Karabaş-ı Veli Tekkesi

Tekke No: 31

Tekkenin Adı: Karabaş-ı Veli Tekkesi, Karabaş Tekkesi [15].

Yeri: İbrahimpaşa Mh., Veli Şemsettin Mh. [15], Başçı İbrahim Mh. [51]. Tarikatı: Halvetiyye [15], Kadiriyye [15,51].

Zikir Usulü: Devran [12,13].

Banisi: Şeyh Yakup Çelebi (D:? -Ö: H. 957/M. 1550) [15,86]. İnşa Tarihi: 16. yy. [15,86].

Onarımlar: H. 1238/M. 1822 [15,134], 2012 (BVBM). Kitabesi: Yok [99].

Vakfiyesi:Var.

İnceleme Tarihi: Şubat 2015, Mart 2015.

• Mevcut Durumu: Günümüzde İbrahimpaşa Mahallesi'nde harem, selamlık, tevhidhane ve hazireden oluşan tekke yapısından günümüze tevhidhane, selamlık, hazire birimleri kalmış olup tamamen yıkılan harem kısmı ise kısmen 2005 yılı restorasyon çalışmalarında yeniden ayağa kalıdırılmıştır. Tekke günümüzde Karabaş-ı Veli Kültür Merkezi olarak hizmet vermektedir.

• Tarihçesi: Karabaş-i Veli Tekkesi 16. yy.'da Halvetiye Tarikatı’na bağlı Karabaş Tecvidi müellifi Şeyh Yakub Çelebi (ö. 957/1550) tarafından Başçı İbrahim

105

Mahallesi’nde inşa edilmiş bir halveti tekkesidir [15,135]. Dergaha Yakup Çelebi’nin kaleme aldığı Tecvid-i Karabaş isimli kitaptan dolayı Karabaş ismi verilmiş [8,15]. Tekke, 19. yüzyıldan sonra el değişrirerek Kadiriye Tarikatı’nın Eşrefiye koluna bağlı şeyhler tarafından idare edilmiş [15].

Altıncı postnişîn Şeyh Abdullah Efendi tarafından tekke, H.1238/M.1822 tarihinde bazı odalar eklenerek ciddi bir onarımdan geçirilmiştir [15,117]. Abdullah Efendi’nin H.1244/M.1829) yılındaki vefatından sonra yerine geçen Süleyman Vehbî Efendi ile meşîhatın Kâdirî-Eşrefî şeyhlerine geçtiği görülmektedir [117].

1925 yılında tekkelerin kapatılmasından sonra semahanesi bir müddet idman yurdu, diğer kısımları ise ev olarak kullanılmıştır. Tekkenin kuruluşundaki orijinal yapıları günümüze gelememiştir. Semahanenin doğu tarafında yer alan hazirede, dergâhta görev alan meşayıhın yanı sıra, Bursa’da resmi görevli başka zevat ile onların eşlerine ait kabirler bulunmaktadır [135].

Tekke kapandıktan sonra bir süre Halkevine bağlı İdman Yurdu olarak kullanılmış, dergaha ait olan evlerden bir kısmı Vakıflar müdürlüğü tarafından kiraya verilmiş, bir kısmı da müdürlüğün kendi memurları tarafından lojman olarak kullanılmıştır [15].

• Mimarisi: H.1267/m.1851 tarihli kayıtlardan tekkenin; semahane, şeyh odaları, iki derviş odası, misafir odaları, sofa ve abdesthâne gibi kısımlardan meydana geldiği anlaşılmaktadır [117,135]. Tevhidhane ve selamlığı farklı binalarda ancak bitişik ve ilişkili olarak planlanmıştır. Harem ise bu avlu içerisinde bu yapılardan bağımsızdır. Ampir üslubuyla inşa edilen semahane çok defa onarım geçirmiştir [136]. Semahane; 9.40 X 11.55 metre ölçülerinde olup içi tuğla dolgulu ahşap karkas sistem olup duvarlar içeride ve dışarda bağdadi sıva ile sıvanmıştır. Çatı örtüsü ahşap kırma çatı üzeri marsilya tipi kiremit ile örtülmüştür. Yapının içten sekiz ahşap direk üzerine oturan ahşap kubbesi kırma çatı içerisinde dışarıdan fark edilmeyecek şekilde gizlenmiştir. Semahane mescit olarak da kullanılan bina kıbleye yönlendirilmiş, ve mihrap dışarıya taşarak cepheden algılanmaktadır. Pencereleri dikdörtgen biçiminde ve giyotin tipindedir. Yapıdaki iki giriş kapısı kapısı çift kanatlı olup ahşaptır.

Yapıyı oluşturan tüm birimlerin gerek cephe gerekse malzeme ve teknik açıdan bir uyum içinde olduğu anlaşılmaktadır.

