Yiğitlik Erdemi

Aristoteles‟e göre yiğitlik, “korkular ve cüretlerle ilgili orta olmadır.”¹²⁰Yiğitlik, haz düĢkünlüğü gibi ruhun akıldan pay almayan yanına özgüdür.¹²¹ Aristoteles yiğitliğin ne olmayacağını tartıĢır. Ona göre yiğitlik, kötülüklerin hepsinden birden korkmamak değildir. Nitekim kimi kötülüklerden korkmak gerekirken, kimi kötülüklerden ise korkmamak gerekir. Örneğin; kötü ünden erdemli ve yiğit kiĢi korkar, ama ondan korkmayan ise utanmaz bir kiĢidir. Yiğit kiĢi korkusuzdur deriz fakat buradaki korkusuzluktan kast olunan farklı bir Ģeydir. Korkulması gereken en büyük Ģey ölümdür. Yiğitlik, ölümden korkmamak mıdır? Veya ölümden korkmaksa ölümün her türlüsünden mi yoksa belirli ölümlerden mi korkmaktır? Aristoteles‟e göre yiğit kiĢi en güzel durumdaki ölümlerden korkmayan kiĢidir. Örneğin; savaĢta ölümden korkmamak yiğitliktir. Aristoteles korku üzerine biraz daha gider ona göre korku insandan insana değiĢmekle birlikte herkesin korktuğu bir Ģeylerde vardır. Yiğit kiĢi ise korkulması gerekenden aynı zamanda korkan kiĢidir. Çünkü yiğitlik, aynı zamanda katlanmayı da

120 Bkz. Aristoteles, N.E. s. 38; 56.

121Aristoteles, a.g.e. s. 63; Nicomachean Ethics, s. 49.

65 içinde barındırır. Aristoteles yiğitliği “ korkulması gereken Ģeylerden ve gerekli nedenlerden dolayı, gerektiği Ģekilde, gerektiği zaman korkan, cesaret edilmesi gereken Ģeyleri yapmaya cesaret eden kiĢi yiğittir.” Ģeklinde tanımlar. Yiğitliğin, aĢırılık (ifrat) kısmında yer alan Ģey ise cüretli kiĢidir. Korkulacak Ģeylerden korkmayıp aĢırıya kaçan kimseye cüretli denir. Cüretli kiĢi, Aristoteles‟e göre yiğitlik taslayandır. Yiğit kiĢinin yaptıklarına öykünmeye çalıĢır fakat korkutucu Ģeyler karĢısında da yiğit kiĢi gibi dayanamayıp korkup kaçar. Yiğit, korkak ve cüretli aynı Ģeylerle ilgilidir. Yiğit, orta (i‟tidâl) olan, korkak eksiklik ( tefrit) olan ve cüretli ise aĢırılık (ifrat) olandır.

Aristoteles‟e göre yiğitlik daha çok korkulacak Ģeyler karĢısında söz konusudur.

Ġfrat Ġ’tidâl Tefrit

Yiğitlik Erdemi Cüretli Yiğit Korkak

Aristoteles yiğitliğin beĢ türünden bahseder bunlar;

1) YurttaĢların cesaretiyle ilgili olan ki bu yiğitliğe en çok benzeyen yiğitlik türüdür.

2) Askerlerin gösterdikleri cesaret ki, Sokrates‟in de iĢaret ettiği gibi bu bilimin/sanatın yiğitliğidir.

3) Öfkeyi de yiğitlikten sayanlar vardır. Fakat burada kast olunan Ģiddeti içinde barındıran öfke değildir.

4) Kendine güvenenlerin cesareti,

5) Bilmeden eylemde bulunanlar. Bunlar yiğitliğin en aĢağısıdır ki bunlar kendine güvenenlerden daha eğretidirler.¹²²

122 Aristoteles, N.E. s. 59-62; Nicomachean Ethics, s. 46-48; Ross, Aristoteles, s. 319.

66 1.2.2. Ölçülülük

Aristoteles, ölçülülüğü hazlar konusunda orta olan Ģeklinde tanımlamaktadır. Ayrıca ona göre ölçülü kiĢi ise “ gerekenleri, gerektiği şekilde, gerektiği zaman arzu eden”

kiĢidir.¹²³ Ölçülülüğün ifratı haz düĢkünlüğü iken, tefritinin isimi olmamakla beraber ona haz azlığı denilebilir ve i‟tidâli ise ölçülülüktür.

Ġfrat Ġ’tidâl Tefrit

Ölçülülük Haz DüĢkünlüğü Ölçülülük Haz Azlığı

Aristoteles‟e göre haz düĢkünlüğü, korkaklığa göre daha kötü bir Ģeydir. Çünkü insan, haz düĢkünlüğünde tercih mekanizmasını kullanmakta ve bunun kaynağı da hazlar olmakta iken korkunun sebebi acılardır ve insan bunlardan kaçınmak ister. Aristoteles hazları ikiye ayırır;

1) Ruhun hazlarıdır ki bu tür hazlara daha az veya daha fazla diyemeyiz. Örneğin çok konuĢan ya da çok fazla hikâye anlatanlara haz düĢkünü değil geveze deriz.

2) Bedenin hazları. Aristoteles‟e göre haz düĢkünlüğü bedenle alakalıdır. Fakat bedenin her duyusu ile alakalı değildir. Ona göre haz düĢkünlüğü daha çok insanın tat alma ve dokunma duyusu ile alakalıdır. Fakat bu iki duyu doğal olduğu sürece bir sıkıntı yoktur. Ölçülü kiĢinin aksine haz düĢkünü kiĢiler duyularını gerektiğinden fazla kullanan kiĢilerdir.

1.2.3. Cömertlik

Aristoteles‟e göre cömertlik, mal mülk konusunda orta olma durumu olup, ifratı savurganlık, tefriti ise cimriliktir. Aristoteles, diğer erdemlerde olduğu gibi cömertlik

123Aristoteles, N.E. s. 68; Nicomachean Ethics, s. 53.

67 içinde aynı Ģartları ileri sürer. Bu Ģartlar da gereken yere, gerektiği zaman ve gerektiği kadar vermektir. Cömert kiĢide bu Ģartları yerine getirdiği takdirde cömert olarak adlandırılır. Ayrıca Aristoteles‟e göre cömertlik, sadece zengin olanlara özgü bir erdem değildir. Bilakis o, elindeki mal veya mülke göre vermekle alakalı olup, malı daha az olan birinin, malı daha çok olan birinden daha cömert olabileceğinden bahsederek cömertliği bir nevi niteliksel olarak ele almıĢtır. Ona göre cömertliğin karĢıtı, savurganlıktan çok cimriliktir. Çünkü savurganlık, vermede her Ģekilde aĢırıya kaçmak olup, verme eylemini içinde barındırdığı için cömertliğe daha yakındır. Cimrilik ise verme eylemini içinde barındırmaz ve daha çok mal-mülk sevgisini, malı elinde tutmayı kapsar. Aristoteles‟e göre cimrilik, insanda savurganlıktan daha köklüdür ve tedavi edilemez bir Ģeydir.¹²⁴

Ġfrat Ġ’tidâl Tefrit

Cömertlik Erdemi Savurganlık Cömertlik Cimrilik

1.2.4. ĠhtiĢam

Aristoteles, ihtiĢamı, cömertlik türlerinden biri kabul eder. Fakat ona göre her ihtiĢam sahibi cömerttir ama her cömert ihtiĢam sahibi değildir.¹²⁵ MuhteĢem insan da cömert insan gibi gerektiği yere, zamana ve duruma göre harcayandır fakat o, aynı zamanda büyüklük ve güzelliğe de dikkat ederek harcamalarını yapar. Aristoteles‟e göre ihtiĢam sahibi kiĢi, kamu iĢleri ve dini törenler gibi onurlu Ģeylerde gösteriĢli -en güzel, en yakıĢır ve en büyük Ģekilde- harcamalar yapan kimsedir. ĠhtiĢam erdeminin, ifratı gösteriĢ budalalığı ve kabasakallık iken tefriti ise eli sıkılıktır. GösteriĢ budalaları ya da kabasakallar ihtiĢam sahibi gibi harcamada aĢırıya kaçarlar fakat onlar nerede, ne

124Aristoteles, N.E. s. 73.

125 Bkz. Aristoteles, N.E. s. 74; Nicomachean Ethics, s. 58.

68 zaman ve nasıl harcanacağını bilmediklerinden gereksiz harcamalarda bulunurlar. Eli sıkılar ise tam tersi bir davranıĢ sergilerler ve hep çok harcadıklarını düĢünerek hareket ederler.

Ġfrat Ġ’tidâl Tefrit

ĠhtiĢam Erdemi GösteriĢ Budalası/

Kabasakallık

ĠhtiĢam Eli Sıkılık