Yuhanna’ya Atfedilen Metinler

Diğer üç İncil gibi Yuhanna İncili’nin de yazarının aynı adı taşıyan kişi olduğu konusu tartışmalıdır. İnciller’in başına konan bu şahıs isimlerinin orijinal olmadığı, zira eski dönemlerde ve özellikle Şarklılar’da kendi isimlerini eserlerinin başlığı olarak koyma âdetinin bulunmadığı belirtilmektedir. Bununla birlikte İnciller’in bu adları II. yüzyılın ilk yarısına kadar çıkmaktadır ve erken dönemlerden itibaren yaygınlık kazanmıştır. Bu kişiler İnciller’i bizzat yazmasalar da bilgi kaynağı kendileridir.580 Yazarıyla ilgili olarak bu İncil’de bilgi bulunmamaktadır. II. yüzyıldan itibaren Kilise, yazarını Yuhanna diye adlandırmakta, kendisini on iki havariden biri kabul etmektedir. Ona nispet edilen İncil, “Sinoptik” adı verilen diğer İnciller’den farklıdır. XVIII. yüzyıla kadar dördüncü İncil Yuhanna’ya atfedilirken daha sonra gerçek yazarının kim olduğu tartışılmaya başlanmış, Yuhanna’nın bir şakirdi tarafından yazıldığı, yazarının başka bir Yuhanna olduğu şeklinde görüşler ileri sürülmüştür. Edebi tenkit, bu İncil’in Havari Yuhanna tarafından yazıldığı görüşünü reddetmektedir.581 Havari Yuhanna’yı, Dört İncil’den birinin yazarı olan Yuhanna kabul edenler, bunu Yuhanna İncili’nin son bölümüne dayandırırlar.582 Burada Yuhanna, isim vermeden kendini akşam yemeğinde İsa’nın göğsüne yaslanan ve “Rab! Seni ele verecek olan kimdir? diye soran öğrencidir” şeklinde anlatmaktadır. İsa, havarilerini Petrus’a emanet eder ve ona ardından gelmesini söyler. İsa ile Petrus giderlerken arkalarından onları takip eden kişi Yuhanna’dır. Hakkında ölmeyeceğine dair bir söylenti çıkmışsa da Petrus, bu söylentiyi açıklığa

579 _{Ömer Faruk Harman, a.g.md., D.İ.A., XXIX/239} 580 _{Ömer Faruk Harman, “İncil”, D.İ.A., XXII/271} 581 _{Ömer Faruk Harman, a.g.md., D.İ.A., XXIX/273}

582 _{İsa’dan yaklaşık olarak 60 yıl sonra (M.S. 90 yılları ile M.S. 110 yılları arasında) yazılan Yuhanna}

İncil’i, İsa’nın kendi havarisi olan Yuhanna’ya atfedilmektedir; ancak, İsa’nın havarisi olan Yuhanna’nın bu İncil’i yazmasının tarihsel açıdan mümkün olmadığı pekala bilinmektedir. Bu bağlamda karşımıza, tarihsel olarak mümkün olmamasına rağmen, Hıristiyanların dördüncü İncil’i niçin Yuhanna’ya atfettikleri sorusu çıkmaktadır. Kanaatimizce, bu sorunun cevabı gayet açıktır. İsa’nın ölümünden sonra Şam yolunda gördüğü bir vizyon sonucu İsa’nın, kendisini “milletler havarisi” olarak tayin ettiğini iddia eden Pavlus, zamanla kendi görüşlerinin hakim olduğu bir Hıristiyan dogması oluşturmuştu. Bu Hıristiyan dogması da temelde Yuhanna İncili’nin öğretisi ile uyuşmaktaydı. İşte bu nedenle, Pavlus’un görüşleri etrafında şekillenen bu Hıristiyan dogmasının güvenilirliği ve otantikliğini artırmak için, dördüncü İncil, İsa’nın orijinal havarisi olan Yuhanna’ya atfedilmiştir. Bkz. Mahmut Aydın, “Yahudi Bir Peygamberden Gentile Tanrıya: İsa’nın Tanrısallaştırılma Süreci” İslamiyat Der., c. 3, sy. 4, s. 53

kavuşturmuştur. Yuhanna bu bölümde sözlerini, yazdığı her şeye tanıklık eden kimsenin kendisi olduğunu hatırlatarak noktalamıştır.583

Bu İncil’e ait yeni araştırmalara göre, Yuhanna’nın yazarı İsa’nın öğretisini yeniden yazmış ve Kilise de teolojisini ve doktrinlerini geliştirirken büyük oranda bu İncil’i esas almıştır. Buna göre Yuhanna İncil’i yeniden yazılmalıdır. Zira, Sinoptiklerde İsa’nın mesajının bizzat kendisi üzerine değil de, Tanrı’nın Krallığı üzerine bina edilmesi oldukça dikkat çekicidir. Dolayısıyla bu İncil, İznik Konsili ile zirveye ulaşan İsa’nın ilahlaştırılması ve tanrısallaştırılması sürecinde son derece önemli bir rol oynamıştır.584

2.5.3.2. Yuhanna’nın Birinci Mektubu

Yeni Ahit’te Havari Yuhanna’ya atfedilen üç mektup yer almaktadır. Bunlardan birincisi “Yuhanna’nın Birinci Mektubu” adını taşımaktadır. Mektuplardan, Yuhanna’nın kimliğine ve etkilerine dair bazı ipuçları elde etmek imkânı söz konusudur.

