Abdal Mehmed Tekkesi

de kentin büyük bir kısmı yıkılmış ve bundan tekke yapılarının da etkilendiği görülmektedir [9]. Son olarak 1958 yılında hanlar bölgesi olarak tabir edilen alanda çıkan yangında cami olarak kullanılan birkaç tekkenin hasar aldığı bilinmektedir [93]. Bunların dışında çeşitli nedenlerle tekkenin tarikat icrasının bitmesi ve tekkenin başka bir tarikat tarafından kullanılmaması gibi nedenlerle günümüze ulaşamadığı anlaşılmaktadır [15]. 1925 yılından sonra tekkeler kapatılmasından sonra atıl kalan bu yapılar bakımsızlığa terk edilmiş olup Bursa'nın yeniden imarı sırasında (19. yy. sonu) yeni açılan yollar üzerindeki tekkeler yıkılmış, hazirelerini de taşınmış olup tüm tekkelerin hangi sebepten dolayı günümüze ulaşamadığı çalışma içerisinde belirtilmiştir [93].

3.1.1. Günümüze Ulaşabilmiş Tekkeler

Kısmen yada tümüyle günümüze ulaşabilmiş tekkeler inşa tarihlerine göre, tekkeler numaraları, adı, yeri, tarikatı, zikir usulü, banisi, inşa tarihi, geçirdiği onarımların tarihi ve inceleme tarihi en başta künye olarak verilmiştir. Daha sonra tekkenin mevcut durumu hakkında bilgiler verilmiştir. Tekkenin tarihçesi anlatılırken banisi hakkında bilgiler verilmiş, hangi tarikatlara hizmet ettiği, geçirdiği onarımlar, zaman içerisindeki gelişimi ve üstlendiği işlevler üzerinde durulmuştur. Daha sonra da teknik çizim, belge ve tarihi fotoğraflardan yararlanılarak tekkenin mimarisi değerlendirilmiştir. Plan, cephe, süsleme, yapım tekniği ve kullanılan malzemeler hakkında bilgiler verilmiştir. Tekkenin günümüze ulaşmayan bölümleri hakkında mimari bilgiler arşiv belgelerinden ve birincil kaynaklardan yararlanılarak aktarılmıştır.

Günümüze ulaşabilmiş tekkelerin 18 (%49) tanesinin XV. yüzyılda, 7 (%19) tanesinin XVI. yüzyılda, 6 (%16) tanesinin XVII. yüzyılda, 5 (%13) tanesinin XVIII. yüzyılda, 1 (%3) tanesinin ise XIX. yüzyılda inşa edildiği tespit edilmiştir.

3.1.1.1. Abdal Mehmed Tekkesi

Tekke No: 1

Tekkenin Adı: Abdal Mehmed Tekkesi [15].

Yeri: Demirtaşpaşa Mh. /Abdal Mehmed Mh. [78,79]. Tarikatı: Kadiriyye [15].

40 Banisi: Başçı İbrahim (D:?-Ö: H. 885/M. 1480) [8]. İnşa Tarihi: 15. yüzyılın ikinci yarısı [8].

Onarımlar: H. 1081/M. 1670 [15], 1955 [99]. Kitabesi: Yalnızca türbe kitabesi vardır [100]. Vakfiyesi: Var.

İnceleme Tarihi: Mart 2015.

• Mevcut Durumu: Abdal caddesi, Tahal Caddesi ve Gül Sokak’ın birleştiği kavşakta yer alan tekkenin tevhidhanesi ve türbesi günümüze ulaşmış 1865 yılında tarikat icrası bitmiş olup günümüzde tevhidhanesi inşa edildikten kısa bir süre sonra cami olarak kullanılmıştır [15]. Meşrutahane olarak kullanılan yapı ise günümüze ulaşamamıştır.

• Tarihçesi: II. Murad devrinin tanınmış sufilerinden olan Abdal Mehmed için Başçı İbrahim tarafından 15. yüzyılın ikinci yarısında inşa ettirilmiştir [89,100,101]. 15. yüzyılın ikinci yarısında Başçı İbrahim tarafından yapılmıştır [89].

Abdal Mehmed'in hayatına dair kesin bilgi olmayıp hakkında teşekkül eden menkıbelerden Emir Sultan'ın (ö. H.833/M.1429) çağdaşı olduğu ve onunla sohbet ettiği anlaşılmakta olup Baldırzade, Abdal Mehmed'in ölümünden sonra da kerametlerinin devam ettiğini söyleyerek onun Molla Fenari ile ilgili bir menkıbesini nakleder [102,103,104]. Menakıb-ı Eşrefzade'de Eşrefoğlu Abdullah-ı Rumi'nin (ö 874/ 1469) Abdal Mehmed'in himmetiyle velilik mertebesine eriştiği anlatılır [100,102,103,104].

Tekkenin ilk şeyhi Abdal Mehmet olup H. 1279/ M. 1862/1863 tarihine kadar babadan oğula geçen şeyhlik makamı Mehmet Halil Efendi vefat ettikten sonra Kadiriyye-i Eşrefiyye kolundan Şeyh Ahmed Bin Hüseyin Efendiye geçmiştir [15,102,103,104].Şeyh Ahmed Bin Hüseyin'den sonra H. 128/ M. 1864/1865 yılından sonra meşihat kimseye tevcih olamamış tarikat icrası bırakılan yapı cami olarak kullanılmıştır [15,102].

