1. Afganistan’daki Uygulamalar
Diğer bir uygulama da tecavüze maruz kalan kızların aileleri tarafından öldürülmeleridir.422 Namus cinayeti denilen bu uygulamayı aileler, kızın aileye yarattığı lekeyi temizlemek amacı ile yapmaktadırlar.
Dünya çapında 5000 kız ve kadının bu suçtan dolayı öldürülmeleri423 gibi Afganistan’da yargı ve devletin zaif olmasından dolayı bu uygulama daha fazla yaygındır. Hatta bazen aileler sadece kızlarına karşı şüphelendikleri424 veya evlilik
amacı ile de olsa bir erkekle görüştüğü için bile ölüm cezasına çarptırmaktadırlar.425 Uluslararası İnsan Hakları Komisyonuna göre 2006 de Afganistan’da 185 kadın ve kızın bu suçtan dolayı aileleri tarafından öldürüldüğü tespit edilmiş ve birçok olay ise gizli kaldığı için kayda geçmemiştir.426 Aynı şekilde ABİHK’u 2005 yılında 47 namus cinayeti olayının tespit edildiği ancak bu rakamın gerçeği yansıtmadığı ve gerçekte bu olayların 100 kat daha fazla gerçekleştirildiğini fakat gizli kaldığı için bilinmediklerini söylemektedir.427
422 Guzarış-ı Tahkiki Der Barey-i Avamıl-ı Hud-kuşiy-i Zenan Der Hevzey-i Cunub Garb-ı Afganistan, ABİHK , Guzariş-i Tahkikatî,
http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Report_V_A_W.pdf (06/07/2010), s. 12; Guzariş-i Tahkikatî, ABİHK, Vaz’ıyet-i Zenan-ı Afganistan der Salı 2008 miladi. http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/
Researches/Researches/Wom_situation_n_2008.pdf (06/07/2010), s. 9.
423 Yak Projey-i Tahkiki Ber Mebnay-ı Malumat-ı Destey-i Dovum Der Barey-i Huşunet Aleyhi Zenan der Afganistan, UNIFEM, 2006, s. 2.
424 Guzarış-ı Tahkiki Der Barey-i Avamıl-ı Hud-kuşiy-i Zenan Der Hevzey-i Cunub Garb-ı Afganistan, ABİHK, Rapor-ı Tahkikatî
http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Report_V_A_W.pdf (06/07/2010), s.13.
425 Zenan-ı Cevan Kurbaniy-i Katilhay-ı Namusî, http://nzan.webs.com/NZ9-5.doc (10/04/2010), s.1. 426 Zenan Mezlumterin-i Kışri Camia’y-ı Afganistan
http://www.esalat.org/images/Zanan%20mazlom%20tarin%20qeshre%20jameae%20Afghanistan.htm (15/02/2010), s.6.
427 Zenan Mezlumterin-i Kışri Camia’y-ı Afganistan
http://www.esalat.org/images/Zanan%20mazlom%20tarin%20qeshre%20jameae%20Afghanistan.htm (15/02/2010), s. 8.
Bazı kızlar ise böyle suçlarla ittiham edildikleri için kendileri intihar etmek suretiyle hayatını sonlandırmaktadırlar. Nitekim ABİHK’un, yakmak suretiyle hayatına son veren kızlar üzerinde yaptığı araştırmada, bazı kızların bu sebepten kendilerini yaktıkları tespit edilmiştir.428
Afganistan’da birçok yerde adli tıbbın olmaması ya da kadın doktorların olmaması ve insanların da erkek doktorlara kadınları muayene ettirmeme hassasiyeti gerçeğin ortaya çıkmaması ve cinayetlerin şüphe üzerinde gerçekleştirilmesine sebep olmaktadır.429
Bu uygulama da her ne kadar zikrettiğimiz diğer uyulmalarda olduğu gibi çok eski tarihlere dayanıp yeni bir şey değilse de günümüzde merkezi bir hükümetim olmasına rağmen hala devam etmesi ve bu cinayetleri işleyenlerin devlet tarafından takip altında alınmaması çok üzücü bir durumdur.
