Kadınların Siyasal Haklarını Kullanmada Karşılaştıkları Bazı Sorunlar

Bu bölümde önce kısaca kadınların siyasal haklarının tarihçesine yer verip daha sonra da günümüzdeki gelişmeler ve bu konuda devam eden sorunları ele alacağız.

a. Afganistan’da Kadınların Siyasal Haklarının Kısaca Tarihçesi

Afganistan’da 20. yy başında ancak kadınlardan ve kadın haklarından bahsedilmeye başlanmıştır. 1911 yılında Siracü’l-Ahbar-ı Afganiye adlı bir dergi yayımlanmaya başlanmıştır. Söz konusu dergide ilk defa geçmişteki kahraman ve meşhur kadınlardan bahsedilmiştir. Bu bile o zamanki insanlar tarafından büyük tepki ve itirazlarla karşılanmıştır. Daha sonra aynı dergide, mehir, nikah ve düğün konuları işlenmiştir.

1919’dan sonra ilk kız okulu açıldıktan sonra, İrşadun-nisvan adı altında kadınlar tarafından haftalık bir dergi çıkartılmıştır. Bu dergide de, kadınların sağlığı, hakları, yaşamları, çocuk yetiştirme ve tedbir-i menzil (ev işleri ve idaresi) den bahsedilmeye başlanmıştır.

Bunların hepsi o dönemdeki Afgan kralı olan Gazı Amanullah Han, eşi ve eşinin babası olan Mahmut Tarzî’nin çabaları ile olmuştur. O zamanki insanların bu

konuda çok hassas olmasından dolayı derginin kadın olan editörü ve editör yardımcısı gerçek isimlerini gizleyip sadece ad ve soyadlarının baş harflerini yazmakla yetinmiş ve gerçek isimlerini hiçbir zaman yazmamışlardır. Ki bu derginin de editörlüğünü Mahmut Tarzî’nin eşi olan Esma Resmiye ile yardımcısı Ruh Efza üstlenmişlerdir. Aynı dönemde Encumen-i Himayeti Nisvan adı altında 120 bayandan oluşan bir teşkilat kurulmuştur.268

Böylece 20. yy’ın başlarından itibaren Afganistan’da kadın haklarından ve kadın erkek eşitliğinden yavaş yavaş bahsedilmeye başlanmıştır. Kadın erkek eşitliğinden ilk defa Amanullah Han tarafından ilan edilen 1923 teki anayasasında söz edilmiştir. 1931 yılında Nadırhan’ın ilan ettiği anayasada yine kadın haklarına yer verilmiş ancak uygulamaya geçirilmemiştir. Kadınların bilfiil idari ve siyasi alanlara katılmaları ancak 1964 yılındaki anayasası ile olmuştur.269 Aynı şekilde seçme ve seçilme hakkını da bu yılda kazanmışlardır. Aynı yılda parlamento seçiminde dört kadın ilk defa meclise girmiştir. Bu dönemden sonra artık kadınlar sürekli olarak parlamentoya katılmaya devam etmişlerdir.270

Afgan kabinesinde ilk görev yapan kadın ise 1963 yılında Geliştirme Bakanı olarak tayin edilen Kübra Naziye olmuş ve bundan sonraki kabinelerde de en az bir iki kadın yer almaya devam etmişlerdir.271

1978 yılındaki Afgan Anayasasında ise “erkek olsun kadın olsun bütün Afgan

vatandaşların hiç bir ayrımcılık söz konusu olmadan kanuna karşı eşit hak ve

sorumluluğa sahip olduğu” açıkça yazılmıştır.272 1919 tarihinden 2001 e kadar süreçte

kadınlara en fazla özgürlük, 14 sene devam edip sonunda 1992 yılında son bulan Komünistlerin hakimiyyeti döneminde olmuştur. Bu dönemde kadınlar hem eğitim ve öğretim alanında hem de ordu ve devletin üst kademelerinde her zamankiden daha fazla yer almışlardır.273 Hatta bu dönemde kadınlar, öğretmenlerin % 70’ni ve diğer devlet memurlarının % 50’sini oluşturmuşlardır. Ancak komünist hükümetinin genellikle

268 Hüseyn, Mahmud, Muhtasar-ı Ez Trih-i Zindegi-yi İctima’ı-yi Zenan-ı Afganistan,s. 38-41. 269 Yılmaz, Aliye, Afganistan’da Kadının Sosyal Statüsü ve Din Eğitimi s. 64.

270 Yılmaz, Aliye, Afganistan’da Kadının Sosyal Statüsü ve Din Eğitimi s. 65. 271 Yılmaz, Aliye, Afganistan’da Kadının Sosyal Statüsü ve Din Eğitimi s. 66. 272 Kanun-i Esasi-yi Devlet-i Cumhuri-yi Afganistan, 1978, Bölüm 4. Madde 27.

büyük şehirlerle sınırlı olması ve kırsal alanlar ellerinde olmadığı ve Afganistan’ın % 70’in dağlık olması için, siyasete katılan kadınlar da sadece şehirlerdeki kadınlarla sınırlı kalmıştır.

1992 yılından 1996 yılına kadar dönemde, Afganistan’daki mücahitlerin kurdukları İslami hükümette ise, devam eden iç savaşlardan dolayı kadınların siyasete katılmaları ve üst kademelerde yer almaları mümkün olmamıştır. Sadece memur olarak çok az bir kısmı işlerine devam edebilmiştir.

1994 yılında ortaya çıkan ve 1996 yılında Afganistan’ın başkenti olan Kabil’i ve 2001’e kadar Afganistan’ın yaklaşık % 90’ını ele geçirip 2001’de son bulunan Taliban hareketi, kadınların ev dışında her türlü görev yapmalarına karşı oldukları için bu dönemde kadınların siyasi haklarından bahsetmek imkansızdır.

b. 2001 Yılından Günümüze Kadar Kadınların Siyasal Hakları Alanındaki Gelişmeler

Buraya kadar kısaca Afganistan tarih sürecinde kadınların siyasal haklarından bahsettik. Bu başlık altında, 2001 yılında Taliban hareketinin çöküşü ve yeni hükümetin kurulması ile başlayan dönemdeki gelişmelerden bahsetmeye çalışacağız.

2001 yılında Amerika Taliban’a karşı savaş açınca Taliban karşıtı gruplar başta olmak üzere Afgan temsilcileri Afganistan’ın Taliban hükümetinden sonraki yeni hükümeti teşkil etmek ve bu hükümetin başkanı ve diğer kabinesini seçmek amacı ile Almanya’nın Bon şehrinde bir toplantı düzenlediler. 5 Aralık 2001’de uluslararası destek ile oluşturulan bu toplantıda, kadınların da erkeklerle beraber eşit olarak siyasete girebilmeleri ön görülmüştür. 4 Ocak 2004 yeni Afgan Anayasasında “Afgan vatandaşları arasında her türlü ayrımcılık ve imtiyazın yasak olduğu, erkek olsun kadın olsun bütün Afgan vatandaşların kanun önünde eşit hak ve sorumluluğa sahip oldukları”274 yeniden vurgulanmıştır. Böylece kadınlara da erkekler gibi seçme ve seçilme hakkı verilmiş oldu.

Üstelik yeni Anayasasındaki seçim yasasına göre Volosey Jırga’da her ilden en az iki kadın vekilin olması zorunludur.275 Aynı şekilde Mışrano276 Jırga’nın üçte birinin cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi ve cumhurbaşkanın da bunların % 50’sini bayanlardan seçmesi gerektiğini yazılmıştır.277 Böylece toplam 102 kişi Mişrano Jırga’nın 23’ü ve toplam sayısı 249278 kişi olan Volosey Jırga’nın 64’ü olmak üzere meclisin toplam 351 kişinin 91’i kadınlardan oluşmak zorundadır.

Bu yasaya baktığımızda kadınların bu konuda erkelerden daha avantajlı olduklarını görmekteyiz. Çünkü ne kadar az oy alırsa alsın her bir elden üç kadın meclise girebilmekte ve hiçbir zaman erkeklere karşı oy kayıp etme tehlikesi bulunmamaktadır.

2001 yılında Bon anlaşması çerçevesinde kurulan geçici hükümette, Sima Semer devlet başkan yardımcısı ve Kadınlardan Sorumlu Devlet Bakanı ayrıca Süheyla Seddiki de sağlık bakanı olarak görev almışlardır. Aynı sene geçici Cumhurbaşkanı seçiminde aday olan Mesude Celal ikinci olmuştur, böylece ilk defa bir kadın cumhurbaşkanlığına aday olmuştur.279 2004’teki cumhurbaşkanı seçiminde tekrar cumhurbaşkanı adayı olmuştur.280

2002 yılında iki, 2004 yılında üç, 2006 ve 2010 yıllarında bir kadın bakan olarak tayin edilmiştir.281

2004 yılında ilk defa Bamyan vilayetinde, Habibe Serabî adlı bir kadın vali olarak atanmıştır.282

2010’da gerçekleşmiş cumhurbaşkanı seçiminde de, 3 kişi cumhurbaşkanı adayı 7 kişi cumhur başkan yardımcısı adayı olmak üzere toplam 9 kadın aday

275 Kanun-i Esasiy-i Afganistan, 2004, Bölüm 5. Madde 43

276 Afganistan’da Şuaray-ı Milli Denilen meclis Mişrano Jırga ve Volosey Jırga’dan oluşmaktadır. 277 Kanun-i Esasiy-i Afganistan, 2004, Bölüm 5. Madde 44.

278 Volosey Jırganın maksimum sayısı 250 dir.

279 Yılmaz, Aliye, Afganistan’da Kadının Sosyal Statüsü ve Din Eğitimi s. 66-67.

280 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî 2006, s. 16. 281 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2006, s.

17.

282 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2006, s. 17.

olmuştur. Toplam 110 siyasi partilerin 3 partisi bizzat kadınlar tarafından kurulmuş olup parti liderleri kadınlardır.

Yeni dönemdeki kadınların hakları ile ilgili en önemli gelişme de 2001 deki Bon Anlaşmasında tasarlanan ve uygulamaya geçirilen Kadın İşleri Bakanlığı’nın kurulması olmuştur. Bu bakanlığın günümüzde 9’ ü başkentte ve her ilde bir olmak üzere 34’ü vilayetlerde Kadın İşleri Bakanlık Müdürlüğü bulunmaktadır.283 Bunların amacı kadınların meşru haklarını savunmaktır.

c. Kadınların Siyasal Haklarını Kullanma Konusunda Karşı Karşıya Kaldıkları Bazı Sorunlar

Eskilere nispeten çok gelişmekte olan kadınların siyasal haklarında baktığımız zaman, günümüzde kanun bakımından herhangi bir sorunun bulunmadığı, kadınlara da erkeklerle eşit olarak seçme ve seçilme hakkının verildiğini284 hatta biraz önce değindiğimiz gibi bazı kanunlarda erkeklere göre de daha avantajlı olduklarını görmekteyiz. Ancak uygulamaya gelindiğinde durumun böyle olmadığı görülmektedir.285 Kadınların siyasal ve toplumsal alanlarında katılmaları durumunda birçok sorun ve problemle karşı karşıya kaldıklarını öğrenmekteyiz. Biz burada bu sorun ve problemlerin bazılarına kısaca değinmeye çalışacağız.

ca. Kadınların Siyasal Alana Girmelerinin Caiz Olmadığı Anlayışı:

Kadınların siyasal alana girmelerindeki en büyük ve önemli sorunların başında bu anlayış gelmektedir. Bu düşünceyi taşıyan insanlar, siyasal ve sosyal alana giren kadınları tehdit etmekte,286 kaçırmakta veya öldürmektedir. Nitekim çok yakın bir

283 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2006, s. 18. 284 “Berguzariy-i Devre-i Amuzişi-yi Hukuk-i Başar Der Vilayet-i Herat”, Hukuk-ı Beşer, Yıl, 7. Sy:1.

Nisan/ 2009. s. 19.

285 Ruhani Ali Rıza “Tevsia’-ı Hukuk-i Zenan der Afganistan; Çalışha ve Rah-kârha”, Hukuk-ı Beşer. 7. Yıl, Sy: 2. Mayıs/ 2009. s. 3.

286 Afghan Women and Girls Sixteen Months On, WOMANKIND Worldwide, Taking Stock Update: 2003

http://www.womankind.org.uk/takingstockdownloads.html (06/07/2010), s. 9; Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2006, s. 16.

zamanda Kandahar ilinde Safiye adlı bir kadın sadece insan hakları kurumunda çalıştığı için öldürülmüştür.287

2004 yılında seçim boyunca Taliban halkı özellikle kadınları, seçime katılmaması için ısrarla tehdit etmeye devam etti.288 Kadınların ev dışında her türlü işlerde çalışmasına karşı çıkan Taliban örgütünün yanı sıra bazı bölgelerde kadınların aileleri ve kocaları tarafından oy vermeleri engellenmekte289 ya da kocaları tarafından kime oy vermesi gerektiği konusunda yönlendirilmektedirler.290

cb. Eğitim Eksikliği ve Eğitimsizlik: Kadınların çoğunun tamamen veya

yeterli eğitim görmemeleri, günümüzde bile hala kadınların yaklaşık % 88’ inin eğitimsiz olması, onların haklarını bile bilmemesi, siyasete girmelerine engel teşkil etmektedir.291 Şehirlerdekilerin siyasete katılıp kırsal alanındakilerin katılamamalarının da bir sebebi budur.292

cc. Güvenlik Tehdidi: Birçok kadın, can güvenliği nedeniyle siyasete

katılamamaktadır.293 Bu da iktidarda olan hükümetin güvenliği sağlayamamasından kaynaklanmaktadır.

cd. Kadınların Çoğunun Ekonomik Bağımsızlığa Sahip Olmaması: Bu

konuda yapılan araştırmaya göre siyasete giren kadınların hepsinin ekonomik bağımsızlığa sahip olan kadınlar oldukları tespit edilmiştir. Kendilerinin bağımsız bir ekonomik kaynağı olmayan kadınlar ise doğal olarak siyasete girme imkanını bulamamaktadırlar.294 Afganistan’da kadınların çok az bir kısmı ekonomik bağımsızlığa sahiptir. Çoğunun ya görevi olmadığı için gelir kaynağı yoktur veya aldığı maaş ve para

287 Ruhani Ali Rıza “Tevsia’-ı Hukuk-i Zenan der Afganistan; Çalışha ve Rah-kârha”, Hukuk-ı Beşer. 7. Yıl, Sy: 2. Mayıs/ 2009. s. 36.

288 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2006. s. 17.

289 Ruhani Ali Rıza “Tevsia’-ı Hukuk-i Zenan der Afganistan; Çalışha ve Rah-kârha”, Hukuk-ı Beşer. 7. Yıl, Sy: 2. Mayıs/ 2009. s. 36.

290 Zenan ve Dohteran-ı Afgan der Tey-i Penc sal, WOMENKIND WORLDWIDE, Erzyâbî, 2006. s. 17. 291 Sahib-zade, Hatul Rahmet, “De Hızo Siyasi Hakuna de İslam de İspışeli Din ev de Afganistan de

Esasi Kanun pe Rana Ki”, Hukuk-ı Beşer, Yıl, 7. Sy:1. Nisan/ 2009,, s. 44.

292 “Berguzariy-i Devre-i Amuzişi-yi Hukuk-i Başar Der Vilayet-i Herat”, Hukuk-ı Beşer, Yıl, 7. Sy:1. Nisan/ 2009. s. 19.

293 Müşariketi Siyasiy-i Zenan-ı Afganistan, Rapor-ı Tahkikatî, 2005.s. 50.

294 İstiklal-ı İktısadiy-i Zenan der Afganistan, WCLRF, Rapor-ı Tahkikatî,2006, s. 41;, Müşariketi Siyasiy-i Zenan-ı Afganistan, WCLRF, Rapor-ı Tahkikatî, 2005, s. 50.

kocasının kontrolündedir. Ekonumik bağımsızlığa sahip olmasını engelleyenlerin de aile ve toplum olduğu için, kadınların bu hakkı elde edemesinin sebebi da onlar olmaktadır.

ce. Kırsal Bölgelerde Yaşamaları: Afganistan’ın yaklaşık % 70’i kırsal ve

dağlık olduğundan böyle bölgelerdeki kadınlar siyasete katılmazlar. Bunun da iki sebebi vardır. Biri kırsal alanındakilerin eğitim ve öğretimden mahrum kalmaları diğeri ise kırsal bölgelerde gelenek ve göreneğin daha güçlü olarak kendisini göstermesidir. Dolayısıyla siyasete girenlerin az bir kısmı hariç başka hemen hemen hepsinin şehirli olduğu ortaya çıkmıştır.295 _{Böylece her konuda en fazla haksızlığa maruz kalan}

kadınlar, kırsal bölgelerdekiler olmaktadırlar.

cf. Kadınların Gelenek ve Göreneğin Etkisi Altında Kalmaları:296

Kadınların bir kısmı da gelenek ve göreneğin etkisi altında kalarak bunu kabul ediyorlar.

Bunlar dışında da fazla çocuklara sahib olmak ve aile içindeki sorumluluk gibi birçok sorun mevcuttur.