Küresel Vergi Rekabetinin Olumsuz Mali Etkileri

Küresel süreçte ulusal ekonomik sınırlar ortadan kalkmıĢ ve firmalar, uluslararası bir ticari alanda veya tek bir pazarda, faaliyetlerine devam etmeye baĢlamıĢlardır. Bu bakımdan ulusal vergi politikaları artık etkisini yitirerek, uluslararası alanda etkili olan ve sermayenin yönünü de belirleyen, yeni vergilendirme politikaları egemen olmaya baĢlamıĢtır. Bu süreçte özellikle çok uluslu Ģirketler ve uluslararası yatırımcılar, vergi

170 Giray, a.g.m., 2003, s.118.

60 yükünü azaltmak amacıyla, vergisel açıdan daha avantajlı olan ve teĢvik unsurlarının daha yoğun olduğu bölgeleri seçmektedirler¹⁷¹.

Vergilerin ekonomik faaliyetler üzerindeki etkisi genel olarak üç Ģekilde ortaya çıkmaktadır. Bunlar; vergi oranlarının düzeyi, vergi matrahı ve vergi matrahının ilgili vergi oranına göre esnekliğidir. Bu bakımdan değerlendirildiğinde, söz konusu bir ülke ekonomisinde vergi oranlarının düĢük olması ve vergi matrahının ilgili vergi oranına esnekliğinin az olması, verginin üretim faktörleri üzerindeki etkisinin düĢük olduğunun bir göstergesidir. Bunun yanı sıra söz konusu ekonomilerde vergi matrahı esnekliliğinin yüksek olması, vergi oranlarının düĢük tutulması suretiyle, toplam vergi hâsılatını artıcı etkiye sahip olacaktır. Bu açıdan bakıldığında vergi matrahının esnekliği ile vergi oranları arasındaki iliĢki, bir ekonomide uygulanacak olan vergi politikalarının yönünü de belirlemede temel unsur olmaktadır¹⁷². Söz konusu bu durum, özellikle küreselleĢme süreci ile birlikte ortaya çıkan vergi rekabeti ortamında, emek ve sermaye üzerindeki vergi oranlarını belirlemede de etkili olmaktadır. Bu bakımdan, küreselleĢme ile birlikte meydana gelen üretim faktörlerindeki serbestleĢme sürecinde, emeğin (iĢgücünün) vergi matrahı inelastik bir durumda iken, sermayenin vergi matrahı ise tam elastik bir durumdadır. KüreselleĢme sürecinde üretim faktörlerindeki hareketliliğin artması ile birlikte vergi oranları ve vergi matrahları da, büyük ölçüde değiĢim ve dönüĢüm geçirmiĢtir¹⁷³.

Artan vergisel rekabet, ülkelerin düĢük oranlı kurumlar vergisi uygulamasını zorunlu kılmaktadır. Kurumlar vergisi oranlarında meydana gelen indirimler ise Ģu sonuçları ortaya çıkarmıĢtır;

- Ülkelerin kurumlar vergisi oranlarını düĢürmeleri, sermaye vergilerinin önemini ve etkinliğini azalmakta ve toplam vergi hâsılatı içerisindeki payını da, giderek düĢürmektedir¹⁷⁴.

171 Metin Meriç, Hakan Ay, “KüreselleĢme Olgusu Bağlamında Vergi Kayıp ve Kaçakları”, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10-14 Mayıs 2004, s.297.

172 Vito Tanzi, “Globalization, Tax Competition and The Future of The Tax System”, International Monetary Fund Working Paper, No:96, 1996, p.5.

173 Melek Akdoğan Gedik, “Vergi Rekabeti Etkinlik Değerlendirmesi: OECD Üyesi Ülkeler Ġçin Veri Zarflama Analizi Uygulaması”, Maliye Dergisi, Sayı:160, 2011, s.330.

174 a.g.m., s.331-332.

61 - Vergi rekabeti sürecinde, ülkelerin uluslararası yatırımları kendi ekonomilerine

kazandırmak amacıyla kurumlar vergisi oranlarında önemli ölçülerde indirimler yapmaları, küresel sermaye üzerinde saptırıcı etkiler meydana getirmekte ve yabancı firmaların ve yatırımcıların bu yöndeki tercihlerini de olumsuz olarak etkilemektedir. Sonuçta bu durum, ekonomide kaynak dağılımının bozulması ve kaynakların etkin olarak kullanılamaması gibi çeĢitli sorunları da beraberinde gündeme getirmektedir¹⁷⁵.