2. Uygulamanın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi
Afgan ceza Kanununda konu ile ilgili şöyle bir hüküm mevcuttur:
“Eğer bir insan namusunu savunma için, hanımını veya mahremlerinden birini zina yaparken veya başka biri ile aynı yatakta görüp o anda her ikisini veya birisini öldürür veya yaralarsa, öldürme ve yaralama cezasından muaf edilir ancak durumlara göre iki seneden fazla olmamak şartıyla ta’ziren hapse mahkum edilecektir”.430
İslam Hukukunda zinanın cezası evli ve bekâr olmak açısından değişiklik göstermektedir. Zina yapan bekârsa cezası 100 değnek vurulma431 ve evli ise recimdir.432 Ancak zina suçunun ispatlaması ve ceza verilebilmesi için birçok şartlar konmuştur. Her şeyden önce bir zinanın ispatlanması ancak dört kişinin şahitlik etmesi ile olur.433 Aksı takdirde bir kişi bir kadının zina ettiğini iddia edip de bunun ispatlaması
428 ABİHK, Rapor-ı Tahkikatî, Guzarış-ı Tahkiki Der Barey-i Avamıl-ı Hud-kuşiy-i Zenan Der Hevzey-i Cunub Garb-ı Afganistan,
http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Report_V_A_W.pdf (06/07/2010), s. 12-13
429 Dest-resîy-i Zenan be Adalet-Müşkilat ve çalışha, WCLRF, Rapor-ı Tahkikatî 2006, s. 32-34. 430 Afgan Ceza Kanunu, 2. Bölüm,madde 398.
431 Nur, 24/2.
432 İbn Futuh, el-Cemu Beyne’s-Sahiheyn, Müsnedü Omer İbn Hattab, I, 28. 433 Nisa, 4/15.
için dört şahit bulamazsa bunun üzerinde iddiada bulunan kişiye 80 değnek vurulur.434 İkinci ispatlama yolu da zina yapan kişinin bizzat kendisinin dört ayrı oturumda olmak üzer hâkimin önünde dört kez ikrar etmesidir. Üstelik her ikrarında hâkimin, iddiasını reddetmesi ve o kişinin de iddiasında ısrarlı olması gerekmektedir.435
İslam hukukçuları da zinanın ya dört kişinin şahitlik etmesi veya zina yapan kişinin kendisinin dört kez ikrar etmesi ile sabit olduğunu söylemektedirler. Dört kişinin şahadetinin kabul edilmesine de birçok şartlar koşmuşlardır. Aynı şekilde kişinin ikrar etmesinde de, dört farklı mecliste ayrı ayrı ikrar etmesini ve her ikrarında hâkimin bunu reddettiği halde ısrarlı olmasını şart koşmuşlardır. Üstelik ikrar ettikten sonra yine de eğer söz konusu kişi hadden önce veya haddin ortasından sözünden geri dönerse yine de serbest bırakılacağına hükmetmişlerdir.436
Fıkıh âlimleri, Hadis ve Sahabeden gelen birçok esere dayanarak mümkün olduğunca haddin düşürülmesinden yana olmuş ve küçücük bir şüphe bulunsa bile haddin uygulanamayacağına hükmetmişlerdir. Bunun bir delili de affetmede hatanın had uygulamadaki hatadan daha iyi olduğu ilkesidir.437 Özellikle rızaları dışında gerçekleştiği için, tecavüze uğrayan kadınlara, Hz. Ömer’in had uygulamadığını öğrenmekteyiz.438
Görüldüğü gibi İslam hukuku açısından, zina yapan kişiyi cezalandırmak için birçok şartların bir arada bulunması gerekmektedir. Üstelik bütün cezalarda olduğu gibi bu cezayı da hakim dışında kimse verememektedir. Hâlbuki sözünü ettiğimiz Afganistan’daki uygulama genellikle kızların zina yaptığına dair ailesinin elinde herhangi bir kanıt olmadan sadece şüpheye dayanılarak aile tarafından gerçekleştirilmektedir. Böylece İslam Hukukunda şüphenin bulunması haddi düşürürken söz konusu uygulamada ise tam tersi sadece şüphenin bulunması, uygulamanın gerçekleştirmesi için tam bir delil olarak sayılmaktadır. Üstelik bakireliği esas alanlar da, bunun zina dışında da bozulabileceğine ihtimal vermeden zina yaptığına hükmetmektedirler. Halbuki günümüzde herkesin bilmesinin yanı sıra klasik İslam
