yönetim şekilleri ile turizm faaliyetlerinin uzun ömürlü olmasını sağlar. Turizm ürünlerinin, korunan miras kaynaklarının devam ettirilmesi ile ilişkili olması doğal ve kültürel olarak turizmin yükselmesini destekler. Sürdürülebilir turizm, gelecek nesilleri tehlikeye atmadan şimdiki gereksinimleri karşılayarak sürdürebilir gelişmeye katkı sağlayacak, turizmin tüm tiplerini kapsar (Abidin 1999).
Gartner (1996) sürdürebilir turizmi, kaynak koruması ile uzun vadede geri dönüşümü ve kısa vadede kar sağlamayı planlayan kavram olarak tanımlamıştır (Pratiwi 2000).
Sürdürebilir turizm toplum sakinleri için iyi bir yaşam kalitesi ve çevresel korumayı temel alarak turistlere yönelik olanak ve hizmetleri sağlayan bir gelişme tipi olarak tanımlanabilir (Ross 1998).
Sürdürebilir turizm çevresel olarak etkili bir yönetim ile sosyal ve ekonomik amaçları dengelemeyi hedefleyen bir gelişme yaklaşımını ifade eder (Carpenter 2000).
Dünya Turizm Örgütü sürdürülebilir turizmi şu şekilde tanımlar: Yerel toplumların yaşam kalitesini geliştiren, misafirler için kaliteli hizmet tecrübesi sağlayan ve alanların çevre kalitesini artıran bir turizm biçimidir (Nepal 2000).
2.3. Alternatif Turizm
Turizm işgücü sektörüne gelir ve genel ekonomik etkileriyle hizmet sağlayan evrensel bir etkinlik olarak görülebilir ve genellikle bu kitle turizmi olarak adlandırılabilir. Bununla birlikte, son yıllarda kitle turizmine alternatif olarak birçok turizm tipi çıkmış ve bu alternatif turizm olarak adlandırılmıştır. Ev sahipleri ve ziyaretçiler arasındaki paylaşılan deneyimler, pozitif ve faydalı etkileşimler ile doğa içerikli düzenlenen bu turizm tipine alternatif turizm denilmektedir. Alternatif turizm bilinçli turistlere turizm varış yerlerindeki doğal ve kültürel unsurları sunarken, koruma fikri ve kültürel hassasiyet ile sürdürebilirliği beslemektedir (Dowling ve Fennell 2003).
Turizm Bakanlığı Turizm Terimleri Sözlüğünde alternatif turizm, “sosyal ve ekolojik uyuma, yerel ve yabancı girişimcilerin işbirliğine ve gelişmede yerli
malzeme kullanılmasına öncelik verme amacını güden turizm çeşidi” olarak tanımlanmaktır (Balcı ve ark. 2003, Tosun ve ark. 2003).
Alternatif turizm, kitle turizminin yarattığı çevre baskısına karşı, çevre duyarlı gelişimiyle kitle turizmine alternatiftir. Alternatif Turizm’in temel özellikleri ve karakteristikleri (Uçkun ve Özer 2003);
• Kitle Turizmi’ne göre turist baskısının daha az olması,
• Turistlerin, işletmeciler ve yöneticilerin çevre konusunda bilinçlendirilmesi, • Tüketiminin az olması,
• Doğrudan sürdürülebilirliği hedef alması, • Halkın katılımı,
• Küçük ölçekte kalkınma ve seyahatte çevre kirliliğine daha az yol açan alternatif ulaşım yollarının kullanılması şeklinde sıralanabilir.
2.4. Ekoturizm
2.4.1. Ekoturizm kavramı
İlk kez 1983 yılında Hector Ceballos-Lascurain tarafından kullanılan ekoturizm kavramı şöyle tanımlanmaktadır: Çevre üzerinde mümkün olduğunca az etki bırakarak peyzajı, yaban yaşamı, kır olgusunu inceleme, gözlemleme ve yaşama gibi özel amaçlar ile bozulmamış ya da kirlenmemiş doğal alanlara yapılan gezileri içeren bir turizm şeklidir. En önemli kısmı yerel halkın sürece dâhil olması böylece sosyo-ekonomik yararların kazanılmasıdır (Richardson 1997, Pratiwi 2000, Boi 2003).
