2.1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1.5 Yeni Fen ve Teknoloji Dersi Müfredat Programında Gezi-Gözlem
Hazırlanan yeni fen ve teknoloji dersi öğretim programında bilim ve teknoloji müzesi gezilerini de içine kapsayan gezi-gözlem öğretim etkinlikleri değerlendirilmiş ve aşağıda açıklanmıştır.
a) 4. Sınıflar
Yeni düzenlemeye göre toplam 144 saat ders süresinde 178 kazanımın verileceği 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programı’nın ünite organizasyonu incelendiğinde; Canlılar ve Hayat öğrenme alanında yer alan ve toplam 20 ders saatinde 16 kazanımın verileceği “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde gezi-gözlem öğretim etkinliklerine yer verilmiştir. Bu ünitedeki 4 kazanım ve bu kazanımların verilmesi için yapılan gezi-gözlem etkinliği ile açıklamalar aşağıda verilmiştir.
Tablo 2.1 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI:CANLILAR VE HAYAT 6.ÜNİTE:CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM,TANIYALIM
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
C A N L IL A R D Ü N Y A SI N I G E Z E L İM , T A N IY A L IM 2. Yaşam alanları ve bu alanlara insan etkisi ile ilgili olarak öğrenciler:
2.1.Çevresinde farklı tipte yaşam alanları olduğunu keşfeder.
2.2.Bir yaşam alanında bulunabilecek canlıları tahmin eder.
2.3. Çevresinde bir yaşam alanındaki canlıları ve bu canlıların içinde bulunduğu şartları gözlemler ve kaydeder.
2.4.Yaşam alanlarının insan faaliyetlerinin olumsuz etkisinden korunması gerektiği çıkarımını yapar.
Gezelim Gözlemleyelim
Gezi-gözlem-inceleme amacı ile öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Gruplar yaşam alanlarını inceleyerek gördükleri varlıkları ve bulundukları yerleri, bu yerlerin benzer ve farklı özelliklerini önceden dağıtılmış gözlem formlarını kullanarak kaydederler. Bu etkinlikte elde edilen sonuçlar karşılaştırılıp tartışmaya açılır. Grupların farklı yaşam alanlarını incelemelerine özen gösterilmelidir (Bu etkinlik portfolyoda saklanabilir. Örnek bir gözlem formu bu ünitenin sonundaki öğretim ve değerlendirme bölümündeki 3 numaralı Gezi-Gözlem-İnceleme Etkinliğinde verilmiştir. Bu form geliştirilerek kullanılabilir).
2.5 Gezi-gözlem-inceleme etkinliğindeki gözlem formları o yaşam alanlarında değişiklik olup olmadığının saptanması amacıyla 5. sınıf “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde tekrar kullanılacağından saklanır.
b) 5. Sınıflar
Yeni düzenlemeye göre toplam 144 saat ders süresinde 196 kazanımın verileceği 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın ünite organizasyonu incelendiğinde; Madde ve Değişim öğrenme alanında yer alan ve toplam 36 ders saatinde 47 kazanımın verileceği “Maddenin Değişimi ve Tanınması” ünitesi ile Canlılar ve Hayat öğrenme alanında yer alan ve toplam 30 ders saatinde 33 kazanımın verileceği “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde gezi-
gözlem öğretim etkinliklerine yer verilmiştir. “Maddenin Değişim ve Tanınması” ünitesindeki 3 kazanım ile “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesindeki 2 kazanım ve bu kazanımların verilmesi için düzenlenen etkinlik örnekleri ve açıklamalar aşağıda verilmiştir.
Tablo 2.2 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI:MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
M A D D E N İN D E Ğ İŞ İM İ V E T A N IN M A SI
2.Isı ve sıcaklık kavramlarının farkını kavramak için öğrenciler;
2.4. Maddelerin yandığında ısı verdiğini gösteren deney tasarlar.
2.5. Isı ve sıcaklığın farkını gözlemlerine dayanarak açıklar.
2.6. Isınmak için kullanılan yakıtları listeler.
Güneş Hep Bize Çalışır
Mümkünse, yakın çevredeki hidroelektrik santraline, kömür ocağına, kömür deposuna, odun deposuna bir gezi düzenlenir. Gezi esnasında gidilen yerdeki enerji kaynağının önemi, fiyatı, nereden temin edildiği konularının öğrencilerce tartışılması teşvik edilir. Barajdaki suyu yükseğe çıkaran, kömürün esası olan ağacın büyümesini sağlayan, petrole dönüşmüş eski zaman hayvanlarının besininin aslı olan güneş enerjisinin, gözlemlenen son hâline dönüşünceye kadar uğradığı dönüşümler, öğretmenin yönlendirmesi ile, öğrenciler tarafından tartışılır.
