Toplu i sözle mesinin içeri i her ülkede o ülkenin sosyal mevzuat na, i çi ve i ve- ren ili kilerinin uyum derecesine, toplumun siyasal ve sanayi alan ndaki geli me seviyesine ve toplu i sözle mesinin kapsam na, yani i kolu yahut i yeri toplu i sözle mesi olmas na
ba olarak de iklik gösterebilir49. sviçre Borçlar Kanunu’nun eski 322. maddesinin
imdiki 356. madde) bir k sm n Türkçeye çevrilmesi ile mevzuat za ilk kez 275 say
Kanun’la giren ve daha sonra 2822 say Kanun’da belirtilen ve son yasal de iklikten
sonra da 6356 say ST SK’nda düzenlenen hükümler göz önünde bulunduruldu unda,
“Toplu Sözle mesi Hukukunda 6356 Say Kanunla Yap lan Düzenlemeler”, Hukukunda Yap lan
Son De ikliler Semineri, 20-21 ubat 2013, Ankara, s. 76-79; Toker Dereli/R. Blanpain, International Encyclopaedia for Labour Law and Industrial Relations, Kluwer-The Netherlands 1982, s. 215-217;
ahlanan, S, s. 43 vd.; Reiso lu, T S, s. 108 vd.; Tu , s. 58 vd.; Mustafa Ünlütepe/Yasemin Ba manav,
“6356 Say Sendikalar ve Toplu Sözle mesi Kanunu Çerçevesinde Toplu Sözle mesinin Yap lmas n- da Yetki”, EÜHFD, C. XVI, S. 1-2, (2012), s. 247-283; Murat Engin, “6356 Say Yasa’da Toplu Söz- le mesi Yetkisi”, Çal ma ve Toplum, C. 4, S. 39, (2013), s. 143-164; Selçuk Kocab k, “6356 Say Ka- nun Çerçevesinde Yetki Tespiti ve Yetki Tespitine tiraz”, Sicil Hukuku Dergisi, S. 28, (Aral k 2012), s. 197-203; Erol Ak , “ veren ve kolu De ikli inin Yetki Süreci ve Toplu Sözle mesine Etkisi”, Sicil
Hukuku Dergisi, S. 19, (Eylül 2010), s. 89-92; Murat Özveri, Sendikal Haklar, Birle ik Metal- Yay nla-
No: 5, stanbul 2012, s. 111 vd.; Nur Ba ar, “Alman Hukukunda Toplu Sözle mesi Yetkisi ve Toplu Sözle melerinin Yer Yönünden Geçerlik Alan ”, Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 1, (1980), s. 205-219; ngiliz Hukuku’nda yetki için bkz.: A. C. L. Davies, Law in Context Perspectives on Labour
Law, Second Edition, Cambridge University Press, 2009, s. 185-189.
48
Seza Reiso lu, “Uygulamada kolu ve yeri Toplu Sözle meleri”, Prof. Dr. Bülent N. Esen’e Arma-
an, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay nlar No: 417, Ankara 1977, s. 383.
49 Alpaslan I kl , Toplu Sözle meleri ve Türkiye Ekonomisi çindeki Yeri, Ankara Üniversitesi Siyasal
23
toplu i sözle mesinin içeri ini t pk sviçre ve Alman Hukuklar nda oldu u gibi normatif
hükümler ve borç do urucu hükümler olmak üzere ikiye ay rmam z mümkündür50.
Gerçekten de, ST SK m. 33’ün 1. f kras nda bahsedilen i sözle mesinin yap lmas , içeri i ve sona ermesine ili kin hükümler normatif hükümleri; ayn maddenin 2. f kras nda belirtilen, taraflar n kar kl hak ve borçlar ile sözle menin uygulanmas ve denetimini ve uyu mazl klar n çözümü için ba vurulacak yollar düzenleyen hükümler ise borç do urucu hükümleri olu turmaktad r. Fakat her zaman normatif hükümler ile borç do urucu hüküm- ler aras nda kesin bir ayr m yap lamayaca ve bu gibi durumlarda tereddütlerin giderile- bilmesi için ST SK m. 53/1 uyar nca yorum davas açma yolunun bulundu u gözden uzak tutulmamal r51.