Ekoturizm göreceli yeni bir kavram olup, sık sık hala yanlış anlaşılmakta ve hatalı kullanılmaktadır. Bu terim 1980’de ilk olarak duyulurken, 1990 da kurulan Uluslararası Ekoturizm Topluluğu tarafından geçerli olabilecek ilk tanımlama yapıldı. Yerel halkın refahını artıran ve çevreyi koruyan, doğal alanlara yapılan sorumlu bir seyahattir (Richardson 1997, Çalış 1999, Denman 2001, Drumm ve Moore 2002, Somuncu ve Karadeniz 2005).
Boo (1991) tarafından “ekoturizm doğal kaynakların geleneksel tüketimi dışında sürdürebilir bir kullanım için onları yönetmek ve kıymetini artırmaya yönelik araçlardır” şeklinde popüler bir tanım yapılmıştır (Ross 1998).
Scace’e (1993) ekoturizmi, doğal ve sosyo-kültürel unsurların bütünlüğünü artırır ve sürdürürken çevre korumaya katkı sağlayan bir deneyim olarak değerlendirmiştir (Higham ve Carr 2003).
Buckley’e (1994) göre ekoturizm dört ana temelde meydana gelir, doğa tabanını içerir, korumayı destekler, sürdürebilir yönetim ve çevresel eğitim sağlar. Bunlar kavramın kök karakteristikleridir. Diğer tanımlamalar sayısız tema ile ilişkili olarak çok fazla ayrıntılıdır (Dowling ve Fennell 2003).
Buckley (1994) ekoturizm ile çeşitli unsurlar arasındaki ilişkiyi Şekil 2.1'de ki gibi grafiksel olarak açıklamıştır (Bresler 2001).
Şekil 2.1. Ekoturizmin sınırlayıcı tanımlaması (Bresler 2001)
Cater ve Lowman’a (1994) göre ekoturizm yerli topluluklara saygılı, ekosistemin korunmasına yardım eden bilgi veren bir doğa yolculuğu deneyimidir (Roe ve ark. 1997).
Hens (1994) ekoturizmi, doğal ve kültürel değerleri korumaya yardım eden, katılanlara yerel ortamın doğal kaynaklarını öğreten veya çeşitli yollardan değerli ekosistemlerin korunmasını ve bunların sürdürülebilirlik bağlamında turizm talebini karşılamak üzere yönetilmesini sağlayan programlar bütünü olarak tanımlamıştır (Çabuk 1996).
Dünya Koruma Birliği (IUCN) tarafından 1996’da benimsenmiş tanımlama çerçevesinde, Doğal Kaynakları Koruma Teşkilatı ile mevcut organizasyonlar
arasındaki fikir birliği ile ekoturizm aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır: Yerel halkların sosyo-ekonomik yükselmesine fayda sağlamak ve düşük ziyaretçi etkisiyle korumayı artırmak, şimdiki ve geçmişteki kültürel özelliklerin her birine eşlik etmek ve doğal değerlendirme ve eğlenme amacıyla, doğal alanlara yapılan çevresel seyahat ve ziyarettir (Abidin 1999, Drumm ve Moore 2002, Balcı ve ark. 2003, Yürik 2003, Önder ve Polat 2004b).
Doğal ve sosyo-kültürel unsurların bütünlüğünü geliştirip sürdürürken çevrenin korunmasına katkılar sağlayan bir seyahat tecrübesidir (Brief 1997).
Özhan’a (1997) göre son on yıl içerisinde giderek artan şekilde sözü edilmeye başlanan ekoturizm, doğal bölgelere yapılan, doğal çevreyi korumayı, doğal çevre ile etkileşim içerisinde yaşayarak kendine has bir kültür yaratmış olan yöre insanını ve kültürünü tanımayı amaçlayan sorumlu bir seyahat olarak tarif edilmektedir (Akpınar 2001).
Avustralya Milli Ekoturizm Stratejisi’nde ekoturizm “ekolojik olarak sürdürebilir bir yönetim ile kaynakların uzun vade de korunması ve yerel topluma kıymetini artırarak geri dönüşünü sağlayan ve doğal çevrenin yorumlanması ve eğitimini kapsayan doğa-tabanlı bir turizmdir” şeklinde tanımlanmıştır (Tannis 1999).
