Zararlı Vergi Rekabeti Ġle Mücadele Yöntemleri

KüreselleĢme süreci ile birlikte artan vergi rekabeti faaliyetleri, ülkelerin bu kapsamda yapmıĢ oldukları iĢlemlerin sorgulanmasına neden olmuĢtur. Zararlı vergi rekabetinin etkilerini önlemeye yönelik, çeĢitli uluslararası kuruluĢlar tarafından birtakım çalıĢmalar yapılmıĢtır. Genelde bu çalıĢmaların temel amacı ise, küresel bir iĢbirliği

150 Habib Yıldız, KüreselleĢmenin Vergileme Üzerine Etkileri, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2005, s.43.

151 Arıkan, Akdeniz, a.g.m., s.294.

152 OECD, a.g.e., 1998, p.16.

54 kapsamında, vergi rekabetinin ulusal ve uluslararası zararlı etkilerini belirlemek ve bunları minimize etmektir¹⁵³.

Zararlı vergi rekabeti ile mücadele kapsamında OECD ve AB‟nin yapmıĢ olduğu çalıĢmalar, oldukça önemlidir. Bu bakımdan çalıĢmanın bu kısmında, OECD ve AB raporları doğrultusunda, zararlı vergi rekabetine yönelik olarak ortaya konulan temel kriterler doğrultusunda, zararlı vergi rekabeti ile mücadele yöntemleri ele alınacaktır.

3.3.2.1. OECD Tarafından Yapılan Çalışmalar

KüreselleĢme sürecinde artan sermaye hareketliliğine bağlı olarak ortaya çıkan çeĢitli vergisel sorunların çözümünde ve en önemlisi de zararlı vergi rekabeti ile mücadele etmede, OECD tarafından yapılan çalıĢmaların önemi göz ardı edilemeyecek kadar büyüktür¹⁵⁴.

OECD tarafından hazırlanan raporlarda genel olarak; küresel vergi rekabeti sürecinde ortaya çıkan zararlı vergi rekabeti uygulamalarının ülkeleri nasıl etkilediği ve bunun sonucunda ortaya ne gibi değiĢikliklerin çıktığı konusunda, çeĢitli görüĢler bulunmaktadır.

OECD vergi rekabeti sürecinde ülkelerin vergi tabanlarında meydana gelen olumsuz etkileri ve zararlı vergi rekabeti uygulamalarını önlemeye yönelik olarak yapmıĢ olduğu araĢtırma faaliyetlerini, 1996 yılından itibaren sürdürmektedir¹⁵⁵.

Genel anlamda OECD tarafından yapılan çalıĢmalarda, küresel vergi rekabeti sürecinde meydana gelen olumsuzluklar, Ģu Ģekilde ifade edilmektedir;

- Vergi rekabeti sürecinde uygulanmakta olan vergi teĢviklerinin, söz konusu ülkede sadece yerleĢik olmayan yatırımcılara yönelik olması,

- Vergi rekabeti sürecinde uygulanmakta olan vergi teĢviklerinin Ģeffaf olmaması, - Vergi rekabeti sürecinde uygulanmakta olan vergi teĢviklerinin emek ve sermaye

açısından farklılık göstermesidir.

Zararlı vergi rekabeti ile mücadele edebilmek adına OECD, uygun olmayan veya haksız vergi rekabeti içerisinde bulunan ülkelere yönelik, mali yaptırımlar ve cezai

153 Arıkan, Akdeniz, a.g.m., s.292.

154 OECD, a.g.e., 1998, p.13.

155 Daniel J. Mitchell, Brian Garst, “Monitoring the OECD‟s Campaign against Tax Competition, Fiscal Sovereignty, and Financial Privacy: Strategies for Low-Tax Jurisdictions”, 2011, p.1.

55 uygulamaların getirilmesini öngörmekte ve aynı zamanda da, söz konusu ülkelere yönelik olarak denetim mekanizmasının geliĢtirilmesini önermektedir¹⁵⁶.

Zararlı vergi rekabetine yönelik olarak OECD‟nin yapmıĢ olduğu çalıĢmalar, uluslararası alanda vergi cennetleri ve zararlı vergi rekabeti uygulamalarına yönelik olarak geliĢtirilen tedbirleri içermektedir. Bu bakımdan bu sorunların çözümü için geliĢtirilen parametreler, küresel bir iĢbirliğini gerektirmektedir¹⁵⁷.

