Kapsam D Personel

2822 say Kanun’da oldu u gibi ST SK’nda da kapsam d personel kavram ile

ilgili aç k bir düzenleme yer almamakla birlikte, uygulamada giderek artan bir ekilde ge- nellikle üst düzey, özel ya da i verene yak n i lerde çal an avukat, hekim, mühendis, ef,

mü avir gibi baz i çilerin toplu i sözle mesi taraflar n anla mas ile sözle menin uygu-

lanma alan n d na ç kar ld görülmektedir259. Toplu i sözle mesinin taraflar , kapsam

b rak lan i çilerin isimlerini tek tek saymak suretiyle toplu i sözle mesinde belirtme- yecek, belli i lerde (müdür, ef, mühendis, avukat vb.) ya da belirli bir yerde (büro persone-

li gibi) çal anlar n sözle menin uygulanma alan d nda kalacaklar kararla rabilecek-

tir260. Taraflar n anla mas ile kapsam d b rak lan personelin taraf i çi sendikas na üye olmalar na bir engel bulunmamakla birlikte, üye iseler üyelik yoluyla, üye olmamalar du- rumunda da dayan ma aidat ödemek suretiyle ya da ba ka herhangi bir yolla ba tlanan

sözle meden yararlanmalar na imkân bulunmamaktad r261.

Ba ka bir deyi le, “kapsam d personel uygulamas yla toplu i sözle mesi taraflar , sözle menin uygulanma alan nda bulunan baz çal anlar , i yerleri ya da i letmelerde sen- dika üyesi olabilmeleri söz konusu olmas na ra men, yapt klar i ve nitelikleri gere i ve uygulamada zaten kendilerine toplu i sözle mesinin getirdi i haklar n üzerinde haklar sa -

land gerekçesiyle toplu i sözle mesinin uygulanma alan n d nda b rakmaktad r-

lar”262. Kapsam d na ç kar lan bu personelin i ili kileri, çal ma ko ullar ve ücretleri

259 _{Ekmekçi, s. 177; Tuncay/Sava , s. 255; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 192;}

Demircio lu/Centel, s. 291-292; Ak , Yararlanma, s. 112; Esener, s. 481-482; Aktay, s. 111.

260

K lray, s. 158; Do an, s. 102.

261 _{O uzman, “Yararlanmaya li kin Sorunlar”, s. 59; Narmanl lu, Hukuku II, s. 413; Ekmekçi, s. 177;}

lray, s. 158.

89

toplu i sözle mesinden yararlanamad klar için yaln zca yasa hükümleri ya da i sözle me- leri ile düzenlenmektedir263.

Kapsam d b rak lan i çiler, i çileri koruyan ve menfaatlerini gözeten (belirli bir

makinada al nacak koruyucu önlemler, kland rma, tma, havaland rma sistemleri ku-

rulmas , kantin, çocuk yuvas , servis araçlar sa lanmas vb.); i yerinin organizasyonuna ili kin (i çilerin hizmet içi e itimden geçirilmelerine ili kin, günlük çal ma sürelerinin ba lang ç ve biti saatlerini düzenlemeye yönelik); i yerinde yönetime kat lmaya ili kin ve

yerinin düzeni ile ilgili (kap kontrolleri, sigara içme yasa , makine ve aletlerin kullan - na ili kin) toplu i sözle mesi hükümlerinden yararlanabilecektirler264.

Toplu i sözle mesinin ki iler itibariyle uygulanma alan taraf iradeleriyle s r-

land ran bir tasarruf niteli i ta yan kapsam d personel uygulamas n yasalara uygun

olup olmad doktrinde tart mal r. Doktrinde ileri sürülen görü leri aralar nda nüans

farkl klar bulunmakla birlikte iki ana görü e ay rarak inceleyebiliriz. Bu do rultuda, ileri

sürülen birinci görü e göre, kapsam d personel uygulamas taraflara tan nan toplu i söz-

le mesi özerkli i dahilindedir ve taraflar bu özerkli in kendilerine vermi oldu u yetkiyle

bir tak m i çileri toplu i sözle mesinin uygulanma alan n d nda b rakabilirler. Bu yetki

sebebiyle taraflar n baz i çileri sözle me kapsam d nda b rakmalar e itlik ilkesine de

ayk k te kil etmemektedir265.

Bizim de kat lmakta oldu umuz kar t görü e göre ise, kapsam d b rak lan i çiler

Anayasal bir hak olan toplu i sözle mesi hakk ndan yoksun b rak lmakta, ne taraf i çi sen- dikas na üyelik yoluyla ne de di er yararlanma yollar yla bu sözle meden yararlanamamak- tad rlar. Ayr ca bu i çilerin ayr bir toplu i sözle mesi yapma hakk da bulunmamakta-

r266. Kapsam d b rak lan i çinin, taraf i çi sendikas na üye olmas durumunda aidat

ödemesine ra men di er üyelerin yararlanabildi i bir toplu i sözle mesinden yararlanamaz

263 _{Saymen/Ekonomi, s. 227; Ekmekçi, s. 177; Tuncay/Sava , s. 256; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”,}

s. 192; K lray, s. 158.

264

Nuri Çelik, “Kapsam D Personele Sa lanan Menfaatlere li kin Yarg tay Kararlar Üzerine”, Kamu- , 2004, C. 7, S. 3, http://kamu-is.org.tr/pdf/7314.pdf, (22.4.2014), s. 2; K lray, s. 159-161.

265 _{Narmanl lu, Hukuku II, s. 414-415; Tunçoma /Centel, s. 307; Reiso lu, T S, s. 211.} 266 _{O uzman, “Yararlanmaya li kin Sorunlar”, s. 53; akar, s. 328; Elbir, s. 186.}

90

konuma getirilmesi, sendikalar n faaliyetlerinden yararlanmada üyeleri aras nda e itlik ilke- si ve ayr mc k yasaklar na uymakla yükümlü oldu una ili kin ST SK m. 26/3 hükmüne de

ayk k olu turmaktad r.

Dolay yla, kapsam d b rak lman n hüküm ifade edebilmesi için bunun hakl ne-

denlere dayanmas , i çiler aras ndaki e itli i bozucu nitelikte olmamas ve kapsam d b -

rak lan i çilerin bu konuda muvafakatlerinin al nmas gerekmektedir267. Gittikçe artan bir

ekilde uygulanan ve yönetici kadrosunda çal anlar d nda di er kademelerdeki i çileri de

içine alacak ekilde geni lemeye ba layan kapsam d personel uygulamas na dair bir dü-

zenlemeye ST SK’nda yer verilmemi olmas kanaatimizce bir eksiklik olu turmaktad r. Yarg tay ise 275 say Kanun döneminden beri vermi oldu u kararlar nda kapsam

personel uygulamas geçerli görmekte ve kapsam d b rak lan personelin dayan ma

aidat ödemek suretiyle de olsa sözle meden yararlanmayaca belirtmektedir268. Ayn

ekilde, 25.4.1986 tarihli HGK karar nda da toplu i sözle mesi ile kapsam d b rak lan

çinin taraf i çi sendikas na üye olmas durumunda dahi sözle meden yararlanamayaca belirtilerek yerel mahkemenin direnme karar bozulmu tur269.

veren taraf ndan toplu i sözle mesindeki baz hükümlerin kapsam d personele

de uygulanabilece ini kabul eden Yarg tay, 18.12.2002 tarihli bir karar nda emeklilik sure-

tiyle i ten ayr lan kapsam d personelin ise bu yönde bir talepte bulunamayaca belirt-

mektedir. An lan kararda Yarg tay, hükümden yararlanma ba lang n i çinin i yerinde

çal tarihe kadar geriye götürülmü olmas na ra men, sözle me taraflar n, karar n

al nd tarihte i yerinde çal an i çilerin bu hükümden yararlanacaklar kararla rm

olmalar ve karar n al nd tarihte ilgili i çinin emekliye ayr lmas sebebiyle i yerinde ça-

mamas ndan ötürü bu yönde bir talepte bulunamayaca belirtmi tir270.

267 _{Çelik, Hukuku Dersleri, s. 568; Tuncay/Sava , s. 256-257; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s.}

193; Aktay/Ar /Kaplan, s. 554; Kapsam d personel uygulamas na ili kin ö reti görü lerinin ayr nt de erlendirilmesi için bkz.: Ekmekçi, s. 181-192.

268 _{Yarg. 9. HD., T. 20.5.1981, E. 1981/4600 K. 1981/7180, (Tekstil veren Dergisi, Nisan 1983), s. 22.} 269 _{Yarg. HGK, T. 25.4.1986, E. 1985/9-835 K. 1985/449, http://www.kazanci.com, (26.2.2014).}

91

Yine bir ba ka karar nda Yarg tay, kapsam d personele yap lan zamma ili kin ola-

rak ayn konumda bulunanlar aras nda ayr m yap lmas Anayasa m. 10, Medeni Kanun m.

2 ve 2822 say Kanun m. 31/3 (ST SK m. 25/2) hükümlerine ayk bulmu tur271. Karara

konu olan olayda, kapsam d personele i veren taraf ndan %25 oran nda zam yap lmas

karar al nm fakat bu uygulamadan kapsam d personel statüsünde çal makta olan da-

vac ile bir arkada daha yararland lmam r. Söz konusu zamm n i çilerin ki isel nitelik-

leri göz önünde bulundurulmak suretiyle yap lan bir zam olmay p herkese e it olarak uygu- lanan bir zam (seyyanen zam) olmas sebebiyle Yarg tay’ n bu uygulaman n e itlik ilkesine ayk oldu una dair vermi oldu u karar isabetlidir272.