Yukar da da belirtmi oldu umuz gibi ST SK m. 34 hükmünde toplu i sözle mele-
rinin yer itibariyle uygulanma alan bak ndan i yerinin ön planda tutulmu olmas sebe-
296 Tuncay/Sava , s. 260; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 197; Sümer, s. 234. 297 Canbolat, “ çiler”, s. 8.
100
biyle, öncelikli olarak bu kavram n incelenmesinde konunun bütünlü ü ve sistemati i aç - ndan fayda bulunmaktad r.
2822 say Kanun’da, i yeri kavram n tan yap lm olmad için doktrinde bu
kanunun tamamlay niteli inde olan 2821 say Kanun'un “ yeri, i in yap ld yere
denilir” düzenlemesini içeren 2. maddesinin göz önünde tutulaca ve bu tan ma nazaran
daha geni ve ayr nt bir düzenleme getiren 4857 say Kanunu’nun 2. maddesinin de
yeri kavram n tan n yap lmas hususunda yol gösterici olaca belirtilmi ti298.
ST SK m. 2/3 hükmünde ise “Bu Kanunun uygulanmas bak ndan i çi, i veren ve i yeri
kavramlar 22/5/2003 tarihli ve 4857 say Kanununda tan mland gibidir” denilmek
suretiyle i yeri kavram n tan n yap lmas nda Kanunu’nun ilgili hükmünün esas
al naca belirtilmi tir.
K m. 2/1, m. 2/2 ve m. 2/3 hükümlerine göre i yeri kavram n tan , “ veren ta-
raf ndan mal veya hizmet üretmek amac yla maddi olan ve olmayan unsurlar ile i çinin birlikte örgütlendi i birime i yeri denir.
verenin i yerinde üretti i mal veya hizmet ile nitelik yönünden ba bulunan ve ayn yönetim alt nda örgütlenen yerler (i yerine ba yerler) ile dinlenme, çocuk emzir- me, yemek, uyku, y kanma, muayene ve bak m, beden ve mesleki e itim ve avlu gibi di er eklentiler ve araçlar da i yerinden say r.
yeri, i yerine ba yerler, eklentiler ve araçlar ile olu turulan i organizasyonu kapsam nda bir bütündür” denilmek suretiyle yap lm r.
K m. 2/1 hükmünde yap lan tan mdan yola ç ld nda, i yerinin maddi unsurlar,
maddi olmayan unsurlar, i çi yani i gücü, mal veya hizmet üretme amac yani teknik amaç ve bu unsurlar n teknik amaç do rultusunda örgütlenmesi sonucunda meydana geldi i söy- lenebilir299. Maddi unsurlar, arsa, bina, makine, araç ve gereçler, hammadde eklinde ör- neklendirilebilirken; maddi olmayan unsurlar için patent, lisans, deneyim, bulu lar, mü teri
298 Kübra Do an Yenisey, Hukukunda yeri ve letme Alman ve Frans z Hukuklar yla Kar la r-
101
çevresi, ticari itibar, alacak haklar örnek olarak verilebilir300. Kanundaki tan ma göre i ye- rinin bir di er unsuru da i gücü unsurudur. Bununla birlikte, i yerinde kaç i çinin çal önem arz etmemektedir. Yaln zca bir tek i çinin çal yer de i yeri olabilir301.
Bir i yerinden bahsedebilmek için sadece maddi ve maddi olmayan unsurlar ile i - gücünün bir araya gelmesi yeterli de ildir. verenin bu unsurlar mal veya hizmet üretmek amac yla sürekli ekilde, belirli bir ortak yönetim alt nda bir arada bulundurarak örgütleme- si gerekmektedir. Bir mal veya hizmet üretilmesi eklindeki teknik amaç unsurunda, bu mal veya hizmetin üretilmesinde kazanç amac güdülüp güdülmemesinin bir önemi bulunma- maktad r. Bu sebeple i yeri, sadece s nai ve ticari amaç güden yerleri de il, hizmet faaliyet- leri gören ya da serbest meslek faaliyetleri yürüten bütün yerleri de kapsam na almaktad r. Organizasyon unsuru ise kendi içinde amaç ve emek (i gücü) olmak üzere iki önemli ay rt edici özelli i bulundurmaktad r. Bir organizasyondan bahsedebilmek için mutlaka maddi olan ve olmayan unsurlar yan nda i gücünün de bulunmas ve bu organizasyonun belirli bir amaç do rultusunda örgütlenmesi gerekmektedir302.
