İslam Hukuku ile mukayeseli olarak günümüz Afganistanı'nda kadınların maruz kaldığı bazı uygulamalar

(1)

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI İSLAM HUKU BİLİM DALI

İSLAM HUKUKU İLE MUKAYESELİ OLARAK

GÜNÜMÜZ AFGANİSTANI’NDA KADINLARIN MARUZ

KALDIĞI BAZI UYGULAMALAR

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN

Prof. Dr. Ahmet YAMAN

HAZIRLAYAN

Mehtarkhan KHWAJAMİR 084244031001

(2)

(3)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Öğrencinin Adı Soyadı (İmza)

(4)

T. C.

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Mehtarkhan KHWAJAMİR tarafından hazırlanan ‘İslam Hukuku İle Mukayeseli Olarak Günümüz Afganistanı’nda Kadınların Maruz Kaldığı Bazı Uygulamalar’ başlıklı bu çalışma …/…/2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Prof. Dr. Ahmet YAMAN

Danışman İmza

Prof. Dr. H. Tekin GÖKMENOĞLU

Üye İmza

Doç. Dr. Hayri ERTEN

Üye İmza

(5)

ÖNSÖZ

İslam dini, kadınlara karşı yapılanı her türlü haksızlığı ortadan kaldırmak için gelmesine rağmen günümüzde Batı tarafından kadın karşıtı bir din olarak görülüp, kadın hakları konusunda birçok yersiz itirazla karşı karşıya kalmaktadır. İslam ülkelerinde din adına yapılan bazı yanlış uygulamalar da çoğu zaman İslam dininin bu tür algılara maruz kalmasına neden olmaktadır. Afganistan’da da kadınlara karşı haksızlık başta olmak üzere birçok yanlış uygulama yapılıp bazen İslam dinine mal edilmektedir. Biz bu tezimizde çağdaş Afganistan’da kadınların haksızlığa maruz kalmasına yol açan uygulamaların bazılarını ele alarak İslam Hukuku açısından değerlendirmeye tabi tuttuk.

Konumuzla ilgi olarak Afganistan’da araştırmacılar tarafından yapılan ciddi çalışmaların bulunmaması nedeniyle daha çok insan hakları ve kadın hakları ile ilgili kurumların araştırma ve anket sonuçlarından ve bazen de medyaya yansıyan haberlerden istifade etmek zorunda kaldık. Çünkü günümüzde Afganistan’da kadın hakları daha fazla medyada yer almakta olup kadınlara karşı yapılan haksızlıklar ve İslam’a mal edilen yanlış uygulamaları ele alan akademik çalışmalara pek rastlanmamaktadır.

Uygulamaları İslam hukuku ile mukayeseli olarak ele almamız ve söz konusu uygulamaların da her birinin çok geniş konulardan olması araştırmada zorluk çekmemize neden oldu. Üstelik konuların birçoğunun modern toplumsal yaşamlar içinde yer almaları ve klasik İslam hukuku kaynaklarında yer almaması bizim daha çok günümüz İslam hukukçularının eserlerine başvurmamıza sebep oldu.

Çalışma sürecinde, her türlü yardımını esirgemeyen saygıdeğer danışmanım Prof. Dr. Ahmet YAMAN’a ve tezimin dil bilgisi düzeltmelerinde yardımcı olan bütün arkadaşlarıma teşekkürlerimi arz ederim.

Mehtarkhan KHWAJAMİR

(6)

T. C.

Adı Soyadı Mehtarkhan

KHWAJAMİR

Numarası: 084244031001 Ana Bilim/Bilim Dalı Temel İslam Bilimleri / İslam Hukuku

Ö

ğrencinin

Danışmanı Prof. Dr. Ahmet YAMAN

Tezin Adı

İslam Hukuku İle Mukayeseli Olarak

Günümüz Afganistan’ında Kadınların Maruz Kaldığı Bazı Uygulamalar

ÖZET

Afganistan’da hâkim olan gelenek-görenek ve bazı uygulamalardan dolayı birçok kadın çeşitli zorlamaya maruz kalmakta veya temel haklarından mahrum bırakılmaktadır. Bu uygulamaların da çoğu ya İslam dinine mal edilmekte veya en azından din adamları tarafından İslam Hukukuna ters olduğu insanlara bildirilmemektedir. Din adamları bu haksızlığa karşı çıkmaları gerekirken ne yazık ki çoğu zaman bu uygulamaları fiilleri ile onaylamaktadırlar.

Tezimizin amacı, günümüz Afganistanı’nda kadınların haksızlığa maruz kaldıkları söz konusu uygulamaları ele alarak İslam Hukuku açısından değerlendirmektir.

Tezimiz iki bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde kadınların özel hukuk alanında maruz kaldığı bazı uygulamaları, ikinci bölümde ise kamu hukuku alanında maruz kaldıkları bazı uygulamaları ele aldık. Her konuyu ele alırken de ilk önce Afganistan’daki uygulamaları tespit ettik, ardından da söz konusu uygulamanın Afgan Kanunlarındaki yerini ve İslam hukuku açısından meşruiyetini değerlendirdik.

Sonuç olarak, detaylı bir şekilde ele alıp İslam Hukuku ile mukayese ettiğimiz uygulamaların bazılarının tamamen cahiliye döneminden kalmış İslam’ın yasakladığı uygumlalar olduğu ve bazılarının da asıl itibarı ile İslam hukukunda bulunup fakat kötüye kullanıldığı kanaatine vardık.

Anahtar kelimeler: Afganistan, kadın hakları, İslam Hukuku, bed, bedel, çok

(7)

T. C.

Name Surname Mehtarkhan KHWAJAMİR ID: _084244031001 Department/Field Basic Islamic Sciences / Islamic Law

Student’s

Advisor Prof. Dr. Ahmet YAMAN

Research Title Some Of The Practices Against Women In _{Afghanistan In Comparison To Islamic Law}

ABSTRACT

Due to the prevailing current customs, traditions and some applications in Afghanistan, many women suffer violence or are deprived of their basic rights. Many of such customs are either ascribed to Islam incorrectly or at least the clergymen do not express that they disagree with Islamic law. Though the clergymen should oppose this injustice, unfortunately most of the times they endorse it through their actions.

The purpose of this thesis is to address the unjust practices against women in Afghanistan from the perspective of Islamic law.

The thesis consists of two chapters. I dealt with the unjust practices against women in the field of private law on the first chapter and handled the unjust practices in the field of public law on the second chapter. On discussing of each subject, I first exposed the current practices in Afghanistan and then discussed the position of the practice in the Afghani Codes and its legitimacy in Islamic law.

I concluded that some of the practices that I examined in comparison to Islamic law are the remnants of pre-Islamic customs that were strictly forbidden by Islam, while some others are the abuse of Islamic rules.

(8)

İÇİNDEKİLER

BİLİMSEL ETİK SAYFASI...i

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ...ii

ÖNSÖZ...iii ÖZET...iv ABSTRACT ...v İÇİNDEKİLER...vi KISALTMALAR ...x GİRİŞ...1

I. ARAŞTIRMANIN AMAÇ VE ÖNEMİ... 1

II. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI ... 2

III. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE KAYNAKLARI... 3

BİRİNCİ BÖLÜM KADINLARIN ÖZEL HUKUK ALANINDA MARUZ KALDIĞI BAZI UYGULAMALAR I. AİLE HUKUKU ALANINDAKİ BAZI UYGULAMALAR ... 4

A. KIZLARIN RIZALARI DIŞINDA EVLENDİRİLMELERİ ... 4

1. Mevcut Uygulamalar ... 4

a. Uygulamanın Sebepleri... 6

b. Uygulamanın Meydana Getirdiği Olumsuz Sonuçlar ... 9

2. Uygulamanın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi ... 11

B. KÜÇÜK YAŞLARDA EVLİLİK... 16

1. Afganistan’daki Uygulamalar... 16

a. Küçüklerin Küçüklerle Evlendirilmesi ... 16

b. Küçük Kızların Büyük Erkeklerle Evlendirilmesi... 17

c. Kızların Küçük Yaşlarda Evlendirilmelerinin Sebepleri ... 18

d. Küçük Yaşlardaki Evliliğin Getirdiği Sorunlar ... 20

(9)

C. BEDEL (BERDEL) / ŞİĞAR NİKAHI... 29

1. Mevcut Uygulamalar ... 29

a. Şiğar Nikahının Sebepleri... 29

b. Şiğar Nikahının Olumsuz Sonuçları ... 30

2. Bedel / Şığar Nikahı Uygulamasının İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi... 31

D. ÇOK EŞLE EVLİLİK ... 34

1. Afganistan’daki Çok Evlilik Uygulaması... 34

a. Erkeklerin Çok Evliliğe Başvurma Sebepleri... 35

b. Kadınların Evli Olan Erkeklerle Evlenmeyi Kabul Etmelerinin Sebepleri ... 42

c. İlk Eşlerinin Sessiz Kalmalarının Sebepleri ... 43

2. Çok Evlilik Uygulamasının İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi... 44

E. MEHİRDEKİ KISITLAMALAR VE BAŞLIK PARASI ... 52

a. Başlık Parası ve Bölgelere Göre Uygulama ... 52

b. Başlık Parasının Amaç Ve Sebepleri... 53

c. Başlık Parasının Gelin Üzerinde Yaptığı Olumsuz Etkileri ... 54

d. Kadınların Mehir Hakları ... 55

2. Uygulamanın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi... 56

F. KOCANIN HANIMI ÜZERİNDE SINIRSIZ YETKİYE SAHİP OLMA ANLAYIŞI VE AİLE İÇİ ŞİDDET... 58

a. Aile İçi Şiddetin Sebepleri... 60

b. Aile İçi Şiddetin Sonuçları ... 63

G. KADINLARIN BOŞANMAK İÇİN DAVA AÇMA HAKKI ... 70

2. Afganistan’da Kadınların Mahkemeye Başvurmamasının Sebepleri... 71

(10)

b. Mahkemeye Güvenin Olmaması ... 71

c. Mahkemenin Kadınlara Karşı Olumsuz Tutm ve Davranışta Bulunması ... 72

d. Kadın Avukatların Bulunmaması ... 73

e. Bağımsız Ekonomiye Sahip Olmamaları... 73

f. Mahkemeye Başvuran Kadına Toplumun Olumsuz Bakışı ... 73

g. Eğitimsizlik... 74

3. İslam Hukukuna Göre Kadınların Boşanma Talebinde Bulunma Hakkı... 75

II. MİRAS HUKUKU ALANINDAKİ BAZI UYGULAMALAR ... 76

A. MİRASTAN HAK ALAMAMALARI ... 76

B. KADININ MİRAS GİBİ TELAKKİ EDİLMESİ ... 81

İKİNCİ BÖLÜM KADINLARIN KAMU HUKUKU ALANINDA MARUZ KALDIĞI BAZI UYGULAMALAR I. KADINLARIN ANAYASAL HAKLAR KONUSUNDAKİ BAZI SORUNLARI .. 84

