III. BÖLÜM
3.3. Veri Toplama Teknik ve Araçları
Araştırmanın problemine ve alt problemlerine cevap bulabilmek için veri toplanması 3 aşamada gerçekleşmiştir.
Birinci aşamada araştırmanın belirlenen amaçlara ulaşabilmesi için tarama metoduyla yerli ve yabancı literatür taranmış, bilim ve teknoloji müzelerinin fen öğretimindeki önemi ve kullanımı ile ilgili bilgiler toplanmıştır.
İkinci aşamada araştırmacı tarafından hazırlanan çoktan seçmeli ve açık uçlu sorulardan oluşan idareci, öğretmen, öğrenci ve veli anket formları (EK-4, EK-5, EK-6 ve EK-7) posta anket yolu ile uygulanmıştır.
Üçüncü aşamada ise müze gezilerinin 2. kademe öğrencilerinin fen dersine karşı ilgi ve akademik başarılarını ne derece etkilediğinin tespiti için, müzelerdeki seçilen sergiler ve deney düzenekleri çerçevesinde hazırlanan “İlgi ölçeği” ve “Akademik başarı testi” ne verdikleri cevaplar ışığında veriler elde edilmiştir
Araştırma süresince toplanan verilerin elde edilmesinde kullanılan ölçme araçlarının geliştirilmesi ve bunların özellikleri aşağıda açıklanmıştır.
İlgi Ölçeği
Araştırma kapsamında, deney grubu öğrencilerinin fen bilimlerine yönelik ilgilerini ölçmek amacı ile araştırmacı tarafından geliştirilen İlgi Ölçeği kullanılmıştır. Belirtilen ölçek, Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki ve Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayacak şekilde ayrı ayrı hazırlanmıştır. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeği toplam 29 maddeden oluşturulmuştur. Uzman görüşleri alınarak ve kapsam geçerliliğine bakılarak gerekli düzeltmeler yapılmış ve ölçek 20 maddeye indirilmiştir. Aynı şekilde Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ölçek de 27 maddeden oluşturulmuş, gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra 22 maddeye indirilmiştir. Ölçeğin fenne karşı öğrencilerin ilgi düzeylerini tespit
etmeye yönelik ifadeleri içermesi bakımından, araştırmada kullanılmasının uygun olacağı düşünülmüştür.
Ölçekteki maddeler, beşli likert tipinde oluşturulmuş ve kişilerin maddelere katılma dereceleri; “Hiç Katılmıyorum”, “Çok az Katılıyorum”, “Orta Düzeyde Katılıyorum ”, “Oldukça Katılıyorum” ve “Tamamen Katılıyorum” biçiminde sınıflandırılmıştır.
Öğrencilerin vermiş olduğu cevapların puanlanmasında, olumlu maddeler için 5, 4, 3, 2, 1 şeklinde, olumsuz maddeler için 1, 2, 3, 4, 5 şeklinde bir puanlama biçimi göz önüne alınmıştır. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinden alınabilecek en yüksek ve en düşük puan 100-20 arasında değişmektedir. Yine Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinden alınabilecek en yüksek ve en düşük puan ise 110-22 arasında değişmektedir.
İlgi ölçeklerinde yer alan maddelerin özellikleri, alt ölçekler, maddelerin puanlanması ve puan aralıkları aşağıda gösterilmektedir.
Tablo 3.3.1 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki ve Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzeneklerini Kapsayan İlgi Ölçeğindeki Pozitif ve Negatif Maddelerin
Puanlandırılması Olumlu Maddeler
İçin Olumsuz Maddeler İçin
Tamamen Katılıyorum 5 1
Oldukça Katılıyorum 4 2
Orta Düzeyde Katılıyorum 3 3
Çok az Katılıyorum 2 4
Hiç Katılmıyorum 1 5
Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ölçekte yer alan maddelerden 12 tanesi olumlu, 8 tanesi olumsuz olarak belirlenmiştir. Uzman görüşleri ışığında ölçek 11 alt ölçeğe ayrılmıştır (Tablo 3.4.2).
Yine Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ölçekte yer alan maddelerden 12 tanesi olumlu, 10 tanesi olumsuz olarak belirlenmiştir. Uzman görüşleri ışığında ölçek 6 alt ölçeğe ayrılmıştır (Tablo 3.4.3).
Tablo 3.3.2 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki Sergiler ve Deney Düzeneklerini Kapsayan İlgi Ölçeğindeki Maddelerin İçeriği, Alt Ölçekler ve Puan Aralıkları
Ölçek Madde Sayısı Alt Ölçek İçeriği
Ölçekteki Maddelerin Numaraları Puan Aralığı 1. AB* 1+2=3 ELEKTRİK (Statik Elektrik) 2**, 5, 19 3-15 2. AB 1+0=1 MANYETİZMA (Jeneratör-Dinamo) 16 1-5 3. AB 2+0=2 PERİYODİK TABLO (Sıvı Azotun Özellikleri ve Kullanım Alanları) 8, 10 2-10 4. AB 2+1=3 SİSTEMLER
(Dolaşım Sistemi, Sigaranın Akciğerlere Etkisi)
3, 11, 15 3-15
5. AB 1+1=2 BASINÇ (Uçan Balon, Hava Akımı) 13, 14 2-10
6. AB 0+1=1 UZAY (Karadelik) 6 1-5 7. AB 1+0=1 MADDENİN ÖZELLİKLERİ (Plazma Topu-Maddenin 4. Hali) 17 1-5 8. AB 1+0=1 SES VE IŞIK (Sesin Özellikleri) 20 1-5 9. AB 1+0=1 HAREKET (Ağırlık Merkezi) 7 1-5 10. AB 1+1=2 CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ (Mikroskop) 1, 12 2-10
11. AB 1+2=3 DİĞER ( X ışınları, Refleks,
Çizgi film) 4, 9, 18 3-15 Pozitif Cümleler 12 - - 20-100 Negatif Cümleler 8 - - 20-100 Toplam 20 - - 20-100
* A: Alt Ölçeklerdeki Olumlu Maddeler, B: Alt Ölçeklerdeki Olumsuz Maddeler ** Koyu puntolu olan maddeler olumsuz soru maddeleridir.
Tablo 3.3.3 Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzeneklerini Kapsayan İlgi Ölçeğindeki Maddelerin İçeriği, Alt Ölçekler ve Puan Aralıkları
Ölçek Madde Sayısı Alt Ölçek İçeriği Maddelerin Ölçekteki Numaraları
Puan Aralığı 1. AB* 2+1=3 Enerji üretiminin aşamaları 1-12-21** 3-15
2. AB 1+2=3 Enerji üretiminde kullanılan araç ve gereçler 5-9-17 3-15 3. AB 2+2=4 Enerji üretiminde kullanılan
yakıtlar 6-14-20-22 4-20
4. AB 2+2=4 Enerji kaynaklarının çevreye
etkileri 10-13-16-18 4-20 5. AB 1+1=2 Enerji tasarrufu 3-11 2-10 6. AB 4+2=6 Diğer 2-4-7-8-15-19 6-30 Pozitif Cümleler 12 - - 22-110 Negatif Cümleler 10 - - 22-110 Toplam 22 - - 22-110
* A: Alt Ölçeklerdeki Olumlu Maddeler, B: Alt Ölçeklerdeki Olumsuz Maddeler ** Koyu puntolu olan maddeler olumsuz soru maddeleridir.
Feza Gürsey Bilim Merkezi ve Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzenekleri çerçevesinde ayrı ayrı hazırlanan ilgi ölçeklerinin geçerlik çalışmasına ilişkin tablolar EK-13’de verilmiştir. Ölçme araçlarının geçerlik çalışmasında kapsam ve yapı geçerliğine bakılmış ve aşağıdaki yol izlenmiştir.
1. Ölçekte yer alan maddelerin sayı ve nitelikçe yeterli olup olmadığının belirlenmesinde ve maddelerin belirlenen alt ölçekte yer alıp almadığının belirlenmesi uzman görüşleri alınmış ve buna göre düzenlemeler gerçekleştirilmiştir.
2. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinin güvenirliğinin araştırılması için, ilköğretim öğrencilerinden 112 kişi seçilmiş ve bunlara ölçeğin ön uygulaması yapılmıştır. Aynı şekilde Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinin güvenirliğinin
araştırılması için ise ilköğretim öğrencilerinden 80 kişi seçilmiş ve bunlara ölçeğin ön uygulaması yapılmıştır.
3. Elde edilen verilere göre, ölçeklerin toplam puanları için alt % 27’lik ve üst % 27’lik gruplar oluşturularak, her bir madde ve alt ölçekler için farkların anlamlılığı t-Testi ile çözümlenmiştir.
