İlk Hıristiyan Cemaatinde İnanç ve İbadet

İlk Hıristiyanlar’ın hepsi Yahudi idi. İsa’nın, Yahudilikteki On Emir benzeri, inanç esaslarına yönelik birtakım emir ve nehiyler ortaya koymadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu konuda İsa, Musa’nın Yasa’sını koruyup kollamış, tamamlama mücadelesi vermiş942 konuşmalarıyla da “Tanrı’ya iman etmeyi”943 emretmiş, ve “imanda ancak şüphe etmeksizin samimi olmanın fayda sağlayacağını”944 vurgulayarak kurtuluşun formülünü özetlemiştir. Havariler de hem İsa’nın mesajı döneminde hem de vefatlarına kadar geçen süre içinde Yahudiliği muhafaza etmişlerdi. Havarilerin Pavlus ile yaptıkları münakaşalara bakmak bu hususu anlamak için yeterlidir. Zira havarilerin şahsından kaynaklanan ve İsa’nın öğrettiklerine muhalif farklı bir inanç anlayışı görülmemektedir. Havariler ve Kudüs’ün ilk Hıristiyan cemaati, Tanrı’ya iman noktasında İsa’nın Yahudilere yönelttiği imansızlık ve ikiyüzlülük suçlamalarını945 akıldan çıkarmamışa benzerler.

İsa’nın çizdiği yoldan giden havariler ve ilk cemaat, onun hizmetlerine ve Kilise’nin başlangıcında gerçekleşen Eski Ahit’in öngörülerine dikkat çekmişlerdir. “Peygamberlerin bildirdiği gibi” sözü, ağızlarından düşmeyen bir cümle olmuştu. İlk Hıristiyan vaaz ve öğretilerinin temel konusu özellikle Matta İncili’nde, farklı bir bakış açısıyla da İbranilere yazılan Mektup’ta vurgulanmıştır. Kullanılan dil ve kavramlar

940 _{Ernest Renan, Havariler, s. 49} 941 _{W. Ward Gasque, a.g.md., s. 57} 942 _{Yu. 46}

943 _{Mar. 11:22}

944 _{Mat. 9:21-22, 29; 14:25-31;17:20-21 vd.}

çoğunlukla Eski Ahit’ten kaynaklandığından ilk Hıristiyanların “Tanrıbilimi” Yahudiliğe dayanıyordu. Hıristiyan inancına göre, Yahudi iken Hıristiyan olanlar, İsa’nın; Tanrı’nın vaat ettiği kurtarıcı olduğu yolundaki mesajına iman etmişlerdir. Buna göre, “İsa Mesih’tir” sözü, Yahudilerin kabul etmesi gerekenlerin tümünü özetlemiştir. Yahudilere verilen ilk vaazlarda İsa’nın dirilişi, ölümünden fazla vurgulanmıştır. İlk cemaat, İsa’yı tasvir etmek için Eski Ahit tasvirlerinden yararlanmıştır. İsa, “Fısıh Bayramı”nda kurban edilen “kutsal kuzu”, “ikinci Âdem” ve “insana en yakın kurtarıcı” olarak kabul edilmiştir.946 İsa’nın, Meryem’e Kutsal Ruh vasıtasıyla getirilip, Meryem’in babasız hamile kaldığı hakkındaki İncil haberleri 947, Tanrı’nın oğlu olduğu konusundaki ifadeler948 ve bazı havarilerin çarmıhtan sonra İsa’ya uluhiyet atfeden görüşleri949 ilk dönem Hıristiyanlarını İsa’nın tanrısal bir varlık olduğu kanaatine götürmüştür.

Hemen ileride bahsedeceğimiz gibi, bazı Yahudi kökenli Hıristiyanların; Yahudi olmayanlardan dine girmek isteyenlerin Hıristiyan olmadan önce Yahudi olmaları gerektiği konusundaki ısrarları, sünnet, dini açıdan kirli sayılan putperestlerle olan sosyal ilişkiler, bu dönemde Hıristiyanlığın tartıştığı iman konularından birkaçını oluşturur. Bu ihtilaf, Pavlus ve taraftarlarıyla, Kudüs cemaatinin lideri Yakup ve Kudüs cemaati arasında daha sonra çözülmüştür.