Ekoturizm, potansiyel olarak açık ve doğrudan doğal alanların korunması ve ekonomik gelişmesi arasında bir bağlantı olarak gösterilebilir. Ekoturizm gelişmesi, koruma kavramında sosyo-ekonomik ilgileri açıklamak için önemli bir yaklaşım olmuştur. Ekoturizm park yönetimi için gelir üretimi, sürdürebilir geçim alternatifleri ve ekonomik faydalar sağlaması ile koruma ve kırsal gelişmeye katkılar sağlayan bir kaynak kullanımı olarak gösterilebilir. Bu yüzden ekoturizm korunmuş alan kavramı içinde sürdürebilir gelişme örneği olarak gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan şimdiki ihtiyaçlarını karşılayabilen ilerlemenin ideal bir anlamı olarak tanımlanabilir (Borchers 2002).
Weaver’e (2002) göre ekoturizm, ortak kültürel bir kavram içinde tecrübe kazanmayı ve doğal çevrenin kıymetlendirilmesini veya bu nedenle bazı unsurları besleyen turizmin bir şeklidir. Ekoturizm çevresellik ve sosyo-kültürel sürdürebilirlik
görüşü ile yaşayabilirlik ve varış yerlerindeki doğal ve kültürel kaynakların geliştirilmesi fikrine sahiptir (Dowling ve Fennell 2003).
Şekil 2.2.’de ekoturizmin nasıl bir sürdürülebilir turizm şekli olduğu ve diğer doğa tabanlı turizm şekillerinden farklılıkları gösterilmiştir (Ramon ve ark. 2003).
Şekil 2.2. Sürdürülebilir bir turizm şekli olarak ekoturizm (Ramon ve ark. 2003) Sürdürülebilir turizm, sosyal, kültürel, ekolojik ve ekonomik yapıyla uyumludur. Sürdürebilir turizm, etik ve sosyal değerler konusunda adildir, kültürel ve ekolojik olarak kabul edilebilir ve şimdiki ve gelecek kuşakları da düşünerek uzun dönemde ekonomik fayda sağlar. Bu tanıma göre ekoturizm, sürdürülebilir turizmin bir türüdür ve doğa turizmi, kırsal turizm ve kültürel turizmi içerir. Şekil 2.3’te sürdürülebilir turizm, ekoturizm ve doğa turizmi arasındaki kesişimi göstermektedir (Rein 2005).
2.4.2. Ekoturizm ve kitle turizminin karşılaştırılması
Çevreye en fazla zarar verebilecek şartlara sahip olan kitle turizmi, kısa zamanda büyük gelişme göstermiştir. Kitle turizmi, büyük gruplara, kısa sürede, hızlı ulaşım araçlarıyla, sabit bir program içinde, rahat ve pasif bir biçimde yapıldığından, zamanı kısıtlı ve rahatlığı seven geniş bir kitleyi kendine çekmektedir. Turizm yörelerine yabancı işletmelerin hâkim olduğu bu turizm şeklinde, çevresine göre daha zengin doğal ve kültürel özellik gösteren yerlerde, plansız bir gelişmeyle yatak kapasitesini yükseltmeyi amaçlayarak yeni yapılaşmalar görülür (Yağcı 2000).
Son zamanlarda gelişen kalite kavramı 60'lı ve 70'li yıllarda kitle plaj turizmi adı altında gelişen turizm tipinden daha farklı olarak görülmektedir. Artık gittikçe artan bir şekilde rekreasyon ve spor aktiviteleri bölgesel kültürleri ve bireysel olarak ilgi çeken konuları inceleme, değişik yerleri görme isteği gibi kavramlar farklı yerlerden gelen yerli ve yabancı turistlerin daha çok ilgisini çekmektedir. Bu bireysel ilgiler arasında da doğa ön sırayı almaktadır. Bunun etkisi ile de ortaya ekoturizm olgusu çıkmıştır (Yaşar 2002).