3.3.2.2. AB Tarafından Yapılan Çalışmalar

KüreselleĢme sürecinde ortaya çıkan zararlı vergi rekabeti ile mücadelede, AB tarafından yapılan çalıĢmalar genelde, vergilerin uyumlaĢtırılması kapsamında değerlendirilmektedir. AB‟nin geniĢleme sürecine paralel olarak, birlik içerisinde vergi sistemleri ve vergi politikalarının önemi de artmıĢtır. Bu bakımdan birliğe dâhil olan ülkelerin vergi sistemlerindeki farklılıkların giderilmesi amacıyla, “vergi uyumlaştırılması” ve “vergi yakınlaştırılması” politikaları uygulanmaya baĢlanmıĢtır. AB üyesi ülkelerde, zararlı vergi rekabetine yönelik olarak yapılan çalıĢmalar daha çok, kurumlar vergisi üzerinde yoğunlaĢmıĢtır¹⁵⁸.

AB‟de, küresel vergi rekabeti sürecinde ortaya çıkan zararlı vergi rekabeti ile mücadele etmek amacıyla; Ruding Komite Raporu, Monti Memorandumu Raporu, Yönerge ve Vergi Yakınlaştırması – Vergi Uyumlaştırması baĢlıklı çalıĢmalar yapılmıĢtır.

ġimdi sırası ile bu konulara değinilecektir.

a. Ruding Komite Raporu

AB genelinde faaliyet gösteren büyük Ģirketlerin vergilendirilmesine iliĢkin hazırlanan bu rapor, 1992 yılında yayınlanmıĢtır. Küresel sermaye hareketlerinin hız kazanması ile birlikte, AB‟de artan vergi rekabetine yönelik düzenlenen Ruding Komite Raporu (The Ruding Committee Report), hem kamu ve hem de özel sektör için, önem arz etmektedir. Düzenlenen Ruding raporunun amacı ise; birlik üyesi ülkelerde mevcut kurumlar vergisindeki farklılıkların değerlendirilmesi ve bu farklılıklara yönelik olarak çözüm arayıĢlarının geliĢtirilmesi Ģeklinde ifade edilmektedir.

156 a.g.m., s.115.

157 OECD, a.g.e., 1998, p.52.

158 European Commission, “Report of the Committee of Independent Experts on Company Taxation”, Official Publications of the European Communities, Luxembourg, 1992, p.12.

56 Ayrıca raporda, kurumlar vergisi oranlarında meydana gelen farklılıkların, ülkelerin sosyal-ekonomik-siyasal yapısı üzerindeki etkileri de değerlendirilmektedir¹⁵⁹. Yine raporda, mevcut üye ülkelerde ortaya çıkan kurumlar vergisi oranlarındaki farklılıkların, çeĢitli vergi sorunlarına neden olduğu yönünde bulgular elde edilmiĢ olup bu farklılıkların, vergi rekabeti sürecinde üye ülkelerdeki yatırımların yönünü belirlemede de etkili olduğu, sonucuna ulaĢılmıĢtır¹⁶⁰.

AB üyesi ülkelerde meydana gelen vergi oranı farklılıklarının çözümü için, Ruding Komite Raporunda birtakım öneriler ifade edilmektedir. Rapora göre söz konusu üye ülkelerde¹⁶¹;

- Yabancı sermayeyi teĢvik amacıyla uygulanmakta olan teĢvik edici vergi uygulamalarının kaldırılması,

- Diğer ülkeler üzerinde mali bir dıĢsallık meydana getiren uygulamaların kaldırılması,

- Yabancı ve yerli yatırımcı açısından uygulanmakta olan farklı vergisel mevzuatların kaldırılması,

- Kurumlar vergisinin uyumlaĢtırılması ve tüm ülkeler için tek bir oran uygulanmasının hayata geçirilmesi gerekmektedir.

b. Monti Memorandumu Raporu

KüreselleĢme sürecinde meydana gelen zararlı vergi rekabeti ile mücadele etmek amacıyla, AB tarafından yapılan çalıĢmalar arasında önemli bir yere sahip olan bir diğer çalıĢma ise, Monti Memorandumu Raporudur (The Monti Memorandum). Bu raporda, üye ülkelerde vergi sistemlerinin geliĢtirilmesi ve ortak pazar doğrultusunda, istihdamın artırılması gibi konular ele alınmıĢtır. Bu raporun en önemli özelliği ise, birlik içerisindeki ülkelerde üretim faktörleri (özellikle emek ve sermaye gelirleri) açısından, vergi yükünün dağılımını incelemesidir. Bu bakımdan raporda, küresel vergi rekabeti sürecinde geliĢim gösteren sermaye hareketlerinin, birçok ülkede vergi matrahlarında aĢınmalara neden olduğu ve emek ile sermaye gelirleri açısından adil bir vergilemenin olmadığı ifade

159 Michael Devereux, “The Ruding Committee Report: An Economic Assessment”, Fiscal Studies, Vol:13, No: 2, 1992, p.96.

160 European Commission, a.g.e., 1992, p.12.

161 a.g.e., p.15.