434 Nur, 24/4.
435 İbn Nüceym, el- Bahru’r-Raik, XI, 12 436 Mevsılî, el-İhtiyâr, IV, 80-83. 437 Ebu Yusuf, el-l-Hirac, s. 152.
Hukukçuları bile kızlığın bozulmasıda, ilişki dışında birçok sebepleri zikretmektedirler.439 Dolayısıyla anlattığımız Afganistan’daki uygulamanın İslam hukuku açısından hiçbir şekilde meşru bir tarafı olmayıp tamamen bir cinayet olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Afganistan’da da, aynı suçu işleyen erkek çocuğun hiçbir zaman aile tarafından öldürülmeyip kız çocukların öldürülmesi yine kızla erkek çocuk arasındaki ayrımcılığa dayanıyor olsa gerek. Çünkü hem Afgan Medeni Kanununa hem de İslam Hukukuna baktığımız zaman bu suçu işleyen erkek olsun kadın olsun cezasında herhangi bir fark görememekteyiz. Üstelik kızın ailesi kendilerinden lekeyi temizlemek adına kızın suçundan kat kat daha fazla suçu işlemiş olur.
SONUÇ
Ayrıntılı olarak ele alıp İslam Hukuku ile mukayese ettiğimiz Afganistan’daki kadınların birçok haksızlığa maruz kalmasına neden olan uygulamaların bazılarının tamamen İslam dışı, toplumsal geleneklerden ve bilgisizliklerden kaynaklandığı, bunların aslında İslam dini tarafından yasaklandığını bazılarının da İslam Hukuku’ndaki düzenlemenin istismar edilerek kötüye kullanmasından kaynaklandığını görmekteyiz Mesela kocası vefat eden kadınların ölünün varisleri tarafından miras olarak alınması tamamen cahiliye döneminden kalmış uygulama olup Kur’an-ı Kerim’de açıkça yasaklanmış ve Müslümanlar için helal olmadığı söylenmiştir. Bed gibi bazı uygulamalarda da kadına adeta eşya hayvan ve para muamelesi yapılmaktadır. Bunun da hiçbir şekilde İslam dini ile bağdaşmadığı ortadadır.
Çok evlilik, kızların zorla veya küçük yaşlarda evlendirilmesinin meşruiyeti her ne kadar İslam hukukuna dayandırılmaya çalışılmışsa da çoğu zaman İslam hukukunun mahiyet ve amacı ile bağdaşmamaktadır. Çünkü Kur’an-ı Kerim çok evliliği ancak adaleti sağlayabilen bir erkek için ruhsat olarak görmüştür. Ama adaleti sağlamaktan endişe eden kimse için tek evliliğin esas olduğunu açıklamıştır. Aynı şekilde bu konu ile ilgili klasik İslam hukuku kaynaklarına baktığımız zaman, eşine karşı zülüm endişesi olan erkek için tek evliliğin bile mekruh ve zulüm yapacağı kesin olan erkek için haram olduğunu söylediklerini görmekteyiz. Dolayısıyla çok eşli erkeklerle evli olan kadınların % 88’lik kısmı kocalarının eşler arasında adaletli davranmadıklarını iddia eden Afganistan gibi bir ülkede İslam hukukuna göre da, çok evliliğin haram olacağı söylememiz mümkündür. Ve kendi şahsi kanaatimiz de bu yöndedir.