Ekoturizmin kitle turizmine karşıt olarak geliştirildiği söylenebilir. Kitle turizmi doğal kaynakların ve peyzajın bozulmasına, çevre kirliliğine, kültürel değişimlere yol açmıştır. Ayrıca kitle turizminden elde edilen gelirin önemli bir bölümü o yörenin dışına, özellikle bu konuda uzmanlaşmış uluslararası büyük firmalara gitmektedir. Doğal kaynakları tüketilen ve turizmden önemli derecede sosyal olumsuzluklarla etkilenen yöre halkının yararı en az düzeydedir. Oysa turizm, bölgeye gelen ziyaretçilere doğanın korunduğu bir ortamda ve yöre halkının da bu sektör içinde yer aldığı şekilde sunulmalıdır. Ekoturizm bu fikirler doğrultusunda geliştirilmiştir (Yağcı 2000, Balcı ve ark. 2003, Çetinkaya 2004).
Şekil 2.4. Ekoturizmin karakteristikleri (Prawiti 2000)
Butler, Journal of Travel Research'de yazdığı bir makalede, ekoturizm ile kitlesel turizmi farklı bakış noktalarında karşılaştırmıştır (Çizelge 2.1; Özyaba 2001). Çizelge 2.1. Kitlesel turizmin ve ekoturizmin bazı özellikleri açısından karşılaştırılması (Gülez 1992’den alınmıştır) (Özyaba 2001, Yaşar 2002)
ÖZELLİKLER KİTLE TURİZMİ EKOTURİZM
GENEL
Hızlı gelişir Maksimize eder
Çevreye saygısı, Saldırgan Kontrolsüz Plansız Ölçüsüz Kısa Dönem Özel Çıkarlar Uzaktan Kontrol İstikrarsız Fiyat Bilinci Nicelik Geniş Gruplar Az zaman Hızlı ulaşım Sabit Program Yavaş gelişir Optimize eder Çevreye saygılı, ihtiyatlı Kontrollü Planlı Ölçülü Uzun Dönem Tüm Çıkarlar Yerel kontrol İstikrarlı Değer bilinci Nitelik
Bireyler, aileler, arkadaşlar Çok zaman
Uygun (ve yavaş) ulaşım Anında değişen kararlar TURİST AÇISINDAN
Turist Yönlendirilir İthal yaşam biçimi Anlama
Turist karar verir Yerel yaşam biçimi. Deneyim
Çizelge 2.1.’in devamı Rahat ve Pasif Üstünlük duygusu Hatıra eşyalar Gürültü Plansız gelişme
Sadece yerel düzeyde planlama
Talep edici ve Aktif Aktif fikirli yaklaşım Anılar, yeni bilgiler .Sakin
Önce plan, sonra gelişme
Yerel planların bölgesel koordinasyonu TURİST AÇISINDAN
Üstün peyzaj değeri olan yerlerde yoğun gelişme
Üstün peyzaj değeri olan yerler korun ur
TURİZM GELİŞME STRATEJİSİ AÇISINDAN
Yeni yapılaşma ve yeni yatak kapasitesi Girişimciler dışarıdan
Başlıca işlendirme, yerli olmayan kişilere
Çiftçilik azalır, işgücü turizme kayar Otomobil öncelikli trafik planlaması Yoğun turizm sezonuna göre kapasite Doğal ve tarihsel engeller uzaklaştırılır Yüksek teknoloji ve mekanize turizm tesisleri
Kentsel mimari
Mevcut yapıların yeniden kullanımı Sadece yerli girişimciler
Yerel potansiyele göre işlendirme Çiftçilik ekonomisi korunur ve geliştirilir
Toplu taşıma öncelikli trafik planlaması Ortalama talebe göre kapasite
Doğal ve tarihsel engeller korunur. Düşük teknoloji ve selektif mekanize gelişme
Yerel mimari
Planlama pratiği bakımından kitle turizmi ve ekoturizmin karşılaştırılması şu şekilde yapılmaktadır (Baştanlar 2001):
Genel Kavramlar Yönünden: Kitle turizmi; hızlı gelişme, maksimum karlılık, kısa vadeli programlar, büyük adımlarla büyüme, kontrolsüz, kuralsız büyüme eğilimi gösterirken Ekoturizm; yavaş ve adım adım gelişme, optimum karlılık, uzun vadeli programlar, değişmeye karşı direnç, çevre değerlerine saygı, çevreyle bütünleşme göstermektedir.