Bununla birlikte, K m. 2/2 hükmünde nerelerin i yerinden say laca belirtilmi tir.
Bu do rultuda, i yerinin s rlar n belirlenmesinde K m. 2/2 ve m. 2/3 hükümlerinin bir-
likte de erlendirilmesi gerekti ini söyleyebiliriz. Kanunun 2. maddesinin 2. f kras nda i ye-
ri kapsam nda kabul edilecek yerlerin tespitinde nitelik yönünden ba k ve ayn yönetim
alt nda örgütlenme unsurlar n aranaca belirtilmektedir. Buna göre, i yerinden say lacak
bir yerin i verenin i yerinde üretti i mal veya hizmet ile nitelik yönünden ba bulunan
bir yer olmas gerekmektedir. Nitelik yönünden ba k, belirli bir mal veya hizmet üret-
mek amac yla yap lan i lerin birbirlerini tamamlamas olarak tan mlanabilir. Doktrinde “amaçta birlik” olarak adland lan bu unsur, ayn i verene ait iki üretim biriminin ayn tek-
299 Do an Yenisey, yeri ve letme, s. 17 vd.; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 198.
300 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 57; Süzek, Hukuku, s. 192; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s.
198; Ali Güzel, verenin De mesi- yerinin Devri ve Hizmet Akitlerine Etkisi, Kazanc Hukuk Ya-
nlar No: 56, stanbul 1987, s. 79-80.
301 Süzek, Hukuku, s. 192; Do an Yenisey, yeri ve letme, s. 22.
302 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 57, 58; Süzek, Hukuku, s. 192; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s.
102
nik amaç için organize edilmesi ya da bu yerlerde ayn teknik amac n farkl üretim süreçle- rinin gerçekle tirilmesi durumunda meydana gelecektir303.
Ba yerlerin ayn i yerinden say labilmesi için kanunda aranan di er ko ul ise yö-
netimde birlik unsurunun sa lanm olmas r. Bu unsura göre, mal ve hizmet üretimi i leri
tek bir elden yönetilecek ekilde ayn yönetim alt nda örgütlenmi olmal r304. “Buna göre
nitelik yönünden ba olan farkl birimlerdeki üretim tek elden yönetilecek biçimde örgüt-
lenmi se, yani bu birimler ba ms z bir organizasyon niteli i ta yorlarsa yönetimde bir-
lik ko ulu gerçekle mi say lacakt r”305. Bir organizasyonun ba ms z bir nitelik ta p
ta mad n belirlenmesinde ise i çilerin ücret bordrolar n ayr düzenlenmesi, i e giri
ve ç lar n ayr belgelenmesi, o yerin çal ma alan na giren i ler ve i lemlerin orada
yap p yap lmad n belirlenmesi gibi hususlar önem ta maktad r306.
Ayr ca kanunda aç kça belirtilmi olmamakla beraber, bir i yerine ba yerlerden
söz edebilmek ve bunlar tek bir i yeri sayabilmek için bu yerler aras nda hukuki bir ba -
n da bulunmas gerekmektedir. Hukuki ba k, bu yerlerin ayn i veren taraf ndan ör-
gütlenmi olmas eklinde tan mlanabilir. E er çe itli yerler farkl i verenlere aitlerse, bu yerler birbirlerini ne kadar tamamlarsa tamamlas n tümünün tek bir i yeri say lmas müm- kün olmaz. Bunun tersinin olmas , yani ayn i verene ait fakat birbirinden ba ms z ekilde örgütlenmi birden çok i yerinin bulunmas durumunda da yine i yerinin tek oldu undan bahsedilemeyecektir307.