Yuhanna’nın Birinci Mektubu’ndan, yazarının kim olduğunu açıklayan bir bilgiye ulaşılamamaktadır. Hıristiyan tezine göre ancak bütün ipuçları “İsa’nın sevdiği öğrenci”585, yani İncilin Yuhanna kısmını ve Esinleme’yi (Vahiy) yazan Havari Yuhanna’yı işaret ediyor görünmektedir. Mektubun yazarı mektupta İsa Mesih’le ilgili kişisel deneyimlerini vurgulamaktadır. Üslûp ve içerik yönünden bu mektupla Yuhanna İncil’i arasında benzerlikler vardır. Bunun yanı sıra havarileri izleyen ilk yazarlar Yuhanna’yı, bu mektubun yazarı kabul ederler. Mektupta, mektubun ne zaman ve kime yazıldığı hakkında da bilgi bulunmaz. Ancak yine bu ilk yazarların eserlerinden Yuhanna’nın M.S. 70–100 yılları arasındaki dönemin çoğunu Efes’te geçirdiği anlaşılmaktadır. Eldeki belgelere göre mektup ilk kez Asya ilindeki (bugünkü Ege Bölgesi) topluluklar arasında okunmaya başlanmıştır. İlk yazarlardan biri olan İskenderi’yeli Clement, Yuhanna’nın Asya İlindeki topluluklara ne denli çok ders verdiğini anlatmaktadır. Bu sebeple mektup, bu yöredeki topluluklara yazılmış olabilir. Dili oldukça yumuşaktır. Yuhanna, okuyucularına “sevgili kardeşlerim”, “yavrularım”, “çocuklar” diye seslenmektedir.586

Mektubun içeriğine gelince, Yuhanna, mektubunun birkaç amacı olduğunu

583 _{Res. İş. 3:1-10}

584 _{Mahmut Aydın, İsa tanrı mı İnsan mı?, İz Yay., İst., 2002, s. 140} 585 _{Yu. 13:23}

söylemektedir. Bunlardan birincisi Mesih’in kimliği hakkında bilgi vermek, diğeri de mektubun yazılış gayesini açıklamaktır. Yuhanna, Mesih’in kim olduğunu şu cümlelerle anlatır: “Mesih, Baba’yla birlikteydi, sonra beden alıp dünyaya geldi ve bizlere göründü.”587, “O, Tanrının oğludur.”588, “Günahları ortadan kaldırmak ve İblis’in yaptıklarına son vermek için geldi.” 589, “Gerçek olanı (Tanrı’yı) tanımak için irade gücü vermiştir.”590

Yuhanna’nın Mektubu’nun yazılış amacı da kendi cümleleriyle şu şekildedir: “Bunları size günah işlememeniz için yazıyorum.”591; “İnanan, Mesih pak olduğu gibi kendini pak kılar”592 ve günah içinde yaşamaz. Ne var ki, “günahımız yok dersek, kendimizi aldatırız ve içimizde gerçek olmaz. Ama günahımızı itiraf edersek, güvenilir ve adil olan Tanrı, günahlarımızı bağışlayıp bizi her kötülükten arındıracaktır”593 günaha karşı sahip olduğumuz seçenek, Mesih’in buyruklarına uyup birbirimizi severek ışıkta yürümektir.”594 “Çünkü sevgi Tanrı’dandır. Tanrı sevgidir.”595 Yuhanna ayrıca mektubunu, “Tanrı oğlunun adına iman edenlere, sonsuz yaşama sahip olduklarını bilmeleri için yazdığını”596, “iman edenleri saptırmak isteyenler için uyarı yaptığını ” 597 _{da ifade eder ve mektup boyunca bilgi, yaşam ve iman konuları üzerinde tekrar} tekrar durur.

2.5.3.3. Yuhanna’nın İkinci Mektubu

Mektuplardan ikincisi “Yuhanna’nın İkinci Mektubu” adını taşımaktadır ve bu da ilki gibi Yeni Ahit koleksiyonu içinde yer almaktadır. Bu mektupla İncil’in Yuhanna kısmı ve Yuhanna’nın birinci ve üçüncü mektupları arasında yakın benzerlikler bulunmaktadır. Buna göre bu mektubun da Havari Yuhanna tarafından yazıldığına kesin gözüyle bakılmaktadır. Mektupta seslenilen “hanımefendi ve çocukları” muhtemelen bir inanlılar topluluğunu simgeler. Bu, her ne ise, Yuhanna onları yakında ziyaret etmek ümidindedir.598 _{Mektup, Mesih’in beden alıp geldiğini yadsıyanları uyarmak için} 587 _{1 Yu. 1:1-4 ; 4:2,9} 588 _{1 Yu. 1:3; 3:22-25; 4:14-15; 5:5,9-12,18,20} 589 _{1 Yu. 1:7; 2:2; 3:5-8,16; 4:10,14} 590 _{1 Yu. 5:20} 591 _{1 Yu. 2:1} 592 _{1 Yu. 3:3} 593 _{1 Yu. 1:8-9} 594 _{1 Yu. 1:5-7; 2:3-10, 29; 3:1, 3, 11-24; 4:7-12; 4:16} 595 _{1 Yu. 4:7-8, 16} 596 _{1 Yu. 5:13} 597 _{1 Yu. 2:26}