Stratejiler ve Planlama İlkeleri Yönünden: Kitle turizmi; planlama mekânsal organizasyonlar, bağımsız projeler, bağımsız yapım programları, kapalı mekân ağırlıklı, yeni bina kullanımı, her talebi karşılama eğilimi, her yerde turizm, ekonomik faydalar, özel araç ağırlıklı, mimaride uluslar arası çizgiler, talebin en yüksek olduğu noktaya göre kapasite tayini, standart paket programlar, pasif turizmi içerirken ekoturizm; planlı mekânsal organizasyonlar, temel kavramların öncelik, bölge ile bütünleşmiş planlar, yerleşme için özel seçim, açık mekânlara ağırlık, mevcut yapı stokunu kullanma, talebe sınır koyma, yerel işgücü, toplu ulaşım, yöresel mimari, talebin ortalamasına göre kapasite tayini, bireysel tatil programları, dinamizm ve aktiflik içermektedir (Baştanlar 2001, Akpınar 2001).
Bu gelişme modeli ilkeleri çevrenin taşıma kapasitesi ve doygunluk noktası kavramlarını öne çıkarmaktadır. Aynı model, toplu turizm ve ekoturizmin yapılaşma
sorunları için, mimari kriterler olarak da Çizelge 2.2.'deki gibi belirlenebilir. Çevreye uyumlu turizm yapılaşması bu yolla, mimari geçmişin deneyimlerini taklit etmeden, yaratıcı bir yönde, çevreyi kirletmeden kültürel sürekliliği sağlayarak değerlendirilebilecektir (Baştanlar 2001).
Çizelge 2.2. Kitle turizmi ile ekoturizmin karşılaştırmalı kriterleri (Baştanlar 2001)
KİTLE TURİZMİ EKOTURİZM
1. İhtiyaç Programları
Dinlendirmeye ve eğlendirmeye yönelik pasif aktiviteler Binlerle anlatılan yatak kapasiteleri
Daha çok deniz ve kum aktiviteleri Tatil köyünün içine dönük aktiviteler
Yürüyüşler, balıkçılık vb. aktif turizm Daha küçük yatak kapasiteleri Yayla, dağ, nehir aktiviteleri Sınırsız, bina dışı aktiviteler 2. Yerleşme
Özellikle dar sahil şeritleri Küçük bölgelerde yoğun
Doğanın içine yayılmış Az yoğun
3. Biçimler Uluslararası çizgiler
Karmaşık, bitmiş, ithal biçimler
Mevcut yapı stokunun terk edilmesi Endüstrileşmiş yapım, karmaşık dekorasyon
Prefabrike malzeme, karmaşık tasarım
Yöresel, basit, mütevazı. gelişmeye açık Yerel biçimler Mevcut yapı stokunun kullanılması
Yerel işçilik yöntemleri Sade dekorasyon ve mobilya Yerel malzeme, sade çözümler 4.Peyzaj
Çevreye aşırı müdahale
Sert zeminler (beton spor alanları) İthal bitkiler
Doğal peyzaj
Doğal yürüyüş yolları, yumuşak sahalar Yöresel bitkiler
Kitle turizmi ile ekoturizmin karşılaştırılmasında ekoturizm sürdürebilir turizm gelişmesinin bir parçası olarak gösterilebilir. Bu varsayımı Gunn (1994) ekoturizmi “sürdürebilir gelişmenin güncel bir anlatımıdır” diye tanımlayarak desteklemiştir (Şekil 2.5.) (Prawiti 2000).
2.4.3. Ekoturist profili
Ekoturist ziyaret ettikleri bölgenin kültürünü, geleneklerini ve doğal özelliklerini öğrenmek ve deneyim kazanmak amacıyla yedi gün veya daha fazla bulunmak üzere seyahat yapan kişilere denir (Chesworth 1999).
Ekoturist değerbilirlik, katılımcılık ve duyarlılık ruhu içinde, nispeten doğal güzelliklerini koruyan alanları ziyaret eden kişi olarak tanımlanmaktadır. Ekoturizmin temel noktası olan turistin rolünü Hawkins (1995) şöyle açıklamıştır: "Ekoturizmi geliştirecek olan bu insan doğanın içinde yer alma fırsatını buluyor, bilinç kazanıyor ve koruma konularında çalışmaya başlayabiliyor" (Baştanlar 2001, Anonymous 2005a).