A. KADINLARIN SİYASAL HAKLARI ... 84

1. Kadınların Siyasal Haklarını Kullanmada Karşılaştıkları Bazı Sorunlar... 84

a. Afganistan’da Kadınların Siyasal Haklarının Kısaca Tarihçesi ... 84

b. 2001 Yılından Günümüze Kadar Kadınların Siyasal Hakları Alanındaki Gelişmeler ... 86

c. Kadınların Siyasal Haklarını Kullanma Konusunda Karşı Karşıya Kaldıkları Bazı Sorunlar... 88

2. İslam Hukuku Açısından Kadınların Siyasal Hakları... 90

a. Kadınların Seçme Hakkı... 91

(11)

B. KADINLARIN EĞİTİM VE ÖĞRETİM ALANINDA MARUZ KALDIĞI

SORUNLAR ... 96

a. Kız Eğitiminin Kısaca Tarihçesi ve Tarihi Süreci ... 96

b. 2001 Yılından İtibaren Görülen Gelişmeler ... 98

c. Kadınların Eğitim ve Öğretim Görmesine Engel Olan Bazı Sebepler ... 99

C. ÇALIŞMA KONUSUNDAKİ SORUNLAR ... 107

a. Afgan Kadınların Kamu İşlerinde Çalışmasının Kısaca Tarihçesi... 107

b. Günümüzde Kadınların Çalışma Konusunda Karşı Karşıya Oldukları Bazı Sorunlar ... 110

2. İslam Hukukuna Göre Kadının Çalışma Hakları ... 112

II. CEZA HUKUKU ALANINDA MARUZ KALDIĞI BAZI UYGULAMALAR... 114

A. BED (KAN DAVALARINDA DİYET GİBİ VERİLMELERİ) ... 114

a. Bed Uygulamasının Tanımı ve Bu Konu Hakkında Genel Bilgiler ... 114

b. Uygulamanın Alanı... 116

c. Bed Uygulamasının Kabul Edilmesindeki Sebepler... 118

d. Bed Uygulamasının Olumsuz Sonuç ve Etkileri ... 118

2. Bed Uygulamasının İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi... 120

B. ZİNA YAPANIN VEYA TECAVÜZE MARUZ KALANIN AİLESİ TARAFINDAN ÖLDÜRÜLMESİ... 122

SONUÇ...126

(12)

KISALTMALAR vb. : Ve Benzeri vs. : Ve Saire vd. : Ve Diğerleri ts. : Tarihsiz. s. : Sayfa trc. : Tercüme (c.c.) : Celle Celaluhu. b. : Bin, İbn bt. : Bint thk. : Tahkik thr. : Tahric ö. : Ölüm Tarihi Sy. : Sayı M.Ö. :Miladtan Önce

yy. Yüz Yıl

s.a. : Sallellahü Aleyhi ve Sellem r.d : Radiyellahü Anh

C. : Cilt

UNFPA : United Nations Population Fund

WCLRF : Women And Children Legal Research Foundation UNIFEM : United Nation Development Fund For Women MCMA : Müctema’-ı Camia’-ı Medeniyi Afganistan

(13)

OHCHR : Office of the United Nations High Commissioner for Human

Rights.

CEDAW : Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women.

ABİHK : Afganistan Bağımsız İnsan Hakları Komisyonu

AIHRC : Afghanistan Independent Human Right Commission

(14)

GİRİŞ

I. ARAŞTIRMANIN AMAÇ VE ÖNEMİ

Son dönemlerde, Batılılar ve sempatizanları tarafından İslam’a yöneltilen eleştirilerde artış görülürken, İslam dünyasındaki bazı insanlar da, Müslümanlar adına yaptıkları bazı uygulamalarla adeta onların eleştirilerine kanıt bulmalarına yardımcı olmaktadır. Bundan dolayı araştırmacılara düşen görev Müslüman toplumlarda Müslümanların uygulamaları ile İslam’ın öğretilerinin farklı olduğunu ortaya koymak, yanlış uygulamaların ortadan kaldırmasına yardımcı olmaktır. İslam toplumunda din adına yanlış uygulamalar yapıldığı zaman, gayri müslimler hatta cahil Müslümanlar tarafından bunun İslam’ın özünden kaynaklandığı zannedilebilmektedir. Çünkü ister gayri Müslimler olsun isterse de bilgisiz Müslümanlar olsun, İslam’ı, araştırma yolu ile değil, sadece kulaktan duyma ve İslam toplumunda yapılmakta olan uygulamalarla tanımaktadır.

Afganistan’da da bazı gelenelerin dini bir şekil aldığını, din adamların da çoğu zaman bunun etkisi altında kalarak gelenekten kaynaklanan birçok haksızlıklara sessiz kaldığını görmekteyiz. Üstelik yaklaşık otuz sene devam eden savaş ve bunun sonucunda pekçok insanın eğitim ve öğretimden mahrum kalması da bu geleneklerin daha da kökleşmesine ve devam etmesine sebep olmuştur. Bütün bunların sonucunda, erkeklerden daha fazla kadınlar birçok haksızlığa maruz kalmışlardır. Nitekim günümüzde bile Afganistan’da, birçok kadın sadece ülkede hakim olan bazı gelenekler nedeniyle, ya değişik yollarla haklarından mahrum bırakılmakta ya da kendisine her türlü şiddet ve işkence reva görülmekte ve bu da bazen dine dayandırılmaktadır.

Bunlarla birlikte Afganistan’da günümüze kadar kadın hakları konusunu, kadınlara karşı yapılan zulüm, haksızlık ve İslam’a ters olan uygulamaları kaleme alan veya ciddi bir şekilde bunları eleştiren din adamları da pek olmamıştır. Din adamlarının bir kısmı, kadınlara yapılan haksızlıklara karşı çıkmak yerine bazen bu haksızlığa katkıda bulunmaktadırlar. Kadın haklarını gündeme getiren ve savunanlar ya İslam’a karşı olan gruplar olmuşturki, bunlar konuyu İslam dinini kötülemek için

(15)

kullanmışlardır ya da günümüzde olduğu gibi bu haksızlığı önlemek amacı ile devlet bazı kanunlar çıkartmış ancak bu kanunların da çoğu yazıda kalmış ve uygulanamamıştır.

Afganistan’da 2001’den sonra her ne kadar demokratik bir hükümet kurulmuş ve kadın hakları, kadınlara karşı yapılan haksızlıklar gündeme gelmişse de genellikle bu hususlar medya ve devlet kararlarından öteye gitmemiştir. Dolayısıyla araştırmada bu uygulamaların İslam Hukuku açısından değerlendirmesini ele almayı uygun gördük.

II. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI

Araştırmanın konusu aslında dünya tarihnin tamamında ve tüm dünya kadınlarını ilgilendiren bir konudur. Ancak bu araştırma öncelikle coğrafi olarak Afganistan ile sınırlıdır. Afganistan’da kadınların maruz kaldığı uygulamalar da insanlık tarihinin başlangıcından bu yana var olan sorunlardır. Bu nedenle böylesi geniş bir konunun zaman ile de sınırlanmak zorunluluğu ortaya çıkmakta olduğundan, araştırma 2001 yılından sonraki uygulamalarla sınırlandırılmıştır. Araştırma, 2001 yılından sonra demokratik ve İslami olduğunu ifade eden hükümetin kadınlarla ilgili yapmaya çalıştıklarını değerlendirme açısından önemlidir.

“İslam Hukuku İle Mukayeseli Olarak Günümüz Afganistanı’nda Kadınların Maruz Kaldığı Bazı Uygulamalar” adı altında ele aldığımız bu araştırmamızda, günümüzde demokratik ve aynı zamanda İslami referans aldığını ifade eden bir hükümetin mevcut olmasına rağmen, hala bu uygulamaların devam etmesinden dolayı, ağırlıklı olarak 2001 yılından sonraki durumları tespit etmeye ve İslam Hukuku açısından değerlendirmeye tabi tuttuk. Çünkü 2001’den önce Taliban hükümeti iktidarda idi ve bu dönemde kadın haklarından bahs etmek hiç mümkün değildir. Ancak söz konusu uygulamalar yeni olmayıp çok eskiden beri Afganistan’da var olduğundan zaman zaman uygulamanın kısaca yakın zamanki tarihçesine ve tarih içinde bu uygulamalar hakkında devletin aldığı kararlara da değindik.

(16)

III. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE KAYNAKLARI

Araştırmaya önce veri toplayarak başladık. Resmi ve güvenilir internet sitelerindenderlediğimiz bilgileri basılı kaynaklarla teyit etmeye çalıştık. Ayrıca kendi gözlemlerimizi de bir veri olarak değerlendirdik

Konuların İslam Hukuku açısından gözden geçirilmesi sededinde öncelikle iki aslî kaynağa yani Kitap (Kur’an) ve Sünnet’e başvurduk. Daha sonra temel fıkıh kaynaklarına göz attık ve bu alanda çalışmalardan da istifade ettik.

Tezimiz iki bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde kadınların özel hukuk alanında maruz kaldığı bazı uygulamaları, ikinci bölüm de ise kamu hukuku alanında maruz kaldığı bazı uygulamaları el aldık. Her konuyu ele alırken de ilk önce Afganistan’daki durumları tespit ettik ardından da söz konusu uygulamayı Afgan Medeni Kanun’u ve İslam Hukuku açısından değerlendirmeye tabi tuttuk. Afgan Medeni Kanunu’na yer vermemizin sebebi de, Afganistan’ın Medeni kanununun İslam hukukuna göre hazırlanmış olmasıdır.

Tezimizde kaynak olarak Afganistan’daki bu uygulamaların tespiti için yazılan kitaplar ve makalelerin yanı sıra, Afganistan Kadın İşleri Bakanlığı, Afganistan Bağımsız İnsan Hakları Komisyonu ve Afganistan Adalet Bakanlığı websiteleri olmak üzere bazı sitelerden ve bu konuda yapılan anketlerden istifade ettik.

Uygulamayı İslam Hukuku açısından değerlendirirken de, bazen çağdaş İslam hukukçularının kitaplarından istifade etmekle birlikte çoğunlukla doğrudan Kur’an-ı Kerim’den, hadis kitaplarından, tefsirlerden ve klasik İslam Hukuku kaynaklarından istifade etmeye çalıştık.

