GELĠġMĠġ-GELĠġMEKTE OLAN VE GEÇĠġ EKONOMĠLERĠNDE

105 Burada dikkat edilmesi gereken diğer bir husus ise, küresel ekonomik krizin gerçekleĢtiği 2008 yılında, DYSY‟nin dünya GSYH‟daki payında çok ciddi boyutlarda azalmaların olmasıdır. Bu durum, dünya ekonomilerinin birbirleri ile olan etkileĢimlerinin en üst seviyede olduğunun bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir.

4. DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARININ ÜLKE

106 DYSY‟nin ülke grupları olarak dağılımı, 2000‟li yılların ikinci yarısı itibariyle Tablo 6‟da gösterilmiĢtir. 2013 yılı tüm ülke grupları açısından, en yüksek rakamların elde edildiği yıl olmuĢtur. Tablo 6 verilerine göre, 2000‟li yıllardan itibaren yabancı sermaye yatırımlarının sürekli bir artıĢ gösterdiği ve en yüksek düzeyde olduğu ülke grubunu, geliĢmiĢ ekonomilere sahip ülkeler oluĢturmaktadır.

GeçiĢ ekonomileri açısında değerlendirilecek olunursa, bu rakamlar söz konusu bu ülkelerde, oldukça düĢük seviyelerde gerçekleĢmiĢtir. GeliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülke ekonomilerinde, DYSY‟deki artıĢ hızı aynı yönde ve yüksek düzeyde olurken, bu durum geçiĢ ekonomileri için mümkün olmamıĢtır. Ancak küreselleĢme sürecinde dünya ekonomileri ile bütünleĢme hareketleri bakımından, geçiĢ ekonomileri yine de önemli geliĢmeler sağlamıĢtır. DYSY‟lerin ülke grupları itibariyle dağılımının GSYH açısından gösterilmesi, bu sürecin daha net anlaĢılabilmesi açısından ayrıca önem taĢımaktadır.

Dünya genelinde DYSY giriĢlerinin büyük bir bölümü, geliĢmiĢ ülke ekonomilerine yönelik olmaktadır. Grafik 6‟da, dünya genelinde DYSY giriĢleri, yüzdelik olarak ülke grupları itibariyle gösterilmiĢtir.

Grafik 6: Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım GiriĢlerinin Ülke Grupları Ġtibariyle Dağılımı (Toplam Dünya Geneli %100)

Kaynak: “OECD International Direct Investment Database” ve “UNCTAD World Statistical Database” verileri kullanılarak hazırlanmıĢtır.

DYSY giriĢlerinin dünya geneli toplamı %100 olarak temel alındığında, bu

%100‟lük kısımdan geliĢmiĢ ülke ekonomileri, 2013 yılında %63‟lük bir pay alırken, geliĢmekte olan ekonomiler %33 ve geçiĢ ekonomileri ise %4‟lük bir pay almıĢlardır.

23 25

24 22 22 24 24 26 28 29 32 33 34

33 76

74 75 77 77

74 73

71 69 68

64 64

62 63

0,7 1 1 1 1 2 3 3 3 3 4 3 4 4

0 20 40 60 80 100

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 GeliĢmekte Olan Ekonomiler GeliĢmiĢ Ekonomiler GeçiĢ Ekonomileri

107 Grafik 6‟daki verilere göre, DYSY giriĢlerinin büyük bir kısmının, geliĢmiĢ ülke ekonomilerine doğru kaydığı görülmektedir.

Bu sonuç da etkili olan çok çeĢitli nedenler olmakla birlikte; güvenli ortam, politik ve ekonomik istikrarın önemi de, göz ardı edilemeyecek kadar büyüktür. Ayrıca geliĢmiĢ olan ülkelerde; yatırım ortamının daha cazip olması, DYSY‟lere yönelik olarak uygulanan doğrudan mali teĢvikler ve vergi teĢviklerinin daha kapsamlı ve daha etkin olması da, yabancı sermaye yatırımlarının daha fazla olmasını sağlamaktadır.

Ancak 2000‟li yılların baĢlarında, yabancı sermaye giriĢleri dünya geneli toplamından, geliĢmiĢ ülke ekonomilerinin almıĢ oldukları pay son yıllara göre çok daha fazla olmakta iken, geliĢmekte olan ve geçiĢ ekonomilerinde bu oranlar, düĢük düzeylerde kalmıĢtır (Grafik 6).