Tur operatörlerine göre tipik bir ekoturist doğa aşığı ve sportiftir. Ortalama sportif vücut yapısına sahip olan bu turist tipinin maceracı bir ruhu vardır ve lüks olmadan da yapabilir. Kitle turizmini sevmez fakat takım ruhu taşır ve esnektir. Önyargısız ve açık fikirli olan ekoturistler yerel adetlere uymaya çalışır ve peyzaj, kültür ve insanlarla ilgilenirler. Tümü, çevresel ve sosyal uyum içinde seyahat ederek deneyim kazanmak isterler (Şekil 2.6.)(Rein 2005).
Yurdumuza gelen ekoturist sayısı, niteliği ve özel ilgi alanları konusunda ayrıntılı istatistik olmamakla birlikte, özellikle ekoturlar düzenleyen seyahat acentelerinin ve rehberlerin gözlemlerine dayanarak denilebilir ki, ortalama ekoturist profili, kültür ve gelir düzeyi yüksek, doğal ve kültürel çevreye karşı duyarlı ve ilgili bir turist portresi çizmektedir (Ovacık 2005):
Tipik bir ekoturistin tanımlanması için birçok çalışma yapılmış ve bu çalışmalar genelde sosyo-demografik (yaş, gelir, meslek ve ülke v.b.) faktörlere odaklanmıştır. Ekoturist profili için bu çalışmalardan çıkan yaygın karakteristikler (Keszi 1998):
• Yüksek eğitimli, • 25–54 yaş arası,
• Ortalama bir turistten daha yüksek kesimde kazancı olan, • Doğayla ilişkili kulüp ve organizasyonlarla bağlantılı,
• Ortalama bir turistten daha fazla zaman harcayabilme imkânı olmasıdır. Keszi (1997) ekoturistlerin psikolojik karakteristiklerini genel olarak şöyle sıralamıştır (Keszi 1998).
• Genel seyahatçilerden daha farklı seyahat motivasyonuna sahip olma, • Ekolojik tutum ve çevresel değerlerinin güçlü olması,
• Tur operatörleri tarafından yapılan çevresel reklâmlara karşı tedbirli davranmaları,
• Çok yönlü etkinliklere yönelme,
• Seyahat boyunca ve öncesinde yoğun bilgi gereksinimi içinde olmaları, • Tecrübelerinin dışına yönelme sayılabilir.
Çizelge 2.3.‘de tipik ekoturist profili verilmiştir (Tannis 1999, Drumm ve Moore 2002).
Çizelge 2.3. Tipik ekoturist profili (Tannis 1999, Drumm ve Moore 2002)
Faktör Bilgi
Yaş 35-54 yaş
Cinsiyet %50 kadın %50 erkek
Eğitim % 80 Üniversite mezunu
Katılım biçimi %60 çift, %15 aile, %13 yalnız Seyahat süresi 8-14 gün
Harcama Seyahat başına 1000-1500 dolar
Seyahatin önemli unsurları El değmemiş doğa ortamları, yaban hayatı gözlemciliği, yürüyüş/doğa yürüyüşü
Sonraki seyahat için tutumu Manzara ve doğadan hoşlanma, yeni yerler yeni tecrübeler
Ekoturizmde teorik olarak doğanın kıymetini bilme, doğayı seyretme, bozmadan kullanma, doğayla iç içe olma, doğadan bir şekilde zevk alma gibi amaçlar vardır ve bu etkinliklere katılanlar da çevreye duyarlı olan turistlerdir. Ekoturizm etkinliklerine katılan turistlerin genel olarak Çizelge 2.4.’de belirtilen nedenleri ve amaçlarla seyahat etmektedir (Erdoğan ve Barış 2005).
Çizelge 2.4. Ekoturizm etkinliklerine katılanların amaçları (Erdoğan ve Barış 2005).