Bu konuda Afganistan’da Akademik çalışmaların olmadığı gibi Türkiye’de de Afganistan’daki kadınların sadece sosyal durumunu anlatan bazı yüksek lisans çalışmaların olduğunu tespit ettim. Nitekim Aliye Yılmaz, 2005 yılında S.D.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsünde ele aldığı “Afganistan’da Kadınların Sosyal Statüsü ve Din Eğitimi” adlı yüksek lisans tezinde Afganistan’daki kadınların bazı durumlarını anlatmıştır. Buna benzer bazı diğer çalışmalar da mevcuttur ancak çalışmaların hepsi konuyu sosyolojik boyuttan ele almışlardır. Bizim ele aldığımız şekliyle İslam hukuku ile mukayeseli olarak ele alanlarla rastlanmadık.

(17)

BİRİNCİ BÖLÜM

KADINLARIN ÖZEL HUKUK ALANINDA MARUZ KALDIĞI BAZI UYGULAMALAR

I. AİLE HUKUKU ALANINDAKİ BAZI UYGULAMALAR A. KIZLARIN RIZALARI DIŞINDA EVLENDİRİLMELERİ

Evlilikte, iki kişinin ömür boyu birlikte yaşaması ve her ikisinin biribirine karşılıklı hak ve sorumluluğa sahip olması sözkonusu olduğu için tamamen ikisinin rızası ile gerçekleşmesi gerekmektedir. Ayrıca ailenin toplumun küçük parşası olmasından, toplumda huzurun sağlanması ancak huzurlu bir ailenin kurulması ile mümkündür. Ancak bazı toplumlarda evlilik de rızaya deyalı değil, özellikle kızların rızaları dışında gerçekleşmektedir. Afganistan da böyle evliliğin gerçekleştirildiği ülkelerden biridir. Burada Afganistan’daki böyle bir evlilik uygulamasını ele alıp İslam hukuku açısından değerlendireceğiz.

1. Mevcut Uygulamalar

Bu başlık altında önce kısaca söz konusu evliliğe değinip sonra da insanları böyle bir evliliğe sevk eden sebepler ve bu evliğin getirdiği olumsuz sonuçlardan bahsetmeye çalışacağız.

Kadınlara yapılan haksızlıklardan biri, onların rızaları dikkate alınmaksızın evlendirilmeleridir. Yani evliliklerde çoğu zaman evlenen kişilerin özellikle de kızların görüşü değil ailesinin görüşü dikkate alınmaktadır. Evlenecek kız ve erkeğin aileleri karar verir, karar verdikten sonra da kızların kabul etmeme gibi bir hak ve seçeneği söz

(18)

konusu olmaz.1 Nitekim UNİFEM, ABİHK ve benzeri kurumların raporlarına göre Afganistan’daki kızların %70 ile %80’i rızaları dışında evlendirilmektedirler.2

Bazen ailesinin kararına karşı çıkan kızlar ailesi tarafından işkenceye tabi tutulmakta veya çeşitli zorlamalara maruz kalmaktadırlar. Kızların buna boyun eğmelerinin bir sebebi de, kızların evlenmek istedikleri kişiyi ana ve babaya söyleyemedikleridir. Çünkü kızların kendi eşlerini seçmeleri, bu konuda herhangi bir şey söylemeleri ve görüşlerini bildirmeleri büyük bir ayıp, hatta bazı aile tarafından büyük bir suç olarak algılanmaktadır. Kızlar kendilerinin hiçbir seçme hakkının olmadığı için ana ve babaların kararlarına boyun eğmek zorunda kalmaktadır.

Bazen belli bir zamana kadar kendilerine haber bile verilmeden ailesi tarafından söz kesilmektedir. Böylece bütün görüşmeler ve kararları gelin ve damat adayların aileleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Evlenecek kişilerin tanışmalarına gelince, bunlar bazen düğünden sonra görüşme ve tanışma fırsatı bulmaktadırlar ki, bu tanışma da kendilerine herhangi bir fayda sağlamamaktadır. Çünkü bundan sonra bunların ikişer seçenekleri vardır. Birinci seçenekleri her ikisinin ömür boyu beraber yaşamalarıdır. İkinci seçenekte ise durum değişmekte ve her ikisinin seçenekleri çok farklılık göstermektedir. Şöyle ki, erkekler eşlerini beğenmediklerinde ikinci evliliğe başvururken kadınlar ise bu durumdan kurtulmak için tek çareyi intihar ederek hayatlarını sona erdirmede bulmaktadırlar. Nitekim son zamanki araştırmalara göre bayanların üzerlerine benzin dökerek kendilerini yakmalarının bir sebebi de rızaları dışında evlendirilmeleridir.3 Çünkü kadınlara evlenmede seçme hakkı verilmediği gibi

1 Vaz’ıyet-i Zenan-ı Cevan Der Hane-vade, KMHBA, 2009, s. 21; ,Vaz’iyyet-i Hukuk-i Başar Der Afganistan, ABİHK, Rapor-ı Tahkikatî, 2008.

http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/HR_Situation_Hamal_ 1387.pdf (06/07/2010), s. 42

2 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2006, s.13; Zenan Mezlumterin-i Kışri Camia’y-ı Afganistan

http://www.esalat.org/images/Zanan%20mazlom%20tarin%20qeshre%20jameae%20Afghanistan.htm (15/02/2010), s.7.

3 Guzarış-ı Tahkiki Der Barey-i Avamıl-ı Hud-kuşiy-i Zenan Der Hevzey-i Cunub Garb-ı Afganistan ABİHK Rapor-ı Tahkikatî

http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Report_V_A_W.pdf (06/07/2010); 15, s.20

(19)

evlendikten sonra da ne olursa olsun ayrılma veya mahkemeye şikayet etme hakkı da verilmemektedir.4

Üstelik aile mahkemesinin sadece Afganistan’ın başkenti olan Kabil’de bulunması ve bayanların başkente kadar gidip şikayet etme imkanının olmaması da ayrı bir sorun teşkil etmektedir.5 Şikayet etme imkanı olanlar ise mahkemeye güvenmediklerinden dolayı şikayet etmeyi tercih etmemektedirler. Çünkü şikâyet etmeleri durumunda da olumlu herhangi bir değişiklik söz konusu olmamakta, tam tersine ondan sonraki dönemlerde kocaları tarafından daha fazla işkence ve şiddetlere maruz kalmaya mahkum olmaktadırlar.6

a. Uygulamanın Sebepleri

Uygulamaya kısaca değindikten sonra bu tür uygulamanın çeşitlerini ve bazı sebeplerini anlatmaya çalışacağız.

Kızların rızaları dışında evlendirmelerini üç grupta ele almak mümkündür: Birincisi başkasının hiçbir şekilde müdahalesi olmaksızın aile tarafından evlendirilen kızlar, ikincisi mahalli komutanlar ve güç sahibi insanların aileye baskı ve tehdit yapmaları suretiyle veya kaçırmak suretiyle zorla kızlarının evlendirilmesi, üçüncüsü de mahalli şura tarafından kızların zorla evlendirilmesidir. Biz burada bunların her birinin sebeplerini özetle tek tek ele almaya çalışacağız:

aa. Başkasının Müdahalesi Olmaksızın Ailenin, Kızlarının Rızası Dışında Evlendirmenin Sebepleri:

aaa. Eğitimsizlik: Bütün benzer kötü uygulamalarda olduğu gibi bunun en

önemli sebeplerin başına, eğitimsizlik ve bunun sonucunda toplumda hakim olan gelenek ve görenekler gelmektedir.7 Çünkü insanların çoğunun eğitimsiz olduğundan

4 Polygamy İn Afghanistan, WCLRF, Research Report, 2006. s. 28.

5 Aroyın, Eyyub,Penc Milliyon Kudek Der Afganistan ez Amuziş Mahrum and.

http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2010/03/100306_k02-afg-acadimic-year.shtml?s (16/03/2010) s.26

6 Polygamy İn Afghanistan, WCLRF, Research Report, 2006. s.29; Silence Is Violence End The Abuse Of Women In Afghanistan, UNAMA, OHCHR, Rapor-ı Tahkikatî 2009

http://unama.unmissions.org/Portals/UNAMA/vaw-english.pdf (06/07/2010), s.5.

7 Ber-resîy-i Vaz’iyyet-i Umumiy-i Zenan Der Afganistan, ABİHK, Rapor-ı Tahkikatî, http://nawaaye-afghanistan.net/spip.php?article352 (06/07/2010)

(20)

toplumda neredeyse, gelenek ve görenek her zaman dinden bile önemli görülmüştür. Dolayısıyla kızların rızaları ve görüşleri alınmadan evlendirilmeleri normal görülmekte, hatta bazı bölgelerde kızların görüşünün sorulması bile ayıp sayılmaktadır. Eğitimsizlik dolayısıyla bilgisizlik geleneğin güçlü şekilde sorgulanmadan devam etmesini sağlamıştır. Çünkü eğitim görmüş insanlar genellikle kötü geleneklere tabi olmamaktadırlar. Eğitimsiz insan ise din hükümlerden habersiz olduğu gibi yaşadığı ülkenin kanunlarından da çoğu zaman habersiz kalmaktadır.

Bu geleneğin tarihine baktığımız zaman çok eski olduğunu ancak değişik zamanlarda farklılık gösterdiğini görmekteyiz. Nitekim ortaçağda Ariya toplumunda her ne kadar kız isteme anne ve baba tarafında yapılıyorsa da evlenen kız ve erkeğin de seçme konusunda belli hakların olduğunu tarihte yazılmaktadır8

aab. Bedel (berdel): Kızların rızaları dışında evlendirilmenin diğer bir sebebi

de kızların bir biri ile değiştirilmesi sureti ile evlendirilmeleridir. Bir kişi kendisi evlenmeye karar verdiği veya oğullarından birini evlendirmek istediği zaman başlık parası ve fazla düğün masraflarından kaçınmak için bu yola başvurmaktadır. Bu durumda da rızası dikkate alınmadan kızlar, aile tarafından evlenmeye zorlanmaktadır.

aac. Başlık Parası Elde Etme: Başlık parasının genel olarak çok yüksek

olması ve insanların çoğunun fakir olmasından dolayı bazı insanlar kızlarının istediği kişilere değil fazla başlık parasını verebilen biri ile evlendirmeye zorlamaktadır. Bedel ve başlık parasının birçok olumsuzluğa yol açtığı için ayrı ayrı başlık altında ele alıp detaylı bir şekilde anlatmaya çalışacağız.

aad. Küçük Yaşlarda Söz Kesme: Bazı aileler çocukları daha küçük yaşlarda

iken söz kesmektedirler.9 Çocuklar büyüyünce artık isterlerse de istemezlerse de evlenmek zorunda kalırlar. Çünkü birçok yerde sözü kesilen kişilerin evlenmemeleri hem kızın hem de erkeğin ailesi için bir ayıp sayılmaktadır. Dolayısıyla istemedikleri ve birbirini sevmedikleri durumda aile tarafından evlenmeye zorlanırlar. Küçük yaşlardaki

8 Koh-zad, Tarihi Kadim-i Afganistan, Kabil, Matbaay-i Devleti, I, 152.

9 Ber-resîy-i Vaz’iyyet-i Umumiy-i Zenan Der Afganistan, Rapor-ı Tahkikati, ABİHK, http://nawaaye-afghanistan.net/spip.php?article352 (06/07/2010)

(21)

evlilik uygulamasını da ayrı başlık altında ele aldığımız için burada bu kadarla yetineceğiz.

ab. Tehdit Yoluyla: Diğer bir şekli ve sebebi de mahalli güç ve yetki sahibi

insanların kızın ailesini ölüm dahil değişik tehditlerde bulunarak kızlarının kendileri ile veya çocukları ile evlendirilmesini istemesi suretiyle gerçekleştirmektedir. Bu durumda da aile hem kendi hayatını hem de kızının hayatını kurtarmak için kızlarını o kişilerle evlendirmek zorunda kalırlar.10 Bu uygulama, daha çok merkezi hükümetin ya olmadığı zamanlarda ya da merkezi hükümetin yetkisinin olmadığı veya sınırlı olduğu yerlerde yaygındır.

