Zeyniyye Tekkesi

Şekil 3.70. Veli Şemseddin Tekkesi kat planı, Maksem Mh./Bursa, (Rölöve, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015), [15].

Şekil 3.71. Veli Şemseddin Tekkesinin günümüzde cami olarak kullanılan tevhidhanesi (Taşkın C., 2015).

3.1.1.18. Zeyniyye Tekkesi

Tekke No: 23

Tekkenin Adı: Zeyniyye Tekkesi [15], Zeyniler Tekkesi [51], Abdüllatif Kutsi Tekkesi [47], Şeyh Taceddin Tekkesi [201], Hacı Halife Tekkesi [15]. Yeri: Emirsultan Mh, Zeyniler Mh [51].

Tarikatı: Sühreverdîyye [8,15], Zeyniyye [15,51], Kadiriyye [15]. Zikir Usulü: Devran [12,13].

Banisi: Abdüllatif Kutsi (D: ?, Ö: H.856/M.1452) [15]. İnşa Tarihi: 1449 [15].

93 Kitabesi: Yok [99].

Vakfiyesi:Var.

İnceleme Tarihi: Mart 2015.

• Mevcut Durumu: Tekkeden geriye günümüzde Emir Sultan Mahallesi'nde cami olarak kullanılan tevhidhanesi, banisinin türbesi ve büyük bir haziresi kalmıştır. Harem ve selamlık birimleri yok olmuş bulundukları arsalar üzerine yeni yapılar inşa edilmiştir. Tevhidhane bugün Zeyniler Camii olarak hizmet vermekte türbe ise ziyarete kapalıdır. Haziresi 2012 yılında onarılmış ve çeşitli düzenlemeler yapılmıştır.

• Tarihçesi: Emir Buhari Tekkesi'nin 200 kadar metre doğusunda bulunan bu tekke bazı kaynaklara göre İranlı Hoca Bahşâyiş tarafından 1449 kurulmuştur [131]. Kaynakların çoğunda tekkenin banisi Abdüllatif Kutsi olarak kayıt altına alınmıştır. Diğer ismin caminni yapımında maddi yönden çok fazla katkısı olduğu için bir karmaşa ortaya çıktığı düşünülmektedir [99]. Birçok isimle adlandırılan bu tekke zaman içerisinde birçok defa tamir gördüğü ve onarılığı Bursa Şeriyye Sicilleri'ndeki kayıtlardan anlaşılmaktadır [132]. Tekke yapısı 1568, 1600, 1679, 1745, 1761 ve 1657 yıllarında onarımlar geçirmiştir [81,99].

Abdüllatif Kutsi'nin Bursa geliş tarihi H.852/M.1448 olarak kayıtlara geçmiş, caminin ise 1449 yılında yapıldığı bilinmektedir [99,122]. Bazı kaynaklarda caminin daha önce yapıldığına dair bilgiler olsa da bu durum yanlıştır [99,122]. Abdüllatif Kutsi Buharadan gelen zatlardandır, uzun sehahatlardan sonra Kudüs'ten gelmiş olduğundan bu ünvanı almıştır [100,122]. Zeyneddin Hafi'den Zeyniyye tarikatını almış ve Bursa'da yayılmasını sağlamıştır [122].

İlk şeyhiyle oldukça geniş bir kitleye hitap eden bu tekkede birçok postnişin görev yapmış olup diğer postnişinler tarafından tekkeye bazı yapılar eklenmiş ve tekke çeşitli onarımlar geçirmiştir [15,99]. Tevhidhanesi aynı zamanda küçük bir mescit olan yapı 1568 yılında camiye çevrilmiştir [99,100]. Zamanla tekkeye Hoca Bahşayiş ve Hoca Rüstem tarafından burada ve Uludağ yaylasında derviş odaları ve misafir odaları eklenmiştir [99,100].

Şeyh Hacı Ali Baba zamanın tekke el değiştirip Kadiri tekkesi olmuştur [15]. Son şeyhi Rıza Efendi'ye kadar da tekke kadiri tekkesi olmaya devan etmiştir [15]. 1917 yılında şeyhin intihalinden sonra tarikat icrası sona eren tekke zaman içerisinde bakımsız kalmıştır [15].

94

Tekkenin biline şeyhleri: Tacettin İbrahim Zeynî Efendi (öl. 1467), Abdullah Hacı Halife (öl. 1488), Mehmet Zeynî Boluvî Efendi (öl. 1493), Safiyettin Zeynî Efendi (öl. 1514), Nasuhi Zeynî Tosyavî (?), Muallimzâde Mustafa Zeynî (öl. 1523), Ali Zeynî (öl. 1533), Mehmet Çelebi (öl. 1561), Abdülaziz b. Safiyettin (öl. 1587), Abdullah b. Mehmet çelebi (öl. 1597), Mehmet b. Abdullah (öl. 1609), Mehmet b. Abdülaziz (öl. 1639), Cemalettin b. Mehmet (öl. 1655), Mehmet b. Kemal Zeynî (öl. 1680), Mehmet b. Mehmet (öl. 1744), Sadettin b. Mehmet (öl. 1744), Mustafa b. Mehmet (öl. 1757), Ahmet efendi (öl. 1765), Salim efendi Halvetî (öl. 1784), Yakup Efendi (öl. 1804), Nizamettin Efendi (?), Nurettin efendi (?), Mehmet Tahir Efendi (öl. 1842), Ahmet Şükrü Efendi (?), Ali baba Kadîrî (1867), Eşref Efendi (?), Rıza Efendi Kadîrî (öl. 1917) [15].