Söz konusu bu oranın, özelliklede 2007 yılından sonra, geliĢmiĢ ülke ekonomileri aleyhine yönelik olarak geliĢim gösterdiği görülmektedir. Grafik 6‟daki veriler göstermektedir ki, DYSY geliĢmiĢ ülke ekonomilerinden, geliĢmekte olan ülke ekonomilerine doğru bir sapma eğilimi içerisindedir. 2009 yılından itibaren yabancı sermaye açısından küresel bir değiĢim söz konusu olmuĢtur. Bu yıldan itibaren yabancı sermaye giriĢleri, geliĢmekte olan ülkelerde ve geçiĢ ekonomilerinde artarak devam etmiĢtir.

Grafik 7: Ülke Grupları Ġtibariyle Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım GiriĢlerinin GSYH Ġçindeki Payı

Kaynak: “OECD International Direct Investment Database” ve “UNCTAD World Statistical Database” verileri kullanılarak hazırlanmıĢtır.

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

GeliĢmekte Olan Ekonomiler 25 27 25 26 26 26 27 31 25 31 31 28 31 31

GeliĢmiĢ Ekonomiler 22 22 22 25 26 25 29 32 26 32 32 30 33 36

GeçiĢ Ekonomileri 15 19 22 24 23 25 27 36 18 34 35 29 30 32

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Toplam % GSYH

108 Grafik 7‟de ise, DYSY‟nin hacminin ve boyutunun; geliĢmiĢ, geliĢmekte olan ve geçiĢ ekonomilerinde ne düzeyde olduğunu gösteren bir diğer veri, DYSY‟lerin GSYH içerisindeki payları verilmiĢtir. GeliĢmekte olan ülkelerde DYSY‟ler, 2013 yılı itibariyle GSYH‟nin %31‟lik bir kısmını oluĢturmaktadır. Bu oran, 2000‟li yıllarda ortalama %25 düzeyinde gerçekleĢirken, daha sonrasında ise artıĢ ve azalıĢlar göstererek, en son 2013 yılında ise %31‟lik bir düzeye ulaĢmıĢtır.

GeliĢmiĢ ülkeler açısından aynı durum değerlendirildiğinde, bu ülke ekonomilerinde DYSY‟nin GSYH içerisindeki payı, 2013 yılı itibariyle %36 düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. GeçiĢ ekonomilerinde ise bu oran, 2013 yılı için %32 düzeyinde olarak, yabancı yatırımların GSYH içerisindeki payının arttığını göstermektedir.

Grafik 7‟deki üç ülke grubu için de, DYSY‟nin GSYH içerisindeki payının en az olduğu yıl, 2008 yılı olmuĢtur. Bu oranlar 2008 yılı için sırasıyla %25, %26 ve %18 Ģeklinde gerçekleĢmiĢtir. 2008 yılında meydana gelen küresel ekonomik krizin etkisi ile birlikte daralan dünya ticaret hacmi ve çeĢitli ekonomik problemler, yatırım ortamının bozulmasına neden olmuĢtur. Doğal olarak bu durum ise, ulusal ve uluslararası yatırımların hacminde ve miktarında azalmalara neden olmuĢtur.

DYSY‟nin, G8 (Kanada-Fransa-Almanya-İtalya-Japonya-Rusya-Birleşik Krallık-Amerika Birleşik Devletleri) ve G20 (Almanya-Krallık-Amerika Birleşik Devletleri-Arjantin-Avustralya-Brezilya-Çin-Endonezya-Fransa-Güney Afrika-Güney Kore-Hindistan-İngiltere-İtalya-Japonya-Kanada-Meksika-Rusya-Suudi Arabistan-Türkiye-Avrupa Birliği) ülkeleri açısından incelenmesi de önem arz etmektedir.

G8 ve G20 ülkeleri genel olarak geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkeler ayrımı açısından, bu iki ülke grubunu daha sınırlı ülke sayıları ile ifade etmektedir. Bu ülke grupları, DYSY‟leri büyük ölçüde kontrol eden ülkelerdir. Bu kapsamda G8 ve G20 ülkelerinde gerçekleĢen toplam DYSY miktarları, Tablo 7‟de gösterilmiĢtir.

Tablo 7: G8-G20 Ülkelerinde Toplam Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (Milyon Dolar)

2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

G8 Ülkeleri 5.894,159 8.242,802 6.218,149 7.331,445 7.890,649 8.032,012 8.919,988 10.269,006 G20 Ülkeleri 7.299,841 10.342,069 8.118,517 9.892,753 11.211,908 11.424,992 12.758,104 14.161,729 Toplam 13.194,000 18.584,871 14.336,666 17.224,198 19.102,557 19.457,004 21.678,092 24.430,735 Kaynak: “OECD International Direct Investment Database” ve “UNCTAD World Statistical Database” verileri kullanılarak hazırlanmıĢtır.