Afganistan’da yaklaşık 30 yıl boyunca devam eden savaşlardan dolayı bazen hiç merkezi bir hükümet olmamış ve bazen de sadece sınırlı bölgelere hakim olan merkezi bir hükümet olmuştur. Dolayısıyla merkezi hükümetin yetkisi dışındaki bölgelerde mahalli komutanlar ve güç sahibi insanlar, kendilerine hesap soran bir kişinin olmaması nedeniyle istediklerini yapmış ve yaptırmışlardır. Böyle zamanlarda komutanlar, istedikleri kızları kendilerine veya istedikleri kişilere alıyorlardı.11

2001’den itibaren her ne kadar nispeten merkezi bir hükümet oluşturulmuş, öncekilerine göre durum daha iyileşmiş ve söz konusu insanlar azalmışsa da, günümüzde bile öyle insanların bazı yerlerde güç ve yetkilerini korumaya devam ettikleri gözlenmektedir. Cezalandırılmadıklarından dolayı da uygulama devam etmektedir.12 Nitekim son zamanlarda yapılan bir anket araştırmada insanlara “Sizin bölgenizin kontrolü kimin elinde” diye sorulunca % 2’si Taliban’ın, %14’ü mahalli insanların, % 24’ü Ceng-saların (eski komutanların) ve % 60’i ancak merkezi hükümetin kontrolünde olduğunu söylemişlerdir.13

ac. Kaçırmak: Kızların rızaların dışında evlendirilmelerinin başka bir sebebi

de onların zorla kaçırılmasıdır. Bazen insanlar bir kızı istemeye gidip de, kızın babasından hayır cevabı aldıkları veya daha istemeye gitmeden önce vermeyeceklerini

10 Polygamy İn Afghanistan, WCLRF, Research Report: 2006, s. 17.

11. Dünya Sağlık Örgütü Temsilci, Petar Graf’ın Afganistan’da UNİCEF Temsilcileri ile Ortak Basın Toplantısı Raporu: http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2009/01/090126_ a-afgahn-mothers-deaths.shtml?s (27/04/2010), s.6.

12 WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, 2006, s.13. 13 Takviyet-i Camiay-i Medeni Der Afganistan, 2006, s.24.

(22)

anladıkları takdirde kızı zorla kaçırırlar. Böylece kızların rızaları dikkate alınmamakla beraber ailesinin de rızası olmadan temeli tamamen zorbalık üzerine kurulan bir evlilik meydana gelmektedir. Ne yazık ki, başkalarında olduğu gibi böyle bir nikahı kıyan yine de mahalle imamlarıdır ve bunlara karşı çıkmak yerine bu fiilleri ile haksızlığı onaylamış olmaktadırlar.

a.d. Kan Davasını Bitirme Nedeni: Öldürme başta olmak üzere bir kişi

herhangi bir cinayeti işlediği zaman mahalli cırge ve mahalli şura tarafından barıştırma adı altında katil, caninin kızı veya kız kardeşini maktul veya mağrurun varisleri veya kendisinin nikahına verilmektedir.

ae. Kadınların Miras Olarak Alınması: Kocası vefat edince kadın, kocasının

kardeşleri tarafından miras gibi görünüp zorla nikahları altına girmek zorunda kalmaktadır. Bu iki konuyu ayrı ayrı birer başlık altında detaylı olarak anlatacağız.

Yukarıda sıraladığımız beş maddenin dışında da bazı değişik sebepler bulunmaktadır. Nitekim ABİHK’un bir raporuna göre kumarda bile kızlarını verenler olmuştur.

b. Uygulamanın Meydana Getirdiği Olumsuz Sonuçlar

Sevgiden tamamen yoksun hatta bazen nefret dolu bir evliliğin nasıl sonuçlara yol açacağını tahmin etmek güç değildir. Dolayısıyla biz burada örnek olarak bazı büyük sorunlara yol açmış ve intihar etmelerine kadar varan sonuçlardan bahsetmekle yetineceğiz.

Daha önce değindiğimiz gibi, Afganistan’da kadınların çoğunun evlenirken seçme haklarının olmadığı gibi, evlendikten sonra da ortaya çıkan herhangi anlaşmazlık ve geçimsizlikten dolayı ayrılma hakkı da bulunmamaktadır. Üstelik kendilerine yapılan zulüm ve haksızlıktan dolayı şikayet için baş vurma yeri bulunmamaktadırlar. Bunun sebepleri de, aile mahkemesinin sadece başkentte olması ve köydeki ve başka şehirlerdeki kadınların başkentte kadar gidip şikayet etmelerinin hatta şikayet amacıyla evlerinden çıkmalarının imkansız olmasıdır. Başkentte yaşayıp şikayet etme imkanı olanlar da, devlet ve mahkemeye güvenmedikleri için şikayetlerinin olumlu herhangi bir etkisinin olmayıp daha fazla olumsuz sonuçlara yol açacağını düşünerek şikayet etmek

(23)

yerine sessizliği tercih etmektedirler. Yani kısacası bir taraftan kocaların tehdidi bir taraftan da mahkemelerin ilgisizlik veya ayrımcılığından dolayı kadınlar kaderine boyun eğmek durumunda kalmaktadır.

Günümüzde her ne kadar anayasa ve cezai hukuklarda ayrımcılık söz konusu olmayıp ister erkek isterse kadın olsun herkesin kanun karşısında eşit bir hakka sahip olduğunu vurgulanmışsa da14 söz konusu kanunların uygulamasına gelince ayrımcılık ve kadınları hep haksız çıkartmak gibi birçok problem ortaya çıkmaktadır. Şikayet eden kadınların aleyhine hüküm verilir ya da dilekçesi alınır işleme konmaz hatta bazen dilekçeleri bile alınmamaktadır.15_{Vatandaşların can güvenliğini sağlamak ve}

mağdurların yanında yer almakla yükümlü olan mahkemeden de umutları kesilince artık sessiz kalmayı tercih etmekte veya intihar etmek suretiyle bu durumdan kurtulmaya çalışmaktadırlar.16

Bütün bu sebeplerden dolayıdır ki, Afganistan’da kadınların % 80’ inin evliliği, rızası dışında olduğu ve birçok ülkeye göre kadınların daha fazla haksızlığa maruz kalmalarına rağmen boşanma oranı çok azdır. Üstelik ülkenin durumu iyileştikçe boşanma oranının çoğalması da bunun bir belirtisidir. Nitekim UNİFEM’in raporuna göre 2005 de 14 boşanma kayıt edilirken 2006 bu sayı 158 e çıkmıştır.17

Aynı şekilde boşanma oranına göre, kendilerini yakmak suretiyle intihar edenlerin sayısının daha fazla olması da buna başka bir delildir. Nitekim 2006 da boşanma sayısının 158 olmasına karşın kendilerini yakan kadınların sayısı 184’e ulaşmıştır. 2007 yılında ise 106 kadın kendilerini yakmıştır.18

14 Afgan Anayasası ve Afgan Medeni kanununa göre kadınlarların yeri ve ilgili maddlere “Uygulmanın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi” kısminde yer vereceğiz.

15 Ber-resîy-i Vaz’iyyet-i Umumiy-i Zenan Der Afganistan, ABİHK, Rapor-ı Tahkikatî http://nawaaye-afghanistan.net/spip.php?article352 (06/07/2010)

16 Ber-resîy-i Vaz’iyyet-i Umumiy-i Zenan Der Afganistan, ABİHK, Rapor-ı Tahkikatî http://nawaaye-afghanistan.net/spip.php?article352 (06/07/2010)

17 Pîş-reft-i Zenan der Hakikat Pîş-reft-ı Heme ast, UNIFEM-AFGHANİSTAN-Varak-ı İtlaat-ı Sal-ı 2008

http://www.unifem.org/afghanistan/docs/pubs/08/UNIFEM_factsheet_08_DR.pdf (06/07/2010) 18 Pîş-reft-i Zenan der Hakikat Pîş-reft-ı Heme ast, UNIFEM-AFGHANİSTAN-Varak-ı İtlaat-ı Sal-ı

2008

(24)

Daha önce Afganistan’da iç savaşlar dahil değişik savaşlar devam ederken kadınlara yapılan birçok zulüm ve haksızlık gizli kalıyor ve bu durum evden dışarıya çıkmıyordu. Son zamanlarda bazı şehirlerde kadınların kendilerini yakmalarında kayda değer bir artışın gözlenmesinde ABİHK. dahil birçok kurum bu konuda araştırma yapmaya başladı. Sonuçta birçok kadının zorla evlendirme başta olmak üzere çeşitli haksızlığa uğradığı ve tek çareyi kendi hayatını yitirmede bulduğu ortaya çıktı.19 Mesela sadece Afganistan’ın batısında yer alan Herat vilayetinde 6 ayda 47 kadının kendilerini yakmaları tespit edilmiştir ki bunların 40’ i tedavi yoluyla geri hayata dönmüş geri kalan 7’ si de hayatını kaybetmiştir.20

2. Uygulamanın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Afgan Medeni Kanunu tarihine baktığımız zaman icbari izdıvacın ilk defa 1924 yılında çıkartılan 22 maddelik kanunda yasaklandığını görmekteyiz. Söz konusu kanunda baliğ olan kız ve erkeği rızaları dışında evlendiren veli ve onların nikâhını kıyan cami imamına ta’zir cezası verileceği yazmaktadır.21

Afganistan’ın günümüzde nafiz olan medeni kanununda da evliliğin, evlenecek her iki tarafın tam rızaları ile yapılması durumda ancak meşru ve yasal olacağını ve her ikisinin rızalarının evliliğin asli ve temel şartlardan olduğunu açıklanmıştır.22 Aynı şekilde akil ve baliğ olan bir kız, velisinin onayı olmadan evlendiği takdirde nikahın nafiz ve lazım olduğunu söylenmiştir23

2009 yılında yayınlanıp yürürlüğe geçen 44 maddelik, Kanun-i Men’-i Huşunet Aleyh-i Zen adlı kanunun 5. Maddesinin 10. bendinde zorla evlendirmenin, 11. bendinde kadınların evlenmesine ya da kocasını seçme hakkına engel olmanın şiddet olduğunu24 36. maddesinde ise, yasal evlenme yaşına gelmiş bir kadını rızası dışında

19 Pîş-reft-i Zenan der Hakikat Pîş-reft-ı Heme ast, UNIFEM-AFGHANİSTAN-Varak-ı İtlaat-ı Sal-ı 2008

http://www.unifem.org/afghanistan/docs/pubs/08/UNIFEM_factsheet_08_DR.pdf (06/07/2010) 20 Yefteli, Zerka, Zıyaî, Zıya, Guzarişi Tahkikiy-i Huşunet Akey-i Zenan Der Afganistan, WCLRF,

Rapor-Itahkikatî,

http://frauenbewegung.blogspot.com/2009/10/blog-post_167.html, s, 9. 21 Nızam-name-i Nikah, Arusi, Hıtne Suzi, madde,9.

