Üftâde Tekkesi

Tekke No: 38

Tekkenin Adı: Üftâde Tekkesi, Dergah Tekkesi [47].

Yeri: Molla Fenari Mh., Üftade Mh. [15] Pınarbaşı Mh. [47]. Tarikatı: Celvetiyye [12,13].

Zikir Usulü: Devran [15].

Banisi: Mehmet Muhittin Üftade (D:?-Ö: H. 988/M. 1580) [8]. İnşa Tarihi: 16. yy. [8].

Onarımlar: H.974/M.1566 [211], H. 1081/M. 1670 [86]. Kitabesi: Yok [99].

Vakfiyesi:Var.

İnceleme Tarihi: Ekim 2014, Mart 2015.

• Mevcut Durumu: Dervişler arasında asitane olarak adlandırlan günümüzde Molla Fenari Mahallesi'nde aynı adla anılan mescit ile birlikte kurulan bu tekke, mescit, semahane, harem, selamlık, derviş odaları, çilehane, çeşmeden oluşmaktadır [99]. Tekkenin hazire ve türbesi tekkenin kuzeyindeki Kavaklı Mahallesi'nde yine aynı şeyh tarafından yapılmış cami bahçesi içerisindedir [122]. 2011 yılına kadar geçen sürede restore edilene kadar sadece mesciti kullanılabilir durumdayken tekkenin diğer birimleri harabe ya da tamamen yıkılmış durumdaydı. Mescit, semahane, harem, derviş odaları çilehane ve çeşmesi restore edilerek kültür merkezi haline getirilen bu tekkenin yıkılan selamlık kısmının arsası üzerinden yol geçtiği için restorasyon çalışmalarında yer almamıştır.

• Tarihçesi: Şeyh Mehmet Muhittin Üftade (ö. H. 988/M. 1580) tarafından 16. yy. ikinci yarısında Uludağ’ın eteklerinde güneyden kuzeye doğru dik meyilli bir arazi inşa edilen bir Celveti tekkesidir [8,15,145]. Kutub İbrâhim Efendi H. 1081/ M.1670 yılında tekkeyi ilave binalarla yenilemiş ve çevre düzenlemesi yapılmıştır [86]. Zaman zaman onarımlar geçiren ve mekanlar eklenen bu tekke kesintisiz olarak Celveti usullerine göre ayin ve zikir icrasını gerçekleştirmiştir [8].

Bursa'da hizmet veren tekkelerin en büyük tekkelerden biri olan tarihten itibaren hiç kesintiye uğramadan 1925 yılına kadar varlığını sürdüren tasavvufî kurumlardan bir tanesidir [41]. Tekkenin şeyhleri sırasıyla Mehmet Efendi 1585, Mustafa Efendi 1608, İbrahim Efendi 1678, Mehmet Efendi (ö:1697), Mustafa Efendi (ö:1721), Hayreddin

116

Efendi (ö:1758), Mustafa Efendi (ö:1802), Ahmed Hasib Efendi (ö:1808), Burhaneddin Efendi (ö:1845), Mehmet Efendi (ö:1912), Mehmet Efendi (ö:1913), Hakkı Efendi (ö:1923), Muhtar Efendi'dir (ö:1945) [15,41].

• Mimarisi: Günümüzde Pınarbaşı semtinde aynı adla anılan mescit ile birlikte kurulan bu tekke, mescit, semahane, harem, selamlık, çilehane ve çeşmeden oluşmaktadır. Tekkede restorasyona kadar aynı çatı altındaki semahane mescitin son cemaat yeri olarak kullanılmaktaydı [86]. Tevhidhane ve harem birimleri farklı binalarda ancak bitiş ve ilişkili olarak planlanmış selamlık ve çilehane ise diğer yapılardan ayrı bağımsız ayrı bir yerde planlanmıştır. Oldukça eğimli bir araziye kot farkı da kullanılarak inşa edilen ve alt kotta kalan ön bahçeden ahır, çilehane ve harem girişi bulunmaktadır. Ayrıca kot farkının kullanılmasıyla tevhidhanenin alt katı da derviş odaları olarak planlanmıştır. Üst kottan (arka bahçe) aynı taşlıktan semahane ve ikinci bir harem girişi planlanmıştır. Bu girişin sağında harem ve solunda ise semahane ve oradan mescite giriş sağlanmıştır. Böylelikle harem ve semahane arasındaki bağlantı sağlanmıştır. Haremde ayrıca orta büyüklükte bir hamam, kubbeli oda ve camlı oda gibi özel işlevli odalar bulunmaktadır.

Şekil 3.99. Üftâde Tekkesi zemin kat planı, Molla Fenari Mh./Bursa, 16.yy., Celvetiyye (İşlenerek yeniden çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2014), [212].

117

Şekil 3.100. Üftâde Tekkesi birinci kat planı, Molla Fenari Mh./Bursa, 16.yy., Celvetiyye (İşlenerek yeniden çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2014), [212].

Toplam 2 bin 500 metrekarelik alana yayılan yapıda, zemin ve 1. kattan oluşan 630 metrekarelik tekke bölümü ile 135 metrekareden oluşan cami ve semahane bulunmaktadır [146].

