CoRT 5 düşünme programının sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme beceri ve eğilimlerine etkisini belirlemeyi amaçlayan araştırmada elde edilen bulgular doğrultusunda araştırmanının sonuçları sunulmuştur. Bu kapsamda alt amaçlar dikkate alınarak CoRT 5 düşünme programı uygulamasında eleştirel düşünme göstergeleri, eleştirel düşünmeye yönelik katkılar ve eleştirel düşünme eğitimine yönelik görüşlere ilişkin bulgular incelenmiştir. Bu bulgular doğrultusunda araştırma sonuçları şöyledir:
CoRT 5 düşünme programı eğitimi alan sınıf öğretmeni adaylarında eleştirel düşünmeye ilişkin ortaya çıkan göstergeler nelerdir? sorusuna yanıt aramak amacıyla veriler analiz edilmiş ve bu analiz sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda “CoRT 5 düşünme programı uygulamasında karşılaşılan düşünme zorlukları”, “Düşünme zorluklarına bulunan çözümler” ve “CoRT 5 düşünme programının öğrenme çıktıları” ana temaları elde edilmiştir. Bu ana temalar içinde eleştirel düşünme bileşenlerine işaret eden bulgular eleştirel düşünme göstergeleri olarak ele alınmıştır.
Öğretmen adaylarının CoRT 5 düşünme programında yer alan düşünme etkinlikleri uygulamasında bir takım zorluklarla karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Bu zorluklar eleştirel düşünmeyle ilişkili zorluklar, CoRT 5 düşünme programından kaynaklı düşünme zorlukları, katılımcıların fiziksel ve duygusal sorunlarından kaynaklı zorluklar olarak ele alınmıştır. Öğretmen adaylarının CoRT 5 düşünme programı uygulaması sürecinde düşünme etkinliklerini gerçekleştirirken bilgiyi netleştirememe, nitelikli soru soramama, dar düşünme, çelişkileri fark edememe ve entelektüel tembellik gibi zorluklarla karşılaştıkları görülmüştür. Bu zorluklar, eleştirel düşünme bileşenlerini işaret ettiği için katılımcıların düşünme etkinliklerinde eleştirel düşünme zorlukları yaşadığını göstermiştir. Öğretmen adaylarının CoRT 5 düşünme programı uygulamasında karşılaştıkları zorlukları çözebilmek için geçmiş deneyimlerle bağ kurma, başkalarıyla etkileşimde bulunma, alternatif fikirler üretme ve empati kurma gibi eleştirel düşünme bileşenlerini kullandıkları görülmüştür. Katılımcıların eleştirel düşünme bileşenlerini işaret eden çözümleri, CoRT 5 düşünme programı uygulamasında karşılaşılan düşünme zorluklarının çözümünde eleştirel düşünmenin bir kaynak olabileceğini göstermiştir.
152
CoRT 5 düşünme programı uygulamasında her derste yapılan düşünme etkinliklerinde neler öğrenildiğine ilişkin veriler analiz edilerek öğrenme çıktıları ana teması oluşturulmuştur. Öğrenme çıktıları ana teması altında, katılımcıların toplumsal sorunlara ilişkin farkındalık geliştirmenin yanında bilgiyi netleştirme, soru sorma, varsayımları belirleme, çıkarımda bulunma, çelişkileri fark etme, entelektüel cesaret, eleştirel düşünmeye ilişkin farkındalık, duygu ve düşünce arasındaki ilişkiyi anlama gibi eleştirel düşünmenin bilişsel ve duyuşsal becerilerini içeren öğrenme çıktılarına ilişkin bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular doğrultusunda CoRT 5 düşünme programı uygulamasında eleştirel düşünme kazanımlarının yer aldığı söylenebilir. Uygulama sürecinde karşılaşılan düşünme zorluklarında, bu zorluklara getirilen çözümlerde ve öğrenme çıktılarında ortaya çıkan eleştirel düşünme göstergeleriyle CoRT 5 düşünme programının, öğretmen adaylarını eleştirel düşünmeye sevk ettiği söylenebilir.