22 Kanun-ı Medeni, Kabil, Vizaret-i Adliyey-i Cuhuriy-i İslamiy-i Afganistan, madde 66. 1976. 23 Kanun-ı Medeni, Kabil, 1976. madde: 80.

(25)

evlendiren veya da nişanlandıran kişinin duruma göre, iki yıldan az olmamak şartı ile orta süreli bir hapis cezasına çarptırılacağını yazılmaktadır.25

İslam Hukukunda ise bakire olan kızlar ve dul kadınların velilerinin izni olmadan bizzat kendilerinin evlenme yetkisine sahip olup olmadığı veya da onların rızaları olmadan velilerinin onların evlendirme yetkisine sahip olup olmadığı konusunda fakihler arasında birçok ihtilaflar vardır.

Hanefilere göre, sadece ergenlik çağına ermemiş, deli ve cariye için velilerin izni şarttır. Maliki, Şafiîler ise ergenlik çağına gelmişse bile bakire kızın izni alınmadan velileri tarafından evlendirilebileceğini ve velisinin izni olmadan da evlenemeyeceğini savunmaktadırlar.26 Şafiiler ve Malikilere bunu söylerken kızların kandırılma ihtimalinin yüksek olması nedeni ile kendilerine bu yetkinin verilmemesinin gerektiğini öne sürmektedirler.27 Nakli delil olarak da şu ayet ve hadislerden hareket etmektedirler:

ﻦ ﺤ ﻜﻨ ﻳ ن أ ﻦ هﻮ ﻠ ﻀ ﻌ ﺗ ﻼ ﻓ ﻦ ﻬ ﻠ ﺟ أ ﻦ ﻐ ﻠ ﺒ ﻓ ءﺎ ﺴ ﻨﻟا ﻢ ﺘ ﻘ ﻠ ﻃ ا ذ إ و ﻪ ﺑ ﻆ ﻋﻮ ﻳ ﻚ ﻟ ذ فو ﺮ ﻌ ﻤ ﻟﺎ ﺑ ﻢ ﻬ ﻨ ﻴ ﺑ ا ﻮ ﺿا ﺮ ﺗ ا ذ إ ﻦ ﻬ ﺟا و ز أ ﻦ ﻣ نﺎ آ ﻪ ﻠﻟا و ﺮ ﻬ ﻃ أ و ﻢ ﻜ ﻟ ﻰ آ ز أ ﻢ ﻜ ﻟ ذ ﺮ ﺧﻵا م ﻮ ﻴ ﻟا و ﻪ ﻠﻟﺎ ﺑ ﻦ ﻣ ﺆ ﻳ ﻢ ﻜﻨ ﻣ نﻮ ﻤ ﻠ ﻌ ﺗ ﻻ ﻢ ﺘﻧ أ و ﻢ ﻠ ﻌ ﻳ

“Kadınları boşadığınız ve onlar da bekleme müddetlerini bitirdikleri vakit, aralarında iyilikle anlaştıkları takdirde, onların (eski) kocalarıyla evlenmelerine engel olmayın. İşte bununla içinizden Allah'a ve ahiret gününe inanan kimselere öğüt verilmektedir. Bu öğüdü tutmanız kendiniz için en iyisi ve en temizidir. Allah bilir, siz bilmezsiniz”.28

Bu aytten şöyle delil almışlar

Ayette Allah velilere hitaben, onların (kadınların) evlenmesine engel olmayın demektedir. Eğer veliler kızların evliliğine engel olma hakkına sahip olmasaydı bununla muhatap olmazlardı. Hadislerden de; إ ﺮ ﻴ ﻐ ﺑ ﺎ ﻬ ﺴ ﻔ ﻧ ﺖ ﺤ ﻜ ﻧ أ ة أ ﺮ ﻣا ﺎ ﻤ ﻳ أ ﻞ ﻃﺎ ﺑ ﺎ ﻬ ﺣﺎ ﻜ ﻨ ﻓ ﻞ ﻃﺎ ﺑ ﺎ ﻬ ﺣﺎ ﻜ ﻨ ﻓ ﻞ ﻃﺎ ﺑ ﺎ ﻬ ﺣﺎ ﻜ ﻨ ﻓ ﺎ ﻬ ﻴ ﻟ و ن ذ …

25 Kanun-ı Men’ı Huşunet Aleh-i Zen, nadde, 26. 26 İbnü’l-Hümam, Fethu’l-kadîr, III, 47.

27 İbnü’l-Hümam, Fethu’l-kadîr, III, 47. 28 Bakara, 2/232.

(26)

Velisinden izinsiz evlenen kadının nikahı batildır batildir batildir….29

Ve

ﻲﻟﻮﺑ ﻻإ حﺎﻜﻧ ﻻ

Velisiz nikah yoktur (geçerli değildir)30 hadisi ve benzer hadislerden delil

almışlardır.

ﺎ ﻬ ﻴ ﻟ و ﻦ ﻣ ﺎ ﻬ ﺴ ﻔ ﻨ ﺑ ﻖ ﺣ أ ﻢ ﻳ ﺄ ﻟا

“Dul kadın, nefsinin evlenmesi hususunda velîsinden daha çok hak sahibidir” Bu hadisten de “mefhum-ı muhalif” kaidesi ile delil almışlardır. Onlara gore hadiste dul kadın zikredilmiş buna göre bakire bu hükkme dahil değildir. Ancak Hanefiler mefhum-ı muhalıfı baştan delil saymadıkları için bunu da bir delil olarak kabul etmemektedirler.

Hanefiler ayetin gerçek anlamının, kadınları evlenmekten alıkoymasının caiz olmadığını, hadislerin birincisinin Hz Aişe’den rivayet olduğunu ve Hz Aişe’nin de kendi rivayetine aykırı amel ettiği için bunun delil olamayacağını ve ikinci hadisin de zaif olduğunu öne sürmüşlerdir31. Ayrıca söz konusu ayette hem nikah akdinin kadına nisbet edilmesi hem de velilerin buna engel olmasının yasaklanması da velisiz nikahın caiz olduğu ve kendi izni olmadan velisinin evlendiremeyeceğine delildir.32 Ayrıca Hanefilere göre kızın, akil ve baliğ olduktan sonra velisinin iznine ihtiyaç duymadığı ve tek başına evlenebileceğine ve aynı şekilde kızın izni olmadan velisinin evlendiremeyeciğine ( ﻩ ﺮ ﻴ ﻏ ﺎ ﺟ و ز ﺢ ﻜ ﻨ ﺗ ﻰ ﺘ ﺣ ) …başka erkekle evlenmedikçe …33 ayetini de

delil göstermişlerdir. Hanefilere göre bu ayette nikah akdı kadının kendisine nispet edilmiş bundan da kadının nikah yetkisine sahip olduğu anlaşılmaktadır.34

Hanefilerin görüşlerini destekleyen birçok Sahih Hadisler de mevcuttur. Onların bazıları şunlardır:

29 Tirmizi, Nikah, 14.

30 İbn Mace, Nikah, 15; Ebu Davud, Nikah, 20; Tirmizi, Nikah, 14. 31 İbnü’l-Hümam, Fethu’l-kadîr, III, 47.

32 Cessas, Ahkamu’l-Kur’an, II, 100. 33 Bakara, 2/230.

(27)

35

ﺎ ﻬ ﻴ ﻟ و ﻦ ﻣ ﺎ ﻬ ﺴ ﻔ ﻨ ﺑ ﻖ ﺣ أ ﻢ ﻳ ﺄ ﻟا

ﻢ ﻳ ﺄ ﻟا de bazı Hanefilere göre, ister bakire olsun ister dul olsun kocası olmayan

kadın demektir.36

نذﺄﺘﺴﺗ ﻰﺘﺣ ﺮﻜﺒﻟا ﺢﻜﻨﺗ ﻻو ﺮﻣﺄﺘﺴﺗ ﻰﺘﺣ ﻢﻳﻷا ﺢﻜﻨﺗ ﻻ

"Dul kadın kendisinin açıkça emri alınmadıkça nikâh olunmaz. Bakire kız da

kendisinden izin alınmadıkça nikâh olunmaz"37

ﺔﻳرﺎﺼﻧﻷا ماﺬﺧ ﺖﻨﺑ ءﺎﺴﻨﺧ ﻦﻋ : ﺐﻴﺛ ﻲهو ﺎﻬﺟوز ﺎهﺎﺑأ نأ ﻜﻓ ﷲا لﻮﺳر ﺖﺗﺄﻓ ﻚﻟذ ﺖهﺮ ﻬﺣﺎﻜﻧ دﺮﻓ ﻢﻠﺳ و ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺎ

“Hansa bt Hizam el-Ensâriyye'-den rivayet olunduğuna göre: Hansâ'yı babası, iznini almadan evlendirmişti. Hâlbuki Hansa dul idi ve bu evliliği istemedi. Rasûlullah'a

gidip şikâyet etti. Rasûlullah (s.a.) da onun nikâhını redd ve ibtâl eyledi”.38

ﻰ ﺒ ﻨﻟا ﺖ ﺗ أ ا ﺮ ﻜ ﺑ ﺔ ﻳ رﺎ ﺟ ن أ سﺎ ﺒ ﻋ ﻦ ﺑا ﻦ ﻋ -ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺔ ه رﺎ آ ﻰ ه و ﺎ ﻬ ﺟ و ز ﺎ هﺎ ﺑ أ ن أ ت ﺮ آ ﺬ ﻓ ﻰ ﺒ ﻨﻟا ﺎ ه ﺮ ﻴ ﺨ ﻓ -ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ

“İbn Abbas (r.a.)' dan rivayet olunduğuna göre, "Genç bir kız Peygamber (s.a.)'e gelerek kendisini istemediği halde babasının onu birisiyle evlendirdiğini şikâyet etmiş. Peygamber (s.a.)'de kızı -evliliği kabul edip etmeme mevzuunda- serbest bırakmıştır”39

ﷲا لﻮﺳر لﺎﻗ لﺎﻗ ةﺮﻳﺮه ﻲﺑأ ﻦﻋ ﻮﻬﻓ ﺖﺘﻤﺻ نﺈﻓ ﺎﻬﺴﻔﻧ ﻲﻓ ﺮﻣﺄﺘﺴﺗ ﺔﻤﻴﺘﻴﻟا ﻢﻠﺳ و ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ

ﺎﻬﻴﻠﻋ زاﻮﺟ ﻼﻓ ﺖﺑأ نإو ﺎﻬﻧذإ

Ebû Hüreyre (r.a.)’den rivâyete göre, şöyle demiştir: Rasûlullah (s.a.) şöyle buyurdu: “Babasız kızın nikahlanması için kendisinin izni alınır. Eğer susarsa bu, onun izni demektir. Kabul etmezse üzerine varılmaz”. (Yani evlenme konusu kendisine ulaştırılır ve kabul etmeyip reddederse anlamındadır.)40

35 Müslim, Nikah, 9; Ebu Davud, Nikah, 26; Tirmizi, Nikah, 17. 36 İbnü’l-Hümam, Fethu’l-kadîr, III, 247.

37 Buhari, Nikah, 42. 38 Buhari, Nikah, 43. 39 Ebu Davud, Nikah, 25. 40 Tirmizi, Nikah, 18.

(28)

ﻢﻠﺳ و ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮﺳر لﺎﻗ لﺎﻗ سﺎﺒﻋ ﻦﺑا ﻦﻋ ) ﺎﻬﻴﻟو ﻦﻣ ﺎﻬﺴﻔﻨﺑ ﻰﻟوأ ﻢﻳﻹا . ﺎﻬﺴﻔﻧ ﻲﻓ ﺮﻣﺄﺘﺴﺗ ﺮﻜﺒﻟاو إ ﷲا لﻮﺳر ﺎﻳ ﻞﻴﻗ ﻢﻠﻜﺘﺗ نأ ﻲﺤﺘﺴﺗ ﺮﻜﺒﻟا ن . لﺎﻗ ) ﺎﻬﺗﻮﻜﺳ ﺎﻬﻧذإ (

Abdullah bin Abbâs (r.a)' dan rivayet edildiğine göre Resûlullah (s.a.) şöyle buyurdu.

“Dul kadın, nefsinin evlenmesi hususunda velîsinden daha çok hak sahibidir. Bakire de nefsi (nin evlenmesi) hakkında emri (= izni) istenir.”

Denildi ki:

'Yâ Resûlallah Şüphesiz, bakire, konuşmaktan haya eder. Efendimiz buyurdu ki:

“Bakirenin izni onun susmasıdır.”"41

لﺎ ﻗ ة ﺪ ﻳ ﺮ ﺑ ﻦ ﺑا ﻦ ﻋ : ﺔ ﺸ ﺋﺎ ﻋ ﻰ ﻟإ ةﺎ ﺘ ﻓ ت ءﺎ ﺟ , ﺖ ﻟﺎ ﻘ ﻓ : ﺧ أ ﻦ ﺑا ﻦﻣ ﻲ ﻨ ﺟ و ز ﻲ ﺑ أ نإ ﻪ ﺘ ﺴﻴ ﺴ ﺧ ﻲﺑ ﻊ ﻓ ﺮ ﻴ ﻟ ﻪﻴ ﺔ ﺸ ﺋﺎ ﻋ ﺎ ﻬ ﻟ ﺖ ﻟﺎ ﻘ ﻓ ، ﻚ ﻟ ذ ﺖ ه ﺮ آ ﻲ ﻧ إ و : ﷲا لﻮ ﺳ ر ءﺎ ﺟ ﺎ ﻤ ﻠ ﻓ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮ ﺳ ر ﻲ ﺗ ﺄ ﻳ ﻰ ﺘ ﺣ ي ﺮ ﻈ ﺘ ﻧا ﺖ ﻟﺎ ﻘ ﻓ ، ﺎ ﻬ ﻴ ﻟإ ﺮ ﻣ ﻷا ﻞ ﻌ ﺠ ﻓ ، ﺎ ﻬﻴ ﺑ أ ﻰ ﻟإ ﻞ ﺳ ر أ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ : ، ﻲ ﺑ أ ﻊ ﻨ ﺻ ﺎ ﻣ ت ﺰ ﺟ أ ﺪ ﻘ ﻓ ﻲ ﻟإ ﺮ ﻣ ﻷا نﺎ آ ا ذإ ﺎ ﻣ أ ؟ ء ﻲ ﺷ ﺮ ﻣ ﻷا ﻦ ﻣ ءﺎ ﺴ ﻨﻠ ﻟ ﻞ ه ﻢ ﻠ ﻋ أ ن أ ت د ر أ ﺎ ﻤ ﻧإ .

İbn Büreyde şöyle rivayet etmektedir:

“Bir genç kız Hz. Aişe’ye gelip, “Babam aile şerefini arttırmak için beni kardeşinin oğlu ile evlendirdi. Halbuki, ben bu evliliği istemiyorum” dedi. Hz. Aişe, onun, Hz. Peygamber gelinceye kadar beklemesini istedi. Hz. Peygamber gelince babasını çağırdı ve kıza tercih hakkı verdi. Kız da dedi ki, madem yetki bende ise, babamın yaptığı şeyi (nikahı) onaylıyorum. Fakat evlenme işinde kadınların da söz hakkı var mı? onu öğrenmek istemiştim” dedi42

Görüldüğü gibi Hanefilerin görüşü, delillerinin hem güçlü hem de mantıklı olması itibarı ile daha isabetlidir.

Yahya Nuri, bu konu ile ilgili değişik görüşleri naklettikten sonra şöyle demektedir: Benim kanaatime göre de delillerin hepsini dikkate almak ve hadisler

41 İbn-i Macce, Nikah, 11; Müslim, Nikah, 9. 42 Musannef İbn Ebi Şeybe, Nikah, 7. S. 460.

(29)

arasında cem’ kaidesine uymak bakımından kızın rızası ile babasının onayının her ikisinin birlikte olması gerekmektedir.43

Sıraladığımız hadislerin bazısında Hz. Peygamberin (s.a.), gerçekleşmiş nikahı feshettiğini, bazılarında kıza kabul edip etmeme seçeneği verdiğini ve bazılarında ise dul olsun bakire olsun evlenecek her kızın rızasının şart kıldığını görmekteyiz. Evliliğin amacının biri olan huzur sevgi ve merhameti de göz önünde bulundurduğumuz zaman, rızası olmadan bir kızı evlendirip huzur içinde yaşamanın mümkün olmadığı için böyle bir evliliğin caiz olmadığı kanaatine varmaktayız.

Bütün bunlara baktığımız zaman, Afganistan’daki mevcut zorla kızları evlendirmenin İslam Hukuku’na ve İslam Dini’ne uymayan davranışlar olduğu, bu evliliklerin İslam’dan değil, gelenekten kaynaklandığı ve bazı mezheplerin yorumlarının geleneğin de işine geldiğini görmekteyiz.

B. KÜÇÜK YAŞLARDA EVLİLİK 1. Afganistan’daki Uygulamalar

Başka bir uygulama da küçük yaşlarda evliliğin yaygın olmasıdır. Biz burada bu konuyu, küçüklerin küçüklerle evlendirilmesi, küçük kızların büyük erkeklerle evlendirilmesi ve söz konusu evlendirilmelerinin sebep ve sonuçları olmak üzere dört başlık altında ele alacağız.

a. Küçüklerin Küçüklerle Evlendirilmesi

Günümüzde yürürlükte olan, Afgan Medeni Kanunu’nda evlenme yaşın erkekler için 18, kızlar için 16 olmasına44 rağmen son zamanlardaki çeşitli araştırmalara göre Afganistan’da kızların yaklaşık %60’ı 16 yaşa gelmeden evlendirilmektedirler.45

Afgan Medeni Kanunu’na göre kızların evlenme yaşı 16 dır. Bununla birlikte 15 yaşlarında olan kızlar da babası tarafından veya yetkili bir mahkeme tarafından uygun görüldüğü takdirde evlendirilebilir. 15 yaş altında olan kızların evlendirilmelerine ise

43 Nurî, Hukuk-i Zen Der İslam Ve Cihan, s. 123-124. 44 Kanun-i Medeniy-ı Afganistan, Kabil, 1976, madde, 71.

45 S. Bahgam, W. Mukhatari, Study on Child Marriage in Afghanistan, Medika Mondiale. 2004

http://www.medicamondiale.org/fileadmin/content/07_Infothek/Afghanistan/Afghanistan_Child_marr iage_medica_mondiale_study_2004_e.pdf (06/07/2010), s. 9;: ABİK, Rapor-ı Tahkikatî, Vaz’ıyet-i Zenan-ı Afganistan der Salı 2008 miladi, http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/ Researches/Researches/Wom_situation_n_2008.pdf (06/07/2010), s. 12; Vaz’iyeti Zindegiy-i Dohteran ve Zenan-ı Afgan der tay-ı Haft sal-ı Güzeşte, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2008, s.27; Vaz’ıyet-i Zenan-ı Cevan Der Hane-vade, KMHBA, 2009, s. 20.

(30)

kanunen hiçbir şekilde izin verilmemektedir.46 Ancak uygulamaya baktığımız zaman kızların yaklaşık % 60’ının 16 yaş altında evlendirildiğini görmekteyiz.47

Söz kesme uygulamanın daha çocuklar yeni doğduklarında başlanması gibi kızların evlendirilmesi de 6 ve 7 yaştan itibaren başlanmaktadır.48 Nikâhların resmi yapılmaması ve hatta bazı kızların hala nüfus cüzdanının bile olmaması da devletin bunu kontrol etmesini imkânsız hale getirmektedir.

b. Küçük Kızların Büyük Erkeklerle Evlendirilmesi

Burada küçük kızların büyük erkeklerle evlendirilmesini, başka bir tabirle eşler arasındaki orantısız yaş farklılığı ele alacağız. Bu orantısız yaş farkı uygulamasına baktığımızda da hep küçük yaşlardaki kızların yaşlı adamlarla evlendirilmesi şeklinde olduğunu görmekteyiz.

Mesela bazen 7 yaşındaki bir kızın 30 veya 40 yaşındaki bir erkekle49 bazen de 10 yaşındaki bir kızın 5050 veya 6051 yaşındaki erkekle, 11 yaşındaki bir kızın 51 yaşındaki bir erkekle aynı şekilde 16 yaşındaki kızın 5152 yaşındaki bir erkekle evlendirilmesini, bu konuda yapılan araştırmalardan öğrenmekteyiz.