yazılmıştır.599 Yuhanna, kendisini “yaşlı bir önder” olarak tanıtır ve bu kısa mektupta İsa’yı ve onun mesajını saptırmak isteyenlere uyarılarda bulunur.

2.5.3.4. Yuhanna’nın Üçüncü Mektubu

Üçüncü mektubun da Yuhanna’ya ait olduğu kabul edilmektedir. Bunun nedeni, Yuhanna’nın İkinci Mektubu’nda kendisi için kullandığı unvanın aynısını burada da kullanmış olmasıdır. Mektubunda Gayus adında birine seslenir ve yakında bu kişiyi ziyaret etmek istediğini belirtir. Yuhanna, Gayus’u gerçeğe bağlılığından600 ve İncil’i yayanlara gösterdiği konukseverlikten dolayı över601, buna karşılık konuk müjdecileri kabul etmeyip topluluğu etkisi altına almak isteyen Diyotrefis’i kınar.602 Yuhanna’nın Gayus’a salık verdiği Dimitriyus’un, aynı zamanda mektubu getiren kişi olma ihtimali vardır.603

2.5.3.5. Yuhanna’nın Vahyi (Esinleme)

Yeni Ahit’in son kısmını oluşturan ve yirmi iki bâbdan oluşan “Vahiy” (Esinleme) de Havari Yuhanna’ya atfedilir. Buna dayanak olarak, “Tanrı’nın yakın zamanda gerçekleşecek olayları kullarına göstermesi için İsa’ya bildirdiği; onun da bunu Yuhanna’ya ilettiği” açıklaması gösterilir.604 Yuhanna’nın “görümleri”nden oluşan bu kısmın, Roma İmparatoru Neron’un son yıllarında (M.S. 54-68), ya da Domityan’ın zamanında (M.S. 81-96) kaleme alındığı belirtilmektedir. Yuhanna’nın Vahyi, ilk yüzyılda oldukça yaygın ve sembolizm yönünden zengin bir edebiyat türü olan “apokaliptik” türdendir. Bu edebiyat türü, Tanrı’nın insanlık tarihindeki amacını açıklamayı hedef edinir. Apokaliptik yazılar, ağırlıklı olarak Eski Ahit’e dayanır.605 Bütün Hıristiyan eskatolojik tasavvurları, İsa’nın mutlak hükümdarlığını gösteren bu kitaptan ilham almışlardır.606 Vahiy kitabı, metaforik (istiareli) anlatımlarla yüklü apokaliptik özellikler taşır. Ciddi bir şekilde okunduğunda İnciller’de anlatılan İsa’dan farklı bir İsa’nın tanımlandığı görülür. İnciller’de anlatılan İsa, her yönüyle mütevazı, yanağına tokat vuran birine diğer yanağını çevirmesini öğütleyen barış yanlısı bir kimsedir. Vahiy’deki İsa ise, son derece ihtişamlı, en korkunç cezalarla intikam alan ve 599 _{2 Yu. 7} 600 _{3 Yu. 3, 4} 601 _{3 Yu. 5, 6} 602 _{3 Yu. 9, 10} 603 _{3 Yu. 12} 604 _{Esi. 1:1-2}

605 _{Yeni Ahit, Esinlemeye Giriş, s. 284}

dünyaya egemen olan bir kraldır. Vahyi yazan Yuhanna, bin yıl (milenyum) düşüncesini ve Mesih’in krallığını vurgulayarak, umutsuz ve çaresiz Hıristiyanlara ümit vermiş ve onları heyecanlandırmıştır. Vahiy kitabının Hıristiyanlık tarihindeki önemli yansımalarından biri, bin yılcılık inancıyla bağlantılı olan yeni dünya-yeni Kudüs arayışlarıdır. Vahiy kitabındaki Yeni dünya-Yeni Kudüs kehanetini ciddiye alan Cristopher Colombus, yeryüzü cennetini aramak için yola çıkmıştı. Colombus, coğrafi keşfine eskatolojik bir önem atfederek, Prens Jean’a yazdığı mektubunda şöyle demişti: “Allah beni, daha önce İşaya’nın ağzından haber verdiği ve Aziz yuhanna’nın Vahyi’nde bahsettiği Yeni Sema’nın ve Yeni Yeryüzü’nün elçisi yaptı ve bunun nerede bulunacağının işaretini gösterdi.” Okyanus ötesi keşifler böylece bu bin yılcı ve apokaliptik atmosfer içinde gerçekleşmiştir.607

2.6. Filipus