Kızların rızaları dışında evlenmeleri konusunda da İslam mezhepleri ihtilafa düşmüşlerdir. Hanefilere göre kızlar buluğa erdikten sonra velilerin izni olmadan evlenebilir ve veliler de, kızların istemedikleri kişilerle evlendirme hakkına sahip değildir. Ancak Hanefiler baba ve dedenin küçük kızlarını evlendirebileceğini ve baba ve dedenin evlendirdiği çocukların büyüdüklerinde de nikahı feshedemeyeceğini, baba ve dede dışındaki velilerin evlendirdiği zaman fesh hakkına sahip olduklarını söylemektedirler. Ancak bunu söylerken de baba ve dedenin çocuklarına olan sevgi ve
şefkatini delil olarak göstererek bunların çocuklarına karşı bol şefkat sahibi olması nedeni ile onları mağdur kalacakları kimselerin nikahına vermeyeceklerini söylemişlerdir. Dolayısıyla Afganistan özelinde detaylı olarak anlattığımız, küçük kızların evlendirilmesindeki zararlar ve olumsuz sonuçları göz önünde bulundurduğumuz zaman genel olarak Afganistan’da baba ve dedenin de küçük kızlarının evlendirme yetkisine bugün sahip olmaması gerektiği kanaatine varmaktayız.
Aynı şekilde, İslam’ın kadınların sosyal güvencesini garanti altına almak için kadınlara tayin ettiği miras hakkından mahrum bırakılması, evlendikleri zaman kocaları tarafından mehirlerinden mahrum bırakılmasının ve başlık parasının mehrin yerine geçmesinin de İslam hukuku açısından meşru bir tarafının olmadığı açıktır. Üstelik anlattığımız gibi kadınlara mirastan hak vermemek ve mirasın sadece erkeklerin hakkı olup kadınların miras hakkına sahip olmaması düşüncesi de cahiliye döneminden kalmıştır. İslam gelince bu düşünceyi ortadan kaldırıp erkek olsun kadın olsun herkesin mirastan belli bir paya sahip olduğunu söyleyerek herkesin hissesini de belirmiştir.
Erkeklerin aile reisi olmaları hiçbir zaman kadınlara karşı sınırsız yetkiye sahip olmaları ve onlara şiddet uygulayabilecekleri anlamına gelmez. İslam hukukuna baktığımız zaman hem Kur’an’da hem de sahih sünnette, hangi durumda olursa olsun hep kadınlarla iyi geçinmenin emredildiğini görmekteyiz. Ayrıca bizim için her davranışı örnek olan Hz. Peygamber (s.a.)’in eşlerine karşı davranışı da bunu desteklemektedir.
Kamu hukuku alanında kadınların maruz kaldığı bazı uygulamalara gelince seçme-seçilme, eğitim görme ve çalışma gibi temel haklarda Afgan kadınına reva görülen toplumsal telakkinin İslam’la bağdaşmadığını ifade etmeliyiz.
Aynı şekilde adam öldürme veya yaralama suçlarında diyet olarak verilme (bed) ile aile namusunu temizleme iddiasıyla öldürmeleri (töre cinayeti) uygulamalarının da kesinlikle caiz olmadığı ve İslam ile uzaktan yakından ilişkilendirilmeyeceği sonucuna olaşılmıştır.
Afganistan’da bunlara benzer ele aldığımız bütün uygulamaların hepsi kısmen ya da tamamen İslam Hukuku ile bağdaşmamaktadır.