Tablo 2.3 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI :CANLILAR VE HAYAT 6.ÜNİTE:CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM,TANIYALIM
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
C A N L IL A R D Ü N Y A SI N I G E Z E L İM , T A N IY A L IM 2. Bitkilerin sınıflandırılması ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Gözlemleri sonucunda çevresindeki bitkilerin benzerlik ve farklılıklarını listeler.
2.2. Gözlemleri sonucunda bitkileri çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak sınıflandırır ve örnekler verir.
Gezelim Gözlemleyelim
Öğretmen, öğrencileri çevresindeki bitkilerin benzerlik ve farklılıklarını gözlemlemeleri amacıyla yakın çevrede gözlem yapabilecekleri bir geziye götürür. Öğrenciler, çevrelerinde gördükleri bitkileri gözlemler ve bunların görünen özelliklerini (yaprak, çiçek, gövde vb.) kaydederler. Her öğrenci kendi kayıtları ile arkadaşlarının kayıtlarını karşılaştırır .
Bitkileri İnceleyelim
Sınıfa kara yosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitki örnekleri ve köküyle çıkarılmış papatya gibi kır çiçekleri getirilir. Öğrenciler bu bitki örneklerini karşılaştırarak benzerlik ve farklılıklarını tartışırlar.
c) 6. Sınıflar
Yeni düzenlemeye göre toplam 144 saat ders süresinde 197 kazanımın verileceği 6. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda ünite
organizasyonu incelendiğinde; Canlılar ve Hayat öğrenme alanında yer alan ve toplam 22 ders saatinde 37 kazanımın verileceği “Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme” ünitesinde ile Dünya ve Evren öğrenme alanında yer alan ve toplam 14 ders saatinde 21 kazanımın verileceği “Yer Kabuğu Nelerden Oluşur?” ünitesinde gezi-gözlem öğretim etkinliklerine yer verilmiştir. “Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme” ünitesindeki 1 kazanım ile “Yer Kabuğu Nelerden Oluşur?” ünitesindeki 4 kazanım ve bu kazanımların verilmesi için uygulanması planlanan, etkinlik örnekleri ve açıklamalar örnek aşağıda verilmiştir.
Tablo 2.4 6. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: CANLILARDAÜREME,BÜYÜMEVEGELİŞME
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
C A N L IL A R D A Ü R E M E , B Ü Y Ü M E V E G E L İŞ M E
5.Çiçekli bir bitkide üreme ile ilgili olarak öğrenciler;
5.9.Bitkilerden elde edilen ürünlerin teknolojik gelişmelere paralel olarak çeşitlendiğini fark eder
Gezelim, Öğrenelim
Öğrencilerin çevrelerinde zeytinyağı, iplik- dokuma, un vb. gibi bitkisel kaynaklı üretim yapan işletmeleri ziyaret etmeleri sağlanır. Bu işletmelerde üretim basamakları incelenir ve ne gibi işlemler yapıldığı hakkında bilgi alınır. Mümkünse her aşamanın fotoğrafı çekilir. Öğrencilerden gezi sonunda elde ettikleri bilgileri kullanarak bir gazete hazırlamaları istenir.
Tablo 2.5 6. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI:DÜNYA VE EVREN 8.ÜNİTE:YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
Y E R K A B U Ğ U N E L E R D E N O L U Ş U R
? 5. Doğal anıtlar ile ilgili olarak öğrenciler;
5.1. Doğal anıtların çok uzun bir süreçte oluştuğunu ifade eder.
5.2. Doğal anıtların tüm insanlığa ait değerler olduğunu fark eder. 5.3. Doğal anıtlara yakın ve
uzak çevresinden örnekler verir.
5.4. Doğal anıtların korunarak gelecek nesillere aktarılmasına yönelik bireysel ve iş birliğine dayalı öneriler sunar.
Yer Kabuğunun Doğal Anıtları
Öğrenciler, yakın çevrelerinde nelerin “doğal anıt” olarak nitelendirildiğini tartışır, şartlar uygunsa gezip-görüp incelerler. Daha sonra gezi-gözlem sonuçlarını çeşitli şekillerde sunarlar.
Öğrenciler, yurdumuzda çok tanınan doğal anıt örneklerini (Pamukkale travertenleri ve Nevşehir’deki peri bacaları vb.) ve bunların nasıl oluştuğunu çeşitli kaynaklardan (ilgili resmî kurum ve kuruluşlar, ansiklopediler, kütüphane, internet, varsa video-CD vb.) araştırır. Araştırma sonuçlarını görsel materyallerle (fotoğraf, afiş, slayt vb.) destekleyerek sunarlar .
5.1 Yakın çevrede bulunan doğal anıtlara gözlem- inceleme gezisi düzenlenebilir.
d) 7. Sınıflar
Yeni düzenlemeye göre toplam 144 saat ders süresinde 206 kazanımın verileceği 7. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda ünite organizasyonu incelendiğinde; Canlılar ve Hayat öğrenme alanında yer alan ve toplam 14 ders saatinde 12 kazanımın verileceği “İnsan ve Çevre” ünitesi ile Dünya ve Evren öğrenme alanında yer alan ve toplam 14 ders saatinde 27 kazanımın verileceği “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesinde gezi-gözlem etkinliklerine yer verilmiştir. “İnsan ve Çevre” ünitesindeki 3 kazanım ile “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesindeki 2 kazanım, bu kazanımların verilmesi için uygulanması planlanan, etkinlik örnekleri ve açıklamalar örnek aşağıda verilmiştir.
Tablo 2.6 7. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 6.ÜNİTE:İNSANVEÇEVRE
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
İN SA N V E Ç E V R E 1. Organizmaların yaşadıkları alanlar ve bu alanlara insan etkisi ile ilgili olarak öğrenciler;
1.3.Farklı ekosistemlerde bulunabilecek canlılar hakkında tahminler yapar. 1.4.Ekosistemleri canlı
çeşitliliği ve iklim özellikleri açısından karşılaştırır.
1.5.Ekosistemdeki biyolojik çeşitliliği fark eder ve bunun önemini vurgular.
Gezelim, Gözlemleyelim
Gezi-gözlem-inceleme amacı ile öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Gruplar çevrelerinde bulunan bir yaşam alanını (göl kenarı, dere, taşlık veya toprak bir alan) inceleyerek gördükleri varlıkları ve bulundukları yerleri, bu yerlerin benzer ve farklı özelliklerini önceden dağıtılmış gözlem formlarını kullanarak kaydederler. Bu etkinlikte elde edilen sonuçlar karşılaştırılıp, farklı veya aynı yaşam alanında elde edilen sonuçların benzer olup olmadıkları tartışmaya açılır. İncelenen bu yaşam alanlarının büyüklük, canlı çeşitliliği, insan etkilerine hassasiyet vb. yönlerden ekosistemlerle karşılaştırması yapılabilir.
Tablo 2.7 7. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 7. ÜNİTE: GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ: UZAY BİLMECESİ
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
GÜ N E Ş S İS T E M İ V E Ö T E Sİ : U Z A Y B İL M E C E Sİ
3.Uzay araştırmaları ile ilgili olarak öğrenciler;
3.4.Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemini fark eder. 3.5.Basit bir teleskop yapmak için teknolojik tasarım yapar, model oluşturur ve sunar.
Uzay Gözlemi Nasıl Yapılır?
Öğrenciler, çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-CD, internet vb.) geçmişten günümüze kadar uzay gözlemlerinin ne tür araçlarla ve nerelerde yapıldığı hakkında bilgi toplar, araştırma sonuçlarını çeşitli şekillerde sunar. Öğrenciler, varsa yakın çevrede bulunan bir “gözlem evi” ni ziyaret ederek gökyüzü gözleminin nasıl yapıldığı hakkında bilgi edinir. Daha sonra, gezi-gözlem-inceleme sonuçlarını sınıfa sözlü olarak sunar. Öğrenciler, teleskopların yapısı ve çalışma prensibi hakkında tahminlerde bulunur. Daha sonra tahminlerini gerçek bilgilerle kontrol ederler.
Öğrenciler, yaygın olarak kullanılan teleskop türlerini öğrenir ve uygun ince kenarlı mercekleri, uygun mesafelerde sabitleyerek basit bir teleskop yaparlar. Yaptıkları teleskobu yakın çevredeki cisimleri gözlemleyerek kontrol ederler. Teleskobun icadının uzay gözlemi bakımından önemini tartışırlar.
3 . 4 Gözlem evlerinin; ışık kirliliğinin gökyüzü gözlemi yapmadaki olumsuz etkileri nedeniyle, şehir dışındaki tenha yerlerde bulunduğu belirtilir. Olanaklar elverdiği ölçüde yakın çevrede bulunan (varsa) bir gözlem evine gezi düzenlenir.
e) 8. Sınıflar
Yeni düzenlemeye göre toplam 144 saat ders süresinde 199 kazanımın verileceği 8. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda ünite organizasyonu incelendiğinde; Madde ve Değişim öğrenme alanında yer alan ve toplam 36 ders saatinde 31 kazanımın verileceği “Maddenin Yapısı ve Özellikleri” ünitesinde gezi-gözlem etkinliklerine yer verilmiştir. Bu ünitedeki 3 kazanım ve bu kazanımların verilmesi için yapılan gezi-gözlem etkinliği ile açıklamalar aşağıda verilmiştir.
