DOKUZ EYLÜL ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABLM DALI
KAMU HUKUKU PROGRAMI YÜKSEK LSANS TEZ
MARKA HAKKININ HLALNDEN DOAN CEZA
SORUMLULUK
sa BABÜYÜK
Danman
Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK
YEMN METN
Yüksek Lisans Tezi olarak sunduum “Marka Hakknn hlalinden Doan Cezai Sorumluluk” adl çalmann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr düecek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.
21/07/2011 sa BABÜYÜK
ÖZET Yüksek Lisans Tezi
MARKA HAKKININ HLALNDEN DOAN CEZA SORUMLULUK sa BABÜYÜK
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dal
Kamu Hukuku Program
Ticari hayatn vazgeçilmez bir unsuru haline gelen markann, gerek hukuki gerekse de cezai açdan korunmas her geçen gün önem arz etmeye devam etmektedir. Bizde çalmamzda, marka hakkna salanan ceza hukuku korumasn, dier bir ifadeyle marka suçlarn ele almaya çaltk.
ncelemi olduumuz marka suçlar 5833 sayl Kanunla deiik Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hükmünde Kararname m.61/A’da üç ayr ekilde düzenlenmitir. Maddenin ilk fkrasnda marka hakkna tecavüz suçu düzenlenmitir. Marka hakkna tecavüz suçunda, taklit veya bezer markal mallarn üretimi, sata arz ve satlmas cezai yaptrma balanmtr. kinci fkrada ise marka korumas iaretini kaldrma suçu düzenlenmitir. Buna göre, bir markann tescilli olduunu gösteren ® iaretinin, eya veya ambalaj üzerinde kaldrlmas suç haline getirilmitir. Nihayet ayn maddenin üçüncü fkrasnda ise, marka hakk üzerinde yetkisiz tasarruf suçu düzenlenmitir. Bu suçta da, bakasna ait bir marka hakk üzerinde, satmak, devretmek, lisans vermek ve rehnetmek suretiyle tasarrufta bulunan kimsenin fiili cezalandrlmtr.
Marka suçlarna yönelik mevcut düzenlemeler, bir takm ceza hukuku problemlerini de bünyesinde barndrmaktadr. Çalmamzda, bu problemlere de deyinmeye çaltk. Nihayet yeri geldikçe, henüz tasar halinde olan Markalar Kanunu Tasarsndaki suçlara da belli ölçüde yer verdik.
ABSTRACT Master Thesis
CRIMINAL LIABILITY FOR TRADEMARK RIGHTS INFRINGEMENT İsa BAŞBÜYÜK
Dokuz Eylül University Graduate School of Social Sciences
Department of Public Law Puplic Law Program
Protection of trademark, which is an indispensible element of economic life, by means of criminal and civil law is increasing it’s importance. The purpose of this work is to introduce the criminal law regulations on protection of trademark by criminal law in other words trademark crimes.
Trademark crimes are regulated under three titles in Decree Law on Protection of Trademark art. 61/A which was amended by law no. 5833. First paragraph of the article regulates the crime violation of trademark right. Under the crime violaton of trademark right production and exposition of fake branded goods are punished. Under article two unauthorized withdrawal of trademark protection sign is regulated as crime. According to this the withdrawal of the sign ® which demonstrates that the trademark is registered is punishable. Finally the third crime is the unauthorized disposition on trademark right which punishes illegal transactions on trademark right. Under this crime selling, assigning, licensing and pledging a trademark which belongs to another person is punishable.
Trademark crimes include also some problems related to criminal law. In this work these problems are also discussed. Finally the regulations in Draft Code on Trademark are also mentioned.
Key Words: Trademark, Trademark Crime, Tradamark Counterfeit
ÇNDEKLER
TEZ ONAY SAYFASI ... ii
YEMN METN ... iii
ÖZET ... iv ABSTRACT ... v ÇNDEKLER ... vi KISALTMALAR ... xii GR ... 1 BRNC BÖLÜM MARKA ve MARKA SUÇLARI HAKKINDA GENEL BLGLER § 1. MARKAYA LKN GENEL BLGLER ... 4
I-MARKANIN TANIMI, UNSURLARI VE BENZER ARETLERDEN FARKI ... 4 A- Markann Tanm ... 4 B- Markann Unsurlar ... 6 1. Genel Açklamalar ... 6 2. aretin Varl ... 7 a. Genel Açklamalar ... 7
b. Marka Olarak Kullanlabilecek aretler ... 8
c. Marka Olarak Kullanlamayacak aretler ... 12
3. aretin Ayrt Edici Olmas ... 14
C- Dier Ayrt Edici aretlerden Fark ... 16
1. Genel Açklamalar ... 16
2. Corafi aretler ... 17
4. letme Ad ... 18
II- MARKA TÜRLER ... 19
III- MARKANIN LEVLER ... 21
A- Genel Açklamalar ... 21
B- Ayrt Etme levi ... 22
C- Kaynak Gösterme levi ... 22
D- Reklam levi ... 23
E- Garanti levi ... 24
IV- MARKAYA LKN DÜZENLEMELER ... 24
A- Türk Hukukunda Marka Düzenlemeleri ... 24
B- Türkiye’nin Taraf Olduu Uluslararas Düzenlemeler ... 26
V- MARKA ÜZERNDEK HAKKIN HUKUK NTEL ... 27
VI- MARKA HAKKININ KAZANILMASI ... 30
VII- MARKANIN TESCL ve TESCLN SONUÇLARI... 31
VIII- MARKA HAKKININ KORUNMASI ... 33
IX- MARKA HAKKININ SONA ERMES ... 36
§ 2. MARKA SUÇLARINA LKN GENEL BLGLER ... 36
I- GENEL AÇIKLAMALAR ... 36
II- MARKA SUÇU KAVRAMI ve MARKA SUÇLARININ NTEL ... 38
III- MARKA SUÇLARININ DÜZENLENME EKL ... 39
VI- MARKA SUÇLARINA YÖNELK DÜZENLEMELER ... 40
A- 556 Sayl KHK’dan Önceki Döneme likin Düzenlemeler ... 40
B- 556 Sayl KHK Dönemine likin Düzenlemeler ve Bu Düzenlemelerin Urad Deiiklikler ... 41
1. 4128 sayl Kanunla Düzenleme ... 41
2. 5194 sayl Kanunla Düzenleme ... 42
3. 5388 Sayl Kanunla Düzenleme ... 45
C. Markalar Kanunu Tasarsndaki Düzenlemeler ... 47
V- MARKA SUÇLARINA YÖNELK MEVCUT DÜZENLEMELERN DEERLENDRLMES ... 52
A- Genel Açklamalar ... 52
C- Anayasa’nn 38. Maddesi le Ceza Hukukunda Son Çare lkesi Karsnda
Marka Suçlar ... 57
D- Ticari Ceza Hukukuna Hâkim Olan lkeler Karsnda Marka Suçlar ... 59
1. Genel Açklamalar ... 59
2. Ekonomik Cezalara Yer Verilmeli ve Yaptrmlar Seçimlik Olarak Düzenlenmelidir ... 60
3. Suçlar Tehlike Suçu eklinde Düzenlenmelidir ... 61
4. Geçici Normlarla Düzenleme Yaplmaldr ... 63
5. Tüzel Kiiler çin Güvenlik Tedbirine Bavurulmaldr ... 63
6. Yalnzca Kastl Davranlar Cezalandrlmaldr ... 64
7. ikâyet art Aranmaldr ... 64
8. TCK’nn Genel Kanun Olma Özellii Korunmaldr... 65
KNC BÖLÜM 556 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMEDE DÜZENLENEN MARKA SUÇLARI §1- HUKUK DÜZENLEME ... 66
§ 2- MARKA SUÇLARIYLA KORUNAN HUKUK DEER ... 67
§3- MARKA SUÇLARINDA TPKLK ... 69
I- GENEL AÇIKLAMALAR ... 69
II- TPKLN OBJEKTF NTELKTEK (MADD) UNSURLARI ... 70
A- Fail ... 70
B- Madur ... 72
C- Konu ... 74
D- Fiil ... 79
1. Marka Hakkna Tecavüz Suçu (KHK m.61/A, f.1) ... 79
a. Genel Açklamalar ... 79
c. ktibas veya ltibas Suretiyle Marka Hakkna Tecavüz ... 80
aa. Genel Açklamalar ... 80
bb. ktibas Suretiyle Tecavüz ... 82
bbb. ktibasn Kapsam ... 83
ccc. ktibasn Tespiti ... 86
cc. ltibas Suretiyle Tecavüz ... 89
aaa. ltibas Kavram ... 89
bbb. ltibasn Kapsam ... 90
aaaa. Genel Açklamalar ... 90
bbbb. Doktrindeki Görüler ... 92
cccc. Yargtay’n Görüü ... 93
dddd. Görüümüz ... 94
ddd. ltibasn Tespiti... 96
cc. Ayn ve Benzer Nitelikteki Mal veya Hizmet Kavramlar ... 101
aaa. Genel Açklamalar ... 101
bbb. Hukuki Düzenleme ... 102
ccc. Doktrindeki Görüler ... 104
ddd. Yargtay’n Görüü ... 105
eee. Görüümüz ... 106
dd. Haksz Kullanm ekilleri ... 108
d. Mal veya Hizmet Üretmek, Sata Arz Etmek veya Satmak ... 111
aa. Genel Açklamalar ... 111
bb. Üretmek ... 111
cc. Sata Arz Etmek ... 112
dd. Satmak ... 113
2. Marka Korumas aretini Kaldrma Suçu (KHK m.61/A, f.2)... 116
a. Genel Açklamalar ... 116
b. Marka Korumas areti... 117
c. aretin Eya veya Ambalaj Üzerinde Kullanlmas... 120
d. aretin Kaldrlmas ... 122
3. Marka Hakk Üzerinde Yetkisiz Tasarruf Suçu (KHK m.61/A, f.3) ... 123
a. Genel Açklamalar ... 123
b. Marka Hakknn Bakasna Ait Olmas... 125
d. Marka Hakk Üzerinde Tasarrufta Bulunmak ... 126
bb. Satmak ... 127
cc. Devretmek ... 129
dd. Kiralamak ... 132
ee. Rehnetmek ... 137
III- TPKLN SUBJEKTF NTELKTEK (MANEV) UNSURLARI ... 138
A- Genel Açklamalar ... 138
B- Kast ... 139
C- Taksir ... 144
§ 4- MARKA SUÇLARINDA HUKUKA AYKIRILIK UNSURU ... 148
I- GENEL AÇIKLAMALAR ... 148
II- TCK’DAK HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERNN MARKA SUÇLARI BAKIMINDAN DEERLENDRLMES ... 150
A. Genel Açklamalar... 150
B. lgilinin Rzas ... 151
C. Kanun Hükmünü cra ... 153
D. Hakkn Kullanlmas ... 153
III- KHK’DA KORUMANIN SINIRINI OLUTURAN HALLERN MARKA SUÇLARINDA HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLER BAKIMINDAN DEERLENDRLMES ... 154
A. Genel Açklamalar... 154
B. Marka Hakk Korumasnn Snrllar Kapsamnda Marka Suçlarnda Hukuka Aykrl Kaldran Bir Hal Olarak: Markann Dürüst Kullanm ... 155
1. Anlam ... 155
2. Markann Dürüst Kullanlmasnn Marka Suçlar Bakmndan Deerlendirilmesi ... 156
3. Marka Hakkna Tecavüz Suçunda Markann Dürüst Kullanm ... 157
C. Marka Hakk Korumasnn Snrn Oluturmakla Birlikte Marka Suçlarnda Hukuka Aykrl Kaldrmayan Haller ... 160
1. Marka Hakknn Tükenmesi ... 160
a. Anlam ... 160
b. Marka Suçlar Bakmndan Deerlendirilmesi... 162
a. Anlam ... 163
b. Marka Suçlar Bakmndan Deerlendirilmesi... 164
3. Kullanma le Ayrt Edicilik Kazanma... 165
a. Anlam ... 165
b. Marka Suçlar Bakmndan Deerlendirilmesi... 166
§5- MARKA SUÇLARINDA KUSURLULUK UNSURU ... 167
I- GENEL AÇIKLAMALAR ... 167
II- EMRN FASI ... 169
III- HAKSIZ TAHRK ... 169
IV- HATA ... 170
§ 6- SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜ EKLLER ... 172
I- TEEBBÜS ... 172 II- TRAK ... 177 III- ÇTMA ... 179 A. Genel Açklamalar... 179 B. Gerçek çtima ... 180 C. Zincirleme Suç ... 181 D. Fikri çtima ... 182 E. Görünüte çtima ... 184 § 7- ETKN PMANLIK ... 185 § 8- MUHAKEME ... 189 I- KÂYET ... 189 II- UZLAMA ... 193
III- KORUMA TEDBRLER ... 194
IV- KAMU DAVASININ AÇILMASI ... 197
V- GÖREVL MAHKEME ... 197
§ 9- YAPTIRIM ... 198
SONUÇ ... 201
KISALTMALAR
AB :Avrupa Birlii
AÜHFD :Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi BATDER :Banka Ve Ticaret Hukuku Dergisi
bkz :Baknz
C :Cilt
CD :Ceza Dairesi
CGK :Ceza Genel Kurulu CHD :Ceza Hukuku Dergisi CMK :Ceza Muhakemesi Kanunu
DEÜHFD :Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
dn :Dipnot
E :Esas f :Fkra
FMR :Fikri Mülkiyet Ve Rekabet Hukuku Dergisi
HD :Hukuk Dairesi
in :çinde
K :Karar
KHK :Kanun Hükmünde Kararname m :Madde
RG :Resmi Gazete
S :Say
SÜHFD :Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi TBMM :Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCK :Türk Ceza Kanunu
TD :Ticaret Dairesi
TPE :Türk Patent Enstitüsü
TRIPS :Trade Related Intellectual Property
vd :Ve Devam
GR
Günümüzde ticari yaama egemen olan ey, rekabettir. Rekabetin önemli araçlarndan biri de markadr. öyle ki, iletmelerin mal ve hizmetlerini, dier iletmelerin mal veya hizmetlerinden ayrt etmeye yarayan markann yerine getirdii bir takm ilevler, rekabette ekin bir rol oynamakta; bu nedenle de, iletmeler rekabet yar içinde kendi mal veya hizmetlerini tantmak ve alclarn gözünde belli bir yer kazanmak için marka seçmek zorunda kalmaktadr.
Elbette ki, ekonomik kayglar rekabetin normal bir ekilde ilemesine mani olmakta, suiistimaller ortaya çkmaktadr. te haksz rekabet olarak adlandrlan bu durumun, rekabetin bir ayan oluturan markalarda da görülmesi, markann salad haklarn korunmasn gündeme getirmektedir. Aksi halde ayrt edicilik ve buna bal dier ilevlerini yitiren markann varlk sebebinin ortadan kalkmas ve marka bir rekabet arac olmaktan çkmas tehlikesiyle karlalabilir. O halde, rekabet esasna dayanan ticari yaamda, mal ve hizmetlerin ayrt edilmesinde önemli bir rol üstlenen markann, haksz kullanmlara kar, hem hukuki hem de cezai açdan korunmas arttr. te çalmann temel amac da, marka korumasnn ceza hukuku boyutunun ele alnmasdr.
Çalmamz iki bölümden olumaktadr. lk bölümde marka ve marka suçlar hakknda genel bilgilere yer verilecektir. kinci bölümde ise, 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hükmünde Kararnamenin 5833 sayl Kanunla deiik 61/A maddesinde düzenlenen marka suçlar incelenecektir.
Çalmann ilk bölümünde marka suçlarnn konusunu oluturan “marka” ile ilgili temel kavramlar ele alnacaktr. Bu çerçevede markann tanm, unsurlar ve benzer iaretlerden fark, marka üzerindeki hakkn hukuki nitelii, marka korumasnn dayanan oluturan markann ilevlerine ilikin genel açklamalara yer verilecektir. Nitekim, marka suçlarnn anlalabilmesi için, marka hukuku ile ilgili temel kavramlarn bilinmesi gerekmektedir.
Yine ilk bölümde, marka suçlarna ilikin olarak, marka suçu kavram, marka suçlarnn nitelii ve düzenlenme ekli üzerinde durulduktan sonra, marka suçlarn yönelik düzenlemeler, ceza hukuku ve ticari ceza hukukuna hâkim olan ilkeler çerçevesinde deerlendirilecektir Bu nokta da marka suçlar bakmndan önem arz etmektedir. Çünkü marka suçlarnn nitelii, bu suçlara yönelik düzenlemeler yaplrken, hangi ilke ve yöntemlerim benimsenmesi gerektii noktasnda kendisini göstermektedir.
kinci bölümde ise, marka suçlar ele alnacaktr. Bilindii üzere, hukukumuzda, marka üzerindeki hakka kar ilenen fiiller, 556 sayl Kanun Hükmünde Kararnamenin, 5833 sayl Kanunla deitirilen 61/A maddesi ile ceza hukuku korumas altna alnmtr. KHK m.61/A’da üç ayr suç tipine yer verilmitir. Bunlar, marka hakkna tecavüz suçu, marka korumas iaretini kaldrma suçu ve marka hakk üzerinde yetkisiz tasarrufta bulunma suçudur. KHK m.61/A’da yer verilen suçlar, fiil unsuru dnda, dier unsurlar bakmndan farkllk göstermemektedir. Bu nedenle tekrar dümemek için, çalmamzda marka suçlarn, ortak balk altnda incelemeyi tercik ettik.
Suçun unsurlarnn snflandrlmas konusunda doktrinde farkl görüler bulunmaktadr. Biz, kusurluluun, davrann knanabilirlii noktasnda önem arz ettiini belirten ve bu noktadan hareketle, hakszln ileni ekillerinden olan kast ve taksirin ise, suçun tipiklik unsurunun sübjektif (manevi) yönünü oluturduunu açklayan görüe göre sistematiimizi belirlemeyi uygun gördük. Buna göre, marka suçlar, tipiklik, hukuka aykrlk ve kusurluluk eklinde ayrma tabi tutarak incelenecektir. Marka suçlar, unsurlar yönünden incelendikten sonra, suçun özel görünü ekilleri de çalmada ele alnacaktr. Nihayet sonrasnda da, marka suçlarnn muhakemesine yer verilecektir.
Son olarak unu belirtmek isteriz: Bilindii üzere KHK’nn yerine çkarlmak üzere, Markalar Kanunu Tasars hazrlanmtr. Bu tasarda da, marka hakkna yönelik hukuki ve cezai koruma öngörülmektedir. Çalmamz da tasarya da yer verilmitir. lk bölümde tasardaki marka suçlarna yönelik düzenlemelerin, kabaca
ne olduu ortaya konulmu, ikinci bölümde de yeri geldii ölçüde Tasardaki düzenlemelerin özellik gösterdii durumlar ele alnmtr.
BRNC BÖLÜM
MARKA ve MARKA SUÇLARI HAKKINDA GENEL BLGLER
§ 1. MARKAYA LKN GENEL BLGLER
I-MARKANIN TANIMI, UNSURLARI VE BENZER ARETLERDEN FARKI
A- Markann Tanm
Türk Hukukunda, markalarn korunmasna ilikin temel düzenleme olan 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hükmünde Kararname’de, markann açk bir tanmna yer verilmeyerek, “Markann çerecei aretler” bal altnda, KHK m.5’te markann dolayl yoldan tanmlanmas yoluna gidilmitir. Hükme göre,
“Marka, bir teebbüsün mal veya hizmetlerini bir baka teebbüsün mal veya hizmetlerinden ayrt etmeyi salamas kouluyla, kii adlar dahil, özellikle sözcükler, ekiller, harfler, saylar mallarn biçimi veya ambalajlar gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, bask yoluyla yaynlanabilen ve çoaltlabilen her türlü iaretleri içerir.” Görüldüü üzere, KHK m.5, marka
oluturabilecek iaretleri düzenlerken, dier taraftan da dolayl yoldan markann tanmn yapmaktadr. Bu düzenleme ile markann snrlayc bir ekilde tanmnn yaplmasndan kaçnlarak, genel itibariyle markann kapsayaca iaretlerin çerçevesi geni tutulmu ve bu ekilde de yeni marka türleri oluturulmas olanann KHK kapsam dnda kalmasnn önüne geçilmitir.
Her ne kadar KHK’da markann açk bir tanmna yer verilmemi olsa da, 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulanmasna Dair Yönetmeliin1 “Tanmlar” baln tayan 4. maddesinde marka, “Bir iletmenin imalâtn ve/veya ticaretini yapt mallar ve/veya sunduu
1
hizmetleri, baka iletmelerin mal ve/veya hizmetlerinden ayrt etmeye yarayan ticaret ve/veya hizmet markas olarak da nitelendirilebilen iaret.” olarak
tanmlanmtr. Ayrca, 1/681 esas numaral Markalar Kanunu Tasarsnn “Tanmlar” baln tayan 2. maddesinde “Bir teebbüsün üretimini ya da
ticaretini yapt mallar ya da sunduu hizmetleri, bir baka teebbüsün mal veya hizmetlerinden ayrt etmeye yarayan iaretler.” eklinde markann dorudan
tanmlanmas yoluna gidilmitir2.
551 sayl Markalar Kanunu’nun birinci maddesinde markann tanmna ilikin olarak “Sanayide, küçük sanatlarda, tarmda imal izhar istihsal olunan veya
ticarette sata çkarlan her nevi emtiay bakalarnnkinden ayrt etmek için bu emtia ve ambalaj üzerine konulan, emtia üzerine konulmad takdirde ambalajlarna konan ve bu maksada elverili bulunan iaretler marka saylr.”
düzenlemesine yer verilmekteydi. u halde, 556 sayl KHK’da yer verilen düzenlemeler dikkate alndnda, marka konusunda iki önemli yenilie gidildii söylenebilir. Öncelikle KHK’ya göre, bir iletmenin hizmetlerini baka bir iletmenin hizmetlerinden ayran iaretler de marka kapsamna alnmtr. Bunun dndaki bir dier yenilik ise, markalarn kullanlaca yer konusunda koul öngörmekten vazgeçilmitir. Nitekim 551 sayl Markalar Kanunu’nda “emtia ve ambalaj üzerine
konulan, emtia üzerine konulmad takdirde ambalajlarna konan” ibaresine yer
verilmekteydi. 556 sayl KHK’da ise artk markann kullanm yerine ilikin bir snrlama öngörülmeyerek, markann i evrak ve reklamlarda kullanlabilecek olmas da yeterli görülmütür3.
Tüm bu açklamalardan sonra, markann tanm u ekilde yaplabilir: Marka, bir iletmenin mal veya hizmetlerini, bir baka iletmenin mal veya hizmetlerinden ayrt etmek için kullanlan iaretlerin tümünü ifade eder4. Tanmdaki temel nokta,
2
Tasar için bkz., www2.tbmm.gov.tr. 3
Arkan, Marka Hukuku, C:I, Ankara 1997, s.36. 4
Markann çeitli tanmlar için bkz. Yasaman, Marka Hukuku, 556 Sayl KHK erhi, C:I, stanbul 2004, s.6; Karahan, Ticari letme Hukuku, 15. Bas, Ankara 2007, s.159; Tekinalp, Ünal, Fikri Mülkiyet Hukuku, 3. Bas, stanbul 2004, s.339; Kaya, Arslan, Marka Hukuku, stanbul 2006, s.13;
Arkan, Marka Hukuku, C:I, s.35; Arkan, Sabih, Ticari letme Hukuku, Ankara 2005, s.263; Tekil,
marka olarak seçilen iaretin, bir iletmenin mal veya hizmetlerini dier iletmelerin mal veya hizmetlerinden ayrt edici fonksiyon üstlenmesidir. te bir iareti marka klan husus da bu noktada kendini göstermektedir.
Doktrinde Arkan, markann KHK m.5’te belirtildiinin aksine “teebbüs”lerin deil, yönetmelikte belirtildii gibi “iletme”lerin mal veya
hizmetlerini ayrt etmeye yarayan iaretler olduu belirtmektedir5. Buna karlk,
“teebbüs” kavramnn markann tanmnda belirleyici unsur olmamas ve bu
kavramn “iletme” kavramn da içine alan daha geni anlama sahip olmas nedeniyle teebbüs kavramnn kullanlmasnn daha uygun olaca da kar görü olarak ifade edilmektedir6. Biz markay açklarken, “iletme” kavramn kullanmay yerinde buluyoruz.
B- Markann Unsurlar
1. Genel Açklamalar
Bir iletmenin mal veya hizmetlerini bir baka iletmenin mal veya hizmetlerinden ayrt etmek için kullanlan iareti ifade eden marka, tanmndan da anlalaca üzere, bünyesinde iki temel unsuru barndrmaktadr: Bunlardan ilki, görüntülenmek veya baka ekilde ifade edilmek suretiyle markann alglanabilmesini salayacak bir iaretin varl; ikincisi ise bu iaretin ayrt edici nitelie sahip olmasdr.
Bas, stanbul 1948, s. 153; Öçal, Akar, Türk Hukukunda Markalarn Himayesi, Ankara 1967, s.7;
Uzunall, Sevilay, Avrupa Birliine Uyum Sürecinde Markann Köken Ayrt Etme levi ile
Balantl Kavramlarn Yorumu, Çaa Hukuk Ödülü, 2007, stanbul 2008, s. 78. 5
Arkan, Marka Hukuku, C:I, s.35. 6
Karayalçn, Yaar, Ticaret Hukuku, Ticari letme, 3. Bask, Ankara 1968, s.156; Kaya, s.15; Ayrca, KHK’da marka tescili için bir iletmenin varlnn art koulmad, bu sebeple markann tanmnda bir iletmenin mevcudiyetinin tanm unsuru niteliini haiz olmad, “teebbüs”ten tanm öesi olarak deil, ayrt etme unsuru ile ilgili bir tarzda söz edildii, kanun koyucunun marka sahibi olabilecek kiilerin çevresini geniletmek için teebbüs sözcüünü bilerek kulland hususunda bkz.
2. aretin Varl
a. Genel Açklamalar
aret kelime anlamyla “anlam yükletilen ey, anlaml iz, im”, “belirti,
gösterge, alamet” olarak ifade edilmektedir7. u halde iaret kelimesi yalnzca bir simgeyi, bir ekli ifade etmekten ziyade8; yaz, ekil, say, ses, koku, resim vb. niteliindeki her türlü belirtiyi ifade eder.
KHK m.5’te “kii adlar dahil, özellikle sözcükler, ekiller, harfler, saylar
mallarn biçimi veya ambalajlar gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, bask yoluyla yaynlanabilen ve çoaltlabilen her türlü iaret”ten
söz edilerek, marka olarak kullanlabilecek iaretlerin kapsamn oldukça geni tutulmutur. Buna göre grafikler, tasarmlar, kii adlar, sözcükler, harfler, logolar, saylar, mallarn ve ambalajlarn biçimi, sloganlar, sözcük ekil bileimler iaret olabilecei gibi; her ne kadar kanunda açkça ifade edilmemi olsa da, ilerleyen bölümlerde de ele alnaca üzere, sesler, melodiler, kokular, üç boyutlu biçimler ve renkler de marka olabilecek iaretlerdendir.
Görüldüü üzere, marka olabilecek iaretler yalnzca görme duyusuna hitap eden ekiller, yazlar veya saylardan olumamakta9, ayrca koklama veya iitme gibi dier duyularla alglanabilecek her türlü iaretler de marka olarak seçilebilmektedir. Fakat marka olarak kullanlacak her iaret için aranan zorunlu koul, bunlarn çizimle görüntülenebilir veya benzer biçimde ifade edilebilir olmasdr. Nitekim KHK m.5/1’de “çizilme görüntülenebilme veya benzer biçimde ifade edilebilme” ifadesine yer vermitir10. Buradaki benzer biçimde ifade edilebilme, markann görsel olarak ifade edilebilmesinin dnda, baka bir ekilde ifade edilebilecei eklinde
7
www.tdk.gov.tr. 8
Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s.21. 9
Kaya, 17. 10
556 sayl KHK Uygulama Yönetmeliinin 8. maddesinde, bavuru dilekçesine eklenmesi gereken belgeler arasnda tescili istenen markann yayna ve bask yoluyla çoaltmaya elverili en az be adet örnei de saylmtr. Bu da bize, markann görsel olarak ifade edilebilen bir iaretten olumas gerektii fikrini benimsetmektedir.
yorumlanmamaldr. Benzer biçimde ifade edilebilme, çizim dnda markann nota, formül gibi araçlarla ifade edilebilmesini kapsamaktadr11.
b. Marka Olarak Kullanlabilecek aretler
Marka olarak kullanlabilecek iaretlerin banda kii adlar gelmektedir. Kii adlarnn kapsamna hem ad hem de soyad girmektedir12. Nitekim ayrt edici özellie sahip olmak kouluyla, adn veya soyadn tek bana yahut birlikte kullanlmasna bir engel bulunmamaktadr. Marka olarak kullanlacak ad veya soyadn, mutlaka markann sahibine ait olmas yönünde bir snrlama yoktur.
“Napoleon konyaklar” ve “Mozart likörleri” örneklerinde olduu gibi13, bakasna ait adn da marka olarak kullanlmas mümkündür. Fakat bu durumun ad kullanlan kiinin Medeni Kanun çerçevesinde korunan kiilik haklarna, yani isim üzerindeki hakka saldr nitelii tamamas gerekmektedir14.
Marka seçiminde en fazla tercih edilen iaret gurubunu sözcükler oluturmaktadr. Nitekim ayrt edicilii salamak bakmndan sözcükler hem görsel hem de lâfzî olarak ifade edilebildii için dier iaretlere nazaran daha çok önem tamaktadr. Yerli yabanc bütün sözcükler marka olarak kullanlabilir. Bunlarn günlük hayatta kullan yahut bilimsel veya teknik sözcükler olabilecei gibi, herhangi bir anlam olmayan, farazi, türetilmi sözcüklerde olabilir15. Ayn ekilde, sloganlar da marka olarak kullanlabilir16. Marka birden fazla sözcükten de oluabilir17.
