Bir toplu i sözle mesinin zaman itibariyle uygulanma alan , bu toplu i sözle mesi-
nin süresinin ne kadar olaca , süresinin sonradan de tirilip de tirilemeyece i, yürürlü-
e ne zaman girece i, yürürlük ba lang n imza tarihinden önceki veya sonraki bir tarih
olarak kararla p kararla lamayaca ve sözle menin sona ermesi konular içermek-
tedir. Hukukumuzda ST SK m. 35, toplu i sözle melerinin süresine ili kin getirdi i düzen- lemelerle bu sözle melerin zaman itibariyle uygulanma alan konusunda yol gösterici bir hüküm niteli i ta maktad r.
Toplu i sözle melerinin ki iler, yer ve zaman itibariyle uygulanma alanlar birbirle- riyle yak n bir ili ki içinde olduklar için kimi zaman birbirlerine ait konular n iç içe geçtik- leri görülmektedir. Örne in, te mil konusu hem toplu i sözle mesinin ki iler itibariyle uy-
gulanma alan na hem de yer itibariyle uygulanma alan na giren bir konudur. Ayn ekilde,
toplu i sözle mesinin art etkisi hem toplu i sözle mesinin ki iler itibariyle uygulanma
alan na hem de zaman itibariyle uygulanma alan na girmektedir. Dolay yla her üç konu da
incelenirken bu durum gözetilerek tekrara dü ülmemeye çal lacakt r.
39
NC BÖLÜM
TOPLU
SÖZLE MES
N K
LER
BAR YLE UYGULANMA
ALANI
I. GENEL OLARAK
Toplu i sözle mesinin ki iler itibariyle uygulanma alan ile kastedilenin kimlerin
bu sözle meden yararlanacaklar , kimlerin yükümlülük alt na girece ini, kimlerin bu top-
lu i sözle mesiyle getirilen hak ve yükümlülüklerin kapsam na dahil olaca i aret etti i-
ni daha önce belirtmi tik. Bu do rultuda, toplu i sözle mesinin i çi ve i veren taraflar aç ndan farkl kavramlar n kullan ld ; i çilerin toplu i sözle mesi ile olan ili kilerinin
hak sahibi olma anlam ça ran “yararlanma” kavram , i veren taraf n ise daha ziya-
de yükümlülük alt na girme, sorumlu tutulma anlamlar ça ran “ba k” kavram ile
anlat ld vurgulam k. Dolay yla, toplu i sözle mesinin ki iler itibariyle uygulanma
alan , gösterdi i özellikler sebebiyle i çi ve i veren taraflar aç ndan ikiye ayr larak ince- lenebilir.
II. VEREN BAKIMINDAN UYGULANMA ALANI
ST SK m. 2/3’ün yapm oldu u at f sebebiyle i veren tan 4857 say Kanunu
m. 2/1’de belirtildi i gibidir. An lan maddeye göre i veren, i çi çal ran gerçek veya tüzel ki iye yahut tüzel ki ili i olmayan kurum ve kurulu lara denilir. Bu do rultuda, i veren irket veya dernek gibi özel hukuk tüzel ki isi olabilece i gibi bir K T veya belediye gibi
40
olmas gerekmedi inden bir adi irket veya bakanl k gibi tüzel ki ili i bulunmayan özel
veya kamu hukuku kurum veya kurulu u olmas da mümkündür97.
Bir toplu i sözle mesinin uygulanaca i yerinin veya i letmenin i vereni toplu i
sözle mesinin taraf bireysel olarak yaln zca kendisi de olu turabilir, i veren sendikas
üyesi de olabilir. Her iki durumda da i veren o toplu i sözle mesiyle ba r ve onu uygu-
lamakla yükümlüdür. Sendika üyesi olsun veya olmas n i veren, toplu i sözle mesinin hem normatif hem de borç do urucu hükümlerinin getirdi i yükümlülüklere uymak zorundad r. Ayn ekilde, birden çok i verenin bir araya gelerek i çi sendikas ile i yerleri için yapacak- lar bir toplu i sözle mesinde de (i yerleri toplu i sözle mesi) bu i verenlerin her biri söz-
le menin hem normatif hem de borç do urucu hükümlerinden sorumlu olacakt rlar98.
ST SK m. 37/1, m. 37/2 ve m. 37/3, i verenin toplu i sözle mesi ile olan ba
düzenleyen hükümlerdir ve bu hükümlerle birlikte i verenin sorumlulu u toplu görü meye ça tarihine kadar geri götürülmü tür99. ST SK m. 37/1’e göre, “Toplu i sözle mesine
taraf olan sendikan n tüzel ki ili inin sona ermesi, faaliyetinin durdurulmas , i çi sendika- n yetkiyi kaybetmesi ve toplu i sözle mesinin uyguland i yerlerinde i verenin veya yerinin girdi i i kolunun de mesi toplu i sözle mesini sona erdirmez”. ST SK m.
37/2’ye göre, “Toplu görü meye ça tarihinde bir i veren sendikas na üye bulunan i ve-
ren, sendika üyeli inin sona ermesi halinde sendikaya yap lm olan ça ile ba kal r”.
ST SK m. 37/3’e göre, “Sözle menin imzalanmas tarihinde taraf i veren sendikas n üye-
si olan i veren, sendikas ile ili kisinin kesilmesi halinde yap lm olan sözle me ile ba kal r”.
Bu hükümler do rultusunda i çiler ve i verenlerin toplu i sözle mesi ile olan ili ki-
leri hususunda farkl klar bulundu unu ve bu sebeple i verenler aç ndan “ba k”, i çi-
ler aç ndan ise “yararlanma” kavramlar n kullan ld söyleyebiliriz. Çünkü ST SK m.
39’da belirtildi i üzere i çi, taraf i çi sendikas na üye olarak ya da dayan ma aidat öde-
97
Sarper Süzek, Hukuku, Yenilenmi 8. Bask , Beta, stanbul 2012, s. 140; Çelik, Hukuku Dersleri, s. 41.
98 Narmanl lu, Hukuku II, s. 399; Reiso lu, S, s. 185-186; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s.
41
mek suretiyle toplu i sözle mesinden yararlanabilece i gibi üyelikten ayr lmas durumun- da yahut dayan ma aidat ödemeyi b rakarak yararlanmay sona erdirebilecektir. Fakat
veren, toplu i sözle mesine taraf i veren sendikas n üyeli inden ayr lmas durumunda
ST SK m. 37/3 uyar nca; i yerinin devri durumunda ise ST SK m. 37/1 hükmü uyar nca
ba tlanan toplu i sözle mesiyle ba kalacak, kendi iste i ile bu ba sona erdireme-
yecektir.
Fakat hemen belirtelim ki, i verenin sendika üyeli inin sona ermesi durumunda top-
lu i sözle mesiyle olan ba devam etmekle birlikte, üyeli in sona erdi i tarihten sonra
sözle me taraflar n toplu i sözle mesi üzerinde anla arak yapacaklar de iklikler üyeli-
i sona eren i vereni etkilemeyecek, yani i verenin üyelikten ayr lmas yla birlikte i veren sendikas n i veren üzerindeki kural koyma gücü sona erecektir100.
ST SK m. 37’de i verenin, toplu i sözle mesinin taraf olan i veren sendikas ndan
ça dan ya da imza tarihinden sonra ayr lmas veya ç kar lmas durumunda yap lan ça y-
la veya imzalanan sözle meyle ba n devam edece i belirtilmektedir. ST SK m. 37/1
hükmü gere ince toplu i sözle mesinin imzalanmas ndan sonra i veren sendikas n fes-
hedilmesi, infisah etmesi ya da faaliyetten men edilmesi durumlar nda dahi i veren sözle - me hükümleriyle ba kalacakt r101.
Keza i verenin ölümü sebebiyle i yerinin mirasç lar na intikali halinde sözle meyle
olan ba k ili kisi mirasç lara; i yerinin bütününün veya bir bölümünün bir ba kas na
devredilmesi halinde de bu ba k devralan yeni i verene geçecektir102. Ayn ekilde, top-
lu i sözle mesi görü meleri için ça yap ld ktan sonra i veren i yerini bir ba kas na dev-
redecek olursa, yeni i veren yap lan ça ile ba olacak ve ça dan sonra hangi safhaya
99 Tuncay/Sava , s. 259. 100 Ekmekçi, s. 120.
101 Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 175; Kemal O uzman, Hukuki Yönden çi- veren li kileri,
Fakülteler Matbaas , stanbul 1984, s. 67; Ekmekçi, s. 120.
102
Narmanl lu, Hukuku II, s. 399; O uzman, li kiler, s. 68; A. Murat Demircio lu/Tankut Centel, Hukuku, Gözden Geçirilmi 14. Bask , Beta, stanbul 2010, s. 297; Bu durumlar n gerçekle mesi halinde
eski i verenin i veren sendikas üyeli inin yeni i verene veya mirasç lar na geçmeyece i yönünde bkz.: Haluk Hadi Sümer, Hukuku, Gözden Geçirilmi 15. Bask , Mimoza Yay nlar , Konya 2010, s. 235.
42
gelinmi se bu safhadan itibaren devralan i veren devreden i verenin yerine geçecektir103.
Dolay yla i yerinin devri söz konusu oldu unda, toplu i sözle mesinin i veren taraf aç -
ndan sözle meye olan ba k hususunda i verenin ahs yerine i yeri kavram esas al n-
r diyebiliriz104.
III. BAKIMINDAN UYGULANMA ALANI