YERSEL ALIM TEKNİKLERİ

Tüm ayrıntı noktalarının tek tek yanına gidilerek ölçüldüğü bir yöntemdir. Özellikle küçük alanların büyük ölçekli haritalarını yapmak için kullanılır. Ha- ritası yapılacak alanda gerekli sabit nokta ağları (nirengi ve poligon noktaları) oluşturulduktan sonra buna dayalı olarak ölçülmesi istenen her ayrıntı noktası- nın (parsel, yol, bina, elektrik ve telefon direkleri vb.) konumu belirlenir. Detay (ayrıntı) alımında yapılan ölçümlerin doğruluğunu denetleyebilmek için yeterli sayıdan daha fazla ölçüm yapılır. Fazla ölçüler, hem gerekli ölçülerin kontro- lüne hem de çizimde, çizimin doğru yapılıp yapılmadığının kontrolüne olanak sağlar. Ayrıntı noktalarının ölçümünde çeşitli yöntemler vardır.

Yersel arazi ölçme teknikleri genel olarak,

 Bağlama yöntemi  Prizmatik yöntem  Kutupsal yöntem  Takeometrik yöntem şeklinde gruplandırılmaktadır. 1.1. Bağlama Yöntemi

Bağlama yönteminin temel ilkesi, ölçülecek noktanın bilinen diğer noktalara olan uzunluklarının (Si) ölçülmesine dayanır. Burada bilinen en az iki noktaya ihtiyaç olmasına karşın, kontrol amacıyla daha fazla noktaya olan uzunluklar ölçülür. Ölçmelerde çelik şerit metre, jalon, jalon sehpası, çekül ve sayma çu- bukları (fiş) kullanılır (Şekil.1).

Bağlama yöntemi, tek başına bir arazi ölçüm (alım) yöntemi olmaktan çok, diğer yöntemlerle ölçülemeyen ya da ölçülmesi güç olan yerlerin ölçümünde tamamlayıcı bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Bağlama yöntemi tek başına bir alım yöntemi olarak kullanılacağı zaman, ölçülecek arazi uygun şekilde üç- genlere ayrılır ve üçgenlerin bütün kenarları ölçülür. Bu yöntemle birkaç parsel ölçülebilir, ancak büyük alanların ölçümüne elverişli bir yöntem değildir.

Şekil.1 Bağlama yöntemi

1.2. Prizmatik (Dik Koordinat – Ortogonal) Yöntem

Prizmatik alımda seçilen ölçü doğrusuna (genellikle poligon kenarına), detay noktalarından prizma ile dikler inilerek, dik ayakları ve dik boyları ölçülür (Şe- kil.2). Bağlama yönteminde kullanılan araçlara ek olarak bu yöntemde prizma da kullanılır. Yönetmeliklerde dik boyları için sınırlama (30 m, 50 m gibi) var- dır. Dik ayak ve dik boyları yanında parsel kenarları da ölçülerek, Pisagor kont- rolleri yapılır. Uzun parsel kenarlarında kenarın uç noktalarından inilen dik boyları birbirine yakın ise, Pisagor kontrolleri yeterli olmaz. Böyle durumlarda destek ölçümlerinin yapılması gerekir. Dik inilen parsel köşe noktalarının koor- dinatları, ölçülen dik ayakları ve dik boyları yardımıyla yan nokta hesabıyla be- lirlenebilir.

Şekil.2

1.3. Kutupsal Yöntem (Kutupsal Koordinat Yöntemi)

Şekil.3 Kutupsal yöntem

Kutupsal yöntemde bilinen bir noktadan (A), biri başlangıç olmak üzere bi- linen iki noktaya ve detay noktalarına bakılarak uzunluklar (Si) ile detay nokta- larının başlangıç doğrultusuyla (AB) yaptığı açılar (βi) ölçülür (Şekil.3). Elekt- ronik uzunluk ölçerlerin kullanılmadığı durumlarda, çelik şeritle uzunluk ölçü- münün güçlüğü nedeniyle bu yöntem kullanışlı değildi. Günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte total station (elektronik takeometre) kullanılarak bu yön- tem, en önemli yersel alım yöntemi haline gelmiştir. Bu yöntemde ölçme aracı olarak total station ve reflektör (yansıtıcı) kullanılmaktadır.