Afganistan’daki kadınları bu haksızlıklara maruz kalmasına en büyük neden da eğitimsizlik ve yanlış din anlayışı ve yanlış bilgilenirmedir. Dolaysıyıla söz konusu uygulamaların ortadan kaldırılması, Afgan kadınların dumlarının iyileşmesi için, kadınların eğitim verilmesi ve insanların da kadın hakları konusunda doğru bilgilendirilmesi gerekmektedir. Böylece eğitim görmüş bir kadın temel haklarını bildiği için kocasının her türlü işkencesine boyun eğmez ve aynı şekilde İslamı doğru anlayan bir erkek de kadınlara insan dışı muamelede bulunmaz. Diğer bir sebepse devletin bu konuda ciddi önlem almamasıdır.
Kısacası devlete düşün görev kadınların eğitimine daha fazla önem vermek, kadınlara şiddet uygulayan, kadınlara karşı haksızlık yapan insanları cezalandırmak ve din adamlara düşen görev de bu konuda insanları doğru bilgilendirmektir. Devlet, kadınlara karşı şiddeti önlemek için kanun çıkartmakla yetinmeyip bu tür şiddet ve haksızlıktan sorumlu olan kişileri cezalandırmalıdır.
KAYNAKÇA
Afdali, Malaley, Ber Resiy-i Vaz’iyyeti Zenan-ı şa’ıl Der İdarat-ı Devletiy-i Afganistan, Rapor-ı Tahkikatî, Komisyon-i Müstekıl-ı Hukuk-i Başar-ı Afganistan, Ağustos, 2009 http://www.aihrc.org.af/w_w_ Situation.pdf (05/07/2010)
Afgan Kadınları Hala Şiddet Kurbanı http://www.tumgazeteler.com/?a= 1770877 (07/03/2010)
Afganistan’da Kız Öğrencilere Zehirli Gaz la Saldırı, http://www.haber7. com/haber/20100425/Afganistanda-kiz-ogrencilere-zehirli-gazla- saldiri.php (26/04/2010)
Afghan Women and Girls Sixteen Months On, 2003 WOMANKIND Worldwide, Taking Stock Update, http://www.womankind.org.uk/
takingstockdownloads.html (06/07/2010)
Akdemir, Salih, “Tarih boyunca ve Kur’an-ı Kerimde Kadın” İslamî
Araştırmalar c: 5, sy:4 s. 268, Ekim 1991. ss. 260-270.
Alasvand, Fıriba, el-mer’tü Beyne’l-Hakkı ve’l-Vacib, Tehran, Kitab-ı Neyistan, 2007.
Albani, Nasıruddin, (ö. 1914/1999) İrvau’l-Galil, fî Tahric-i Ehadis-i Menari’s- Sebil, El-Mektebetü’l-İslamî Beyrut, 1405/1985, Ts.
Aroyın, Eyyub, “Penc Milliyon Kudek Der Afganistan ez Amuziş Mahrum and” http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2010/03/100306 _k02-afg-acadimic-year.shtml?s (16/03/2010)
Aroyın, Eyyub, Amuziş ve Perveriş-i Afganistan Müşkilat ez Her so. http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2009/04/090426_a-
Azımlı, Mehmet “Hz. Aişe’nın Evlilik Yaşı Tartışmalarında Savunmacı Tarihçilerin Çıkmazı” İslami Araştırma Dergisi, Cillt 16 Sy: 1,
2003. ss. 28-37.
Bed Müskini Derd-âver, Rapor-ı Tahkikatî, Nihad-ı Tahkikati-yi Hukuk-i Zanan ve Atfal, Rapor-ı Nihaî, Kabil 2004.
Beğavi, Ebu Muhammed el-Hüseyn b. Mesud (516/1122), Meâlimü’t-Tenzil, I- VIII (thk. Abdullah Nemir vd.), Daru Tayyıbe, 4. baskı, 1417/1997 Ber Resiy-i Masarıf-ı Gazaf-ı Arusi Der Afganistan
http:www.wclrf.org/dari/Dari_pages/Researches/engagement.htm (10/04/2010)
Berguzariy-i Devre-i Amuzişi-yi Hukuk-i Başar Der Vilayet-i Herat, Hukuk-ı
Beşer, Yıl, 7. Sy:, Kabil, 1. Nisan/ 2009. ss. 11.