109 Tablo 7‟deki verilere göre, G8 ülkelerinde 2005 yılından 2013 yılına kadar gerçekleĢen DYSY miktarı, yaklaĢık iki kat artmıĢtır. Söz konusu dönemler içerisinde 2008 yılında, diğer yıllara göre yabancı yatırımlarda, önemli bir azalma meydana gelmiĢtir.

Diğer bir gösterge olan G20 ülkelerinde ise, G8 ülkelerine paralel olarak aynı Ģekilde, 2005 yılından 2013 yılına kadar ki gerçekleĢen DYSY tutarı, yaklaĢık iki kat artmıĢtır. Yine G20 ülkelerinde de 2008 yılı, yabancı yatırımlar için azalma yılı olarak ifade edilir.

Grafik 8‟de ise G8 ve G20 ülkelerinde gerçekleĢen DYSY‟nin, dünya geneli toplamı içerisindeki durumu gösterilmektedir.

Grafik 8: G8-G20 Ülkelerinde Toplam Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (Toplam Dünya Geneli %100)

Kaynak: “OECD International Direct Investment Database” ve “UNCTAD World Statistical Database” verileri kullanılarak hazırlanmıĢtır.

Grafik 8‟de görüldüğü üzere, dünya geneli toplamı içerisinde G8 ve G20 ülkelerinin DYSY akıĢlarından almıĢ oldukları paylar, oldukça dikkate değer bir düzeydedir. Ġlk olarak G8 ülkelerinin, dünya genelindeki toplam DYSY içerisindeki durumuna bakılırsa, G8 ülkeleri 2000 yılında %58‟lik bir paya sahip iken, bu oran yıllar itibariyle azalma eğilimi göstererek, %40‟lara kadar gerilemiĢtir. Bu ülkelerinin son dönem itibariyle almıĢ olduğu pay, 2012 yılında %38 iken, 2013 yılında tekrardan yükseliĢe geçerek %40 düzeyinde gerçekleĢmiĢtir.

2000 yılında %68‟lik bir paya sahip olan G20 ülkeleri de, G8 ülkelerinde gerçekleĢen duruma paralel olarak bir geliĢme göstermiĢtir. Son dönemler itibariyle ise,

58 55

50

50 50 50 50

45 40

40 39

38 38 40

68 66

61 61

61

62 61

57

52 54

55 54

55 56

0 10 20 30 40 50 60 70 80

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

G8 Ülkeleri G20 Ülkeleri

110 G20 ülkelerinin 2012 yılında almıĢ oldukları pay %55 iken, 2013 yılında ise bu oran %56 seviyelerinde gerçekleĢmiĢtir.

Grafik 8‟de de açıkça görüleceği üzere, G20 ülkelerinin dünya geneli toplamından almıĢ oldukları pay, G8 ülkelerinin aldıkları pay toplamından çok daha fazladır. Bu durum beklenen bir sonuçtur. Çünkü G20, daha geniĢ ülke grubunu içermektedir. Ancak G8 ve G20 ülke gruplarında gerçekleĢen toplam DYSY‟lerin GSYH içindeki payı açısından bakıldığında, G8 ülkelerdeki oran daha yüksektir. Bunun temel nedeni, G20 grubunda ülke sayısı artmakla birlikte, bu gruba daha az gelirli ülkelerin dâhil edilmesidir. G8 ve G20 ülke gruplarında gerçekleĢen toplam DYSY‟lerin GSYH içindeki payı ise, Grafik 9‟da gösterilmektedir.

Grafik 9: G8-G20 Ülkelerinde Toplam Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (% GSYH)

Kaynak: “OECD International Direct Investment Database” ve “UNCTAD World Statistical Database” verileri kullanılarak hazırlanmıĢtır.

Grafik 9‟da görüldüğü üzere, G8 ve G20 ülkelerinde toplam DYSY‟nin GSYH içindeki payı, önemli boyutlara ulaĢmıĢtır. G8 ve G20 ülkelerinde gerçekleĢen yabancı sermaye yatırımları, yine bu ülkelerin toplam GSYH‟sinin önemli bir kısmına eĢdeğerdir.

Nitekim G8 ülkelerinde, 2000 yılındaki gerçekleĢen toplam DYSY miktarı, toplam GSYH‟nin %20 sine tekabül etmektedir.