- KüreselleĢme süreci ile birlikte sermayenin uluslararası alanda hareketliliği artmıĢ ve bu doğrultuda, vergi mevzuatlarına ve vergilendirme politikalarına olan duyarlılığı da artmıĢtır. Bu bakımdan özellikle küresel vergi rekabeti ortamında geliĢim gösteren vergi cennetleri, çok düĢük vergileme veya sıfır vergileme politikaları aracılığıyla, küresel sermayenin yönünü belirlemede etkili olmaktadır.

Bu açıdan bakıldığında vergi cenneti sayılabilecek ülkeler, son dönemlerde ekonomik büyüme ve refah düzeyi bakımından oldukça geliĢmiĢtirler. Ancak bu tür uygulamalar nihayetinde, dünya genelindeki diğer ülkelerin vergi matrahları ve vergi tabanları üzerinde, aĢınmalara neden olmaktadır¹⁷⁶.

- KüreselleĢme sürecinde ülkeler arasında meydana gelen vergi rekabeti, mobilitesi yüksek olan üretim faktörlerinin daha az vergilendirilmesini gerektirmekte ve bu da doğal olarak, emek (iĢgücü) üzerindeki vergi yükünün artmasına neden olmaktadır.

- Küresel vergi rekabeti sürecinde gelir ve kurumlar vergisi oranlarında yapılan indirimlerin yanı sıra, DYSY‟lerin düzeyini artırmak amacıyla dünya genelindeki birçok ülke, vergi sistemlerinde kapsamlı reformlar yaparak, yürürlükte olan teĢvik uygulamalarının düzeyini ve kapsamını da artırma yoluna gitmiĢtirler. Bunlar içerisinde özel nitelikli teĢvik uygulamaları, küresel vergi rekabeti sürecinde ayrı bir öneme sahiptir¹⁷⁷.

Ancak küresel süreçte vergileme alanında meydana gelen bu değiĢim ve dönüĢümler, vergilemede adalet-eĢitlik-etkinlik ve maliyet kavramlarında birtakım sorunların ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Küresel düzlemde firmalar açısından kurumlar vergisi yükünün, gelir vergisine oranla daha kolay yansıtılabilir olması, verginin

175 Öz, YaraĢır, a.g.m., s.22-23.

176 Ġhsan Günaydın, Serkan Benk, “GloballeĢme Sonucu OluĢan Vergi Kayıp ve Kaçaklarını Önlemede Uluslararası ĠĢbirliğinin Önemi”, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10-14 Mayıs 2004, s.416.

177 Giray, a.g.m., 2005, s.95-96.

62 adalet ilkesine ters düĢtüğünün diğer bir göstergesidir. KüreselleĢme sürecinde artan ticari faaliyetleri dolayısıyla uluslararası alanlarda mal ve hizmet sunumu gerçekleĢtiren firmalar, üzerlerindeki vergi yüklerini ileriye ve geriye yansıtabilmekte ve bu da sonuçta, vergilemede adalet ilkesini zedeleyebilmektedir¹⁷⁸.

Vergi rekabeti sürecinde, bir yandan vergi oranı indirimleri ve diğer taraftan ise küreselleĢmenin getirmiĢ olduğu teknolojik olanaklar ve avantajlar ile firmalar ve çok uluslu Ģirketler, vergi yüklerini istedikleri düzeye indirebilmektedirler¹⁷⁹. Bu kapsamda ekonomik ve sosyal alanlarda küreselleĢme faaliyetlerinin artması, Ģirketlerin transfer fiyatlandırması yöntemine daha çok baĢvurmalarına neden olmuĢtur. Dolayısıyla da firmalar ve çok uluslu Ģirketler elde etmiĢ oldukları gelirleri, vergileme açısından daha avantajlı yerlere transfer ederek, vergi yüklerini azaltabilmekteler ve kurumlar vergisi gelirleri üzerinde de önemli derecede aĢınmalara neden olabilmektedirler. Bu durum ise, kurumlar vergisinin küresel süreçte görev ve fonksiyonlarını kaybetmesine yol açarak, etkinliğini azaltmaktadır. Tüm bunların sonucunda, kurumlar vergisi alanında kaybedilen veyahut da vazgeçilen vergi gelirlerin telafisi, emek ve sermaye üzerindeki vergi yüklerinin artırılması suretiyle, telafi edilmeye çalıĢılmaktadır¹⁸⁰.