Ber-resîy-i Hukuk-i Zenan-ı Afganistan http://yasam.blogfa.com/(20/05/2010) Ber-resîy-i Vaz’ıyet-i Umumiy-i Atfal der Afganistan, Komisyon-i Müstekıl-ı
Hukuk-i Başar-ı Afganistan, Bahşı Tahkik ve bername rizi, Rapor-ı
Tahkikatî “2007 http://www.aihrc.org.af/2010_Dari/ Dri_Pages/Reports/Researches/Researches/Rep_dari_Chi_Nov_20
07_U_Apr_2008.pdf (06/07/2010)
Ber-resîy-i Vaz’iyyet-i umumiy-i Zenan Der Afganistan, Rapor-ı Tahkikatî, Komisyon-i Müstekıl-ı Hukuk-i Başar-ı Afganistan, http://nawaaye-afghanistan.net/spip.php?article352 (06/07/2010) Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî (ö. 256/870), el-
Câmi'u's-sahîh, Muhatasar,(thk. Dr. Mustafa, Dîb el-Biğa, Dımeşk
Üniversitesi öğretim üyesi) Dar-u İbn Kesîr, el-Yemame Berut, VI, 1987,
Buhari, el-Edebu’l-Müfred, (thk. Muhammed Fuad Abdulbaki), Daru’l- Beşâiri’l-İslamiyye, Beyrut 1409/1989.
Cessas, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981), Ahkamu’l-Kuran, (tahk. Muhammed Sadık Kamhavî) Daru İhyau’t-Turas el-Arabî, Beyrut, I-V, 1405/1985 .
Corona, Laurel, Afghanistan, (Farsçaya çeviren, Fatma Şadab), İdarey-i Darun- Neşr-i Afganistan, 2005.
Dest-resîy-i Zenan be Adalet-Müşkilat ve çalışha, Rapor-ı Tahkikatî, Nihad-ı Tahkikati-yi Hukuk-i Zanan ve Atfal Kabil, 2006.
Dünya Sağlık Örgütü Temsilci, Petar Graf’ın Afganistan’da UNİCEF Temsilcileri ile Ortak Basın Toplantısının Raporu, http://www.bbc. co.uk/persian/afghanistan/2009/01/090126_a-afgahn-mothers- deaths.shtml?s (27/04/2010)
Dying to Be Heard, Self-Immolation of Women in Afghanistan Findings of a Research Project By Medica Mondiale 2006-2007 http://www. medicamondiale.org/fileadmin/content/07_Infothek/Afghanistan/A fghanistan_Dying_to_be_heard_self_immolation_medica_mondial e_2007.pdf (06/07/2010)
Early Marriage İn Afghanistan, Research Report, WCLRF (Women and Children legal Research Foundation), 2008.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş'as es-Sicıstânî (ö. 275/889), es-Sünen, Daru’l- Kitabı’l-Arabi, IV, ts.
Ebû Yûsuf Ya'kub b. İbrâhîm (ö. 182/798), Kitâbü'I-Harâc, Mektebetü’s- Selefiyye, Kahire, 3. baskı 1382.
ettah Ebu Udde ) Mektebetü’l-Matbuatı’l-İslamiyye, Haleb,,VIII 1986.
Feraz-u Firud-i Vaz’iyyet-i Zenan der Rejimi Kodeta http://www.bbc. co.uk/persian/afghanistan/story/2008/04/080430_coup-afghan- women.shtml (2008)
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), İhyau
Ulumi’d-Din, Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, I-IV, Beyrut, (çvr,
Ahmed Serdaroğlu), Bedir Yayınevi, I-IV, İstanbul 1973.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), el-Vesît fi’l-
Mezheb, I-VII, Daru’s-Selam, ts.