11
Uzunall, s.84. 12
Poroy, Reha/Yasaman, Hamdi, Ticari letme Hukuku, 10. Bas, stanbul 2004, s.366; Buradaki adn, özad, soyad, takma ad, lakap, ticaret unvan ve iletme adn kapsayacak ekilde geni anlalmas gerektii konusunda bkz. Tekinalp, Ünal, Markann Üçüncü Kii Tarafndan Kullanlmas, Prof. Dr. Ouz MREGÜN’e Armaan stanbul 1998, s.638; Karahan, Marka Hukukunda Hükümsüzlük Davalar, Konya 2002, s. 23; Özdal, ule, Marka Olarak Tescil Edilebilecek aretler, stanbul Barosu Dergisi, Fikri ve Snai Haklar Özel Says, 2007, s.88.
13
Örnekler için bkz. Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.341. 14
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.341; Yasaman, C:I, s.64; Karahan, Ticari letme, s.161; Kaya, s.21-22.
15
Yasaman, s.58-59. 16
Tekinalp, s.341; Yasaman, s.70; Karahan, s.161. 17
Yasaman, C:I, s.69; Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.341; Karahan, Hükümsüzlük Davalar, s.22;
Nitekim Yargtay bir kararnda “Become What You Are” sözcükler topluluunun marka olarak tescil edilebileceine karar vermitir18.
Ayrt edicilik tad müddetçe, marka harf veya harflerden oluabilecei gibi, say ve saylardan da oluabilir. Örnein, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yollar’nn “TCDD”si, Migros’un “M”si, Boeing’in “727”si marka olarak kullanlabilmektedir19. Bunun yannda “3M” örneinde olduu gibi, harf ve saylarn bir arada kullanlmalar da mümkündür20. Tek bana harf ve say ayrt edici nitelik tamad için marka olarak tescil edilemez. Nitekim hiç kimsenin harf ve saylar üzerinde inhisari yetkiler tamas söz konusu deildir. Buna karlk tek bana harf veya saynn özel bir biçim kullanlarak yazlmas halinde, bunlarn marka olarak tescil edilmesi mümkün hale gelebilir21. TOFA firmasnn marka olarak kulland “T” harfi buna örnek gösterilebilir.
Resimler, logolar, fotoraflar, grafikler, mühürler, armalar gibi çizimle ifade edilebilen her türlü ekiller marka olarak kullanlabilir22. Sony firmasnn tanabilir müzik çalarlarnda kulland walkman simgesi, Puma firmasnn ürünlerinin üzerinde kulland hayvan figürü bunlara örnek gösterilebilir. Üç boyutlu ekillerin marka olarak tescil edilip edilemeyecei hususu ise deerlendirilmelidir. KHK m.5/1’de mallarn biçimi veya ambalajlarndan söz edilmesine karn, üç boyutlu biçimlerin marka olarak tescil edilmesinin mümkün olup olmad hususunda bir açklk yoktur. Doktrinde, gerek KHK m.5’deki saylm örnekseyici olmasndan,
18
“Türkçe karl "neysen o ol" eklinde olan ve ngilizce sözcüklerden oluan "become what you are" ibaresi, marka olarak bir anlam tamakta olup bu anlam, marka olarak kullanlacak mal veya hizmet için yabanc olsa da, ayrt edicilik niteliinin varl kabul edilmelidir. Öte yandan marka olarak kullanlacak iaretin, tescilden önce ayrdedicilik vasfn kazanp kazanmad da tescil açsndan önemli deildir. Ayrt edicilik vasf, tescille birlikte de oluabilir.” (11.HD., 20.11.2000,
E:2000/7674, K:2000/9346, www.kazanci.com). 19
Kaya, s.23; Karahan, Ticari letme, s.162. 20
Yasaman, s.74. 21
Arkan, C:I, s.72; Karahan, Hükümsüzlük Davalar, s.128; Pekdinçer, Remzi Taner, Marka Hakk ve Korunmas, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul 2001, s.96, (in: Özdal, s.97, dn.127); Ülgen, Hüseyin/ Teoman, Ömer/ Helvac, Mehmet/
Kendigelen, , Abuzer/ Kaya, Arslan/ Nomer-Ertan, N. Füsun, Ticari letme Hukuku, stanbul
2006, s.351. 22
gerekse de mallarn veya ambalajlarnn biçimi kavramna bunlarn üç boyutlu görüntülenmesinin de dahil olmasndan hareketle, üç boyutlu iaretlerin marka olarak tescil ettirilebilecei ifade edilmektedir23. Buna göre, maln kendisini göstermeyen bamsz üç boyutlu ekiller (Coca Cola iesinin ekli) ile ambalaj ekilleri marka olabilecei gibi; maln üzerine konulabilen bamsz üç boyutlu ekiller de (Mercedes markasn temsil eden yldz iareti) marka olarak kullanlabilir24.
Her ne kadar açkça belirtilmese de, “çizimle görüntülenebilen ve
çoaltlabilen her türlü iaret” düzenlemesinden hareketle renklerin de marka
olarak kullanlabilecek iaretler arasnda olduunu söyleyebiliriz25. ekiller, marka olabilecek iaretler kapsamnda olduu için, rengin herhangi bir ekille somutlat durumlarda bir sorun yoktur. Buna karlk rengin ekil oluturmamas halinde, soyut renklerin tek bana marka olarak kullanlp kullanlamayaca tartmaldr. Soyut renklerin marka olarak kullanlp kullanlamayacana ilikin farkl görüler mevcuttur26. Bir görüe göre soyut renkler marka olarak tescil edilebilir ve bunlara marka korumas salanabilir27. Buna karlk dier görüe göre ise, renklerin saysnn snrl olmas, renklerin kullanmn snrlandrlarak rekabet özgürlüüne zarar vermesi, dier taraftan soyut renklerin tek bana ayrt edici nitelik tamamas nedeniyle bunlarn marka olarak tescil edilmesi düünülemez28. Yargtay’n vermi
23
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.339; Erolu, Sevilay, Soyut Renk, Ses ve Üç Boyutlu aretlerin Marka Olarak Tescili, DEÜHFD, C.V, S.1, 2003, s.114; Uzunall, s.100-101; Poroy/Yasaman, s.369;
Karasu, Rauf, Üç Boyutlu Biçim ve Hareket Markalar, BATDER, C:XXIV, S:3, HAZRAN 2008,
s.333; Özdal, s.95; Ünal, Mücahit, Marka Olarak Tescil Edilebilecek aretler, SÜHFD, C:13, S.2005/2, s.36.
24
Kaya, s.25. “Ünlü bir yabanc sigara mamulünün ambalajnda kullanlan, dikdörtgen biçiminde üst
yardan sonra kapakl, kzl-kahverengi karm olan bu ekil ve özel rengin, bir baka teebbüsün mal veya hizmetlerinden ayrdetmeyi salayan nitelii tadnn, kabulü gerekir.” (11. HD.,
12.112.1999, E.199/6866, K.1999/9075, www.kazanci.com). 25
Yasaman, C:I, s.79; Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s.343; Kaya, s.30; Poroy/Yasaman, s.371;
Ünal, aretler, s.38; Nitekim TRPS m.15’te de renk ve renk kombinasyonlarnn marka olarak tescil
edilebilecei açkça belirtilmi ve üye devletlerin, iaretlerin sadece mal veya hizmetler bakmndan ayrt edici özellikleri olmamas halinde, tescil edilebilirlii, kullanma ile kazanlan ayrt edicilik artna balayabilecekleri öngörülmütür.
26
Bu konuda karlatrmal hukuktaki görüler için bkz. Aslaner, Nuran, Almanya Uygulamasnda “Renk” Markalar, stanbul Barosu Dergisi, Fikri ve Snai Haklar Özel Says, 2007, s.46.
27
Erolu, s.112; Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.343; Poroy/Yasaman, s.373; Epçeli, s.64; enocak,
Kemal, Soyut Renk Markalar, Prof. Dr. Turgut KALPSÜZ’e Armaan, Ankara 2003, s.88 vd. 28
Arkan, C:I, s.73; Karahan, Hükümsüzlük, s.27-28; Taylan, Esin Çamlbel, Marka Hakknn Kullanmyla Paralel thalatn Önlenmesi, Ankara 2001, s.33.
olduu bir karara göre, gökkuanda yedi ana renk bulunduu için, renkler üzerinde tekel hakknn tannmas halinde bir ksm firmalarn renk kalmadndan faaliyet yapamamalar gibi garip bir sonuçla karlalacaktr. Bu nedenle renklerin bamsz olarak marka konusu yaplmamas gerekir29. Bizce snrl sayda olmayan soyut renklerin, ayrt edici nitelik tamas ve çizimle görüntülenebilmesi veya benzer ekilde ifade edilebilmesi halinde marka olarak tescil edilebilmesinin önünde herhangi bir neden yoktur.
KHK m.5‘teki “çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade
edilebilen, bask yoluyla yaynlanabilen ve çoaltlabilen” düzenlemesi, seslerin de
marka olarak kullanlmasna imkân salamaktadr30. Ses müzikal nitelikli olabilecei gibi, doada var olan canl ve nesnelerden gelen sesler ile doada varolmayp bilgisayar ortamnda oluturulan sesler de olabilir31. Nokia’nn açl melodisi, Aygaz firmasnn tantm melodisi, Harley Davidson motosiklet markasnn motor sesi bunlara örnek gösterilebilir. Fakat seslerin ve melodilerin tescil edilebilmesi bakmndan bunlarn notaya dökülmesi veya sesin anlalabilmesi ve tekrar için kaydnn yaplmas gereklidir32. Bunun içinde, marka olarak tescil ettirilecek ses veya melodinin bir iletmenin mal veya hizmetlerini ayrt etme fonksiyonu bulunmal ve grafik olarak ifade edilebilmelidir. Nota dizeleri gibi, anlalabilir, net, kalc ve objektif nitelikte grafiksel olarak ifade edilemeyen ses veya melodiler marka olarak tescil edilemez33.
Görsel olarak alglanamayan, koklama duyusuna hitap eden kokularn da marka olarak kullanlabilecei kabul edilmektedir34. “Markann yayna ve
29
11. HD., 07.07.1997, E.1997/3559, K.1997/5453. 30
Arkan, C:I, s.41; Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.343; Poroy/Yasaman, s.373; Erolu, s.112; Özdal, s.100; TAYLAN, s.31; Epçeli, Sevgi, Marka Hukukunda Kartrlma htimali, stanbul 2006, s.58;
Ünal, aretler, s.41.
31
Erolu, s.113. 32
Yasaman, s.86; Kaya, s.26; Karahan, Sami/Suluk, Cahit/ Saraç, Tahir/ NAL, Temel, Fikri Mülkiyet Hukukunun Esaslar, 2. Bas, Ankara 2009, s.145; Karahan, Ticari letme, s.163;
Poroy/Yasaman, s.373.
33
Yasaman, C:I, s.87. 34
Yasaman, C:I, s.88; Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s. 145; Kaya, s. 27; Poroy/Yasaman, s.373;
çoaltmaya elverili örnei” ni arayan KHK’nn 23. maddesi çerçevesinde, kimyasal
bir formülle ifade edilebildii ölçüde, parfüm, deodorant gibi kokular marka olarak tescil edilebilir35. Bunun dnda herhangi bir eyann ayrt edici nitelie sahip özel bir koku ila sata sunulmas ve bu kokunun da marka olarak tescili mümkündür. Ancak bu durumda da, tescil edilecek kokunun yayna ve çoaltmaya elverili olarak formülle ifade edilebilir olmas gerekir36.
Tatlarn marka olarak tescil edilmesi mümkün deildir. Nitekim tatlar kimyasal formülle ifade edilemez ve kiiye göre deikenlik gösterir37. Bu da markaya konu olacak iaretin objektif nitelikte, belirli ve anlalabilir olmasnn önüne geçmekte; bunlarn “yayna ve çoalmaya” elverili olmas mümkün olamamaktadr. Örnein, bir gda irketinin üretmi olduu ekerlemenin tadn marka olarak yaymas ve çoaltmas mümkün gözükmemektedir. Bu nedenle günümüz koullar göz önünde bulundurulduunda, yayna ve çoaltmaya; yani bask yolu ile ifade edilmeye müsait olmayan ve ayrt edici nitelii bulunmayan tatlarn marka olarak tescil edilmesi söz konusu deildir38.
c. Marka Olarak Kullanlamayacak aretler
üphesiz ki, KHK m.5, hak sahiplerine marka olabilecek iaretleri seçme konusunda snrsz bir hak vermemektedir. Nitekim KHK m.7’de düzenlenen marka tescilinde mutlak red nedenleri, somut mal ve hizmetler bakmndan marka olarak kullanlabilecek iaretlerin de snrn oluturmaktadr.
Öncelikle, KHK m.’5 göre ayrt edici nitelii bulunmayan ve çizim, yaz, grafik, formül vs. ekilde ifade edilmesi mümkün olmayan, belirsiz, objektif olarak alglanamayan iaretler marka olarak tescil edilemez (m.7/1-a). Dier taraftan, ayn veya ayn türdeki mal veya hizmetle ilgili olarak tescil edilmi veya daha önce tescil
35
Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s.145; Arkan, C:I, s.41; Poroy/Yasaman, s.374. 36
Yasaman, C:I, s.88. 37
Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s. 145; Aksi yönde Epçeli, s.59. 38
için bavurusu yaplm markalara konu iaretler (m.7/1-b); markada münhasran ya da esas unsur olarak kullanlmak kaydyla ticaret alannda cins, çeit, vasf, kalite, miktar, amaç, deer, corafi kaynak belirten veya mallarn üretildii, hizmetlerin yapld zaman gösteren veya mallarn ve hizmetlerin dier karakteristik özelliklerini belirten iaret ve adlandrmalar (m.7/1-c); markada münhasran ya da esas unsur olarak kullanlmak kaydyla Ticaret alannda herkes tarafndan kullanlan veya belirli bir meslek sanat veya ticaret grubuna mensup olanlar ayrt etmeye yarayan iaret ve adlar (m.7/1-d); maln özgün doal yapsndan ortaya çkan eklini veya bir teknik sonucu elde etmek için zorunlu olan, kendine maln eklini veya mala asli deerini veren ekli içeren iaretler (m.7/1-e); mal veya hizmetin nitelii, kalitesi veya üretim yeri, corafi kayna gibi konularda halk yanltacak markalarn içerdii iaretler (m.7/1-f) de KHK m.5 kapsam dndadr.
Paris sözlemesinin ikinci mükerrer m.6/1’e göre, Birlik ülkelerine ait arma, bayrak ve hükümranlk belirtilerinin; devlet tarafndan kabul edilmi resmi kontrol ve teminat iaretleri ile damgalarnn, ayrca damgaclk sanat açsndan her çeit taklitlerinin yetkili makamlarca izni olmadan asl unsur veya markay düzenleyen unsurlardan biri olarak tescili mümkün deildir (m.7/1-g). Yine Paris Sözlemesinin ikinci mükerrer 6. maddesi kapsam dnda kalan ancak Galatasaray ibaresi39, Atatürk Orman Çiftlii’nin ad ve amblemi40 ya da Süleymaniye Camii’nin resmi41 gibi kamuyu ilgilendiren, tarihi, kültürel deerler bakmndan halka mal olmu ve ilgili mercilerin tescil izni vermedii dier armalar, amblemler veya nianlar da marka olarak kullanlabilecek iaretler arasnda gösterilemez (m.7/1-h). Paris Sözlemesinin 1 inci mükerrer 6 nc maddesiyle koruma altna alnan herkesçe bilinen, tannm marka ile ayn iaretler de marka olarak tescil edilemez (m.7/1-)42.
39
11. HD., 28.02.2000, E.2000/550, K.2000/1543, (Karan, Hakan/Klç, Mehmet, Markalarn Korunmas 556 Sayl KHK erhi ve lgili Mevzuat, Ankara 2004, s.113)
40
Arkan, C:I, s.91. 41
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.382. 42
Tekinalp ve Yasaman’a göre, bu yasak yalnzca tannm markalarla ayn ve benzer nitelikteki mal veya hizmetler için tescili istenen markalar kapsar. (Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.384; Yasaman, s.274) Kar görü için bkz. Kaya, s.119.
Kutsal kitaplarn adlar, Peygamberlerin temsili resimleri ve adlar, haç iareti43 vb. gibi dini deerleri ve sembolleri ifade eden iaretler marka olarak tescil edilemezler (m.7/1-j). Ayrca, insanlarda tiksinti uyandran, onlar suça tevike eden, bölücülük yapan, maln konulduu ürün ve hizmet aalayan vb. ekildeki kamu düzenine ve genel ahlaka aykr iaretler de marka olarak tescil edilemeyecek iaretlerdendir (m.7/1-k)44.
Belirtmi olduumuz mutlak red nedenleri haricinde, KHK m.8’de nisbi red nedenlerine de yer verilmitir. Nisbi red nedenleri, üzerinde bir bakasnn sahip olduu haklar dolaysyla, marka olarak kullanlacak iaretin tescilinin mümkün olmad halleri içerir. Nitekim KHK m.7/1-b hariç olmak üzere, nisbi red nedenleri, mutlak red nedenlerinin aksine iaretin nitelik ve özelliinden deil, üçüncü kiilerin söz konusu iaret üzerinde sahip olduu haklardan kaynaklanr45. Bu nedenle nisbi red nedenlerinin, KHK m.5 kapsamnda markann içeriini oluturan iaretlerin tayaca nitelik ve özelliklerine ilikin bir snr oluturduunu söyleyemeyiz.
3. aretin Ayrt Edici Olmas
Tanmndan da anlalaca üzere, bir iareti marka yapan temel özellik, söz konusu iaretin ayrt edici nitelik tamasdr. Buradaki ayrt edici nitelik, marka olarak tescil edilecek iaretin, dierlerine nazaran sahip olduu farkl özellik ve öeleri tamas nedeniyle46, bir iletmenin mal veya hizmetlerini dier iletmelerin mal veya hizmetlerinden ayrt etmesini ifade eder47.
Marka olarak tescil edilecek iaretin ayrt edici nitelie sahip olmas KHK m.5’te belirtildii üzere, yasal bir zorunluluktur. Daha öncede de bahsettiimiz
43
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.384. 44
Yasaman, s.274. 45
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.389. 46
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.344. 47
üzere, marka olarak tescil edilecek iaretin ayrt edici nitelik tamamas, KHK m. 7/1-a’ya göre resen gözetilmesi gereken mutlak red nedenidir.
Marka, biçimsel açsndan kural olarak iki unsurdan oluur48. Bunlar esas unsur ve yardmc unsurdur. Esas unsur markay benzerlerinden ayrt etmeye yarayan unsurdur. Buna karlk yardmc unsur, esas unsura bal ve onunla ilikili olan, kamuya ait olmalar nedeniyle herkes tarafndan kullanlabilen unsurlar ifade eder. Peki markann her iki unsurunun da ayrt edici nitelik tamas gerekir mi? Bu soruya iki türlü yant verilebilir. Eer marka tamamen kelimelerden oluuyor ise, ayrt edicilik yalnzca esas unsurda aranr. Örnein “Coca Cola” markasnda “Coca” esas unsur, “Cola” ise yardmc unsurdur. Söz konusu örnee göre, yalnzca “Coca” kelimesinin ayrt edici nitelikte olmas aranr. Markann sadece kelimelerden deil de, saylarn, harflerin, ekillerin vb. yer ald bir kompozisyondan olutuu durumlarda, markay oluturan unsurlarn bir bütün olarak ayrt edici nitelikte olmas aranr. Nitekim burada önemli olan, markann bir bütün olarak brakt intibadr. Dolaysyla bu gibi durumlarda, markann içerisinde yer alan unsurlardan sadece birisine baklarak ve dier unsurlar ihmal edilerek ayrt ediciliin varl ya da yokluu deerlendirme konusu yaplamaz49.
KHK m.5 ayrt edicilik konusunda her hangi bir açklama getirmemitir. Bu nedenle, ayrt edici nitelik konusunda elimizdeki tek kstas, marka olarak tescil edilecek iaretin bir iletmenin mal veya hizmetlerini dier iletmelerin mal veya hizmetlerinden ayrt edebilme yeteneine sahip olmasdr. O halde ayrt edicilik yetenei kendini iki noktada gösterir: Birincisi, marka olarak tescil edilecek iaret sahip olduu özellik ve öelerle kendini dier iaretlerden farkl klmaldr. kincisi ise, iaret, iletmelerin mal veya hizmetlerini ayrt etmelidir. Bu bakmdan, iaretin
48
Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s.141; Ünal, Mücahit, Marka Tescilinden Doan Haklarla lgili Hukuki lemler, Ankara 2007, s.19.
49
özgün veya estetik olmas aranmad gibi50; herhangi bir anlam tamas da gerekmez51.
Belirtmek gerekir ki, ayrt ediciliin tespitinde mal veya hizmetin kapsam da göz önünde bulundurularak bir sonuca varlmaldr. Marka olarak kullanlacak iaret mal veya hizmetin niteliine yaklat ölçüde, ayrt edici olmaktan uzaklaacaktr52. Örnein müzik çalar için CD veya kaset eklinin marka olarak kullanlmasnda olduu gibi.
Ayrt edicilik yalnzca, bir iaretin marka olarak tescil edilmesiyle kazanlmaz. Bununla birlikte, marka olarak tescil edilmeden önce de, bir iaretin, kullanld mal veya hizmetler bakmndan ayrt edicilik kazanmas mümkündür53. Bir markann kullanld mal veya hizmetler bakmndan tescil tarihinden önce ayrt edici nitelik kazanmas, o marka için tescili istenen iaretin KHK’nn 7. maddesinin birinci fkrasnn (a), (c) ve (d) bentlerinde düzenlenen mutlak red nedenleriyle tescili önleyici ileve sahiptir.
C- Dier Ayrt Edici aretlerden Fark
1. Genel Açklamalar
Ticarette farkl amaçlara hizmet eden, corafi iaret, ticaret unvan, iletme ad gibi birden fazla ayrt edici nitelikte iaret kullanlmaktadr. Bir iletmenin mal veya hizmetlerini, bir dier iletmenin mal veya hizmetlerinden ayrt etme amacna hizmet eden markann, ticari yaamda kullanlan dier ayrt edici iaretlerden farknn ortaya konulmas gerekmektedir.
50
Kaya, s.33; Yasaman, C:I, s.62. Markann esas unsurunun ayrt edici nitelikte, özgün ve karakteristik olmas gerektii konusundaki aksi görü için bkz. Karahan, Hükümsüzlük, s.17, dn.2. 51 Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s.141. 52 Özdal, s.84. 53 Özdal, s.86.
2. Corafi aretler
555 sayl Corafi aretlerin Korunmas Hakknda Kanun Hükmünde Kararnamenin 3. maddesinde corafi iaret, belirgin bir nitelii, ünü veya dier özellikleri itibariyle kökenin bulunduu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdelemi bir ürünü gösteren iaretler olarak tanmlanmtr. Daha geni ifadeyle, bir ürünün corafi kökenini göstermek veya üretiminde kullanlan bir madde, motif, malzeme ya da usul sebebiyle belirli bir bölgeye yollamada bulunmak suretiyle, bu ürüne istek ve güven duyulmasn salayan iaretler, corafi iaret belirtilmektedir54. Corafi iaretler mene ad ve mahreç iareti olmak üzere iki ksma ayrlr (CKHKHK m.3/2):
Bir iaretin mene ad olabilmesi için, iaretin kullanld ürünün Corafi snrlar belirlenmi bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden çkmas, bu ürünün bütün veya esasl unsurlarnn söz konusu corafi kesime özgü doal ve beer unsurlardan kaynaklanmas, ürünün üretilmesi, ilenmesi ve dier ilemlerin tamamyla bu yörede yaplmas gerekmektedir. (KHK m.3/3). Örnein Anzer Bal ibaresinde geçen “Anzer” iareti, baln Anzer yaylasnda elde edildiini, bu suretle nadir bulunduunu ve sala yönelik önemli yararlar olduunu öne çkartan bir mene addr55. Yine “Amasya Elmas”ndaki “Amasya” iareti, “Çerkez Peyniri”ndeki “Çerkez” iareti mene ad olan bir corafi iaret olarak karmza çkmaktadr56.
Mahreç iareti ise, ürünün tamamen veya esasl unsurlaryla belli bir corafi
bölgeden kaynaklanmadn, yalnzca maln belirgin bir niteliinin veya dier özelliklerinin belli bir corafyaya özgü olduu, o corafyayla özdeletii konusunda yollamada bulunan iaretlerdir (KHK m.3/4). Örnein Erzincan ii tulum peynirinde, “Erzincan ii” peyinirin Erzincan’da kullanlan yöntemle üretildiini ön plana çkaran bir mahreç iaretidir. Yine Elaz yöresinde yetien üzümden üretilmi
54
Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s.22.; Aslan, Adem, Türk ve AB Hukukunda Fikri Mülkiyet Haklarnn Tükenmesi, stanbul 2004, s.28.
55
Karahan, Ticari letme Hukuku, s.165. 56
arapta da, Elaz üzümü ibaresi, arabn yapmnda hangi üzümün kullanldn gösteren bir mahreç iaretidir57.
Marka, kullanld ürünü üreten yahut pazarlayan iletmeyi gösterirken, corafi iaretlerde mene ya da mahreç unsuru rol oynamaktadr58. Marka iletme sahibinin menfaatlerine hizmet eden bireysel bir tantm arac vazifesi görürken, corafi iaretler ilgili bölgede bulunanlar menfaatine hizmet eden kolektif bir tantm aracdr. Yine marka hakknn devredilmesi, lisans verilmesi mümkünken, corafi iaretler bu çeit tasarruflara konu olamaz. Nitekim corafi iaretler için ancak kullanma hakk söz konusu olabilir59.
3. Ticaret Unvan
Ticaret unvan, gerçek veya tüzel kii tacirin ticari iletmesine ilikin ilemlerini yaparken kulland, taciri tantan ve bu yönüyle onu dier tacirlerden ayrt etmeye yarayan addr60. Fakat ticaret unvan yalnzca tacirleri bir birinden ayrt etmeye yaramaz, ayn zamanda dolayl olarak bir ticari iletmeyi dier ticari iletmeden de ayrma ilevi yüklenir61. Marka ise, bu iletmelerin ürettikleri mal veya hizmetleri, baka iletmelerinkinden ayrt etmeye yarayan iarettir.
4. letme Ad
letme ad, TTK m.55’e göre, iletme sahibini göstermeyi amaçlamadan, yalnzca bir iletmeyi tantarak, onu dier iletmelerden ayrt etmeye yarayan iaret olarak tanmlanabilir. u halde, bir ticari iletmenin tantlmas amacna hizmet eden
57
Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s.22. 58
Tekil, s.253. 59
Karlatrma için bkz. Karahan, Ticari letme, s.165-166. 60
Arkan, Ticari letme Hukuku, s.251; Poroy/Yasaman, s.321. 61
iletme ad62, iletmelerin mal veya hizmetlerini ayrt etme amacna hizmet eden markadan ayrlmaktadr.
II- MARKA TÜRLER
Marka türleri, kullanm amaçlarna göre, sahiplerine göre, tannd çevreye göre ve tescilli olup olmamasna göre snflandrmaya tabi tutularak incelenebilir63. Elbette ki snflandrma bunlarla snrl deildir. Nitekim markalar çok çeitli snflandrmalara tabi tutarak incelemek mümkündür64. Fakat çalmamzn kapsam itibariyle marka türlerinden temel olanlarn incelemek yeterli olacaktr.
Kullanm amaçlarna göre markalar, ticaret markalar ve hizmet markalar olmak üzere iki türdür. Ticaret markalar, KHK’nn uygulanmasna dair yönetmeliin 8. Maddesinde bir iletmenin imalatn ve/veya ticaretini yapt mallar, baka mallardan ayrt etmeye yarayan iaret olarak tanmlanmtr. u halde ticaret markas, mallar birbirinden ayrt etme amacyla mal veya ambalajn üzerine konulan markadr. Hizmet markalar ise, yine ayn yönetmeliin 9. Maddesine göre, bir iletmenin hizmetlerini dier iletmenin hizmetlerinden ayrt etmeye yarayan iaretler olarak açklayabiliriz. Hizmet markalar, mal üretmeyip yalnzca hizmet sunan iletmelerin söz konusu hizmetlerini dier iletmelerin sunduu hizmetlerden ayrt edilmesi amacna hizmet eder. Ulam, bankaclk, eitim hizmetleri buna örnek gösterilebilir65.
Sahiplerine göre marka türleri ise, ferdi markalar, ortak markalar ve vekil markalar gösterilebilir. Ferdi markalar sadece adna tescilli olduu kiilere hak salayan, münferiden, müterek ya da itirak halinde kullanlabilen markalardr66.
62
Poroy/Yasaman, s.322; Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s.22; Arkan, Ticari letme Hukuku, s.263.
63
Yasaman, C:I, s. 21 vd.; Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.346 vd.; Kaya, s.50 vd.; Arkan, C:II, s. 40 vd.
64
Öçal, s. 7. 65
Yasaman, C:I, s.21. Kaya, s.50. 66
Ferdi markada ayrt edici unsur, hak sahibinin (veya sahiplerinin) marka üzerinden mutlak hak sahibi olmalardr67. Ortak marka KHK m.55/1 ve KHK’nn uygulanmasna dair yönetmeliin 6. maddesinde mal veya hizmet üreten iletmelerden oluan bir gurubun mal veya hizmetlerini bir baka iletmenin mal veya hizmetlerinden ayrt etmeye yarayan iaretler olarak tanmlanabilir. Ortak markada, birden fazla iletme sözleme çerçevesinde bir araya gelmekte ve bu birlie dahil olan iletmeler ayn markay ayr ayr kullanmaktadrlar68. Koç Gurubuna giren iletmelerin ürettikleri mal veya hizmetlerde kullandklar “Koç” markas, ortak markaya örnek olarak gösterilebilir69. Garanti markas ise KHK m.55/1 ve KHK’nn uygulanmasna dair yönetmeliin 7. maddesine göre, marka sahibinin kontrolü altnda birçok iletme tarafndan kullanlan ve o iletmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, corafi menelerini ve kalitesini garanti etmeye yarayan iaret olarak tanmlanabilir. Garanti markasndaki temel nokta, söz konusu markann, marka sahibi tarafndan belirlenen belli bir kaliteyi garanti etmi iletmelerce kullanlabilmesidir70. Garanti markasna örnek olarak TSE (Türk Standartlar Enstitüsü) gösterilebilir.