57 edilmektedir¹⁶². Yapılan hesaplamalar sonucunda, iĢgücü üzerindeki vergi yükünün arttığı, fakat sermaye üzerindeki vergi yükünün ise azaldığı görülmüĢtür. Bu bakımdan bu raporda, küresel vergi rekabetinde üye ülkelerin, vergi yükü dağılımında adaletli olmadıkları sonucuna ulaĢılmıĢtır¹⁶³.

c. Yürütme Kodu

Diğer bir çalıĢma olan Yürütme Kodu (Code of Conduct) ise, birlik üyesi ülkelerde faaliyette bulunan iĢletmelerin vergilendirilmesi sürecinde ortaya çıkan sorunları ele almıĢtır. Ayrıca bu çalıĢmada, küresel vergi rekabeti sürecinde artan vergisel teĢviklerin iĢletmeler üzerindeki etkileri değerlendirilmiĢ ve zararlı vergi rekabetine yol açan unsurlar incelenmiĢtir. Bunun yanı sıra çalıĢmada, iĢletmelerin vergi yüklerini azaltmak amacıyla, efektif vergi oranlarını düĢürme yollarına gitmeleri ve çeĢitli Ģekillerde geliĢtirilen vergi planlama araçlarının, zarar verici rekabete neden olduğu ayrıca ifade edilmiĢtir¹⁶⁴.

Bu çalıĢmada zararlı vergi rekabetine neden olan faktörler baĢlıca Ģu Ģekilde belirtilmiĢtir; üye ülkelerdeki vergisel teĢviklerden sadece yabancı yatırımcıların yararlanması, vergi sistemlerinin etkin ve adil olmaması ve vergisel uygulamaların ve düzenlemelerin Ģeffaflıktan uzak olmasıdır. Bu doğrultuda çalıĢmada, birlik üyesi ülkelerde vergi sistemlerinin küresel düzlem içerisinde yeniden düzenlenmesi ve üye ülkeler arasında, vergisel alanda bilgi paylaĢımının olması hususunda, çeĢitli önermelerde bulunulmuĢtur¹⁶⁵.

d. Vergi YakınlaĢtırması – Vergi UyumlaĢtırması

Küresel vergi rekabeti sürecinde, AB tarafından yapılan bir diğer çalıĢma da vergi yakınlaştırması ve vergi uyumlaştırmasıdır.

Vergi uyumlaştırması; birlik üyesi ülkelerde serbest piyasa ekonomisine ters düĢen, rekabet üzerinde olumsuz etkiler meydana getiren ve sermayenin, malların ve iĢgücünün dolaĢımına engel olan çeĢitli hükümlerin kaldırılmasını veyahut da

162 Luc Hinnekens, “The Monti Report: The Uphill Task of Harmonizing Direct Tax Systems of EC Member States”, EC Tax Review, No:1, 1997, p.42.

163 Murat Çak, Uluslararası Vergi Rekabeti Transfer Fiyatlaması ve Vergilendirme, Maliye Bakanlığı Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, Yayın No:385, Ankara, 2008, s.28.

164 European Commission, Code of Conduct: Business Taxation, Brussels, 1999, p.18-19.

165 a.g.e., p.19.

58 değiĢtirilmesini ifade etmektedir. Diğer bir ifade ile vergi uyumlaĢtırması, birlik üyesi ülkelerde ortak bir vergi politikasının geliĢtirilmesi olarak da tanımlanmaktadır¹⁶⁶.

Vergi yakınlaştırması kavramı, birlik üyesi ülkelerde belirli alanlarda geçerli olan mevcut vergi sistemlerinin birbirine benzetilmesini veya birbirine eĢitlenmesini ifade etmektedir. Birlik üyesi ülkelerde, vergi yakınlaĢtırması için katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi alanlarında, çeĢitli çalıĢmalar yapılmaktadır. Mevcut uygulamalara bakılarak, AB‟de dolaylı vergiler için vergi uyumlaĢtırması söz konusu iken, dolaysız vergiler için ise vergi yakınlaĢtırması kavramı söz konusu olduğu söylenebilir¹⁶⁷.

Birlik üyesi ülkeler arasında düzenlenen ortak vergi sistemlerinin temel amacı ise, ülkeler arasında gerçekleĢtirilen mal ve hizmet ticaretinde, vergilerin tarafsız olması ve negatif etkilerinin ortadan kaldırılmasıdır. Bu bağlamda AB‟de vergi uyumlaĢtırması ve vergi yakınlaĢtırması kapsamında yapılan çalıĢmaların temel amacı; üye ülkeler arasında vergileme alanında meydana gelen farklılıkların ve sorunların ortadan kaldırılması ve küresel vergi rekabeti süreci içerisinde ortaya çıkan zararlı vergi uygulamalarının içselleĢtirilmesi olarak da belirtilebilir¹⁶⁸.