Guzarış-ı Tahkiki Der Bârey-i Avamıl-ı Hud-kuşiy-i Zenan Der Hevzey-i
Cunub Garb-ı Afganistan, Rapor-ı Tahkikatî, Komisyon-i Müstekıl-ı Hukuk-i Başar-ı Afganistan,
Guzarişi Tahkikiy-i Huşunet Aleyh-i Zanan Der Afganistan, WCLRF (Women and Children legal Research Foundation)
Hameney, Muhammed, Hukuku’l-İnsan fi’l-İslam, Munzamatü’l-İ’lami’l- İslamî, Tehran 1987.
Hamuşî Huşunet ast-Bed raftari Aleyh-i Zenan Der Afganistan Hatıme Dıhid, UNAMA, (United Nations Assistance Mission in Afghanistan) OHCHR, (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights) 2009.
http://unama.unmissions.org/Portals/UNAMA/human%20rights/va w-dari.pdf (06/07/2010)
Hanif, Aziz Ahmed, “vaz’iyyeti Ta’lim ve Terbiye Der Vilayet-i Pencşîr (Guzaşta ve Hal)” http://www.khawaran.com (06/07/2010)
Hindî, Alâuddîn Ali b. el-Müttakî b. Hüsamüddîn (ö. 975/1565), Kenzü’l-
Ummâl fî Süneni’l-Akval ve’l-Ef’âl, (thk. Bikrî Hayyânî-Safvetü’s-
Seka), Müsessesetü’r-Risale, baskı 5. 1401/1981.
Hud-suzî der Hali efzayış der Mıyanı Zenan, WCLRF (Women and Children legal Research Foundation) Htp://www.afghan-web.com/woman (04/04/2010)
Husayn, Şah Mahmud, Muhtasar-ı ez Tarih-i Zindegiy-i İctımaîy-i Zenan-ı
Huşunet Aleyhi Zenan der Afganistan, Rapor-ı Tahkikatî, Nihad-ı Tahkikati-yi Hukuk-i Zanan ve Atfal, Kabil 2008.
İ’lamiyey-I Matbuati-yi Kabul- WCLRF (Women and Children legal Research Foundation) 2009 http://www.wclrf.org/dari/Dari_pages/Researc hes/Press%20release%20-%20report%20on%20violence%
20against%20women.pdf (06/07/2010
İ’lamiyey-i Matbuatî, Pervan, Nihad-ı Tahkikatîy-i Hukuk-ı Zenan ve Atfal, Kabil 2009.
İbn Ebu Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed (ö. 235/849), Musannef İbn
Ebi Şeybe, Mektebi’d-dirasatı vel-buhus, Daru’l-Fikr, ts.
İbn Futûh el-Hamidi, Muhammed ( ö. 488/1095), el-Cem’u Beyne’s-Sahiheyn el-Buharî ve Müslim, I-IV, (thk. Dr. Ali Hüseyn el-Bevvab) Daru İbn Hazim Beyrut, Lübnan, 1423/2001 (4. baskı)
İbn Hacer, Ahmed b. Ali Ebu’l-Fadıl el-Askalanî (ö. 852/1448), el-İsabe fî
Temyizi’s-Sahabe I-VIII (thk. Ali Muhammed el-Becavî ), Daru’l-
Cîl, Beyrut 1412/1992.
İbn Hanbel, Ahmed Muhammed (ö. 241/855), Müsned, Müessestü Kurtube, Kahire, I-VI. Ts.
İbn Kesir, Ebü'1-Fidâ' İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer (ö. 774/1373), Tefsiru’l-
Kur’an’ı’l-Azîm, (thk. Sami b. Muhammed Selame) Daru Teyyibe,
1999.
İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed el-Makdisî (ö. 620/1223), el-Muğnî, I-X, Daru’l-Fikir, Beyrut, Birinci baskı, 1405/1985.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed el-Kazvînî (ö. 273/887), es-Sünen, Daru’l-Fikr. Ts.
İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, (ö. 970/1563) el-
Bahrü'r-râik, (thk. Ahmed Azu İnaye Ed-Dımışki), Daru İhyau’t-
İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Münî’ Ebu Abdullah el-Basrî (ö. 230 / 845 ),
et-Tabakatu’l-Kübra I-VIII (thk. İhsan Abbas), Daru Sadır, Beyrut,
1. Baskı, 1968.
İbnu’l-Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekir (ö. 751/ 1350,) İ’lamü’l-Muvakkıîn, (thk. Taha Abdurrauf, Sa’d), Mektebetü’l- Külliyat’l-Ezheriyye, Mısır, el-Kahire, 1388/1968.
İbnü’l-Hümam, Kemaluddin Muhammed Abdu’l-Vahid b. Abdulhamid (ö. 861/1457), Fethu’l-Kadir, Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye Beyrut
Lübnan, ts.
İkrami, Sa’diye “Müşkilat-ı Hane-vâdehâ der Afganistan”, Hukuk-ı Beşer, Yıl, 7. Sy:1. Kabil, Nisan/ 2009. ss. 13-17.
İstiklal-ı İktısadiy-i Zenan der Afganistan, Rapor-ı Tahkikatî, Nihad-ı Tahkikati-yi Hukuk-i Zanan ve Atfal Kabil, 2006.
İzdıvachay-ı Pîş ez Vakt Der Afganistan, Rapor-ı Tahkikatî, Nihad-ı Tahkikati- yi Hukuk-i Zanan ve Atfal, Kabil 2008.
Kaker, Şaık Ahmed Hamim, de Hızu de Hukuk Saha Dıfa’ Pe Kuran ev Sünnet kih, Pşaver, 2007. http://benawa.com/kandahar/library/islam/da_ shazo_da_hoqoqo_sakha_difaa/index.php
Kalyûbi, Ebü'l-Abbâs Şihabüddîn Ahmed b. Ahmed b. Selâme el-Kalyûbî (ö. 1069/1659), el-Minhac Şerhi, ts.
Kanar, Mehmet, Büyük Farsça-Türkçe sözlük, Birim Yayıncılık.
Kanun-ı Cezay-ı Afganistan, 1976.
Kanun-ı Men’ı Huşunet Aleh-i Zen, Resmi Ceride, 01/08/2009.
Karaman, Hayreddin, İslam’ın Işığında Günün Meseleleri, Nesil Yayınları, İstanbul 1992.
Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri, “Kadın Konusunda Kur’an’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler” İslamî Araştırmalar c:5, sy: 4 Ekim 1991, ss. 271-283.
Komisyon-ı Mustakıl-ı Hukuk-ı Beşer, “Huşunet Ba Kodekan afzayış yafta” http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2009/11/091118_ram_af _child_abuse.shtml (18/11/2009)
Kurtubi, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed (ö. 671/1273), el-Cami’ Li
Ahkami’l-Kuran, (thk Hişam Semir el-Buhari) Daru Alemi’l-
Kütüb, Rıyad, Saudi, I-20, 1423/2003.
Mâlik b. Enes (ö. 179/795), Muvatta, Daru İhyau’t-Turas el-Arabî, Berut, Lübnan, 1985.
Marriage Practice Victimizes Young Girls, Society, http://www.rferl.org
/content/article/1079316.html (06/07/2010)
Mâverdî, Ebü'l-Hasen Alîb. Muhammed (ö. 450/1058), el-Hâvi'I-kebîr, Daru’l- Fikr Beyrut, I-XVIII
Mâverdî, en-Nüket ve’l-uyûn, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Berut, Lübnan, ts.