KURUMLAR VERGĠSĠ ORANI

Vergi rekabetinde kullanılan temel parametre, kurumlar vergisi oranlarıdır. Vergi rekabeti sürecinde, kurumlar vergisi oranlarının iĢlevlerini değerlendirmek üzere, öncelikle kurumlar vergisi oranlarının belirleyici unsurlarını açıklamak gerekecek ve daha sonrasında ise, dünya genelinde ve bazı ülke grupları itibariyle, kurumlar vergisi oranlarının geliĢimi verilecektir.

7.1.1. Kurumlar Vergisi Oranının Belirleyicileri

Vergi rekabetine iliĢkin literatürde yer alan birçok çalıĢmada, kurumlar vergisi bağımlı bir değiĢken olarak kabul edilmektedir. Vergi rekabeti süreci içerisinde hükümetlerin kurumlar vergisi oranlarında indirime gitmesine etki eden, birtakım temel faktörler vardır. Bunların baĢlıcaları; emsal ülkelerdeki vergi oranları, kamu harcamaları, küresel sermaye hareketliliği, çok uluslu şirketler ve doğrudan yabancı yatırımlar olarak belirtilebilir. Bunların dıĢında ayrıca; döviz kurları, ekonominin dışa açıklığı, kamu açıkları gibi unsurlarda, kurumlar vergisi oranlarının belirleyicileri arasında yer almaktadır²²².

Öncelikle küreselleĢme sonucu dünya genelindeki ülkeler arasında sosyal, ekonomik ve siyasi alanlarda etkileĢimin artması, özellikle benzer ülkelerin birçok alanda olduğu gibi vergi oranları konusunda da etkileĢimini artırmıĢtır.

221 Vito Tanzi, Taxation in an Integrating World, Integrating National Economies, The Brookings Institution, 1995, p.91.

222 Friedrich Heinemann, Michael Overesch, Johannes Rincke, “Rate Cutting Tax Reforms and Corporate Tax Competition in Europe”, Centre for European Economic Research Discussion Paper, No:028, 2008, p.2.

80 Bir ülke ekonomisinde devletin ekonomideki yerini ve büyüklüğünü belirlemede kullanılan en önemli değiĢken, kamu harcamalarının milli gelire oranı olmaktadır. Bu oran aynı zamanda, ülkenin rekabet gücünü açıklamada da kullanılan önemli bir değiĢkendir.

Çünkü kamu harcamalarının büyüklüğü, vergi oranlarının yönünü belirlemede etkili bir faktördür. Bunların dıĢında ayrıca, bütçe açıkları ve kamu borç stokları da toplumda vergi baskısını artırarak, söz konusu ülkenin vergi rekabeti gücünü azaltmaktadır²²³.

KüreselleĢme süreci ile birlikte finansal piyasalarda meydana gelen liberalleĢme hareketleri, ülkelerin uygulamıĢ oldukları vergi politikaları üzerinde önemli değiĢimlerin yaĢanmasına neden olmuĢtur. Bu bakımdan bir ülke ekonomisinin dıĢa açıklık düzeyi, vergi rekabeti sürecinde söz konusu ülkede uygulanmakta olan vergi oranlarını etkilemektedir. Bu kapsamda literatürde birçok çalıĢmada, bu konu azaliz edilmiĢtir. Bu çalıĢmalar arasında özellikle Piermartini (2004), Wilson ve Wildasin (2001), Feldstein ve Krugman (1990), Whalley (2002) yapmıĢ oldukları çalıĢmalarında; ithalat ve ihracat rakamları yüksek olan ülkelerin, vergi rekabeti sürecinde düĢük oranlı vergilendirme politikaları izlediklerini ortaya koymuĢturlar. Ayrıca bu çalıĢmalarda, dıĢ ticaret ve döviz kuru değiĢkenlerinin, kurumlar vergisi üzerinde önemli etkilerinin olduğu da belirtilmiĢtir²²⁴.