Bağlama ve prizmatik alım yöntemlerinde arazinin sadece yataydaki ikibo- yutlu konumu belirlenirken, kutupsal yöntemde total station kullanılmasıyla birlikte detay noktalarına bakışta düşey açı ölçümü de yapılarak üç boyutlu ko- numun belirlenmesi olanaklı hale gelmiştir. Bu gelişmeyle birlikte kutupsal yöntemin uygulanma biçimi değişikliğe uğrayarak üç boyutlu detay alımına (topoğrafik alıma) dönüşmüş ve kullanımı yaygınlaşmıştır.

Kutupsal alım için kullanılan total stationların uzunluk ölçme doğruluğu ge- nel olarak 3mm+ 2 ppm ve açı ölçme doğruluğu da 2cc_-10cc _{civarında değiş-} mektedir. Gözlenen uzunluğa bağlı olarak desimetrenin altında birkaç cm doğ- rulukla nokta konumları belirlenebilir. Deformasyon ölçmelerinde ve mühen- dislik yapılarındaki ölçmelerde uzunluk ve açı ölçme doğruluğu çok daha fazla olan ve ekstra özellikler taşıyan total stationlar kullanılmaktadır.

Üç boyutlu kutupsal alım yöntemi her türlü harita alımı çalışmalarında,

aplikasyon çalışmalarında, deformasyon ölçmelerinde ve çeşitli disiplinlerde yapılan mühendislik ölçmeleri uygulamalarında kullanılabilir. Bu yöntemle bir- likte iki boyutlu yersel alım yöntemleri de tarihe karışmak üzeredir.

1.4. Takeometrik Yöntem

Takeometrik yöntemde bir noktanın yatay konumu ile yüksekliği birlikte belirlenir. Koordinatları ve yüksekliği bilinen bir noktaya (örneğin, poligon

noktası) takeometre aleti kurularak ölçülecek noktaların konumları kutupsal ko- ordinat yöntemine göre, yükseklikleri de trigonometrik olarak belirlenir. Kutup- sal alım yönteminde, ölçülecek noktaların bilinen bir doğrultuyla yaptığı yatay açılar ve alet kurulan noktadan olan uzaklıkları optik olarak ölçülürler. Bu yön- temde ölçme aracı olarak, bir takeometre ve yeteri kadar mira ile alet yüksekli- ğini ölçmek için bir çelik şerit metre kullanılır.

Uzunlukların optik olarak ölçümünde mira üzerindeki 1 cm, arazide yaklaşık olarak 1 metrelik uzunluğa denk geldiğinden; gözün ayırma inceliği olarak ka- bul edilen 1/5 birim karşılığında mira üzerinde tahminle okunan 0.2 cm nin ara- zideki karşılığı da 20 cm olmaktadır. Diğer hata kaynakları da dikkate alındı- ğında bu yöntemle belirlenen nokta konum doğruluğu birkaç desimetre olarak ifade edilebilir.

Bu yöntemle belirlenen noktaların konum doğruluğunun düşük olması, ölç- melerin zahmetli olması, yöntemin belirli bir uzunluğa kadar uygulanabilmesi, belki de en önemlisi ölçmelerin otomatik kaydının yapılamaması ve klasik ta- keometrelerin günümüzde seri üretiminin olmaması gibi nedenlerle bu yöntem tarihe karışmıştır. Ancak önceden üretilen haritaların kullanımı devam ettiği sü- rece, bu haritaların hangi doğrulukta yapılan ölçmelere göre üretildiğinin bilin- mesi açısından bu yöntem bir süre daha gündemde kalacaktır.