Mescitin duvarları üç sıra tuğla ve moloz taşıyla örülmüş olup dıştan ve içten sıvalıdır. Mescit çatısı ahşap kırma çatı iken özgün halinde çatının kubbe olduğu bilinmektedir [145]. Cami 1975 yılında vakıflar genel müdürlüğü tarafından onarıma tabi tutulmuş kuzeye bakan duvarların bir kısmı tuğlayla yenilenmiştir [145]. Mescid pencereleri eski yapısından kalan en orijinal kısımdır [145].

Semahane günümüzde son cemaat yeri olarak kullanılmaktadır. 9,80 X 9,75 metre iç ölçülerinde kare planlı ve hareme açılan cephesiyle kuzey cephesinde dörder, batı cephesinde bir olmak üzere dokuz pencere ile aydınlanmaktadır. Semahane yapısındaki derviş odalarının olduğu alt kat kagir olup moloz taş ile örülmüş üst kat ise ahşap karkas sistemdir. Üst katta Semahanenin bitişiğinde derviş odaları, zikir odası alt katında yine bekar derviş odaları bulunmaktadır [99].

Tekkenin selamlığı hakkında bazı kaynaklarda iki katlı olduğu, büyük bir kahve ocağı salonu, misafirhane, konuk yatak odaları, baş odalar olmak üzere on adet oda

118

olduğu belirtilmektedir [99]. Yemek harem dairesi mutfağında hazırlanmakta olup derviş ve misafirler yemeklerini selamlıktaki büyük yemekhanede yemişlerdir [99]. Mutfağın ayrı bir servis girişi bulunmaktadır. Yemekler harem dairesin içinde dönme dolap aracılığı ile selamlığa teslim edilmektedir [99].

Tekke hareminde uzun bir sofada külhan, hamam, mutfak, soğukluk, pembe oda, dar bir kapı ile içeriye girilen kubbeli oda, camlı oda gibi toplamda 9 adet özel oda bulunmakta olup tekke haremine, üst kata mescitle aynı taşlık üzerinden bir, alt kottaki bahçe tarafından da iki kapı ile girilmektedir. Mescid tarafından girişte en dikkat çeken yer olan 4,50 X 4,50 iç ölçülerindeki süslü kubbesiyle kubbeli oda denilen odanın üstü kündekâri işçiliğiyle ahşap işlemesi ve kalem işleriyle dikkat çekicidir. İçi tuğla dolgulu ahşap karkas sistem olup duvarlar içeride ve dışarda bağdadi sıva ile sıvanmıştır. Çatı örtüsü ahşap kırma çatı üzeri marsilya tipi kiremit ile örtülmüştür. Dikdörtgen şekilli ve giyotin tipli tekrar eden modüler pencereler cephede belli bir karakter oluşturmuştur. Yapıdaki çıkmalar ağşap dikmelerle taşınmaktadır.

Haremin kuzeye bakan avlusunda merdivenle çıkılan 3,50 X 3,50 metre iç ölçülerinde kare planlı çilehane zemin kat duvarları kagir moloz taş duvar olup üst katlar içi tuğla dolgulu ahşap karkas sistem olup duvarlar içeride ve dışarda bağdadi sıva ile sıvanmıştır. Çatı örtüsü ahşap kırma çatı üzeri marsilya tipi kiremit ile örtülmüştür. Tavanlar yine ahşap kaplanmış olup kapılar da yine ahşaptır. Oldukça sade pencere sistemine sahip olan çilehane dikdörtgen şekilli ve giyotin tipli olarak yapılmış ve alt kat pencereleri demir parmaklıklarla korunmuştur. Eski küçük bir kapıdan girilen üst kattaki oda halvet uygulaması yapılmaktadır. Restorasyondan sonra günümüzde çilehanenin alt katında Üftade’nin çok sayıda özel eşyası (takunya, dizlik, hırka,zikir kemeri) ile sema için kullanılan defler sergilenmektedir.

Mescidin batı duvarında görülen ve Hû Çeşmesi diye bilinen çeşmenin yenilenmiş parçasının üzerine 974 (1566) tarihi ile Kur’an’da su hakkındaki âyet (el-Enbiyâ 21/30) işlenmiştir [8,145]. Bursa nın en eski çeşmelerinden biridir [8].

Tekke bir taraftan Celvetiyye usul, adap ve ayinin icra edildiği bir mekanken diğer yandan gelip geçen misafir ve yoksulların doyurulduğu imarethane işlevi de görmüştür [8,15,99].

119 Şekil 3.101. Üftade Tekkesi restorasyon sonrası (www.bursa.bel.tr, Erişim Tarihi: 03.03.2015).

Şekil 3.102. Üftade Tekkesi restorasyon sonrası (www.bursa.bel.tr, Erişim Tarihi: 03.03.2015).

Şekil 3.103. Üftade Tekkesi restorasyon sonrası arka bahçe girişi (Taşkın C., 2015).

Şekil 3.104. Üftade Tekkesi semahanesi (http://www.estanbul.com, Erişim Tarihi:03.03.2015). Şekil 3.105. Üftâde Tekkesi çilehanesi (Taşkın C., 2015). Şekil 3.106. Üftâde Tekkesi harem koridoru (Taşkın C., 2015).

Şekil 3.107. Üftâde Tekkesi kubbeli oda (Taşkın C., 2015).

120