106

Şekil 3.85. Karabaş-ı Veli Tekkesi vaziyet planı, 1.Tevhidhane, 2.Selamlık, 3.Harem, 4.Hazire, İbrahimpaşa Mh./Bursa, 16. yy. Halvetiyye, Kadiriyye, (BVBMA'den ve yerinde rölöve ile düzeltilerek çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015).

Şekil 3.86. Karabaş-ı Veli Tekkesi, Tevhidhane ve selamlık zemin kat planı, İbrahimpaşa Mh./Bursa, 16. yy. Halvetiyye, Kadiriyye, (BVBMA'den ve yerinde rölöve ile düzeltilerek çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015).

107

Kubbe ve çevresindeki zengin süslemeleri ahşap işçilik oldukça özgün olup dikkat çekicidir. Tevhidhane kubbesinindeki tasavvufi içerikli yazılar, kubbe üzerindeki tarikata ait şekiller ve mevlevi desenleri, kubbe ve mahfeli taşıyan ahşap direklerdeki başlıklarla, mihrabın iki yanındaki salmal süsleme öğeleri ve etrafındaki yazılarla dikkat çekmektedir. Ayrıca Karabaş-ı Veli Tekkesi'nde tevhidhane içerisindeki tarikat desenleri tevhidhane cephesine de yansımış ahşap pencerelerin kenarlarında sıva üzerine kalem işi tekniğiyle çeşitli renklerde motifler işlenmiştir. Bu durum değişik şekillerde kendini tevhidhane saçağında da göstermektedir. Semahane mahfilinden balkona çıkılmakta olup balkonun korkuluklar ahşaptır. Kubbe kasnağındaki Fetih sûresinin sonunda yer alan Mehmed Karamanı imzalı kitabe altındaki H.1238/M.1822 tarihinde yapılmıştır [8].

Selamlık, dikdörtgen bir alan üzerine Semahane ile aynı yapı tekniğinde yapılmıştır. Yapıda içi tuğla dolgulu ahşap strüktür olup duvarlar iç ve dışta bağdadi sıva ile sıvanmıştır. Ahşap döşeme kaplama ahşap kirişleme üzerine yapılmıştır. Tavanlar yine ahşap kaplanmış olup kapılar da yine ahşaptır. Tevhidhane ile uyumlu oldukça sade pencere sistemine sahip olan selamlıkta dikdörtgen şekilli pencereler giyotin tipli olarak yapılmış olup çatı örtüsü ahşap kırma çatı üzeri marsilya tipi kiremit ile örtülmüştür. Sofa etrafına yerleştirlen derviş odaları, misafir odası, mutfak-şerbethane, şeyh odası ve kütüphaneden meydana gelmektedir. Mülkiyeti Vakıflar Bölge Müdürlüğü'ne ait olan yapının toplam alanı 1720 m2. Bunun 1380 m2 sini yapının bahçesi oluştururken, kapalı alanda 110 m2 tekke binası, 200 m2 büyük müştemilat ve 30 m2 alanda da küçük müştemilat yer almaktadır [135].

Tekke birimlerinin hiçbirinde hamam ve hela planlanmamış olup muhtemelen bu birimlerinde avlunun bir yerinde bağımsız olarak planlandığı anlaşılmaktadır.

Semahanenin doğu tarafında yer alan hazirede, tekkede görev yapan meşâyıhın yanı sıra, Bursa'da resmi görevli başka kişi ile onların eşlerine ait kabirler bulunmaktadır [135].

Günümüzde haremin olduğu alan üzerinde restorasyon çalışmalrı sonucunda 30 metrekarelik bir müştemilat inşa edilmiştir. Harem yapısının gerçekte daha büyük ve kapsamlı olması gerektiği düşünülürse yapının orjinal nitelikte planlanmadığı da ortaya çıkmaktadır. Rölöve ve restitüsyon raporları dikkate alındığında restorasyon çalışmaları sonucunda ancak haremin bir kısmının onarıldığı kanısına varılabilir.

108

Şekil 3.87. Karabaş-ı Veli Tekkesi, Tevhidhane ve selamlık ön cephesi (www.bursadakultur.org, Erişim Tarihi: 10.05.2015).

Şekil 3.88. Karabaş-ı Veli Tekkesi, Tevhidhane ve selamlık (Taşkın C., 2015).

Şekil 3.89. Karabaş-ı Veli Tekkesi, kısmen rekonstrüksiyonu yapılmış haremi (Taşkın C., 2015).

Şekil 3.90. Karabaş-ı Veli Tekkesi, Tevhidhane iç mekanı (Taşkın C.,

2015).

Şekil 3.91. Karabaş-ı Veli Tekkesi, Tevhidhane kubbesi (Taşkın C., 2015).

109