Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar

Harris ve Zha (2017) üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerini yeterince geliştiremedikleri düşüncesinden yola çıkarak yaptıkları araştırmada kavram haritaları oluşturmanın eleştirel düşünme becerilerindeki etkisini incelemişlerdir. Araştırmada psikoloji dersine kayıtlı dört bölümden 240 öğrenci ile üç çalışma gerçekleştirilmiştir. Her çalışmada, iki bölümdeki öğrenciler, belirlenmiş karmaşık kavramların kavram haritalarını oluşturmak için ücretsiz bir çevrimiçi kaynak kullanmışlardır. Kavram eşleştirmesinin etkinliği üzerine ilk çalışmada, kavram haritaları oluşturan öğrenciler, ünite testlerinden anlamlı derecede daha yüksek puan alırken ikinci çalışmada, birim testler hazırlanırken kavram haritaları oluşturan öğrenciler, kavram eşleştirmede kavram haritası oluşturan öğrencilerden daha yüksek performans gösterdikleri bulgularına ulaşmışlardır. Üçüncü çalışmada ise, eleştirel düşünmeyi kolaylaştırmak için hiyerarşik ve sistematik kavram haritaları türleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Kavram haritaları oluşturmanın eleştirel düşünmeyi daha kolaylaştırarak geliştirdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Moeti, Mgawi ve Moalosi (2017) “Yüksek Lisans Eğitiminde Eleştirel Düşünme; Yüksek Öğretimde Öğrenciler: Gerçeklik mi, Karışıklık mı?” başlıklı araştırmalarında eleştirel düşünmenin yüksek öğrenim kurumlarında kaliteli öğrenme ve öğretmeyi başarmada etkisinden yola çıkmıştır. Araştırmanın amacı, öğretmen adayları arasında eleştirel düşünmenin uygulanmasına katkıda bulunan faktörleri belirlemektir. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği araştırma Botswana Üniversitesi'ndeki yüksek lisans eğitimlerine devam eden 59 öğrenciyle gerçekleşmiştir. Araştırma verileri birebir görüşme ve iki odak grup görüşmesi yoluyla elde edilmiştir. Görüşmelerde katılımcıların eleştirel

66

düşünmeyi nasıl kavramsallaştırdıkları, eleştirel düşünmenin uygulanmasını engelleyen unsurlar ve eleştirel düşünmenin nasıl geliştirilebileceğine yönelik sorular sorulmuştur. Katılımcılardan elde edilen bulgulara göre eleştirel düşünme; bilgi verme, neden sonuç ilişkisi kurma, bilgiyi değerlendirme, analiz etme olarak kavramsallaştırılmıştır. Katılımcıların eleştirel düşünmeyi engelleyen faktörlere ilişkin görüşleri; kişisel faktörler, öğretim yöntem ve teknikleri, öğretim programından kaynaklı faktörler, kültürel faktörler temalarında ele alınırken bu faktörlerin farkında olduklarına yönelik bulgular belirlenmiştir. Katılımcıların çoğu öğrenim yaşamlarında eleştirel düşünmeyi etkili bir şekilde kullanamadığını ifade etmişlerdir. Eleştirel düşünmenin nasıl geliştirilebileceğine yönelik elde edilen veriler; kişisel stratejiler, öğretim yöntem ve teknikleri, kurum olarak fakültelerin stratejileri, kültürel ve eğitimsel altyapının incelenmesi temaları altında ele alınmıştır. Öğretim ortamlarında motivasyonu artırma, çeşitli öğretim yöntemlerini kullanma, alternatif değerlendirme yöntemlerinin işe koşulması, programın gözden geçirilmesi ve iyileştirilmesi gibi uygulamalarla eleştirel düşünmenin geliştirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Han ve Brown (2013) yapmış oldukları karma yöntem araştırmasında, 61 okul öncesi öğretmen adayına Paul ve Elder’ın eleştirel düşünme modeli doğrultusunda bir program uygulamış ve bu uygulamanın eleştirel düşünmeye yönelik etkilerini incelemeyi amaçlamıştır. Çalışmanın katılımcıları olan okul öncesi öğretmen adayları, eleştirel düşünmenin kavramı, unsurları, standartları ve nitelikleri ana ders içeriği ile bütünleştirilmiş bir uygulamaya katılarak bu deneyimleri doğrultusunda kendilerinin eleştirel düşünme becerilerini değerlendirmişlerdir. Dönem boyunca uygulamanın ilerleyişini tartışmak amacıyla toplantılar yapılmıştır. Araştırmada nicel veriler, eleştirel düşünme eğilimlerini belirlemeye yönelik 28 maddeden oluşan bir ölçekle ve Uluslararası Eleştirel Düşünme Kavramları ve Anlama Testi (ICTCUT) ile toplanırken nitel veriler ise görüşmeler ve dökümanlar ile toplanmıştır. Sonuç olarak, eleştirel düşünmenin derslerle bütünleştirilmesinin öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye yönelik eğilimlerinin olumlu yönde arttığı, eleştirel düşünme ögelerini ve standartlarını derslere daha iyi uyguladıkları görülmüştür.

Rule ve Stefanich (2012), orta öğretim ve üniversite düzeyinde öğretim üyeleri, yöneticiler ve özel eğitimcilerle gerçekleştirdikleri bir çalışmada zihinsel ya da bedensel engelli öğrencilerin, bilim, teknoloji, mühendislik veya matematik (STEM) alanlarında daha başarılı olma yollarını incelemişlerdir. Küçük grup çalışmalarıyla katılımcılara CoRT 1 düşünme programı uygulanmıştır. CoRT 1’de yer alan; tüm faktörleri düşünme, fikirleri

67

olumlu ve olumsuz olarak değerlendirme, alternatif hedefler belirleme, kuralları belirleme, sonuçları göz önünde bulundurma, diğer insanların görüşleri, plan yapma ve kararlar alma etkinlikleri ile düşünme çalışmaları yapılmıştır. Grup diyaloglarından elde edilen verilere göre CoRT 1 programı, anlamlı tartışmalara rehberlik etmek için sağlam bir yapı sağlamıştır ve tartışmalar sırasında yaratılan fikirlerin STEM öğretmenleri tarafından sınıflarda uygulamasının yapılabileceği sonucuna ulaşılmıştır.

CoRT düşünme programının düşünme becerilerine etkisini incelendiği araştırmalardan biri de Al- Edwan (2011) tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırmada CoRT düşünme eğitimi programının tarih dersinde öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri üzerine etkisi incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini Amman’da yedinci sınıfta öğrenim gören 163 öğrenci oluşturmaktadır. 80 öğrencinin yer aldığı deney grubunda 20 saat CoRT 1 ve CoRT 2 dersleri verilmiştir. Kontrol grubunda yer alan 83 öğrenciyle geleneksel öğretim yöntemleriyle tarih dersi işlenmiştir. Her iki gruba ön test ve son test olarak Watson-Glaser Eleştirel Akıl Yürütme Gücü Ölçeği uygulanmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre eleştirel düşünmenin alt boyutları olan çıkarımda bulunma, varsayımların farkına varma, tümdengelim becerileri arasında deney grubu lehine anlamlı fark bulunurken, yorumlama ve karşı görüşleri değerlendirme ve eleştirel düşünme becerisi toplam puanlar bakımından deney ve kontrol grubu arasında anlamlı fark bulunamamıştır.

Abrami, Bernard, Borokhovski, Wade, Surkes, Tamim ve Zhang (2008) yaptıkları meta analiz çalışmasında eleştirel düşünme becerilerinin öğretimi ve kullanımı konusunda 117 çalışmayı incelemiştir. Bu analiz sonucunda eleştirel düşünme becerilerinin öğretimi uygulamalarının öğrenciler üzerinde olumlu bir etkisinin olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Eleştirel düşünme becerilerinin öğretiminde dolaylı yaklaşımın en az etkili, karma yaklaşımın ise en etkili yaklaşım olduğu belirlenmiştir.

Behar-Horenstein ve Niu (2011) 1994 ile 2009 yılları arasında yayınlanan, yüksek öğretimde eleştirel düşünme becerilerinin öğretilmesi üzerine yapılan 42 deneysel çalışmayı inceledikleri araştırmada öğretim uygulamaları, değerlendirmede test ölçütü ve araştırma tasarımı analiz edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi için eleştirel düşünme öğretiminin dolaylı değil doğrudan öğretim yaklaşımıyla öğretilmesi gerekir. Ayrıca yeterli ve yetersiz olan öğrenme ortamları, öğretmenlerin deneyimleri ve almış oldukları eğitim, etkileşim (öğretmen- öğrenci, öğrenci-öğrenci) olarak belirlenen etmenler eleştirel düşünmenin geliştirilmesini etkileyen dışsal faktörler olduğu tespit edilmiştir

68

Phillips’in (2010) “Davranış ve Yaşam Bilimlerinde Öğrencilere Eleştirel Değerlendirme Öğretimi” başlıklı araştırması üniversitede lisans eğitimine devam eden 140 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara eleştirel düşünme becerilerini kazandırmaya yönelik dört ayrı seminer uygulaması yapılmıştır. Seminerler, araştırma önerileri ve dergi makaleleri de dahil olmak üzere kaynak materyal ile eleştirel düşünmeyi öğretmek ve güçlendirmek üzere tasarlanmıştır. Seminerlerle bağlantılı olarak eleştirel düşünmeye dayalı iki değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca katılımcılara uygulanan eğitimi değerlendirmeye yönelik anket uygulanmıştır. Seminerlere katılan öğrencilerin hazırlamış oldukları raporlar incelendiğinde eleştirel düşünme becerilerinde artışın olduğu gözlenmiştir.

Ku ve Ho (2010) araştırmasında 137 üniversite öğrencisinin, eleştirel düşünme eğilimleri incelediği araştırmasında eğilimin bireysel farklılık kökenli olduğu ve bu farklılıkların kişilerin eleştirel düşünme performanslarını da etkileyeceği hipotezini test etmiştir. Öğrencilerin eleştirel düşünme performansı “The Halpern Critical Thinking Assesment Using Everday Situations (2007)” ve bilişsel yeteneğin ölçülmesi için “Verbal Comprehension Index” ve düşünme eğilimini belirlemek için “Need For Cognition” ölçeği kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre düşünsel eğilimlerin, eleştirel düşünme performansı üzerinde anlamlı ve önemli bir etkisinin olduğu, bilişsel beceri ve düşünme eğilimlerinin bir arada olduğunda bireysel eleştirel düşünme performansının arttığı sonucuna ulaşılmıştır.

Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünür olma sürecine ilişkin görüşlerinin alındığı Celuch, Black ve Warthan’un (2009) pazarlama dersini alan 161 öğrencinin katıldığı araştırmada, tutumların eleştirel düşünme üzerinde etkili olup olmadığını incelemişlerdir Öğrencilere Paul (1995) in eleştirel düşünme modeline dayalı olarak eğitim verilmiştir. Akıl yürütme standartlarını gelişimi gözlemlemek amacıyla öğrencilere sınıf içi ve sınıf dışı ödevler verilmiş ve ödevlere verilen geri bildirimlerle eleştirel düşünme becerilerindeki gelişim değerlendirilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgulara dayalı olarak eleştirel düşünmeye yönelik programların ve eleştirel düşünmeyi destekleyici uygulamaların süreç içerisinde bireylerin inançlarına tutumlarına etki ettiği görülmüştür.

Angeli ve Valanides (2008) 72 lisans öğrencisi ile gerçekleştirdikleri araştırmada kötü tanımlanmış problem durumlarının eleştirel düşünme becerilerindeki etkileri incelenmiştir. Üç deney grubunda eleştirel düşünme öğretimi, genel yaklaşım, doğrudan yaklaşım ve dolaylı yaklaşımla gerçekleşirken kontrol grubunda herhangi bir uygulama yapılmamıştır. Öğrencilere ön test ve son test olarak California Eleştirel Düşünme

69

Becerileri Testi (CCTST) uygulanmıştır. Daha sonra kötü tanımlanmamış bir probleme yönelik eleştirel düşünme performansı test edilmiştir. Eleştirel düşünme becerileri bakımından deney gruplarının kontrol grubundan daha iyi performans gösterdiği tespit edilmiştir.

Garcia (2006) web tabanlı seminer uygulamasının öğretmen adaylarının eleştirel becerileri üstündeki etkisini incelediği araştırma yarı deneysel modelde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 86 hizmet öncesi öğretmen adayı oluşturmuştur. Web tabanlı seminer alan 10 öğretmen adayı ile de görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada öğretmen adaylarının okuma ve eleştirel düşünme beceri düzeyi verilen web tabanlı eğitime göre değerlendirilmiştir. Araştırma veri toplama araçları, Nelson Deny Okuma testi, Watson-Glaser Eleştirel Akıl Yürütme Gücü Ölçeği ve görüşmelerdir. Araştırma bulgularına dayalı olarak web tabanlı öğrenme ve akış şemasının eleştirel düşünme, problem çözme ve karar oluşturmada etkili olduğu sonucu elde edilmiştir.