Bursa’daki mahallelerden birine adını veren Abdal Mehmed tekkesi çevresinde gelişen mahallelere örnek teşkil etmektedir [78,79,102,105]. Bursa mahalleleri içinde “Abdal Mehmed nam-ı diğer Deveciler” adını taşıyan mahallede ilk sayımda 56 hane ve 20 mücerredden oluşan nüfusun 12 hane ve 8 mücerredi kiracı olarak kaydedilmiş olup XVI. yüzyılın sonunda 147 nefere yükselen mahalle nüfusunun 98’i kiracı konumundadır ve bunların 21 hanesi “Odaha-i Davud Efendi”, 9 hanesi “Odaha-i Pir

41

Ahmed Çelebi”, 5 hanesi “Odaha-i Zeybekzade”, 6 hanesi ise “Odaha-i Pir Melek Ağa” olarak mukayyeddir. Tekke vakfının toplam geliri 7600 akça olarak kayıtlara geçmiştir [235,236,237,238].

• Mimarisi: Gününümüzde tevhidhanesi ve türbesi ayakta olan tekkenin meşrutahanesi hakkında bilgi bulunmamaktadır. Yapının tevhidhanesi inşa tarihinden kısa bir süre sonra batı cephesine minare ve iç mekana da minber eklenerek camiye dönüştürülmüştür [15]. Daha sonraki dönemlerde de yapıya son cemaat mahalli eklendiği görülmektedir. Dikdörtgen bir tevhidhaneye sahip olan tekke yanyana iki kubbeyle örtülmüş ve kubbelerin üstü kurşunla kaplanmıştır. Yapıya yanyana iki giriş verilmesi dikkat çeken başka bir özelliktir.

Şekil 3.1. Abdal Mehmet Tekkesi kat planı, Demirtaşpaşa Mh./Bursa, 15.yy., Kadiriyye (Gabriel.'den düzeltilerek çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015), [89].

Tevhidhane doğu-batı yönünde, iç ölçüleri 8,40 X 15,25 metre dikdörtgen planlı, yanyana iki kubbe ile örtülü ve ortada sivri kemerle birbirinden farklı iki bölüme ayrılmıştır. Bu kemerin son cemaat yerindeki ayağının her iki yanına birer girişi olup bu durum bu tekkenin tevhidhanesine ait bir durum olarak değerlendirilebilir. Aynı zamanda bu ayak son cemaat yerinin mihrabı görevini yapan üç köşeli bir niş haline

42

getirilmiş olup dar ve küçük çerçeveli olup çerçevede geometrik motifli kalem işi yazı ve süsleme öğeleri bulunmaktaydı ancak günümüze ulaşmamıştır [89]. Büyük kemerin ayırdığı her iki bölümün boyutları eşit değildir. Bundan dolayı tevhidahane kubbeleri oval olup duvarlara ve tromplara oturmaktadırlar. Kubbeler kurşunla kaplıdır. Doğu-batı yan duvarları kapalı olup, sivri kemerli birer pencere yer almaktadır. Genişlemesine yerleştirilmiş asıl ibadet alanı geniş bir kirişle ayrılmış pandantifler üzerinde iki kubbeyle kaplı olup revak orta sütün arasında petekli kavsaralı bir mihrap ve herbiri pandantifler üzerinde kubbeyle kaplı üç eşit sütün arasına sahiptir [89]. Yarım daire olan ve dip duvarın destek noktalarını bağlayan revakın enlemesine kemerleri hariç bütün kemerler kırık veya sivri olup bu durum tekkenin onarımlardan geçtiğini göstermektedir [89].

Son cemaat yeri; iki yan duvar ve ortada yığma iki ayağı birbirine bağlayan üç sivri kemerli ve üç bölümden meydana gelmiştir.

Duvar ve ayaklar kagir kesme taş, yatay iki sıra tuğla ve kesme taş aralarında dikey tek tuğla ile örgülü olup taş ve tuğladan yapılmış tevhidhane kagir duvarları günümüze ölçülü ve homojen olarak ulaşmış ancak onarımlar gördüğü bazı cephelerden anlaşılmaktadır.

Batı yönünde sonradan eklenen minare merdivenine son cemaat mahallinin batı ucundan geçilmektedir [89]. Minarenin silindirik tuğla gövdesi tamamen sıvanmıştır. Tevhidhanenin kuzey doğusunda türbesi ve çeşmesi de bulunmaktadır. Giriş cephesi kalkan duvarlı olan tekke türbesi kubbeyle örtülü kare planlı bir oda ve çapraz kemerli genişçe açık bir giriş bölümünden meydana gelmektedir. Taş ve tuğladan yapılmış bu türbenin kapısının üzerinde Arapça bir kitabede türbenin Sultan II. Murat'ın emriyle yapıldığı anlaşılmaktadır [89].

Tekke pencereleri 12 santimetrelik bir girinti içerisinde olup, ahşap kapakları bulunmaktadır. Üç sıra halindeki sivri kemerli pencereyle tevhidhanenin oldukça iyi aydınlanmasını sağlamıştır.

43 Şekil 3.2. Abdal Mehmed Tekkesi'nin mevcut durumunu gösteren panoramik fotoğraf (Google Earth, Erişim Tarihi: 01.05.2015).

Şekil 3.3. Abdal Mehmed Türbesi (Taşkın C.,2015).