İsmail Hakkı Tekkesi

Şekil 3.142. Eminiyye Tekkesi tevhidhane, çilehane ve türbe planı, Ali Paşa Mh./Bursa, 17.yy., Nakşibendiyye (Rölöve, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015).

Şekil 3.143. Eminiyye Tekkesi tarafından üstte tevhidhane olarak kullanılan cami ve altta tekkenin banisinin türbesi (Taşkın C., 2015).

3.1.1.34. İsmail Hakkı Tekkesi

Tekke No: 55

Tekkenin Adı: İsmail Hakkı Tekkesi, Sırri Tekkesi,Hikmet-zade Tekkesi [15]. Yeri: Tuzpazarı Mh., Tekyemescit [15].

Tarikatı: Halvetiyye [51], Celvetiyye [15]. Zikir Usulü: Devran [12,13].

Banisi: İsmail Hakkı Bursevi (D: H. 1063/M.1653-Ö: H. 1138/M. 1725) [15,86]. İnşa Tarihi: 18. yy. [15,86].

Onarımlar: H. 1259/M. 1843, M. 1841, M. 1964 [201,214], 2005 (BVBM). Kitabesi: Var [100].

Vakfiyesi:Var.

144

• Mevcut Durumu: Harem, çilehane, misafirhane, semahane ve derviş odalarından oluşan tekkeden bugün semahane, çilehane, türbe, hazire ve çeşme ayakta kalabilmiştir. 2005 yılında restorasyonu tamamamlanan tekke bugün cami, kuran kursu, öğrenci yurdu ve İlahiyat Öğrencileri Koruma Derneği olarak kullanılmaktadır.

• Tarihçesi: İsmâil Hakkı, Derviş Ali Efendi’nin Bursa’daki irşad görevine bıraktığı yerden devam etmesini rica eden mektubunu alınca Bursa’ya dönerek eski eski tekkesine yerleşmiştir (1135/1723) [134]. Tekkede öncelikle bir kütüphane kurmuşve tekkeyi genişletmeye ve bir cami inşa etmeye başlamıştır [134]. Tekke ve cami dokuz ay gibi kısa bir zamanda bitmiştir (H.1135/M.1723) [134]. 1925 yılına kadar hizmet veren, içinde semahane, tekke, çilehane ve müştemilatından oluşan bir yapı grubunun Cumhuriyet Caddesi ile Haşim İşcan Caddesi arasında yer alan külliyede bulunan ev ve konuk evi yıkılmıştır [160].

İsmail Hakkı’nın Bursa’da bulunan ve Tuzpazarı’nın kuzeyinde kalan tekkenin bulunduğu mahalle Tekye Mescid anılmakta olup bu ismin bu tekke ve mescitten sonra verilmediğini belinmektedir [134]. İsmail Hakkı’nın Bursa’ya gelişinden yaklaşık iki yüz yıl önce de bu mahalle aynı adla anılmaktadır [15,134,161].

İsmail Hakkı'nın 1098/1687'de Bursa'ya geldiğinde oturmuş olduğu ev ve bitişiğindeki çilehanesi bu külliyenin ilk önce inşa edilen yapılar olup kendi evini tekkeye dönüştüren İsmail Hakkı Bursevi müştemilatı ve semahaneyi yine kendi imkanlarıyla yaptırmıştır [8,15,161].

Tamir kayıtları, tekkeye dair önemli bilgiler içerdiği görülmekte olup inşa edilişinden yaklaşık 120 yıl sonra, “mürûr-ı zaman” sebebiyle harap olduğu için H.1259/M.1843’de İsmail Hakkı tekkesi postnişini Şeyh el-Hâc İsmail Efendi tarafından onarılmıştır [15,161,162]. Bu onarım kaydına göre, tekke tevhidhanesi için semahane ismi kullanılmaktadır [134]. 1843’de diğer tekkelerin tamiri esnasında bu tekke de onarılmış, fakat bakımsızlık yüzünden tekrar harap olmuş ve 1900 yılında Hacı Ali Paşa’nın himmetiyle, Bursa İdâre-i Vilâ- yet Meclisi âzâsından diğer Hacı Ali Paşa başkanlığında oluşturulan komisyon ve Vali Halil Paşa döneminde onarım görmüştür [15,51,134]. Kıymetli halılarlar ve kalem işi yazılarla süslenirken yıkılan ahşap minare yenilenmemiştir [134].