WCLRF’nın, 200 kadınla yaptığı bir anket sonucunda evlenen kadınların % 28.2’ sinin 5, % 26.7’ sinin 6-10, %21.6’ sinin 11-15, % 9’ unun 16-20, % 5.5’ inin

46 Kanun-i Medeniy-I Afganistan, Kabil, 1976, madde, 71. Ikinci pragraf.

http://www.medicamondiale.org/fileadmin/content/07_Infothek/Afghanistan/Afghanistan_Child_marr iage_medica_mondiale_study_2004_e.pdf (06/07/2010), s. 9.

http://www.medicamondiale.org/fileadmin/content/07_Infothek/Afghanistan/Afghanistan_Child_marr iage_medica_mondiale_study_2004_e.pdf (06/07/2010), s. 11,12; Erzyâbî, Vaz’iyeti Zindegiy-i Dohteran ve Zenan-ı Afgan der tay-ı Haft sal-ı Güzeşte, WOMENKIND WORLDWIDE, 2008. s. 27. 49 S. Bahgam, W. Mukhatari, Study on Child Marriage in Afghanistan, Medika Mondiale. 2004

http://www.medicamondiale.org/fileadmin/content/07_Infothek/Afghanistan/Afghanistan_Child_marr iage_medica_mondiale_study_2004_e.pdf (06/07/2010), s.12.

50 S. Bahgam, W. Mukhatari, Study on Child Marriage in Afghanistan, Medika Mondiale. 2004, s. 9. http://www.medicamondiale.org/fileadmin/content/07_Infothek/Afghanistan/Afghanistan_Child_marr iage_medica_mondiale_study_2004_e.pdf (06/07/2010)

51 Vaz’iyeti Zindegiy-i Dohteran ve Zenan-ı Afgan der tay-ı Haft sal-ı Güzeşte, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2008, s. 31.

(31)

30, % 7’ sinin 31-40, % 1’inin 41-50 ve % 1’inin de 50 yaş üzerinde kocalarından küçük oldukları ortaya çıkmıştır.53

Afganistan’da kızların 7 yaşında evlendirilmeleri ve 12 yaşında hamile kalmaları az değildir.54

Kadınların Kocaları İle Yaş Farkları

Koca İle Yaş Farklılığı Yüzde

5 yaşa kadar % 28.2 6-10 yaş % 26.7 11-15 yaş %21. 6 16-20 yaş %9 21-30 yaş %5.5 31-40 yaş %7 41-50 yaş %1 50 üzerinde %1 Toplam %100

Bu sonuçlarda bazı farkların normal olduğunu kabul etmekle birlikte bazılarında aşırı derecede yaş farkının da mevcut olduğu görülmektedir.

c. Kızların Küçük Yaşlarda Evlendirilmelerinin Sebepleri

ca. Berdel, (Şiğar Nikahı): Rızaları dışında evlendirilmede olduğu gibi, küçük

yaşlardaki evlendirilmenin de birinci sebebi kızların bir biri ile değiştirilmesi şekli ile evlendirilmeleridir. Düğünlerde başlık parasından kurtulmak için birçok insan bu uygulamaya başvururlar. Bu uygulamaya başvuranların çoğu, yaşlı dul veya ikinci evlilik yapmak isteyen erkeklerden oluşmaktadır. Başka bir şekilde kimsenin kız vermeyeceği düşüncesiyle tek çareyi bunda bulurlar. Böylece kızını veya kız kardeşini

53 İzdıvachay-ı Pîş ez Vakt Der Afganistan, WCLRF, Rapor-ı Tahkikatî 2008, s. 11-12. 54 Early Marriage İn Afghanistan, WCLRF, Research Report: 2008, s. 4. Hanım Talavzer

(32)

kızın babasına veya kardeşine verip onun kızı veya kız kardeşi ile evlenirler.55 Bunun yanı sıra fazla düğün masraflarından ve başlık parasından kurtulmak için de insanlar buna başvurmaktadırlar. Erken yaşlarda evlendirilen kızların % 37.6’sı erken yaşta evlendirilmesinin sebebinin berdel yolu ile evlilik olduğunu söylemiştir.56

cb. Bed: Adam öldürme başta olmak üzere birçok cinayette caninin kızının

veya kız kardeşinin mağdurun yakınlarının nikahına verilmesi şeklinde olur.57 Caninin büyük kızı veya kız kardeşi olmayınca ne kadar küçük olursa olsun kızı veya kız kardeşi verilmektedir. Nitekim çok yakın zamanda 5 yaşındaki bir kızın 25 yaşındaki birinin nikahına verildiğini öğrenmekteyiz.58_{Yapılan bir araştırmaya göre, genel olarak küçük}

yaşlarda evlendirilenlerin % 7’ sinin sebebinin bed olduğu tespit edilmiştir.59

cc. Başlık Parası: Başlık parasının yüksek olmasından dolayı aileler ekonomik

sıkıntılara düşünce kızlarını küçük de olsa evlendirirler.60 Aynı şekilde bazen borçlu insanlar borçlarını ödeyemedikleri zaman kızları küçük de olsa borç sahibinin nikahına vermek sureti ile kendileri borçlardan kurtarmak isterler.61 Bu üç konuyu ayrı ayrı başlıklar altında ele alacağız. Görüldüğü gibi başlık ve bedel ekonomik sorunlara dayanmaktadır.

cd. Güç ve Yetki Sahibi Olan Kimselerin Tehdit Yoluyla İstedikleri Kadınları Nikahına Alması: Bu durumda da ne kızın ne de ailesinin rızasının olmasına

55 Vaz’ıyet-i Zenan-ı Afganistan der Salı 2008 miladi. KMHBA. Rapor-ı Tahkikati, http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Wom_situation_n_200 8.pdf (06/07/2010), s. 17; Early Marriage İn Afghanistan, WCLRF, Research Report: 2008, s.16. 56 Ber-resîy-i Vaz’ıyet-i Umumiy-i Atfal der Afganistan, KMHBA, Rapor-ı Tahkikatî Bahşı Tahkik ve

bername rizi, 2007 http://www.aihrc.org.af/

2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Rep_dari_Chi_Nov_2007_U_Apr_2008.pdf (06/07/2010), s. 22.

57 Early Marriage İn Afghanistan, WCLRF,Research Report: 2008, s. 17; Vaz’ıyet-i Zenan-ı Afganistan der Salı 2008 miladi, ABİHK, Rapor-ı Tahkikatî

http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/ Researches/Wom_situation_n_2008.pdf (06/07/2010), s.12.

58 vaz’iyyet-i Hukuk-i Başar Der Afganistan, KMHBA. Rapor-ı Tahkikati,,2008. http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/

Reports/Researches/Researches/HR_Situation_Hamal_1387.pdf (06/07/2010), s. 13.

59 Ber-resîy-i Vaz’ıyet-i Umumiy-i Atfal der Afganistan, KMHBA. Rapor-ı Tahkikati, Rapor-ı Tahkikatî, 2007

http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Rep_dari_Chi_Nov_20 07_U_Apr_2008.pdf (06/07/2010), s. 22.

60 İzdıvachay-ı Pîş ez Vakt Der Afganistan, WCLRF, Rapor-ı Tahkikatî 2008, s.16. 61Türkmeni, Nesrin ,Vaz’ıyet-i Zenan-ı Cevan Der Hane-vade , KMHBA 2009, s.21.

(33)

rağmen aileler küçük yaşlardaki kızı evlendirmek zorunda kalmaktadır.62 Kızın ve velisinin her ikisinin rızası olmadığı durumda da İslam Hukukuna göre nikah geçerli olmaz.

ce. Eğitimsizlik: En büyük sorunlar ve sebeplerden biri de toplumdaki

eğitimsizliktir.63 Nitekim küçük yaşlarda evlendirilenlerin % 71’nin anne ve babasının eğitim görmemiş insanlar olduğu tespit edilmiştir.64

cf. Toplumdaki Gelenek: Toplumda kızları küçük yaşlarda evlendirme

uygulamasının yaygın olması bir gelenek haline gelmiş ve böylece insanlar bunu normal görüp kızların küçük yaşlarda evlendirilmesi gerektiğine bile inanmışlardır. Birçok bölgede 20 yaşına kadar evlenmemiş kızlar evde kalmış olarak kabul edilir. Üstelik bazı mahalli imamların “kızların adet görmeye başlamadan önce evlendirilmesi lazım, babasının evinde adet gören kızın babası büyük bir günaha girer” dediğini bizzat kendim duydum. Böylece din adamları da insanları kızlarının daha erken yaşlarda evlendirilmesine teşvik ederler.

cg. Ailenin Kızlarının Güvenliğinden Korkması: Aileler kızlarının kimse

tarafından kaçırılmaması ve kimse ile irtibata geçmemesi için erken yaşta evlendirirler. Bunlar dışında az da olsa bazen para karşılığında satılmaları ve hatta bazen kumarda verilmeleri de tespit edilmiştir.65

d. Küçük Yaşlardaki Evliliğin Getirdiği Sorunlar

Küçük yaşlarda evlendirme ve eşler arasındaki orantısız yaş farkının birçok soruna yol açtığı da tespit edilmiştir. Biz burada bunların bir kaçını ele almaya çalışacağız.

62 Early Marriage İn Afghanistan, WCLRF, Research Report, 2008, s.17.

63 Vaz’ıyet-i Zenan-ı Afganistan der Salı 2008 miladi, KMHBA. Rapor-ı Tahkikati, http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Wom_situation_n_200 8.pdf (06/07/2010), s. 11.