K m. 2/2 hükmüne göre eklenti ve araçlar da i yerinden say lacakt rlar. Kanun
hükmünde yer alan “gibi di er eklentiler” ifadesinden de anla ld üzere i yerinden say -
lacak eklentiler sadece kanun hükmünde belirtilmi olanlarla s rl de ildir. Ayr ca eklenti-
lerin mutlaka i in görüldü ü yerin co rafi s rlar içinde bulunmas na da gerek yoktur.
Ayn ekilde, araçlar için de kanun herhangi bir s rlama getirmedi i için bunlar n sabit
303 Çelik, Hukuku Dersleri, s. 59; Süzek, Hukuku, s. 194; Do an Yenisey, yeri ve letme, s. 26;
Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 199.
304 Süzek, Hukuku, s. 194-195.
305 Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 199.
103
veya hareketli olmalar , i yerinin co rafi s rlar içinde bulunmalar , araç üzerindeki mül-
kiyet hakk n i verene ait olmas ya da araçlar n mutlaka i yerinde görülen i in yürütümü
ile do rudan bir ili kisinin bulunmas aranmamaktad r308.
K m. 2/3 hükmüne göre, “ yeri, i yerine ba yerler, eklentiler ve araçlar ile olu - turulan i organizasyonu kapsam nda bir bütündür”. Doktrinde “i yerinde teklik ilkesi”
olarak adland lan bu hususa göre i in yap ld yer, i yerine ba yerler, eklentiler ve
araçlar birlikte bir bütün olu turarak i yerini meydana getirirler ve tüm bu yerlere i mev- zuat hükümleri hiçbir farkl k olmaks n uygulan r309.
Toplu i sözle mesinin yer itibariyle uygulanma alan bir i verene ait i yeri veya
yerleri olu turmaktad r ve ba tlanan toplu i sözle mesinin uygulanaca yerlerin tespi-
tinde yukar da belirtmi oldu umuz i yeri kavram n unsurlar göz önünde bulundurula-
cakt r. Bu konuda de inilmesi gereken bir ba ka nokta da toplu i sözle mesinin yer itiba- riyle uygulanma alan ile ki iler itibariyle uygulanma alan aras ndaki yak n ili kidir. Bu yak n ili ki sebebiyledir ki, özellikle alt i veren i çileri aç ndan uygulamada baz durak- samalar ya anabilmektedir. Toplu i sözle melerinin ki iler itibariyle uygulanma alan incelerken belirtmi oldu umuz için k saca alt i veren i çilerinin as l i verenin i yerinde uygulanan bir toplu i sözle mesinden, sözle menin taraf i çi sendikas na üye olsalar dahi
yararlanamayacaklar vurgulamakla yetiniyoruz. Fakat unutulmamal r ki, alt i veren
çilerinin çal klar yer kendileri için ayr bir i yeri te kil etmektedir ve kendi i verenleri- nin (alt i verenin) taraf oldu u, bu i yerini kapsam na alan toplu i sözle mesinden yarar- lanmalar nda bir engel bulunmamaktad r310.
Ayn ekilde daha önce de de indi imiz üzere, i yerinin belirlenmesi aç ndan
önemli olan ey ayn yönetim alt nda ve ayn i organizasyonu içinde çal mak oldu u için
307 Süzek, Hukuku, s. 193; Reiso lu, “ kolu- yeri T S”, s. 387; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s.
199.
308 Süzek, Hukuku, s. 196-197; Do an Yenisey, yeri ve letme, s. 29-30; Kandemir, “T S’in Uygulan-
ma Alan ”, s. 199-200; Güzel, yerinin Devri, s. 78.
309
Süzek, Hukuku, s. 197; Do an Yenisey, yeri ve letme, s. 25; Kandemir, “T S’in Uygulanma Ala- ”, s. 200.
310 Narmanl lu, Hukuku II, s. 459; Kandemir, “T S’in Uygulanma Alan ”, s. 201-202; Akyi it, Hu-
104
gezici tacir yard mc lar (pazarlamac lar), propagandistler, tele çal anlar, ödünç verilen çiler ve hatta geçici olarak yurt d na çal maya gönderilen personel gibi i yerinin co rafi
rlar d nda ya da de ken i yeri esas na göre çal anlar da toplu i sözle mesinin kap-
sam na dahil olacakt rlar311.