1940'lı yıllarda kısa bir süre spor salonu olarak da kullanılan bu tekke tekrar 1950'den sonra cami ve kuran kursu olarak kullanılmaya başlamıştır [8]. İnşasından

145

1843’teki ilk tamirine kadar bir asrı aşkın süreyle cami ve tekkeye herhangi bir vakıf yapılmamış, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde bulunan 17 Cemâziyelâhir 1263 (1 Haziran 1847) tarihli belgeden büyük bir vakfının olduğu görülmektedir [15,134,160].

Tekkenin bilinen şeyhleri tekkedeki postnişinlik görevi sırasına göre şu şekilde sıralanmaktadır : Mehmed Bahaeddin Efendi (öl. 1138/1726), Hikmeti Mehmed Efendi (öl. 1165/1752), Mehmed Emin Efendi (öl. 1817), Mehmed Bahaeddin Efendi (öl. 1818), İ smail Hakkı b. Mehmed Emin Efendi (öl. 1844), Mehmed Hikmet Efendi (öl. 1855), Mehmed Rif'at Efendi (ö. 1856) , İsmail Hakkı b. Hikmet (öl. 1868), Mehmed Ali Rıfkl Efendi (öl. 1897), Mehmed Faik Efendi (öl. 1906), Selameddin Efendi, Üftade Dergahı şeyhi Üftade Efendi, Hafız Bahaeddin Efendi, Cemaleddin Efendi, Hacı Ahmed Rüşdü Efendi, Mısri Dergahı şeyhi Mehmed Şemseddin Ulusoy Efendi (öl. 1936) [15,134].

• Mimarisi: Tekke tevhidhane, harem, selamlık, çilehane, derviş odaları, kütüphane ve hazireden oluşmaktadır. Tevhidhanesi meşrutahane ile tevhidhane bitişik ancak ilişkisiz olarak planlanmış olup tevhidhanenin alt katı derviş odaları ve kütüphane olarak kullanılmaktadır. Diğer birimler ise avlu içerisinde sıralanmıştır.

Şekil 3.144. İsmail Hakkı Tekkesi vaziyet planı, 1.Tevhidhane, 2.Harem, 3.Çilehane 4.Selamlık, 5.Hazire, 6.Şadırvan, 7.Avlu, 8.Bahçe duvarı, 9.Ana giriş, Tuzpazarı Mh./Bursa, 18. yy. (BVBMA'den ve yerinde rölöve ile düzeltilerek çizilmiştir, Taşkın C., 2015).

146 Şekil 3.145. İsmail Hakkı Tekkesi tevhidhane kat planı, Tuzpazarı Mh./Bursa, 18. yy. (Gabriel'den ve rölöve ile düzeltilerek çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015), [89].

Şekil 3.146. İsmail Hakkı Tekkesi zemin kat planı, Tuzpazarı Mh./Bursa, 18. yy. (Gabriel'den ve rölöve ile düzeltilerek çizilmiştir, Osmanoğlu İ., Taşkın C., 2015), [89].

İsmail Hakkı Tekkesi hakkında kaynaklarda mimari bilgi oldukça kısıtlıdır. Özellikle çilehanesinin varlığından söz edilmektedir [134]. Bu konuda mahkeme sicillerinde rastladığımız onarım kayıtları, tekkeye dair önemli bilgiler içermektedir [15,134].