Küresel süreçte meydana gelen diğer önemli bir geliĢme ise, üretim faktörlerinin hareketliliğinin artması sonucu ülkeler arasında çeĢitli vergisel farklılıkların ortaya çıkması olmuĢtur. Bu bakımdan, vergi sistemleri veya vergi politikaları arasında ortaya çıkan uygulama farklılıkları, vergi arbitrajına neden olarak, bireylerin ve firmaların vergisel avantajlardan yararlanma olanaklarını da artırmıĢtır. Bu aĢamadan sonra ise, vergi ulusal ve uluslararası alanda, ülkeler açısından bir rekabet unsuru olarak süre gelmiĢtir. Bu kapsamda değerlendirildiğinde, vergi rekabeti sürecinde değiĢim ve dönüĢüm geçiren vergi politikaları, artık rekabet ortamı içerisinde her ülkenin kendine özgü politikaları kapsamında yeniden Ģekillenmeye baĢlamıĢ ve etki alanı, bölgesel ve ulusal bir alandan küresel bir alana çıkmıĢtır¹⁸¹.

178 Jennifer C. Gravelle, “Corporate Tax Incidence: Review of General Equilibrium Estimates and Analysis”, Congressional Budget Office, Working Paper Series, Washington D.C., No:03, 2011, p.1.

179 Alfredo J. Urquidi, “An Introduction to Transfer Pricing”, New School Economic Review, Vol:3, No:1, 2008, p.28.

180 Ruud A. De Mooij, “Will Corporate Income Taxation Survive?”, De Economist, 2005, Vol:153, No:3, p.295.

181 Duane Swank, Sven Steinmo, “The New Political Economy of Taxation in Advanced Capitalist Democracies”, American Journal of Political Science, Vol:46, No:3, 2002, p.645.

63 Sermayenin küresel süreçteki hareketliliği, bir yandan sermaye üzerindeki vergi yükünün aĢağılara doğru kaymasına neden olurken, diğer bir taraftan da bu alandaki vergi kayıplarını telafi edebilmek amacıyla ülkeler, emek (iĢgücü) üzerindeki vergi yükünü artırma yoluna gitmiĢtirler. Bu kapsamda ele alacak olursak eğer, emek (iĢgücü) üzerindeki vergilerin artması, geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerde üç önemli etki meydana getirmiĢtir. Bu etkiler ise Ģu Ģekildedir¹⁸²;

- Emek faktörü üzerindeki vergi yükünün artması, işsizlik düzeyini etkilemektedir:

Literatürde yapılan araĢtırmalar kapsamında, emek üzerindeki vergi oranlarında meydana gelebilecek olan %10‟luk bir artıĢ düzeyinin, iĢsizlik artıĢı üzerindeki etkisi %4‟lük bir seviyede olduğu belirtilmiĢtir.

- Küresel süreçte emek üzerindeki vergi yükünün giderek artması, emek gelirleri ile sermaye gelirleri açısından adaletsiz bir vergilendirme politikasına neden olmaktadır: KüreselleĢme sürecinde ülkeler arasında meydana gelen vergi rekabeti, mobilitesi yüksek olan üretim faktörlerinin daha az vergilendirmesini gerektirmekte ve bu da doğal olarak, emek üzerindeki vergi yükünün artmasına neden olmaktadır.

Bu durum, vergilemede adalet ilkesine uygun değildir. Çünkü vergilemede adalet ilkesinde yer alan ayırma ilkesine uygun olmayan bir biçimde, emek ve sermaye gelirleri vergilendirilmektedir¹⁸³.

- Küresel süreçte emek (işgücü) üzerindeki vergi yükünün sermayeye göre çok daha fazla artması, vergiden kaçınma ve vergi kaçırma olanaklarının da artmasına neden olabilmektedir: KüreselleĢme süreci ile birlikte iletiĢim ve bilgi teknolojilerinde meydana gelen geliĢmeler, ulusal ve uluslararası alanda devletin görev ve fonksiyonlarında değiĢimlere yol açarken, aynı zamanda piyasanın yapısı üzerinde de etkili olmuĢtur. Bu kapsamda ulusal piyasaların küresel düzlemde hızlı bir Ģekilde birbirlerine entegrasyonu, devletlerin vergilendirme politikaları üzerinde de etkisini göstermiĢtir. Bu süreçte meydana gelen en önemli değiĢim ise, devletlerin vergilendirme yetkisi ve vergi politikalarında meydana gelen

182 Philipp Genschel, “Globalization, Tax Competition, and The Welfare State”, Politics and Society, Vol:30, No:2, 2002, p.261-262.

183 Gedik, a.g.m., s.331-332.

64 aĢınmalardır. Küresel süreçte vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılığı gibi sorunların yaygınlık kazanması, devletin vergi elde etme gücünü de azaltmıĢtır¹⁸⁴.

Vergi rekabeti sürecinde ülkelerin küresel sermayeyi çekmek amacıyla uygulamıĢ oldukları çeĢitli vergisel teĢvikler ve çok geniĢ Ģekilde uygulanan muafiyet ve istisnalar da, vergi tabanının daralmasına neden olarak, vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılığı gibi farklı vergisel sorunların gündeme gelmesine neden olmuĢtur.