Ekoturistlerin Amaçları
Doğa ve kırsal yaşamla etkileşim Bilimsel merak
Sosyal etkileşim Risk arayışı
Bilme, tanıma, keşfetme Kendini keşfetme
Eğitim Kendini gerçekleştirme
2.4.4. Ekoturizmin tarihi gelişimi
İlk ekoturizm faaliyetleri yıllar önce ortaya çıkmıştır. 1880’lü yıllarda Avrupalılar yaban hayati safarileri için Hindistan ve Afrika’ya seyahatler gerçekleştirmiştir. 1930’da Amerikan kuş turları Florida merkezinde organize edilmiştir. 1961’de trans-atlantik kuş gözleme turları Amerikalılar tarafından Avrupa’ya düzenlenmiştir (Richardson 1997). 1960 yılından sonra ekoturizm faaliyetleri özellikle Kanada, Güney Amerika, Finlandiya, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkelerde bitki örtüsü ve yaban yaşamının zengin olduğu, doğal kaynaklar ve peyzajın bozulmadığı, doğa koruma alanlarında yürütülmüştür (Çetinkaya 2004).
Küresel ısınma, ozon tabakasının zarar görmesi, kutuplardaki aşırı erime, sera etkisi yapan gazlarının insan sağlığını tehdit eden etkileri gibi problemler çağdaş toplumun geleceğini etkileyecek en önemli sorunlar yumağı olarak gözükmektedir. Bu konuya ilk olarak dikkat çeken Birleşmiş Milletler Teşkilatı olmuş, Teşkilat
bünyesindeki UNDP ve UNEP gibi organları vasıtasıyla, 1972 Stockholm Konferansı gerçekleştirilmiştir.
Tüketici toplumların çevre üzerinde yaptıkları değişimlerin tekrar yenilenemez olma olasılığı, ilk kez 1980'li yıllarda dünya çapında kitlesel iletişim araçlarıyla insanların bilgisine sunulmuştur (Çalış 1999). Dünya Çevre ve Gelişme Komisyonu (WCED) durumu çözme çabaları içinde ortak geleceğimiz isimli bir rapor yayınlamış, bu rapordan başkan Gro Harlem Brundtland’an (Norveç Başbakanı) dolayı “The Brundtland” raporu olarak bahsedilmiştir. Raporda dünyanın kritik çevre ve gelişme problemleri gözden geçirilmiş ve çevresel kaynakların sürdürebilir kullanımı ile uzun vadede ekonomik büyüme başarılabileceği belirtilmiştir (Dowling ve Fennell 2003).
Birleşmiş Milletler’in yayınladığı Brundland Raporu (1987); Dünya ekonomik gelişiminin sürdürülebilir kalkınma ile devam ettirilebileceğini vurgulayan en etkili karar olmuştur (Çalış 1999, Küçük ve ark. 2005).
Turizm endüstrisinin potansiyel ve mevcut tehlikeleri konusunda büyüyen tartışma, çevresel bakımdan duyarlı bir turizm yaklaşımının araştırılması gerekliliği ile sonuçlanmaktadır (Çalış 1999, Nepal 2000, Uçkun ve Türkay 2003).
1980’de alternatif turizm çeşitleri bilim adamları, toplumlar gibi hükümetlerinde ilgisini çekmeye başlamıştır. Kitle turizmine alternatif olarak görülen bu turizm türlerine doğa turizmi, yumuşak turizm, sorumlu turizm, yeşil turizm ve ekoturizm gibi isimler verilmeye başlanmıştır. Bu kavramların arasındaki ekoturizm terimi, içeriğinin tanımlanamamasına rağmen araştırmacılar arasında önemli bulunmuştur (Bukenya 2001).
Son yıllarda turistlerin seyahat anlayışlarındaki değişimlerin yanında çevre sorunları ile ilgili yaklaşımlarında da farklılıklar görülmektedir. Almanya'da yapılan bir araştırmada 1985 yılında turizm amaçlı yurtdışına çıkanların yalnızca %30'u gittikleri ülkelerin çevre sorunlarına duyarlı iken, 1988 yılında bu miktar %58 ile neredeyse ikiye katlanmıştır. Turistlerin turizme olan yaklaşımları ile ilgili değişim çeşitli yönleriyle Çizelge 2.5’de gösterilmiştir.