Ahşap semahane 1950'li yıllarda bakımsızlıktan yıkılmış ve yerine betonarme tevhidhane inşa edilmiştir [8,134]. Bu yeni yapı ile eski yapı ölçü olarak aynı olsa da mimari olarak aslına uygun inşa edilmediği anlaşılmakadır. 1964 yılında eski tevhidhanenin olduğu yerde yeniden inşa edilen cami günümüzde yine on altışar basamaklı ve çift taraflı merdivenle çıkılan, son cemaat yeriyle birlikte içeriden 10,50 X 16,30 metre ölçülerinde sade mihraplı, ahşap tavanlı, özellikle giriş cephesi geniş saçaklı ve alaturka kiremit çatılı olan bu yapının mahfili, son cemaat mahallinden başlayarak önde kare kesitli iki ahşap ayak üzerine oturmaktadır [160]. Camiye çıkılan iki taraflı taş merdivenin altındaki çeşme, parmaklıkları, ayna taşı, musluğu ve kitâbesiyle İsmâil Hakkı Külliyesi içinde ilk halini muhafaza eden tek yapı olup mahfil kirişindeki çiçek motifli pervaz mabede ayrıca bir zenginlik katmaktadır [99,134,160].

147

Onarılamayan ahşap minare yerine 1964 yılında tekke mimarisi ile uyum göstermeyen kesme taş bir minare eklenmiştir [100,160]. Tekke ilk yapıldığında yuvarlak kemer alınlıklı bir kapıdan üzeri tonoz örtülü bir çilehaneye girilir, İsmâil Hakkı’nın oturduğu evin altında penceresiz dar bir hücreden ibarettir [99,100,160]. 4,50 X 3,60 metre iç ölçülerindedir. Günümüzde çilehane özgün özelliklerini kaybetmiştir. Çilehanenin yanındaki ve üstündeki odalara günümüzde öğrenci yurdu işlevi verilmiştir.

Yapıların özgün cephelerinden bahsetmek zordur çünkü yapı grubu sürekli yıkılarak yeniden inşa edilmiş yada yapılara sürekli eklemeler yapılmıştır. Böylelikle özgün bir cephe karakteri gösterememektedir. Özellikle yapının orjinalinin ön cephesiyle günümüzdeki durumunun çok farklı olduğu dikkat çekmektedir. Bu durumun en iyi örneği Albert Gabriel'in çizdiği tevhidhanesinin plan ve cephe rölövesinde görülmektedir [89]. Günümüzde yapının son cemaat mahalli yok edilerek camiye eklenmiştir (Şekil 3.148). Cephede geniş saçak ve tekrar eden dikdörgen biçimli modüler yapıya karakteristik bir özellik katmıştır.

Tekke haziresinde Eşi Âişe Hanım ve oğlu Mehmed Bahâeddin Efendi ile birlikte muhiblerinden Mahmud Nâsıh ve postnişinlerinden büyük bir kısmının yer aldığı on sekiz kabir bulunmaktadır [134,160]. İsmail Hakkı'nın haziredeki kabri 1900 yılına kadar harap ve bakımsız bir halde iken Hacı Ali Paşa'nın yardımıyla tamir edilmiş, mermerden bir mezar yaptırılarak çevresi demir parmaklıklarla örtülmüştür ve açık türbe haline getirilmiştir [134,160].

Şekil 3.147. İsmail Hakkı Tekkesi'nin yıkılıp B.A yapı inşa edilmeden önceki hali [12,201].

Şekil 3.148. İsmail Hakkı Tekkesi'nin mevcut durumu (Taşkın C., 2015).

148 Şekil 3.149. İsmail Hakkı Tekkesi mevcut durumu (fotoğraf.bursa.com.tr, Erişim Tarihi: 11.05.2015).

Şekil 3.150. İsmail Hakkı Tekkesi haziresi ve İsmail Hakkı türbesi (Taşkın C., 2015).