1. Toplu Sözle mesinin Normatif Hükümleri
Toplu i sözle mesinin en önemli özellikleri, kolektif niteli e sahip olmas ve i söz- le meleri üzerindeki normatif etkisidir. ST SK m. 33/1 de esasen toplu i sözle mesinin normatif etkisinin konusunun i sözle meleri oldu una i aret etmektedir. ST SK m. 33/1’in
kaleme al eklinden, Alman ve sviçre Hukuklar ndan farkl olarak hukukumuzda nor-
matif hükümlerin toplu i sözle mesinin varl için zorunlu bir unsur oldu u anla lmakta-
r. Yani sadece toplu i sözle mesinin taraflar na borçlar yükleyen borç do urucu hüküm- lerin bulunmas bir toplu i sözle mesinin varl için yeterli de ildir. Bununla birlikte, bir toplu i sözle mesinde i sözle mesinin yap lmas , içeri i ve sona ermesi ile ilgili hüküm- lerden en az bir tanesinin bulunmas gerekli ve yeterlidir52.
Normatif hükümler, kanun hükmü gibi objektif hukuk kural niteli i ta rlar. Bu se- beple de bireysel i sözle meleri üzerinde do rudan do ruya ve emredici bir etkiye sahiptir-
50 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 515; ahlanan, S, s. 10; Tu , s. 8; Algun Çifter, “Toplu Sözle mesinin
Muhtevas , Düzeyi ve Türleri”, Kamu- , 2004, C. 7, S. 3, http://kamu-is.org.tr/pdf/7313.pdf, (15.3.2014), s. 1.
51
Tuncay/Sava , s. 161; Normatif hüküm-borç do urucu hüküm ayr n yapay bir ayr m oldu u görü ü için bkz.: Halid Kemal Elbir, Hukuku, 9. Bask , Filiz Kitabevi, stanbul 1987, s. 180.
52 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 516; Tu , s. 8; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 170; Tuncay/Sava ,
24
ler53. Gerçekten de “Toplu i sözle mesinin hükmü” ba kl ST SK m. 36/1 hükmü bu et-
kiyi, “Toplu i sözle mesinde aksi belirtilmedikçe i sözle meleri toplu i sözle mesine ay-
olamaz. sözle melerinin toplu i sözle mesine ayk hükümlerinin yerini toplu i sözle mesindeki hükümler al r. Toplu i sözle mesinde i sözle melerine ayk hükümlerin bulunmas halinde ise i sözle mesinin i çi yarar na olan hükümleri geçerlidir” eklinde
belirtmektedir.
sözle mesinin yap lmas ile ilgili hükümler Alman Hukuku’ndaki ayr m esas al nmak suretiyle, i sözle melerinin ekline ili kin hükümler, i sözle melerinin yap lma-
n yasaklanmas na ili kin hükümler ve i sözle melerinin yap lmas emreden hükümler
olmak üzere üç gruba ayr larak incelenebilir. Bunlara örnek olarak, i çilerin i e al nmalar
hususunda belli bir ekil art n aranmas , belirli i lerde kad n i çilerin çal lmas n
yasaklanmas ya da engelli i çi çal rma zorunlulu u getirilmesi verilebilir54.
sözle melerinin içeri ine ili kin hükümler ise daha ziyade i çilerin ekonomik ve
sosyal durumlar n korunmas na ve geli tirilmesine yönelik hükümlerdir. Ücret, prim ve
ikramiye gibi ücret ekleri, i çi sa ve i güvenli ine ili kin hükümler ile sosyal yard m-
lar gibi hükümler bu kategoride yer almaktad rlar. sözle mesinin sona ermesine ili kin
hükümler ise genellikle i verenin fesih hakk s rland ran, bu hakk disiplin kurulu kara-
na ba layan, feshi ihbar sürelerini art ran ya da fesih bildirimini yaz ekil art na ba la-
yan hükümler eklinde kar za ç kmaktad rlar55.