İlk Hıristiyanlar, her yerde İsa ve Kilisesinden (cemaatinden) söz ederken, Eski Ahit’i de bir Hıristiyan kitabı gibi göstermekten geri kalmamışlardır.950 İlk Hıristiyanlığın merkezinde Kutsal Yazılar, Rab’bin Sofrası, Ruh’ta paydaşlık (koinonia) ile birlikte İsa ve Tanrı’ya inanma düşüncesi hakimdir. Onlar, dünyanın Tanrı tarafından yaratıldığı inancını Yahudilik’ten miras almışlar ve İsa’nın gelişini bazen “Tanrının görünmesi”, yani Tanrı’nın geçici ziyareti, insandan çok göksel varlık olarak tanımlamışlardır.951 _{Bununla birlikte, ilk Hıristiyanların “Tanrı tektir” inancı kısa bir} süre sonra “İsa Mesih Rab’dir” inancına dönüşmüştür.952

946 _{David F. Wright, “İlk Hıristiyanlar Neye İnanıyordu?”, Hıristiyanlık Tarihi, s. 102} 947 _{Mat. 1:18}

948 _{Mat. 3:16-17, 17:5; Mar. 1:11; Luk. 9:35; Yu. 1:18, 3:16} 949 _{Res. İş. 2:33,36; Rom. 15:6; İbr. 1:2, 4:14; 1 Yu. 4:10, 15} 950 _{David F. Wright, a.g.md., s. 105}

951 _{David F. Wright, a.g.md., s. 105,112} 952 _{David F. Wright, a.g.md., s. 115}

Netice itibarıyla, Yahudi kökenli öğretiler haricinde İlk Hıristiyanların inançlarını oluşturan düşünce tarzının, İsa’nın kendi öğretisi ile bir ilişkisi bulunduğuna hükmetmek doğru değildir.

İsa’dan sonra İnanç hususunda Filistin’de üç temel görüşün şekillendiğini ve birbirinden kesin çizgilerle ayrıldığını görüyoruz:

1.Ferisi hahamlarının koyduğu sınırlar içinde kalan ve kurallara uymayan Yahudileri Mesih yandaşı kabul edip dışlayan Yahudilik.953

2.Yukarıda bahsettiğimiz ihtilaf konularında taviz vermeyen ancak zamanla kaybolup giden Yahudi kökenli Hıristiyanlık.

3.İstefan gibi Eski Ahit’in geçerli olmadığını savunanları, Hellenistler Yahudileri ve başka köklerden gelen insanları bir araya getiren ve hızla yayılıp ilk yüzyıla damgasını vuran Pavlusçu Hıristiyanlık.

2.2. İbadet

İlk Hıristiyanlar Yahudi kökenli olduklarından, ibadet uygulamalarında Yahudiliğin etkisi söz konusudur. Yahudi ibadetinin iki büyük merkezi olan Kudüs Tapınağı ile Filistin ve Yahudilerin yaşadığı her yere dağılmış olan sinagog ağı, Hıristiyan Kilisesi’ne önemli bir miras devretmiştir. Sinagog, hem Yahudilik hem de ilk Hıristiyanlık’ta daha etkin bir rol oynamıştır. Kutsal Yazı’nın okunması ve açıklanması, övgü ve toplulukla çerçevesindeki ayin uygulaması, Yahudi kökenli Hıristiyanlar tarafından benimsenmiştir. Daha sonra havariler ve ilk misyonerler, sinagogu İncil öğretisi için bir sıçrama tahtası olarak kullanmışlardır.954 Hırisiyan Kilisesi’ndeki ibadetle ilgili ilk tanımlamayı yapan Pavlus’un, bu konuda önemli katkıları olmuştur. O, Korintliler’e Birinci Mektup’ta sürekli Eski Ahit’ten bahsetmiştir. Pavlus, bu mektupta Kilise’yi “Yeni İsrail”, temelini de “Yeni Çıkış” –İsrail halkının Mısır’dan çıkışı gibi- olan Hıristiyan tarzı yaşam şeklinde tanımlamıştır. Pavlus, Tanrı’nın kurtuluş lütfunu, İsrail’in kendi halkı olmaya çağırmasını ve onları Mısır’daki zorbalıktan kurtarışını kutlayan Fısıh Bayramı’nın ardındaki düşünceleri kullanmıştır. Pavlus’a göre Kilise,

953 _{David F. Wright, a.g.md., Hıristiyanlık Tarihi, s. 103}

954 _{Ralph P. Martin, “İlk Hıristiyanlar Nasıl Tapınırdı?”, Hıristiyanlık Tarihi, Yeni Yaşam Yay., İstanbul,}

eski Yahudi toplumunun devamıdır ve Yahudiler’le Grekleri, iman etmiş insanlar olarak Tanrı ailesinde birleştirmiştir.955

İlk dönem Hıristiyanlığında ibadetle ilgili şu hususlar dikkatimizi çekmektedir: 1.İbadet Günü: Haftanın ilk günü düzenlenlenirdi. Bu, İncil’de belirtildiği gibi, İsa’nın dirildiği gündür ve Yahudi Sept gününden belirgin biçimde ayrılmaktadır. Hıristiyan Pazar günü, Constantinus’un M.S. 321’deki resmi ilanına kadar “tatil günü” değildir. 956 İlk Hıristiyanlar için başlıca iki ibadet uygulaması vardı. Vaftiz ve Evharistiya.

2.Vaftiz: Bu, köklerini Yahudilik’te bulan ayin amaçlı yıkanmayı, özellikle de putperestlikten Yahudiliğe geçenlere uygulanan “tebilah”ı, yani cemaate katılan yeni üyenin kabul töreni anlamına gelir.957 Vaftiz, hem Yahya’nın hemde İsa’nın uyguladığı bir temizlenme biçimidir. Yahya, faaliyet döneminde, insanları su ile vaftiz etmiş, İsa’nın da Kutsal Ruh ile vaftiz edeceğini bildirmiş 958 ve kendisi de İsa’yı Şeria Nehri’nde vaftiz etmiştir.959 İsa’nın kurtuluşa ermeyi iman etmek ve vaftiz olmak960 şeklinde birleştirdiği görülmektedir. Havarilerden Filipus’un da bir adamı vaftiz ettiği Resullerin İşleri’nde kayıtlıdır.961

3.Evharistiya: Hıristiyanları, hem İsa’nın ölümünde ve yücelmesinde birleştirdiğine, hemde inanlıları Mesih’te tek beden haline getirdiğine inanılan “Akşam Yemeği”, ilk Hıristiyanların en önemli ibadetiydi.

4.Fısıh Bayramı: İlk yüzyıl boyunca Fısıh Bayramı kuzusu tapınakta kesilir, ancak yemek Kudüs’teki herhangi bir evde yenebilirdi. İsa ve havarilerinden oluşan grup bunu bir aile gibi kutlardı. II. yy. başlarında Hıristiyanlar, Fısıh Bayramı’nın yerini artık tamamen “Rab’bin Sofrası”nın aldığını fark etmişlerdir. Fısıh Bayramı, oldukça standart bir biçim izlerdi. Önce açılış duası ve kâsenin kutsanması olurdu. Sonra herkes baharatlı bitkileri tuzlu suya batırırdı. Aile reisi, mayasız hamurdan yapılmış üç yassı ekmekten birini alıp böler ve bir kısmını ayırırdı. İlk Fısıh Bayramı’nın öyküsü anlatılır

955 _{Ralph P. Martin, a.g.md., s. 125} 956 _{Ralph P. Martin, a.g.md., s. 126} 957 _{Ralph P. Martin, a.g.md., s. 126}

958 _{Mat. 3:11; Mar. 1:8; Luk. 3:16; Yu. 1:33} 959 _{Mar. 1:9}

960 _{Mar. 16:16} 961 _{Res. İş. 8:38}

ve ikinci kâse doldurulup elden ele dolaştırılırdı. Yemekten önce herkes ellerini yıkar, şükran duası edilir ve ekmek bölünürdü.962

5.İlahiler ve Dualar: “Gel Rabbimiz” anlamındaki “maranatha” gibi çok kısa dua sözcükleriyle veya daha uzun yakarışlarla yapılan dualar ibadette önemli yer tutmuştur. Başını örtmeden dua etmek isteyen kadınlarla ilgili sorunlar Korint’te ortaya çıkmış ve kadın inanlılara peygamberlik ve kiliselerde dua önderi olma gibi haklar tanınmasına rağmen, Pavlus bu uygulamaya karşı çıkmıştır. İlk zamanlarda Hıristiyanlar dua ederken ellerini yukarı kaldırırlardı.963 İsa’nın havarilerle birlikte ilahi söyleyip Tanrı’yı övdüğüne964 bakılırsa, İsa’nın hatırasını sürdüren ilk Hıristiyanların da ibadetlerde ilahiler söylediğini zikredebiliriz. İlahilerin enstrüman eşliğinde yapıldığına dair bir açıklık yoktur. Sonraları M.S. yaklaşık 112 yılında Bitinya’daki Hıristiyanlar arasında, İsa’ya adanan eski övgü ilahilerine rastlanmıştır.965

Yukarıda zikrettiğimiz ibadet uygulamalarının hiçbiri, bizzat İsa tarafından emredilmiş hatta tavsiye edilmiş bile değildir. Zira bu hususta Yeni Ahit’ten gelen bilgi yoktur. İsa, havarilere ve kendisine inanan ilk cemaatine, sert çıkışlar yaptığı Yahudiler gibi olmamalarını, dualarında samimiyet duygusu taşımalarını salık vermiştir.966