Bu oran söz konusu ülke grupları açısından yıllar itibariyle artıĢ ve azalıĢlar göstererek, en son 2013 yılında %28‟lik bir seviyeye ulaĢmıĢtır. Aynı durum G20 ülkeleri için de değerlendirilecek olunursa eğer, 2000 yılında G20 ülkeleri açısından bu oran, %19

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

G8 Ülkeleri 20 19 17 19 20 21 24 25 18 23 23 22 24 28

G20 Ülkeleri 19 19 17 19 20 20 22 24 17 22 23 21 23 25

0 5 10 15 20 25 30

Toplam % GSYH

111 olarak gerçekleĢmiĢtir. Daha sonrasında ise %20‟lere kadar çıkmıĢ ve en son 2013 yılında söz konusu bu oran, %25 Ģeklinde artarak devam etmiĢtir.

Küresel vergi rekabeti ortamında ülkelerin elde etmiĢ oldukları baĢarılar veya rekabetçi politikalar açısından bulundukları konumlar, ekonomilerine kazandırdıkları DYSY‟ler kapsamında değerlendirilmektedir. Bu kapsamda vergi rekabeti sürecinde geliĢmekte olan ülkeler, geliĢmiĢ ülkelere göre daha avantajlı bir konumda olmaktadırlar.

Çünkü geliĢmiĢ ülkelerde genel karakteristik bir yapı olarak rekabetçi vergi politikaları tam anlamı ile uygulanmamakta ve bu durum sonucunda ise, yatırımlar ülkeyi terk ederek, daha cazip bir vergi uygulama alanına sahip olan ülkelere yönelmektedirler. Ayrıca bu süreç içerisinde geliĢmiĢ ülkelerde, kamu harcamalarındaki artıĢlar çok yüksek seviyelere çıkmıĢtır. Bu durum sonucunda ise bu ülkeler, vergi rekabeti ortamında dezavantajlı bir konuma gelmektedirler. Bu kapsamda geliĢmekte olan ülkeler, geliĢmiĢ ülkelere göre daha rekabetçi bir yapıya sahip olarak, vergisel alanda uygulamıĢ oldukları etkin politika araçları ile çok daha fazla DYSY çekme gücüne sahip olmuĢturlar. Söz konusu bu gibi ülkelerde yabancı sermaye yatırımları, yurtiçi yatırımlara ve verimlilik artıĢlarına da önemli katkılar sağlamaktadır²⁹⁰.

Son yıllar itibariyle dünya genelinde, özellikle geliĢmekte olan ülkelerde meydana gelen en önemli ekonomik sorunların baĢında, iĢsizlik oranlarındaki yüksek artıĢlar gelmektedir. Bu kapsamda bu ülkelerde yabancı yatırımların ülkeye çekilmesi, iĢsizlik üzerinde önemli derecede azaltıcı etkilere sahip olmaktadır. Bu sayede yabancı yatırımların artması ile birlikte, iĢgücünün katılım oranları artacak ve ekonomide üretim ve yatırım hacminde önemli geliĢmeler olacaktır. Bunun yanı sıra ayrıca, DYSY‟lerin ekonomiye kazandırılması yoluyla, söz konusu ülkede üretim teknikleri ve bilgi teknolojileri alanında da büyük ilerlemeler gündeme gelecektir. Yatırımlarda ve üretimde verimlilik artıĢları ile birlikte ülkede, her alanda geçerli olmak üzere kalkınma ve büyüme hamleleri gerçekleĢecektir²⁹¹.

Vergi rekabeti süreci içerisinde dünya genelindeki çoğu ülkede geçerli olmak üzere, vergi teĢvik politikaları da çok yoğun bir Ģekilde uygulanmaktadır. Bu kapsamda öncelikli

290 Helmut Reisen, Marcelo Soto, “Which Types of Capital Inflows Foster Developing Country Growth?”

OECD Working Papers Series, 2001, p.7.

291 Andreas Haufler, Ian Wooton, “Tax Competition for Foreign Direct Investment, CEPR Discussion Paper, No:1583, 1997, p.1.

112 hedefi yabancı sermayeyi ülkeye çekmek olan teĢvik politikaları, uygulandıkları ülkelerde piyasa başarısızlıklarını giderme ve pozitif dışsallıklar meydana getirme etkisine de sahiptir.

Söz konusu ülkelerde uygulanmakta olan teĢvik politikalarının etkin ve tarafsız olması ise, bu politikaların baĢarısını artıracak ve daha cazip bir yatırım ortamı sağlayarak, ülkenin rekabet gücünün artmasına doğrudan katkısı olacaktır²⁹². Sonuçta değerlendirmiĢ olduğumuz zaman, vergi rekabeti çerçevesinde gerçekleĢtirilen bu düzenlemeler, DYSY akımlarının hız kazanmasına neden olmuĢtur²⁹³.

4.2. OECD ÜLKELERĠNDE DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI