2822 say Kanun döneminde, i yerinin veya bir bölümünün devri318 durumunda
mevcut toplu i sözle mesinin durumunun ne olaca na ili kin ayr nt bir düzenleme ka-
nunda yer almam . Bu konuya ili kin olarak yaln zca Kanunun “Taraflar n durumunda
de iklik” ba ta yan 8. maddesinde “…toplu i sözle mesinin uyguland i yerle- rinde i verenin de mesi toplu i sözle mesini sona erdirmez” düzenlemesi bulunmaktay-
. Hâlbuki uygulamada, özellikle i letme toplu i sözle meleri söz konusu oldu unda, ka- nunda aç k bir düzenleme bulunmamas sebebiyle, toplu i sözle mesi imzalanm olan bir
letmeye ba ka bir i yerinin eklenmesi ya da böyle bir i letmeye dahil bir i yerinin bir ba ka i yeri veya i letmeye devri durumunda uygulanan toplu i sözle mesinin ak betinin ne olaca hususu problem te kil etmekteydi319.
316 ahlanan, S, s. 33-34; Do an Yenisey, yeri ve letme, s. 341; Çifter, s. 10-11.
317 Narmanl lu, Hukuku II, s. 316; Tuncay/Sava , s. 189; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 172;
Demir, s. 556; Gülsevil Alpagut, “6356 Say Yasan n Toplu Sözle mesi ve Toplu Uyu mazl klar na li kin Hükümlerinin De erlendirilmesi-Uluslararas Normlara Uyum”, Legal SGHD, C. 9, S. 35, (2012), s. 30.
318 yerinin devri ile ilgili ayr nt bilgi için bkz.: Ercüment Özkaraca, “ yeri Devri-Devirden Önce Do an
Borçlardan Sorumluluk-Karar ncelemesi”, Çal ma ve Toplum, C. 1, S. 20, (2009), s. 131-157; Duygu ld m Ertütüncü, “ yeri Birle meleri ve Devrinin Sözle mesine Etkisi”, stanbul Barosu Dergisi, C. 86, S. 4, (Temmuz-A ustos 2012), s. 96-113; Ömer Yi it Aykan, “Avrupa Birli i ve Türk Hukukunda - yerinin Devri Halinde çilerin Kazan lm Haklar n Korunmas ”, Legal SGHD, S. 12, (2006), s. 1252- 1279; Dilek Dulay, “ yerinin Tamam n veya Bir Bölümünün Devri”, Terazi Dergisi, S. 66, (2012), s. 57-63; Aktay/Ar /Kaplan, s. 40-42; Çelik, Hukuku Dersleri, s. 60-67; Süzek, Hukuku, s. 202-207; Güzel, yerinin Devri, s. 13 vd.
107
2822 say Kanun döneminde bu problemin bir nebze olsun önüne geçebilmek için ba tlanan toplu i sözle melerine, sonradan aç lacak i yerlerinin de sözle me kapsam nda say laca na ili kin hükümler konulmaktayd . Fakat sözle meye konulan bu tarz hükümle-
rin yeni aç lacak yerin mevcut i yerinin tamamlay olmas durumunda uygulanabilirli i
olup, aksine, aç lacak yeni yerin mevcut yerden ba ms z bir i yeri niteli i ta durum-
larda uygulanmas mümkün olmamaktayd . Çünkü bu yöndeki hükümlerin, toplu i söz-
le mesinin kapsam d nda olan yeni i yerinde çal an i çilerin i sözle meleri üzerinde
normatif bir etkisi bulunmamaktayd . Normatif etkinin yoklu u sebebiyle de bu hükümler ilgili i çilere bireysel talep hakk vermemekteydi320.
Kanun koyucu uygulamadaki bu sorunlar giderebilmek amac yla “ yerinin veya
bir bölümünün devri” ba ta yan ST SK m. 38 hükmünü düzenlemi tir. An lan hük- mün ilk f kras na göre, “ letme toplu i sözle mesi kapsam nda olan ya da toplu i sözle -
mesi bulunan bir i yeri veya i yerinin bir bölümünün devrinde, devralan i verenin ayn koluna giren i yeri veya i yerlerinde yürürlükte bir toplu i sözle mesi var ise; devral nan yeri veya i yerlerinde uygulanan toplu i sözle mesinden do an hak ve borçlar, i sözle - mesi hükmü olarak devam eder. Devralan i verenin i yeri ya da i yerlerinde uygulanan bir toplu i sözle mesi yok ise; devral nan i yerinde yürürlükteki toplu i sözle mesinden do an hak ve borçlar, yeni bir toplu i sözle mesi yap ncaya kadar toplu i sözle mesi hükmü olarak devam eder”. ST SK m. 38/2 hükmüne göre, “Toplu i sözle mesi bulunmayan bir yerinin i letme toplu i sözle mesi taraf olan bir i verence devral nmas durumunda i ye- ri, i letme toplu i sözle mesi kapsam na girer”.
Böylelikle kanun koyucu çe itli ihtimalleri hesaba katarak i yerinin veya bir bölü- münün devri hususunda ayr nt bir düzenleme getirmi bulunmaktad r. ST SK m. 38
hükmünün ilk f kras nda iki olas k birden düzenlenmi tir. lk olas a göre, devre konu
olan i yeri veya i yerinin bir bölümünde i letme toplu i sözle mesi olup olmamas önem
ta maks n bir toplu i sözle mesi bulunmas durumunda, bu sözle menin ak beti aç n-
dan devralan i verenin ayn i kolunda bulunan i yeri veya i yerlerinde uygulanan bir toplu
108
sözle mesinin bulunup bulunmad na bak lacakt r321. E er devralan i verenin ayn i ko-
lundaki i yeri veya i yerlerinde bir toplu i sözle mesi varsa, bu sözle meye üstünlük tan - nacak ve devre konu i yerinde uygulanan sözle meden do an hak ve borçlar i sözle mesi hükmü olarak devam edecektir. Böylece i çiler, önceki toplu i sözle mesi hükümlerinden daha aleyhte olmayan yeni toplu i sözle mesi hükümlerinden de yararlanabilecektirler. Var olan toplu i sözle mesinin sona ermesiyle birlikte de tüm i yerlerini kapsayacak ekilde yeni bir sözle me yap labilecektir322.
Devre konu i yerindeki toplu i sözle mesi hükümlerinin, alelade i sözle mesi hü- kümlerine dönü ecek olmas , taraflar n K m. 22 hükmü do rultusunda bu hükümleri i çi-
nin lehine ya da aleyhine olarak de tirebilecekleri ya da kald rabilecekleri anlam na gel-
mektedir323. ALPAGUT’a göre, bu durum yeterli bir koruma sa layamayaca için AB’nin
2001/23 say Yönergesinde de belirtildi i gibi devral nan i yerindeki toplu i sözle mesi
hükümlerinin i sözle mesi hükmü olarak en az bir y l i çi aleyhine de tirilememesi ya da
devre konu i yerindeki toplu i sözle mesinin yürürlü ünün sürmesi fakat bu sürenin devra-
lan i verenin i yerinde uygulanan toplu i sözle mesinin süresiyle s rl olmas gerekmek-
tedir324.
Maddede belirtilen ikinci olas a göre, devralan i verenin i yerinde bir toplu i
sözle mesi bulunmamas fakat devredilen i yeri veya i yerlerinde bir toplu i sözle mesi bulunmas durumunda bu sözle menin hükümleri, her iki i yerini de kapsayacak yeni bir toplu i sözle mesi yap ncaya kadar toplu i sözle mesi hükmü olarak devam edecektir. Böylelikle toplu i sözle mesi hükümleri i sözle mesi hükümlerine dönü medikleri için emredici etkileri yeni bir toplu i sözle mesi yap ncaya kadar devam edecektir325. Getiri- len bu düzenleme sonucunda, yeni bir toplu i sözle mesi yap ncaya kadar devral nan i -
yerindeki çal ma ko ullar n de tirilemeyece ini, dolay yla yeni bir toplu i sözle me-
321 Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 203. 322
Canbolat, “6356 say Kanunun T S’e li kin Hükümleri”, s. 74.
323 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 552.
324 Gülsevil Alpagut, “Uluslararas Normlara Uyum”, s. 33. 325 Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 203.
109
si yap lmad müddetçe herhangi bir süreyle s rl olmaks n yürürlükte kalan bir toplu i
sözle mesi tarz n yarat ld söyleyebiliriz326.
CANBOLAT’a göre, bu durumda devre konu i yerinde uygulanan toplu i sözle - mesinin, devralan i verenin ayn i kolunda bulunan ve toplu i sözle mesi olmayan i yerle- rini de kapsam na alacak ekilde fakat sözle me süresinin sonuna kadar uygulanmas ge- rekmektedir. Bu sözle menin süresinin sona ermesiyle birlikte de ST SK m. 36/2 hükmün- de belirtildi i gibi art etkinin meydana gelmesi ve sözle me hükümlerinin i sözle mesi hükmü olarak yeni bir toplu i sözle mesi yap ncaya kadar devam etmesi söz konusu ola- cakt r327. KANDEM R’e göre ise ST SK m. 38/1’in aç k anlat kar nda ST SK m.
36/2’de belirtilen kural n burada uygulanabilmesi hukuken mümkün gözükmemektedir328.
Her halükarda, ST SK m. 38/1’in ikinci cümlesinde yer alan bu düzenlemenin Kanunun 36. maddesinin 2. f kras nda düzenlenen art etki kural yla ve 35. maddenin 2. f kras nda belirti- len toplu i sözle melerinin en çok üç y l süreyle yap labilece ine ili kin kuralla örtü me- di i çok aç kt r329.
ST SK m. 38/2 hükmünde ise bir ba ka olas k olarak toplu i sözle mesi bulunma- yan bir i yerinin i letme toplu i sözle mesi taraf olan bir i verence devral nmas durumu düzenlenmi ve bu durumda devral nan i yerinin i letme toplu i sözle mesi kapsam na girece i belirtilmi tir. Böylelikle toplu i sözle mesi bulunmayan devral nan i yeri de i - letme toplu i sözle mesinin kapsam na girecek ve i çiler bu sözle meden yararlanabilecek- lerdir. Sürenin sonunda ise tüm i yerlerini kapsayan yeni bir i letme toplu i sözle mesi yap lacakt r. Her ne kadar ST SK m. 38’de, i letme kapsam ndaki i yerlerinden birinin devredilmesi ya da bir i yerinin i letme kapsam na al nmas na ili kin düzenleme yap lm olsa da, bir i yerinin devral nmas yla birlikte ayn i kolunda birden fazla i yerinin olu mas yani bir i letmenin ortaya ç kmas durumu aç kça düzenlenmemi tir. Böyle bir durumda da
326
Alpagut, “Uluslararas Normlara Uyum”, s. 34-35.
327 Canbolat, “6356 say Kanunun T S’e li kin Hükümleri”, s. 74-75. 328 Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 204.
110
yukar da bahsetmi oldu umuz olas klar dikkate al narak çözüme ula lmas gerekmekte- dir330.
De inilmesi gereken son bir nokta da ST SK m. 38’de yer alan düzenlemeler do - rultusunda toplu i sözle mesi kapsam na girerek bu sözle meden yararlanacak i çilerin ne
surette yararlanmalar n gerçekle ece inin kanunda belirtilmemi olmas r. kinci bö-
lümde de belirtmi oldu umuz gibi hukukumuzda yararlanma taraf i çi sendikas na üye
olarak, dayan ma aidat ödeyerek, taraf i çi sendikas n yaz onay almak suretiyle ya
da te mil yoluyla gerçekle mektedir. Dolay yla, ST SK m. 38 düzenlemesi do rultusunda
çilerin kapsam na girdikleri toplu i sözle mesinden yararlanabilmeleri için taraf i çi sen-
dikas na üye olmalar , dayan ma aidat ödemeleri ya da taraf i çi sendikas n yaz ona-
almalar gerekti ini söyleyebiliriz331.