Tannd çevreye göre marka türleri, alelade markalar ve tannm markalar olmak üzere ikiye ayrlr. Alelade markalar KHK hükümlere uygun olarak, tescil edilmi markay ifade etmektedir. Bu çerçevede markann tannm olup olmamasnn önemi yoktur. KHK’ya uygun olarak seçilen iaretin tescil edilerek ilgili mal veya hizmetlerle snrl olarak kullanlabilir olmas markann alelade marka olarak adlandrlas için yeterlidir. Tannm marka ise, KHK’da belirtilen tanma ve unsurlarna uygun olan, bununla ekliyle markaya yüklenen asgari ilevleri yerine getiren marka olarak tanmlanabilir71. Burada henüz tescil edilmemi fakat bir iletmenin ürettii mal veya hizmetleri, dier iletmelerin ürettii mal veya hizmetlerden ayrt etme ilevini yerine getiren bir iaretin varl söz konusudur.
67
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.348. 68
Arkan, C:I, s.45. 69
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.349. 70
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.348. 71
Kullanlarak ayrt edicilik kazanan marka, gerek bölgesel, gerek ülkesel gerekse de ülkeleraras tannmlk düzeyine ulaarak tannm marka haline gelmektedir. O halde bir markann tannm marka saylabilmesi için markann üzerine konulduu maln ve hizmetin yöneldii tüketici çevresinde veya ilgili sektörde tannmas yeterlidir72.
Markalar tescilli olup olmamasna göre de ikiye ayrlmaktadr: Bunlardan ilki tescilli markalar, ikincisi tescilsiz markalar. KHK hükümlerine uygun olarak tescil edilen markaya tescilli marka denir. Buna karlk tescil edilmeyen markalara tescilsiz markalar denir. Marka üzerindeki hak markann kullanlmasyla doar. Fakat KHK yalnzca tescili markalara yönelik bir koruma öngörmektedir. Tescilsiz markalar ise haksz rekabet hükümleri çerçevesinde koruma altna alnabilecektir.
III- MARKANIN LEVLER
A- Genel Açklamalar
Markann ticari hayat için vazgeçilmez bir öneme sahip olmasnn nedeni, esas itibariyle markann kullanld mal veya hizmetler bakmndan yüklendii ilevlerle yakndan ilikilidir. Dier bir ifadeyle markay bu denli önemli konuma tayan ve bununla balantl olarak markann gerek hukuki gerekse de cezai bakmdan korunmasn zorunlu klan ey, markann ticari düzende çok yönlü ilevsel bir konuma sahip olmasdr. u halde, kanun koyucular, marka hakkna yönelik bir takm fiilleri suç olarak düzenlemeye iten ey, markann fonksiyonlar ile dorudan alakaldr. Bu nedenle, markann ilevlerinin neler olduunun ortaya konulmasnda fayda vardr.
Aslnda markann ayrt edicilik unsuruyla balantl olan ilevler, söz konusu unsurun uzantlar olarak karmza çkmaktadr. Nitekim bir markann ilevlerini yerine getirebilmesi için ayrt edicilik unsuru öncelikle önem tar. Markann yüklendii bu ilevleri, ticari ve soysal yaamdaki gelimeleri de dikkate
72
aldmzda, kaynak gösterme ilevi, ayrt etme ilevi, reklam ilevi ve garanti ilevi olarak saylabiliriz73.
B- Ayrt Etme levi
Ayrt etme ilevi, markann olmazsa olmaz en temel ilevidir74. Nitekim unsurlarnda da belirttiimiz üzere, markann amac bir iletmenin mal veya hizmetlerini bir baka iletmenin mal veya hizmetlerinden ayrt etmektir. Dolaysyla marka olabilecek iaretin ayrt edici nitelii sahip olmas ile markann ayrt etme ilevini yerine getirmesi iç içe geçmitir. Ayrt edici ilevi yerine getiremeyen bir iaret marka olarak tescil edilemez. Bu ilev marka kurumunun varlk sebebidir.
C- Kaynak Gösterme levi
Marka, kullanld mal veya hizmetler ile bunlar üreten iletmeler arasndaki balanty kurarak ticari yaamda önemli bir ilev üstlenmitir. Bu markann kaynak gösterme ilevini ortaya koymaktadr. Burada ifade edilmek istenen husus, alclarn satn aldklar bir mal veya hizmetin markaya bakarak kime ait olduunu, meneini örenmesidir75. Böylece marka bir iletmenin mal veya hizmetinin, dier iletmelerin mal veya hizmetlerinden ayrt edilmesi yannda, maln veya hizmetin kökeninin somutlatrlmasn da salamaktadr76.
Günümüzde markann kaynak gösterme ilevinin önemini yitirdii, söylenebilir.77 Nitekim marka ile iletmeler arasndaki sk ballnn ortadan kalkmas, markann her zaman iletme kökenini garanti etmesini salamayacaktr78. Daha geni ifadeyle, markann iletmeden bamsz olarak devredilebilmesi ve
73
Bkz. Dirikkan, s.11; 74
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s. 347; Yasaman, C:I, s.18; Kaya, s.60. 75
Öçal, s.16; Arseven, s.7; Karayalçn, Yaar, Ticaret Hukuku, Ankara 1968, s.315. 76
Dirikkan, s.13. 77
Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.347; Dirikkan, s.13, Aksi yönde, Kaya, s.59. 78
Vanzetti, A., Die Funktion der Marke in einem System der freien Übertragbarkeit, GRUR Int. 1999, s.210, (in: Uzunall, s.76).
marka üzerinde bakasna lisans hakk tannabilmesi gibi hususlar göz önünde bulundurulduunda, markann, mal veya hizmetin kökenini belirtme ilevini salkl bir ekilde yerine getirebilecei söylenemez. Doktrinde de bir yazarnda belirttii üzere “iletmeden ayr devrin mümkün olduu marka sistemimizde, marka, ürünün
belirli bir iletmeden geldiini deil, farkl herhangi bir iletmeden geldiini gösterir.”79
Netice itibariyle, KHK m. 5 bakmndan da, bir markann temel ilevi, farkl iletmelerin mal veya hizmetlerini ayrt etmektir80. Önemli olan alcnn iletmeyi tanmas ya da bilmesi deil, mal veya hizmetin farkl iletmelerden geldiini bilmesidir.
D- Reklam levi
Tantm ekonomik yaamda mal veya hizmetlerin pazarlanmasnda büyük rol oynamaktadr. Bu açdan maln veya hizmetin müteri çevresine iyi bir ekilde tantlmas gerekmektedir. Mal veya hizmetlerin etkin bir ekilde tantlmasnda da rol oynayan marka, burada da reklam ilevi ile karmza çkmaktadr. Bir marka alclar bakmndan dikkat çekici ve hafzada kalc olduu ölçüde o markann tannmlk düzeyi yükselir. Nitekim alclar etkileyici güce sahip olan markalar, reklam ilevini oldukça iyi bir ekilde yerine getirerek, mal veya hizmetlerin pazarlanmasna, yüksek oranda tannp satlmasna katkda bulunmaktadr.
Her markann reklam fonksiyonunu yerine getirmesi zorunluluu bulunmamaktadr. Fakat ayn kalitedeki mallar bakmndan, garanti fonksiyonu tek bana alc kitlesinin ilgini çekmeye yetmeyebilir. Bu nedenle söz konusu mal veya hizmetlerin, dier mal veya hizmetlerden ayrlmas için baka ilevlere ihtiyaç vardr ki, bu ilev günümüzde reklam eklinde karmza çkmaktadr. Örnein “sportmen”, “genç”, “dinamik” gibi kavramlarla markann özdeletirilmesi, alcnn ilgili mal
79
Uzunall, s.76, dn.187 80
veya hizmete yönelmesinde rol oynayabilmektedir. Bu açdan reklam ilevi, belli bir kaliteyi garanti eden markalar için dahi önem tamaktadr81.
E- Garanti levi
Markann garanti ilevi, markann alclardaki güven duygusunun inasnda oynad rolü ifade eder. Nitekim marka yalnzca bir iletmenin mal veya hizmetlerini ayrt etmeye yaramaz, ayn zamanda kullanld mal veya hizmetin de katile sembolü haline gelerek, alclarn bu markal mal veya hizmetlerden olan beklentilerin snrn çizer82. Örnein Sony markasnn alclarda ortalama veya ortalamann üstündeki kaliteyi sunmay garanti eden bir marka halini almas, bu markann garanti ilevi ile ilgilidir. Alcda Sony markasn tayan ürünlerin kalitesine yönelik belirli bir standardn korunduu fikrinin yerlemesinde, marka etkin rol üstlenir. Belirtmek gerekir ki, markann garanti ilevini yerine getirdiinden bahsedilebilmesi için, markann kullanld mal veya hizmetin kalitesinin yüksek olmas art deildir83.
IV- MARKAYA LKN DÜZENLEMELER
A- Türk Hukukunda Marka Düzenlemeleri
Hukukumuzda markalar ilk olarak 1288 tarihli Nizamname ile koruma altna alnmtr. Bu Nizamname 1304 tarihli Fabrikalar Mamulât ile Eyay Ticariyeye Mahsus Alameti Farikalara Dair Nizamname ile yürürlükten kaldrlmtr. Her iki düzenleme de kaynan 1857 tarihli Fransz Kanunu’ndan almtr84.
1304 tarihli Nizamname, ekonomisi gelimekte olan ve Paris Konvansiyonu ile Madrid tilafnamesi gibi uluslararas adlamalara katlmay taahhüt eden 81 Dirikkan, s.18-19. 82 Yasaman, C:I, s.19. 83 Aslan, s.14. 84
Arkan, C:I, s.12; Keskin, Serap, Fikri Mülkiyet Haklarnda Patent ve Markann Ceza Normlar le Korunmas, 2003, s.29 vd.