KüreselleĢme, kurumlar vergisi oranlarında aĢağı doğru bir eğilimin oluĢmasına neden olmuĢtur. Bu kapsamda küresel vergi rekabeti sürecinde, ekonomik-siyasi-sosyal anlamda küresel sistemle tam entegrasyon içerisinde bulunan ülkeler, diğer ülkelere göre daha düĢük kurumlar vergisi oranları uygulayarak, küresel sermayeden daha fazla pay alma imkanlarına sahip olmuĢlardır. Dolayısıyla da söz konusu bu ülkeler, ekonomilerine daha fazla yatırım çekebilmektedirler. Bu bakımdan bu ülkelerin rekabet güçleri, diğer ülkelere göre daha fazladır²²⁵.

Bu kapsamda bakacak olursak eğer, küreselleĢme ile birlikte baĢlayan serbestleĢme hareketleri, ülkelerin her alanda birbirleri ile etkileĢimlerini artırmıĢ ve bunları kıyasıya bir

223 Öz, YaraĢır, a.g.m., s.17.

224 Roberta Piermartini, “The Role of Export Taxes in the Field of Primary Commodities”, World Trade Organization, Switzerland, 2004, p.16-19; John Douglas Wilson, David E. Wildasin, “Tax Competition:

Bane or Boon?”, Tax Policy Research/Institute for Fiscal Studies Conference, 2001, London, p.22-24;

Martin Feldstein, Paul Krugman, “International Trade Effects of Value-Added Taxation”, National Bureau of Economic Research, University of Chicago Press, 1990, p.277-278; John Whalley, “Taxes and Trade”, The University of Western Ontario and NBER, 2002, p.29.

225 Öncel, a.g.m., s.7.

81 yarıĢ içerisine sürüklemiĢtir. Bu doğrultuda vergi rekabeti adı altında, küresel sermayeyi etkilemek amacıyla kurumlar vergisi oranlarında aĢağı doğru eğilimler görülmüĢtür. Fakat olaya kamu maliyesi açısında bakmıĢ olduğumuz zaman, ülkelerin rekabet güçleri üzerinde önemli etkileri olan; kamu harcamaları, kamu borçları ve bütçe açıkları yüksek olan ülkeler, bu rekabet içerisinde güçlerinin koruyamamıĢtırlar. Çünkü söz konusu bu ülkelerde, kamusal finansman ihtiyacı çok yüksek olduğu için, kurumlar vergisi oranları da diğer ülkelere kıyasla daha fazladır²²⁶.

KüreselleĢme ile birlikte artan çok uluslu Ģirketler, kurumlar vergisi oranlarına kayıtsız kalmamaktadırlar. Bu bakımdan kurumlar vergisi oranları firmaların yatırım, istihdam ve yerleĢim yerleri konusundaki tercihlerini etkilemekte ve düĢük oranlı kurumlar vergisi oranlarının uygulandığı bölgeler, küresel süreçte her zaman sermaye için kârlı alanlar olmaktadırlar²²⁷.

7.1.2. Kurumlar Vergisi Oranlarının GeliĢimi

Vergi rekabeti sürecinde değiĢen kurumlar vergisi oranlarının, bölgesel ve küresel düzeyde analiz edilmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda yıllar itibari ile kurumlar vergisi oranlarında meydana gelen farklılıklar dünya genelinde, OECD ve AB ortalamaları Ģeklinde, bu bölümde ayrı ayrı ele alınacaktır. Ġlk olarak kurumlar vergisi oranlarının dünya geneli ortalaması analiz edilecek ve ardından, kurumlar vergisi oranlarının AB ve OECD ortalamaları incelenecektir.

226 George E. Halkos, Nickolas C. Kyriazis, “Is Tax Competition Harmful and is the EU an Optimal Tax Area?”, European Journal of Law and Economics, Vol:21, 2006, p.164.

227 Michael P. Devereux, Rachel Griffith, Alexander Klemm, “Why has the UK corporation Tax Raised so much Revenue?”, The Institute For Fiscal Studies, No: 04, 2004, p.26.

82 Grafik 1: Kurumlar Vergisi Oranları Dünya Ortalaması (%)

Kaynak: “Eurostat Statistical” ve “OECD Revenue Statistics” Verilerinden Elde EdilmiĢtir.