2. Toplu Sözle mesinin Borç Do urucu Hükümleri
Borç do urucu hükümler, sadece toplu i sözle mesinin taraflar (i çi sendikas ,
veren sendikas veya sendika üyesi olmayan i veren) yükümlülük alt na sokan, normatif hükümlerin aksine taraflar n üyeleri üzerinde herhangi bir hak ve yükümlülük do urmayan hükümlerdir. Çünkü sviçre ve Alman Hukuk sistemlerinde oldu u gibi hukukumuzda da
53
ahlanan, S, s. 12-13; Tu , s. 9; Çifter, s. 2; Robert Upex/Richard Benny/Stephen Hardy, Labour Law,
Core Text Series, Oxford University Press, s. 379; Normatif hükümlerin kanun hükümlerinden farkl olduk- lar yönünde bkz.: Narmanl lu, Hukuku II, s. 301-302.
25
ba kas zarar na sözle me yap lmas mümkün de ildir. Borç do urucu hükümler bu özellik- leri sebebiyle Borçlar Hukuku alan ndaki di er sözle melere ili kin hükümlerden farks z-
rlar. Ayr ca ST SK m. 33/2’nin kaleme al eklinden toplu i sözle mesinin varl için
borç do urucu hükümlerin bulunmas n art olmad da anla lmaktad r. Yani bir toplu i
sözle mesi hiçbir borç do urucu hüküm ihtiva etmese, yaln zca normatif hükümler ihtiva
etse bile varl k kazanacakt r56. Borç do urucu hükümler, ST SK m. 33/2 hükmü göz önüne
al nmak suretiyle kendi içerisinde taraflar n kar kl hak ve borçlar na ili kin hükümler ve sözle menin uygulanmas , denetimi ve uyu mazl klar n çözümü için ba vurulacak yollar düzenleyen hükümler olmak üzere ikiye ayr larak incelenebilir.
2822 say Kanun’da oldu u gibi ST SK’nda da aç kça düzenlenmemi olmakla birlikte taraflar n kar kl hak ve borçlar na ili kin hükümlerden en önemlisi dirlik borcu-
dur. Dirlik borcu çal ma bar n korunmas na yönelik bir borç olarak kar za ç kmakta
ve yaln zca toplu i sözle mesinin yap lmas s ras nda meydana gelen menfaat uyu mazl k-
lar nda grev ve lokavta ba vurulabilece ini, bunun d nda örne in toplu i sözle mesinin
yürürlük süresi içinde art k bu yollara ba vurulamayaca belirtmektedir. Bu yönüyle
dirlik borcu, Alman ve sviçre Hukuk sistemlerinden farkl olarak hukukumuzda mutlakt r.
Dolay yla, taraflar bunun aksini toplu i sözle mesinde kararla rsalar dahi ilgili hüküm
geçerli olmayacakt r57.
Ayr ca, i yeri sendika temsilcilerinin sendikac k faaliyetlerine, sendikan n i yerin- de yapaca toplant ve seminerlere, çal ma konu ve yöntemlerine, temsilci odalar na, ilan tahtalar na, sendika yöneticilerinin i yerini ziyaretine ve burada toplant yapabilmelerine ili kin hükümler de taraflar n kar kl hak ve borçlar na ili kin hükümler aras ndad r. Yine
55 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 516-520; Demir, s. 551-552; ahlanan, S, s. 14-21; Tu , s. 9-16; Elbir, s.
178; Dereli/Blanpain, s. 213.
56
ahlanan, S, s. 12, 21; Dereli/Blanpain, s. 213; Reiso lu, T S, s. 47, 57; Demir, s. 552; Çifter, “T S’in
Muhtevas , Düzeyi ve Türleri”, s. 6.
57 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 521; ahlanan, S, s. 22; Demir, s. 553; Tuncay/Sava , s. 173-174; Çifter,
26
toplu i sözle mesi taraflar n ücret ve baz sosyal haklar n ileride gözden geçirilmesine
ili kin sözle meye koyacaklar revizyon kay tlar da bu hükümler aras nda sayabiliriz58.
Toplu i sözle mesinin uygulanmas nda sendikan n sorumlulu unu düzenleyen, i- kâyetlerin ve toplu i sözle mesinin uygulanmas ndan ve yorumlanmas ndan do acak
uyu mazl klar n çözümlenmesiyle ilgili hükümlerle uzla rma ve özel hakeme ba vurma
yollar düzenleyen hükümler ise toplu i sözle mesinin uygulanmas ve denetimi ile
uyu mazl klar n çözümüne ili kin hükümlerin ba calar olu turmaktad r59.