• Mimarisi: Tekke yapısının gerek camisi, gerek haziresi gerekse türbesinin günümüzdeki konumuna bakıldığında tekkenin oldukça eğimli bir araziye ve büyük bir alana yayıldığı anlaşılmaktadır.

Tekke mekan kurgusuna bakılacak olursa bağımsız ve cami olarak da kullanılan tevhidhanesi, tevhidhanenin güneydoğusunda bir meşrutahane ve güneybatısında uzak bir mesafede banisinin türbesi ve yine tevhidhanenin güneyinde büyük bir hazireden oluştuğu görülmektedir. Ayrıca tevhidhane avlusunda çeşmesi de mevcuttur.

Şekil 3.72. Zeyniler Tekkesi vaziyet planı, 1.Tevhidhane, 2.Harem ve Selamlık, 3.Türbe, 4.Açık Trübe, 5.Hazire, 6.Çeşme, 7.Hazire Çeşmesi, (BVBMA'den ve rölöve ile düzeltilerek çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015).

95

Şekil 3.73. Zeyniler Tekkesi, Solda Tevhidhane (Cami) planı, Sağda Türbe planı Umur Emir Sultan Mh./Bursa, 15. yy. (Gabriel'den ve rölöve ile düzeltilerek çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015), [198].

Son cemaat mahalli ortada dar uzun, yuvarlak, yanlarda sivri kemerli üç gözden oluşmaktadır. Doğuda bir pencere bulunurken batıda minare girişi bulunmaktadır. Yanlarda çapraz tonoz, ortada yuvarlak tonozla örtülü son cemaat mahalli günümüzde niteliksiz bir malzemeyle kapatılarak cami derneği olarak hizmek etmektedir. Tevhidhane (cami) 9,20m X 9,20m boyutlarında olup kare planlıdır. Duvar kalınlığı bir metredir. Kürevi trompların taşıdığı sekizgen kasnağa oturan kubbe kurşun kaplanmıştır. Toplamda 17 pencereyle aydınlatılan bu yapı içeriye girildiğinde oldukça aydınlık ve ferahtır. Duvarlar iki sıra hatıl tuğla ve moloztaştır. Kalkanın pencere kemerlerinden yukarısı iki tuğla bir kesme küfeki taştandır. Mermer söveli pencere aynaları yatay tuğla ve taş doğuda testere dişlidir.

Tekkenin meşrutahanesi caminin doğusunda olup günümüzde hiçbir yoktur ve bulunduğu yerde yeni binalar inşa edilmiştir. Kazım Baykal kitabında şu şekilde bahsetmektedir: ''tuğla hatıllı moloz taş duvarları bellidir, yolun altında şimdiki apartmanın yerindeydi'' [99,100]. Tekkenin banisine ait türbesi dik bir arazide inşa edilmiş, caminin (tevhidhane) kubbesiyle hemen hemen aynı seviyededir [81].

96 Şekil 3.74. Zeyniler Tekkesi'sinin tevhidhanesi ve Molla Hayali'nin açık türbesinin 1957 onarımından önceki hali (www.bursakütüphanesi.com, Erişim Tarihi:10.04.2015).

Şekil 3.75. Zeyniler Tekkesi'sinin tevhidhanesi ve Molla Hayali'nin açık türbesinin mevcut durumu (Taşkın C.,2015).

Şekil 3.76. Zeyniler Tekkesi tevhidhanesi (Cami) (Taşkın C., 2015).

Şekil 3.77. Zeyniler Tekkesi banisinin türbesi (Taşkın C., 2015).

Cami ve türbe pencereleri ayni mimari özelliklere sahip olup kemer aynaları daha süslüdür. Türbenin altı mevta mahzeni olup dehlizi türbe hizasını geçmekte ve kapıya kadar uzanmaktadır [81]. Buradan türbenin kapısı önünde eskiden bir sofa olduğu anlaşılmakta ve kapı oldukça çıkıntılı bir kemerin altındadır [81,99].

97

Günümüzde ziyaret kapalı olan türbenin üst kısmı bir süre kuran kursu olarak kullanılmıştır [81,99].

Tekke haziresi de eğimli bir arazide ve büyük bir alanan yayıldığı görülmektedir. Hazirenin bakımlığı olduğu göze çarpmaktadır. Zeyniyye tarikatına özel üçtü üçgen, ortası boğumlu şekli olan mezar taşları dikkat çekmektedir [99]. Günümüzde hazirenin bir bölümünün kaldığı bir kısmının yol çalışmasında kaybolduğu bir bölümün üzerinede yeni yapılar inşa edildiği bilinmektedir [8].