İnternet aracılığı ile eleştirel düşünmeye yönelik yapılan araştırmalardan biri de Perkins ve Murphy (2006) tarafından gerçekleştirilmiştir. Çevrimiçi eş zamanlı tartışmalarda da (OAD) eleştirel düşünmeye yönelik bireysel katılımı belirleme ve ölçme amacıyla bir model geliştirmeyi amaçladıkları araştırma keşfedici durum çalışması olarak desenlenmiştir. Araştırmanın katılımcıları 2002-2003 öğretim yılında öğrenim gören web tabanlı ders alan 35 yüksek lisans öğrencisidir. .Eleştirel düşünme alanyazın taranarak oluşturulan modelde eleştirel düşünme süreci açıklığa kavuşturma, değerlendirme, çıkarım ve strateji becerileri ve bu becerilere ilişkin göstergelerle belirlenmiştir. Katılımcıların web tabanlı ortamda yapmış oldukları tartışmalardan transkriptler elde edilmiştir. Katılımcılar içinde düzenli ve kriterlere uygun olan ve gönüllü katılımı kabul eden sekiz öğrencinin transkriptleri içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Katılımcıların tartışmalarda daha çok açıklığa kavuşturma becerisine yönelik göstergeler ve açıklamalarda bulunurken strateji becerilerine ilişkin daha az söylemler yansıtmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre çevrimiçi tartışmalarla eleştirel düşünmenin geliştirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Daniel, Lafortune, Pallascio ve Splitter (2005) tarafından yapılan araştırmada, 10- 12 yaş çocuklarına matematiğe uyarlanan bir çocuk felsefesi programı uygulanmış ve akran tartışmaları yoluyla eleştirel düşünme becerilerinin gelişimi incelenmiştir. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği araştırmada kuram oluşturma deseni kullanılmıştır. Çocuklar arasındaki gerçekleşen diyaloglar incelenerek uygulama sürecinin başında, ortasında ve sonunda sözel değişimlerini içeren not dökümleri oluşturulmuştur. Verilerin

70

analizi sonucunda, oluşturulan diyaloglarla eleştirel düşünmenin ortaya çıktığı ve bilişsel düzeyde diyaloğa dayalı eleştirel düşünmenin yaratıcı, mantıksal, sorumlu ve üst biliş olmak üzere dört aşamadan oluştuğu ve bilgi felsefesi düzeyinde diyaloğa dayalı eleştirel düşünmenin, yalnızca bakış açısının egemenliğinin ve inançların göreceliğinin aşıldığı bir bağlamda ortaya çıktığı belirtilmiştir.

Yeh (1997) öğretmen eğitiminde bilgisayar simülasyonları yoluyla eleştirel düşünme öğretimine yönelik bir araştırma yapmıştır. Araştırmada eleştirel düşünme öğretiminde bilgisayar simülasyonu uygulamasının etkililiğini test ederek, öğretmen adaylarının katılım düzeyi ile eleştirel düşünme tutumları ve etkin eleştirel düşünme eğitimi arasındaki ilişkileri araştırmak amaçlanmıştır. Araştırmanın katılımcıları 15 öğretmen adayıdır. Deneysel olarak gerçekleşen araştırmada tek grup ön test son test modeli kullanılmıştır. Araştırmada öğretmen adaylarına bilgisayar simülasyonu uygulanmıştır. Araştırma verileri; algılanan mesleki bilgi düzeyi, olumlu öğretmen davranışları ve öğretim yeterliliğini ölçen üç tane likert tipi ölçek ile toplanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; eğitim etkinliği bakımından, bilgisayar simülasyonu eğitimi, öğretmen adaylarının eleştirel düşünme öğretiminde etkinliğini önemli ölçüde artırmış, eleştirel düşünmeyi öğretmeye yönelik mesleki bilgilerini geliştirmiş ve eleştirel düşünme öğretimi sırasında olumlu öğretmen davranışlarını pozitif yönde artırmıştır. Ayrıca alınan eğitimin, öğretmen adaylarının eleştirel düşünme hakkındaki içerik bilgilerini geliştirdiği, eleştirel düşünme eğilimlerini ve becerilerini geliştirmeye yönelik olumlu katkılarının olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.

Wilson (1990) yaptığı çalışmada mikro öğretim programının öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerine etkisini ölçmüştür. Araştırmada yarı deneysel bir model uygulanmıştır. Öğretmen adayları bilgi süreci, tümden gelime dayalı planlamaları, bu planı uygulamaları, gözlem yapmaları ve arkadaşlarını değerlendirmeleri yönünden incelenmiştir. Araştırma sonucunda mikro öğretim alan öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerilerinde anlamlı bir farklılık görülmemiştir.

Yukarıda özetlenen araştırmalarda daha çok yükseköğretim öğrencileriyle yapılan çalışmaların ağırlıkta olduğu görülmektedir. Bu araştırmalarda daha çok eleştirel düşünmenin beceri bileşeni üzerine yoğunlaşılmıştır. Deneysel desenlerde gerçekleşen bu araştırmalarda, eleştirel düşünme becerisi öğretiminde mikro öğretim, teknoloji ağırlıklı modeller, beceri temelli programlar gibi uygulamaların etkili olup olmadığı test edilmiştir. Son yıllarda nitel araştırmaların eğitim alanında giderek yaygınlaşmasıyla eleştirel

71

düşünme becerilerine yönelik nitel veri desenlerinde gerçekleşen çalışmalarda artış görülmektedir.

72

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM

Bu bölümde, araştırmanın deseni, çalışma grubu, veri toplama araçları ile ilgili bilgilere yer verilmiştir.