Grafik 1‟de gösterildiği üzere, kurumlar vergisi oranlarının dünya ortalamasına bakıldığında, 90‟lı yıllardan itibaren giderek azaldığı görülmektedir. Bu bakımdan vergi rekabeti süreci içerisinde değerlendirmiĢ olduğumuz zaman, dünyadaki birçok ülkede, kurumlar vergisi oranlarında düĢme eğilimi söz konusudur²²⁸. Bu da doğal olarak, ülkeler arasındaki vergi rekabetinin arttığını göstermektedir. Bu kapsamda Grafik 1‟den bakacak olursak eğer, 1990 yılında %42,4 olarak gerçekleĢen kurumlar vergisi dünya ortalaması, 2005 yılında %27,2 olmakta iken, son olarak bu oran 2014 yılında %23,5 seviyelerinde gerçekleĢmiĢtir.

Grafik 2: Kurumlar Vergisi Oranları OECD Ortalaması (%)

Kaynak: “Eurostat Statistical” ve “OECD Revenue Statistics” Verilerinden Elde EdilmiĢtir.

228 KPMG, KPMG Corporate and Indirect Tax Survey 2010, KPMG Research Reports, 2010, p.5.

42,4

37,7

32,5

27,2 26,9

25,3 24,5 24,4 23,7 23,5

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

1990 1995 2000 2005 2007 2009 2011 2012 2013 2014

Dünya Ortalaması

39,3 37,5

34,8

28,8 27,3

25,6 25,4 25,1 25,3 24,1

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

1990 1995 2000 2005 2007 2009 2011 2012 2013 2014

OECD Ortalaması

83 Grafik 2‟de ise, OECD ülkelerinde kurumlar vergisi oranlarının genel ortalaması gösterilmektedir. Kurumlar vergisi dünya ortalamasında olduğu gibi, OECD açısından da kurumlar vergisi oranlarında dikkate değer bir azalma söz konusudur. Bu bakımdan değerlendirildiğinde, OECD ülkelerinde vergi rekabeti, kurumlar vergisi açısından oldukça etkindir. Bunun temel nedeni ise Ģüphesiz ki, küresel vergi rekabeti ortamında ülkelerin, DYSY kazanımlarını artırmak istemeleridir. Doğal olarak bu durum, kurumlar vergisi oranlarının düĢmesine yol açmaktadır. 1990 yılı itibari ile OECD geneli kurumlar vergisi ortalaması %39,3 olarak gerçekleĢmiĢken, en son bu oran 2014 yılı için %24,1 düzeylerinde olmuĢtur.

Grafik 3: Kurumlar Vergisi Oranları AB Ortalaması (%)

Kaynak: “Eurostat Statistical” ve “OECD Revenue Statistics” Verilerinden Elde EdilmiĢtir.

Kurumlar vergisi AB ortalaması ise, Grafik 3‟te gösterilmiĢtir. Buna göre OECD ve dünya geneli ortalamalarında olduğu gibi, kurumlar vergisi oranlarında meydana gelen azalma eğilimi, AB‟de de dikkate değer bir biçimde gerçekleĢmiĢtir. Bu kapsamda değerlendirecek olursak eğer, birlik içerisinde yer alan ülkelerde uygulanmakta olan kurumlar vergisi oranları, her ülke için farklılık arz ettiğinden, özellikle de düĢük oranlı kurumlar vergisine sahip olan ülkeler, AB ortalamasının yıllar itibariyle azalmasına neden olmuĢtur.

Ayrıca ülkeler, küresel sermayeden daha fazla pay alabilmek ve vergi rekabeti sürecine uyum sağlayabilmek amacıyla da, kurumlar vergisi oranlarını düĢürme yoluna gitmiĢtirler. Tüm bunların sonucunda ise, kurumlar vergisi oranının AB ortalaması, 1990 yılında %36,8 düzeylerinde gerçekleĢirken, bu oran en son 2014 yılında ise, %21,3

36,8 35,4

32,3

26,2 23,9 23,1 22,7 22,5 22,7 21,3

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

1990 1995 2000 2005 2007 2009 2011 2012 2013 2014

AB Ortalaması

84 seviyelerine kadar düĢmüĢtür. Kurum kazançları üzerindeki vergi yükünün, gerek dünya genelindeki ortalaması ve gerekse OECD ortalaması ile bölgesel bir entegrasyon olan AB ortalamasının yıllar itibariyle azalma eğilimi içerisinde olması, ülkeler açısından küresel vergi rekabeti süreci içerisinde önemli adımlar atıldığının bir göstergesi olmaktadır²²⁹.