Türkiye’nin ihtiyaçlarn karlayamaz konuma gelmiti85. Bunun üzerine 03.03.1965 tarihinde 551 sayl Markalar Kanunu TBMM’nde kabul edilerek, 1304 tarihli Nizamnamenin yürürlüüne son verildi.
Önceki düzenlemelere nazaran çada bir düzenleme olan 551 sayl Markalar Kanunu, birçok bakmdan da eletirilmitir. Bir markay ilk kullanann hakknn, markay ilk tescil ettirenin hakkndan üstün olmas, tescilden önce üçüncü kiilerin tescile itiraz imkânlarnn olmamas, hizmet markalarnn tesciline imkân tannmamas en bata gelen eletirilerdendir. Bunun dnda, markann korunmas hususunda mal snf sisteminin kabul edilmi olmas da eletiri konusu yaplmtr. 551 sayl Markalar Kanunu’nun 17. maddesi, marka sahibine yalnzca sicilde gösterilen emtiaya ilikin olmak kaydyla markadan yararlanma hakk tand; bu haliyle de deterjan için tescil edilmi markann, baka bir kii tarafndan çamarsuyu için marka olarak kullanlmasnn ve bu yolla tüketicilerin yanlgya uratlabilmesinin mümkün olduu yönündedir. Bir dieri eletiri ise, Markalar Kanunu’nda öngörülen suç ve cezalarn, uygulamada karlalan tecavüz hallerini tam olarak karlamad için, etkin korumany salayamam olmasdr86.
Türkiye ile Avrupa Birlii ilikileri çerçevesinde alnan 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar ile fikri mülkiyet hukukunun Avrupa Birlii Hukukuna uyumlu olmas konusunda Türkiye yükümlülük altna girmitir. Bunun üzerine, gerek ekonomik gelimeler, gerekse de yapsndaki eksiklikler nedeniyle ihtiyaçlar karlayamaz bir hal alan 551 sayl Markalar Kanunu yerine, Bakanlar Kurulu tarafndan, TBMM’nce verilen 4113 Yetki Kanununa dayal olarak 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hükmümde Kararname çkarlmtr. Yetki Kanunu m.2/c’ye göre, Bakanlar Kurulu’nun yetkisi markalarn ve corafi iaretlerin korunmasna ilikin esas, ilke ve yöntemlerin belirlenerek, 551 sayl Markalar Kanunu’nda düzenleme ve deiiklik yaplmasyla snrldr. Bu çerçevede Bakanlar Kurulu, 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hükmünde Kararname hazrlayarak, markann korunmasna ilikin cezai yaptrmlar getiren 551 sayl Markalar Kanunu’nun 51, 52 ve 53. maddeleri dndaki tüm hükümlerin
85
Poroy/Yasaman, s.359. 86
yürürlüüne son vermitir. Daha sonra 03.11.1995 tarihinde kabul edilen 4128 sayl Kanunla, 556 sayl KHK’ya 61/A maddesi eklenerek, 551 sayl Kanun 51, 52 ve 53. maddeleri de yürürlükten kaldrlm ve markalar kanununun mevcudiyetine tamamen son verilmitir.
556 sayl KHK ile baz eksiklikler giderilmeye çallmtr. Örnein hizmet markalarna da tescil imkân salayarak, bu markalarn KHK kapsamna alnmas, markalarn tescili ve korunmas hususunda mal ve hizmet snf esasna geçilmesi, marka uyumazllarnn görülmesi için ihtisas mahkemelerin kurulmasnn öngörülmesi gibi yenilikler getirmitir. Buna karlk 556 sayl KHK’nn, dilinin kark ve bozuk olmas, terim birliinin olmamas gibi eletirilen yönleri de bulunmaktadr87.
B- Türkiye’nin Taraf Olduu Uluslararas Düzenlemeler
Fikri ve snai ürünlere salanan ulusal ya da bölgesel korumalar, uluslararas ticaretin üst seviyeye vard günümüz dünyasnda yetersiz kalmtr. Bu durum, ülkeleri uluslararas düzenlemeler yapmak suretiyle ortak hareket etme zorunluluuna itmitir.
Türkiye markalarn tescil ve korunmas hususunda birçok uluslararas düzenlemeye taraf olmutur. Bunlarn bazlar dorudan marka ile ilgili olmakla birlikte, bazlar ise ksmen markalarla ilgilidir. Dorudan marka ile ilgili olanlar 1891 ylnda Madrid’te imzalanan Markalarn Milletleraras Tesciline likin Madrid Andlamas, yine 1989’da Madrid’de kabul edilen Madrid protokolü, 1957 tarihli Markalarn Tescili Amacyla Mal ve Hizmetlerin Uluslararas Snflandrlmasna likin Nis Anlamas ve nihayet 1994 tarihinde Cenevre’de kabul edilen Marka Kanunu Anlamas’dr.
Markalar ksmen ilgilendiren ve Türkiye’nin de taraf olduu birçok uluslararas anlama mevcuttur. Bunlardan bazlarn belirtmek gerekirse, 1883
87
tarihinde akdedilen Paris Mukavelenamesi, 1947 ylnda kabul edilen Milletleraras Beratlar Bürosu Kurulmasna Dair La Haye Anlamas, 1967 tarihinde imzalanan Dünya Fikri Mülkiyet Tekilatn (WIPO) Kuran Sözleme ve 1994 ylnda yaplan Ticaretle Balantl Düünsel Mülkiyet Haklar Sözlemesi (TRIPS)88.
Mallarn ticareti yannda fikri mülkiyet haklarnn da korunmas rolünü üstlenen Dünya Ticaret Örgütü (WTO) sisteminin bir ayan oluturan TRIPS, fikri ve snai haklarn mevcudiyetti, kapsam ve kullanmnn taraf ülkelerce belli bir standarda kavuturulmas amacna hizmet etmektedir89. u halde, fikri ve snaî haklar uluslararas düzeyde en geni kapsaml düzenleyen sözleme olan TRIPS’in, gelimi ülkelerin fikri ve snaî haklarnn gelimekte olan ülkelerde de belirli bir düzeyde korunmasn amaçlad söylenebilir90. 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar ek no.8 uyarnca TRIPS anlamasn uygulamay taahhüt eden Türkiye, 4047 sayl Kanunla Dünya Ticaret Örgütü Anlamasn da kabul ederek, TRIPS’e taraf ülke olmutur91.
V- MARKA ÜZERNDEK HAKKIN HUKUK NTEL
Hak, hukuken korunan ve sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi veren, her türlü yetkidir92. Bu ekliyle hak kavram ile yetki kavram arasnda yakn bir iliki bulunmaktadr93. O halde bir hakkn varlndan söz edebilmek için, öncelikle kiilere hukuk düzeni tarafndan tannm bir takm yetkilerin mevcut olmas gerekmektedir.
88
Türk Marka Hukuku’nun uluslararas kaynaklar konusunda ayrntl bilgi için bkz. Uzunall, s.23 vd. 89 Uzunall, s.26. 90 Taylan, s.27-28. 91 R.G. 21.01.1995, S. 22186. 92
Umar, Bilge, Hukuk Balangc, zmir 1997, s.147; Dural, Mustafa/Sar, Suat, Türk Özel Hukuku C:I, stanbul 2005, s.120; Zevkliler, Aydn/Acabey, Beir/Gökyayla, K. Emre, Medeni Hukuk, Ankara 1999, s.120; Ouzman, Kemal/Barlas, Mustafa, Medeni Hukuk, 16. Bask, stanbul, 2010, s.129.
93
Hukukun marka sabine tand yetkiler bakalarna kullandrlabilir, devredilebilir, deitirilebilir hatta terk edilebilir. Yani marka üzerindeki yetkileri kazanmak da, bu yetkileri devretmek, deitirmek veya kullandrmak da marka sahibinin isteine baldr. Hukuk düzeni marka sahibine bu yetkileri vermekle kalmam, ayn zamanda söz konusu yetkileri korumaya yönelik bir takm önlemleri talep etme yetkisi de getirmitir. te sözünü etmi olduumuz yetkilerin tümünü ifade eden hakka marka hakk denmektedir. Marka sahibinin marka üzerinde sahip olduu hakk ortaya koyduktan sonra, bu hakkn niteliinin tespit edilmesi gerekmektedir.
Bilindii üzere haklar kamu haklar ve özel haklar olmak üzere iki ksmda ele alnr. En basit ekliyle ifade etmek gerekirse, kamu haklar, kamu hukukundan doan haklar ifade etmekteyken; özel haklar, özel hukuktan doan haklar ifade eder. Dier kimselere, sahibine kar sayg duyma yükümlüü getiren marka hakknn özel hukuktan doan bir hak olduuna üphe yoktur.
Özel haklar da kendi içinde mutlak haklar ve nisbi haklar olarak ayrlr. Mutlak haklar, hak sahibinin maddi veya maddi olmayan bir mal varl üzerinde dorudan doruya sahip olduu ve herkese kar ileri sürebildii yetkilerin tümünü ifade eder. Nisbi haklar ise, genellikle bir borç ilikisinden doan ve sahibine karsndaki kiiden belli bir davran biçiminde bulunmasn, dier bir ifadeyle bir ey vermesini ya da bir ey yapmasn isteme yetkilerini ifade eder94. Marka sahibinin marka üzerinde tekel hakkna ve üçüncü kiilerin markay izinsiz kullanmalarn önleyebilme yetkisine sahip olmas, dier taraftan bu hakk herkese kar ileri sürebilmesi ve herkes tarafndan ihlal edilebilmesi, marka hakknn mutlak haklardan biri olduunu açkça ortaya koymaktadr95.
Konu bakmndan bir ayrma gidildiinde, mutlak haklarn konusunu ahs varl haklar ile mal varl haklar oluturmaktadr. ahs varl haklar, kiinin
94
Gözler, s.277; Zevkliler/Acabey/Gökyayla, s.123; Ouzman/Barlas, s.147. 95
Kaya, s.39; Arkan, C.II, s.175; Tekinalp, Fikri Mülkiyet, s.21; Yasaman, s. 176; Ünal, s.21;