Tablo 2.8 8. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler
ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 3. ÜNİTE: MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
M A D D E N İN Y A P IS I V E Ö Z E L L İKL E R İ
5.Su kimyası ve su arıtımı ile ilgili olarak öğrenciler;
5.1.Sert su, yumuşak su kavramlarını anlar ve sertliğin neden istenmeyen bir özellik olduğunu açıklar. 5.2.Sularda sertliğin nasıl
giderileceğini araştırır. 5.3.Suların arıtımında klorun
mikrop öldürücülük etkisinden yararlanıldığını araştırarak fark eder.
Su Arıtımı
Öğrenciler, sertliği yüksek musluk suyunu bir cam kapta kaynatıp dinlendirdikten sonra, kabın dibindeki beyaz tortuyu inceler. Üstte kalan su süzülür. Süzülen suyun ilk suya göre daha yumuşak olup olmadığı tartışılır.
Öğretmen, yüzey sularının sertliğinin genelde yüksek olduğunu vurguladıktan sonra, büyük şehirlerde, herkese yetecek memba suyu bulmanın güçlükleri öğrenciler arasında tartışılır. Öğretmen, şehir sularında arıtım probleminin sadece sertlik olmadığını, yüzey sularında mikrop üreyebileceğini vurgular. Mikropların öldürülmesinde klor kullanıldığını belirtir. Yüzey sularının sertliğini gidermek için belediyelerin uyguladığı sertlik giderim işlemleri incelenir. Mümkünse, belediyenin arıtım tesislerine bir inceleme gezisi düzenlenir.
Tablo 2.9 4-8. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ve Kazanım Sayılarının Genel Yapısı
Sınıf Öğrenme Alanı Ünite
Toplam Kazanım sayısı Toplam Ders Saati Gezi Gözlem Etkinliği ile Verilen Kazanım Sayısı 4. SINIF Canlılar ve
Hayat 6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 16 20 4 Canlılar ve
Hayat 6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 33 30 2 5. SINIF
Madde ve
Değişim 2. Maddenin Değişimi ve Tanınması 46 36 3 Canlılar ve
Hayat 1. Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme 37 22 1 6. SINIF
Dünya ve Evren 8. Yer Kabuğu Nelerden Oluşur? 21 14 4 Canlılar ve
Hayat 6. İnsan ve Çevre 12 14 3
7. SINIF
Dünya ve Evren 7. Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi 27 14 2
8. SINIF Madde ve
Yeni düzenlenen ilköğretim 4-8. sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’ndaki ünitelerin organizasyonu incelendiğinde; gezi-gözlem öğretim etkinleri ile toplam 22 kazanım verileceği görülmektedir. Bu kazanımların 4-8. sınıftaki toplam kazanımlara (976 kazanım) oranı ise % 2.25’tir.
Yeni hazırlanan Fen ve Teknoloji Dersi öğretim programı incelendiğinde ilgili ünite ve konular çerçevesinde kazandırılması planlanan kazanımlar için çeşitli gezi gözlem öğretim etkinliklerine yer verildiği görülmektedir. Bu etkinliklerden bazıları arazi gezileri (göl kenarı, dere, taşlık veya toprak bir alan vb.), hidroelektrik santrali gezileri, zeytinyağı, iplik-dokuma, un vb. gibi bitkisel kaynaklı üretim yapan işletmelere yapılan geziler, doğal anıt örnekleri gezileri (Pamukkale travertenleri ve Nevşehir’deki peri bacaları vb.), gökyüzü gözlem evi gezisi ve su arıtma tesisleri gezisi olarak sıralanabilir.
Görüldüğü gibi yeni programda bilim ve teknoloji müzeleri gezi gözlem öğretim etkinliklerine hiç yer verilmemiştir. Buna sebep olarak ülkemizde bu tür müze sayısının az olması ve her ilde bulunmayıp belli başlı büyük şehirlerde bulunması söylenebilir. Bu kapsamda bilim ve teknoloji müzelerine gezi düzenleme imkanı bulunmayan il ve ilçelerdeki okullar, yeni programda olduğu gibi ilgili ünite ve konular çerçevesinde çeşitli gezi gözlem etkinliklerine daha fazla yer verebilir. Yöredeki çeşitli atölyelere (tamirhaneler, marangozhaneler vs.) tesis ve fabrikalara (su arıtım tesisleri, yöredeki çeşitli fabrikalar vs.) gezi gözlem öğretim etkinlikleri düzenlemesi kısmen de olsa bilim ve teknoloji müzelerine yapılacak gezilerin yerini tutmada etkili olabilecek yollardan birisidir.