Araştırmanın ikinci alt problemine cevap aramak amacıyla öğretmen adaylarıyla uygulama bitiminde gerçekleştirilen yarı-yapılandırılmış görüşmelerde "CoRT 5 düşünme programının eleştirel düşünme yapılarına ne tür katkılar sağladığı" sorulmuştur. Araştırmacı gözlemleri ve yarı-yapılandırılmış görüşme verilerinin analizi sonucunda beceri temelli CoRT 5 düşünme programının öğretmen adaylarının eleştirel düşünmelerine doğrudan katkılar sağladığına ilişkin bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular doğrultusunda CoRT 5 düşünme programının eleştirel düşünme becerilerini transfer etmede, fikirleri derinlemesine analiz etmede ve kendi düşünme süreçlerini gözden geçirerek öz düzenleme yapmada katkılar sağladığı görülmüştür.
CoRT 5 düşünme programının eleştirel düşünme becerilerini kullanma yatkınlığı ya da istekliliği olarak ifade edilen eğilimlere de katkı sağladığı yönünde bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular doğrultusunda eleştirel düşünmeye ilişkin farkındalık, açık fikirlilik, sistematiklik, öz düzeltmede isteklilik ve eleştirel düşünmede kendine güven boyutunda CoRT 5 düşünme programının katkılar sağladığı görülmüştür. Bütünsel olarak ele alındığında, CoRT 5 düşünme programı uygulamasının öğretmen adaylarının eleştirel düşünme beceri ve eğilimlerini geliştirmeye katkı sağladığı söylenebilir.
Bu bulguların yanı sıra, beceri temelli düşünme programı uygulamasının eleştirel düşünmeye yönelik bir katkı sağlamadığı yönünde bulgular da elde edilmiştir. Kendilerinin iyi bir eleştirel düşünür olduklarını ve eleştirel düşünme becerilerini rahatlıkla kullanabildiklerini ifade eden kimi öğretmen adayları uygulanan CoRT 5 düşünme programının kendi düşünme yapılarına bir katkısının olmadığını ifade etmişlerdir.
153
Araştırmanın üçüncü alt problemine yanıt aramak üzere katılımcılara "eleştirel düşünme eğitimine yönelik görüşlerinin neler olduğu" sorusu yöneltilmiş ve elde edilen verilerin analizi sonucunda “Eleştirel düşünme eğitimine yönelik görüşler” teması elde edilmiştir. Bu tema altında eleştirel düşünmeye yönelik görüşler; beceri temelli eleştirel düşünme eğitimi, konu alanıyla bütünleştirilmiş eleştirel düşünme eğitimi ve karma yaklaşımla eleştirel düşünme eğitimi başlıklarında ele alınmıştır. Bu bulgular doğrultusunda öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğitimine yönelik görüşlerinde ağırlıklı olarak ifade ettikleri yaklaşım diğer derslerden bağımsız ve ayrı bir ders olarak verilen beceri temelli bir yaklaşımdır. Bu yönde görüş bildiren öğretmen adayları özellikle eğitim fakültelerinde zorunlu veya seçmeli derslerle eleştirel düşünme eğitiminin beceri temelli verilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.
Eleştirel düşünmenin öğretim programında yer alan derslerin içeriğine yayılarak verilmesine yönelik görüşlerini ifade eden öğretmen adayları ise beceri temelli bir programın öğrenciler için soyut kalabileceğini düşünmektedir. Bu nedenle özellikle ilkokullarda konu alanıyla bütünleştirilmiş bir yaklaşımın benimsenmesinin çocuklar için daha uygun olabileceğini ifade etmişlerdir. Konu alanıyla bütünleştirilmiş bir eleştirel düşünme eğitiminin daha etkili olacağını düşünen öğretmen adaylarına göre ilkokullarda her ders düzeyinde problem çözme, drama, beyin fırtınası, münazara gibi öğretim yöntem ve teknikleriyle eleştirel düşünme ortamları sağlanarak eleştirel düşünme becerileri kazandırılabilir.
Eleştirel düşünme eğitiminin karma yaklaşım ile verilmesine ilişkin elde edilen bulgular doğrultusunda öğretmen adayları ilkokullarda ve eğitim fakültelerinde beceri temelli yaklaşımla birlikte konu alanıyla bütünleştirilmiş bir yaklaşımın daha etkili olacağını düşünmektedir. Bu görüşü aktaran öğretmen adayları eleştirel düşünme eğitiminin bir ders ya da dönemle sınırlandırılmayıp daha uzun sürece yayılması gerekliliği ifade etmişlerdir. Ayrıca uygulamaya katılan öğretmen adayları tarafından eleştirel düşünme eğitiminin, sadece öğretmen ve öğrencilere yönelik değil, toplumun tüm bireyleri için gerekli olduğu belirtilmiştir.