64 Early Marriage İn Afghanistan, WCLRF, Research Report, 2008, s. 19.

65 Vaz’iyyet-i Hukuk-i başar Der Afganistan, KMHBA, Rapor-ı Tahkikati, 2008. http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/

(34)

da. Eğitimden mahrum kalmaları: Her şeyden önce erken yaşlarda evlenen

kızlar eğitimden mahrum kalırlar. Çünkü evlendikten sonra ya ev işleri nedeniyle okula gidememekte ya da kocası veya kocasının ailesi tarafından okula gitmesine izin verilmemektedir.66 Nitekim evlendikten sonra kızların % 69’unun eğitimden mahrum bırakıldığı tespit edilmiştir.67 Eğitimden mahrum kalan kadınlar da şahsiyet ve kimlik açısından eksik kalma, görev alamama ve bunun sonucunda da ekonomik sıkıntıya düşme başta olmak üzere birçok sorun ve problemle karşı karşıya kalmaktadırlar.

db. Aile İçi Şiddet Ve Eşler Arasında Anlaşmazlığın Çıkmasına Neden Olması: İkinci olumsuz etkisi de eşler arasında anlaşmazlığa ve uyumsuzluğa yol

açmasıdır. Küçük oldukları veya aralarında 50 yaşa kadar bir farkın olduğundan dolayı ister istemez aralarında anlaşmazlık ve uyumsuzluk çıkmaktadır. Bu da aile içi şiddete yol açar. Nitekim aile içi şiddet görenlerin çoğunun küçük yaşlarda evlenen kızlardan oluştuğunu da araştırmalardan öğrenmekteyiz.68 Bir rapora göre aile içi şiddet görenlerin %80’ninin küçük yaşlarda evlendirilen kızlardan oluştuğu tespit edilmiştir. Yani küçük yaşlarda evlendirilen kızların % 80’i fiziki, psikolojik veya başka bir şiddet çeşidine maruz kalmaktadır.69

dc. Evden Kaçmalarına Neden Olması: Başka olumsuz bir etkisi de kızların

uyum sağlamadıkları ve anlaşamadıklarından dolayı evden kaçmalarıdır.70 Küçük yaşlarda evlendirilen kızlar büyüyünce eşlerini sevmedikleri veya kendilerinden 50 yaş büyük adamlarla evlendirilmelerinden dolayı tek çareyi evden kaçmada bulurlar ki, bu da aslında çare olmak yerinde birçok sıkıntıya maruz kalmalarına neden olmaktadır. Nitekim yapılan bir araştırmaya göre küçük yaşlarda evlenen kızların %12’si evden kaçmışlardır.71

67 İ’lamiyey-i Matbuatî, Pervan, WCLRF, 2009,s.1

68Early Marriage İn Afghanistan, WCLRF Research Report, 2008, s.26. 69 İ’lamiyey-i Matbuatî, Pervan, WCLRF, 2009,s.1

70 Nazari ber Kadayay-ı ferar ez Menzil,, WCLRF, 2006, s.24; İ’lamiyey-i Matbuatî, Pervan, WCLRF 2009, s.1.

(35)

WOMANKIND WORLDWIDE adlı uluslararası kadın hakları örgütün bir raporunda şöyle bir olay yer almaktadır:

Afganistan’ın başkenti Kabil şehrinin yoksul bir ailesinden olan Razıya adlı bir kız daha 10 yaşındayken bir miktar para karşılığında 60 yaşında bir adamın nikahına veriliyor, fakat kız küçük olduğu için ev işlerini tam olarak yapamadığı için her zaman kocası tarafında şiddet görüyor. Kız 12 yaşına gelinceye kadar çocuk yapmadığı için kocası tarafından daha fazla şiddet görmeye başlıyor ve bunun üzerine kocası ikinci bir evlilik yapıyor. Kız 16 yaşına kadar çeşitli şiddetlere maruz kalmaya devam ediyor. Sonunda 16 yaşına gelince artık dayanamayıp babasının evine kaçıyor ve kocasından ayrılmak için mücadele etmeye başlıyor.72

de. İntihar Etmeleri: Üzerine benzin döküp yakmak başta olmak üzere çeşitli

yollarla intihar etmeye kalkışanlar üzerinde yapılan bir araştırmada, bunun bir sebebinin de küçük yaşlarda evlendirilme veya eşler arasında orantısız yaş farklığı olduğu ortaya çıkmıştır.73

df. Küçük Yaşlarda Hamile Kalmaları: Kızlar, daha başkalarının kendilerine

bakmalarına muhtaç oldukları küçük bir yaşta hamile kalıp çocuk yapmakta ve çocuklarına bakmak zorunda kalmaktadırlar. Daha 12 yaşlarında olan kızlar hamile kalıp çocuk yapmaktadırlar.74 Söz konusu yaşlarda ister fiziki bakımından isterse psikolojik bakımından bir kızın doğum yapmaya ne kadar hazır olduğu düşünülmesi gereken bir konudur. Bu da hem kendilerinin hem de çocuklarının birçok zarar ve hastalıkla baş başa kalmalarına neden olmaktadır.75 Yapılan bir araştırmada doğum yapan kadınların hastalıklarının yaşları ile orantılı olduğu, ne kadar yaşları küçükse o kadar fazla problemler ve hastalıkların fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Nitekim Kabil’de

72 Vaz’iyeti Zindegiy-i Dohteran ve Zenan-ı Afgan der tay-ı Haft sal-ı Güzeşte, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2008, s. 31.

73 Guzarış-ı Tahkiki Der Barey-i Avamıl-ı Hud-kuşiy-i Zenan Der Hevzey-i Cunub Garb-ı Afganistan, KMHBA. Rapor-ı Tahkikati

http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Report_V_A_W.pdf (06/07/2010), s. 15.

74 Early Marriage İn Afghanistan, WCLRF Research Report, 2008, s.4; S. Bahgam, W. Mukhatari, Study on Child Marriage in Afghanistan, Medika Mondiale. 2004

(36)

bulunan Rabia Belhî Hastanesi’nde Jinekoloji doktoru Bedriye Hassas küçük yaşlarda evlenen kızların çoğunun, evlendikten kısa bir süre sonra çeşitli sorun ve hastalıklardan dolayı hastaneye başvurduklarını iddia etmektedir.76 Aynı şekilde küçük yaşlarda evlenenlerin doğum esnasındaki ölüm riskinin 5 kat daha fazla olduğu ve böylece küçük yaşlarda evlenen kızların %90’ının ölüm riskinde olduğu söylenmektedir.77

Uluslararası Sağlık Kurumu ve Çocuk Kurumu İdaresinin yaptığı ortak bir araştırma raporuna göre, Afganistan, Nijerya’dan sonra doğum yapma sırasında kadınların en fazla hayatlarını kayıp etmeleri bakımından ikinci ülkedir. Afganistan’da her 1000 hamile kadının 64’ü hamilelik döneminde ve her 100.000’in 1600’ü doğum esnasında, başka tabirle günlük 50 kadın doğum esnasında hayatını kaybetmektedir78, ki bunların çoğu 18 yaş altında doğum yapan kadınlardan oluşmaktadır.79 Halbuki, ABD’de her 100,000 hamile kadının ancak 12’si hayatını kaybetmektedir.80 Aynı şekilde Afganistan’da dünyaya gelen her 100.000 çocuktan 1600-1900’u hayatını kaybetmektedir.81 Kısacası Afganistan, hem doğum esnasında annelerin hem de dünyaya gelen çocukların ölüm oranı bakımından dünyada ikinci, Asya’da birinci sırada yer almaktadır. Sağlık hizmetlerinin eksikliğinin yanı sıra, kadınların küçük yaşlarda doğum yapmaları da bu duruma sebep olarak gösterilmiştir.82

Küçük yaşlarda doğum yapan kadınların çocukları da sağlık bakımından çok sorunlarla karşı karşıya kalıp, % 34’ ünün zayıf ve sağlık sorunlarının olduğu tespit edilmiştir.83

76 Afghanistan: Marriage Practice Victimizes Young Girls, Society, http://www.rferl.org/content/article/1079316.html (06/07/2010), s. 2. 77 Early Marriage İn Afghanistan,, WCLRF, Research Report, 2008, s.26. 78 Huşunet Aleyhi Zenan der Afganistan, WCLRF, 2008, s. 65.

79 Dünya Sağlık Örgütü Temsilci, Petar Graf’ın Afganistan’da UNİCEF Temsilcileri ile Ortak Basın Toplantısının Raporu: http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/ 2009/01/090126_a-afgahn-mothers-deaths.shtml?s (27/04/2010), s. 1.

80 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, 2006, s. 23.

81 Pîş-reft-i Zenan der Hakikat Pîş-reft-ı Heme ast, UNIFEM-AFGHANİSTAN-Varak-ı İtlaat-ı Sal-ı 2008 s.1

http://www.unifem.org/afghanistan/docs/pubs/08/UNIFEM_factsheet_08_DR.pdf (06/07/2010), s.2. 82 Huşunet Aleyhi Zenan der Afganistan, WCLRF, 2008, s. 71.

(37)

2. Küçük Yaşlarda Evliliğin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Birçok ülkelerde olduğu gibi Afganistan’da da erken yaşlarda evlilik yaygın olup tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Bizim ulaştığımız bilgilere göre Afganistan tarihinde, küçük yaşlardaki evliliği de ilk yasaklayan84 ve evlilik için yaş sınırı getiren yine Afgan kralı Amanullah Han (1919-1929) olmuştur. Amanullah Han evlenme yaşını kızlar için 18 erkekler için 22 yaş olarak tayin etmiş85 ancak Afgan halkın yaptığı baskılar sonucunda bazı ta’vizlar vererek küçüklerin evlenmesine de tekrar izin vermiştir. 1924 yılında çıkarttığı kanunun 3. maddesinde şöyle demektedir:

“Bulûğa ermeden önce nikah caizdir. Ama ey benim şahane ve sadıka

ra’iyyetim! Küçük yaşlarda evlenme sizin aralarınızda, dava, tartışma, münakaşa, katil ve nifaka yol açmaya sebep olmaktadır. Nitekim sizin manevi babanızın tecrübesi ile bu sabit olmuştur. Daha öncede de bu sebepten dolayı yasaklanmıştı. Benim amacım sizin

ittifak, huzur ve refahınızdır”86

Aynı kanunun 9. Maddesinde de baba ve sahih dede küçükleri evlendirmişse buluğa erdikten sonra da nikahlarını feshedemeyeceklerini, bunlar dışında başka biri evlendirmişse feshedebileceklerini söylemektedir.87

Daha sonra uzun Avrupa ve Asya seferinden dönünce küçük yaşlardaki evliliği yeniden yasaklamıştı ki bu kez insanlar ayağa kalkıp Kralı ülkeyi terk etmek zorunda bırakmışlardır.

Günümüzdeki Afgan Medeni Kanunu’nun 70. maddesinde erkekler için yasal evlenme yaşı 18, kızlar için 16 olarak belirlenmiştir. Ancak 71. maddesinde kız daha 15 yaşında iken de babası tarafından veya yetkili mahkemenin uygun görmesi halinde evlendirilebileceği ve 15 yaş altındaki kızların evlendirilmesinin hiçbir şekilde caiz olmadığını açıklamıştır.88 Ancak bunların hiç birinin halk tarafından uygulanmadığını ve hala kızların % 60’ının Afgan Medeni Kanununun belirttiği 16 yaşa varmadan

84 Husayn, Şah Mahmud, Muhtasar-ı ez Tarih-i Zindegiy-i İctımaîy-i Zenan-ı Afganistan, s. 41.

85 Sistani, Nigahî Be Vaz’ı İctıma’îy-i Zenan Afgan ez Devre-i Amanî ta Hukumet-i Karzai. www.watan-afg.com/new_page_10htm (27/04/2010) s. 1.

86 Nızam-name-i Nikah, Arusi, Hıtne Suzi, madde 3. Daireyi Tahrirat Matbaası, 1924 87 Nızam-name-i Nikah, Arusi, Hıtne Suzi, madde, 9.