4. Yapılan madde analizi sonucunda madde-toplam korelasyonları kullanılarak, ölçek maddelerinin güvenirlikleri bulunmuştur. Büyüköztürk (2002, 2003), madde-toplam korelasyonu katsayılarının r ≥ 0.40 için çok iyi bir madde ve 0.30 ≤ r ≤ 0.39 için iyi derecede bir madde olarak sınıflandırmıştır. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinde yer alan tüm maddeler için madde-toplam korelasyonlarının 0.30 - 0.49 arasında değiştiği ve t değerlerinin anlamlı olduğu görülmüştür. Aynı şekilde Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinde yer alan tüm maddeler için madde-toplam korelasyonlarının ise 0.30 - 0.50 arasında değiştiği ve t değerlerinin anlamlı olduğu görülmüştür. Bu sonuçlara göre ölçeklerdeki maddelerin güvenirliklerinin yüksek ve aynı davranışı ölçmeye yönelik oldukları biçiminde yorumlanabilmektedir. Ayrıca bu bulgu, ölçekteki maddelerin, öğrencilerin sahip olduğu ilgi düzeyleri bakımından, ayırt etme özelliğine sahip olduğunu açıklamaktadır.
5. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinin güvenirliği ile ilgili olarak Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı 0.83 (α = 0.83) olarak bulunmuştur. Yine Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinin güvenirliği ile ilgili olarak Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı ise 0.80 (α = 0.80) olarak bulunmuştur. Açıklanan değerler, ölçeğin güvenirliği için yüksek değerler olarak belirtilmektedir (Büyüköztürk, 2002, 2003).
6. Araştırmada kullanılan ilgi ölçeklerinin yapı geçerliğini araştırmak amacı ile faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi, birbiri ile ilişkili olan p tane değişkeni
bir araya getirerek, az sayıda ilişkisiz ve kavramsal olarak anlamlı yeni değişkenler (faktörler, boyutlar) keşfetmeyi amaçlayan çok değişkenli bir istatistiktir (Büyüköztürk, 2002). Bir ölçeğin yapı geçerliğinin araştırılmasında yapılacak faktör analizinin anlamlı olması, Kaiser-Mayer-Olkin ve Barlett testi ile elde edilecek katsayıların anlamlı olmasına bağlıdır. Bu yüzden faktör analizine geçilmeden önce belirtilen değerler incelenmiştir.
7. Kaiser-Mayer-Olkin (KMO), örneklemin ve ölçek maddeleri arasındaki korelasyonun uygunluğu ile ilgili bir büyüklüktür. Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) değerlerinin 0.60’ın üzerinde olması kabul edilebilir bir değerleri içermektedir. Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) değerlerinin yüksek çıkması, Barlett değerlerinin de yüksek çıkmasına neden olacaktır. Her ikisinin yüksek değere sahip olması faktör analizinin uygulanabilirliğini ve maddeler arasındaki korelasyon değerlerinin büyük olduğunu gösterecektir (Şeker ve diğ., 2004). Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinin Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) değerinin 0.763, Barlett değerinin 604.192 olduğu; Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinin ise Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) değerinin 0.595, Barlett değerinin 450.798 olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bu değerler faktör analizinin uygulanabilirliğini ve maddeler arasındaki korelasyonun olduğunu göstermektedir.
8. Yapılan istatistik sonuçların anlamlı çıkması ile, ilgi ölçeğinin faktör yapılarını belirlemek için faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi sonucunda maddelerin faktör yük değerleri büyük öneme sahip olmaktadır. Büyüköztürk (2002, 2003), maddelerin faktör yük değerlerinin 0.45 ya da daha yüksek olmasının iyi bir sonucun göstergesi olacağını; az sayıda madde için bu sınır değerin 0.30’ a indirilebileceğini belirtmektedir. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergileri ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinde yer alan maddelerin ortak faktör varyanslarının 0.370-0.694 arasında değiştiği; Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinde yer alan maddelerin ortak faktör varyanslarının ise 0.460-0.814 arasında değiştiği görülmüştür. Bu sonuçlara göre, maddelerin ortak faktör varyanslarının yüksek değerde olduğu söylenebilir.
9. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergileri ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinde yer alan maddelerin toplam varyans değerleri incelendiğinde, analize alınan 20 maddenin (değişkenin), öz değeri 1’ den büyük olan 5 faktör altında toplandığı görülmektedir. Ölçekteki birinci faktörün açıkladığı varyans %25.247’dir. Enerji Parkı’ndaki sergileri ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinde yer alan maddelerin toplam varyans değerleri incelendiğinde ise, analize alınan 22 maddenin (değişkenin), öz değeri 1’ den büyük olan 9 faktör altında toplandığı görülmektedir. Ölçekteki birinci faktörün açıkladığı varyans %20.822’dir. Her iki ölçek için diğer faktörlerin, ölçeklere olan katkıları çok fazla olmadığı için ölçeklerin tek faktörlü olabileceği düşünülmüştür. Böylelikle öz değere göre çizilen çizgi grafiğinin incelenmesi gerekli görülmüştür.
10. Öz değere göre çizilen çizgi grafikleri incelendiğinde, her iki ölçek için birinci faktörden sonra yüksek ivmeli bir düşüş gözlenmektedir. Bu durum, ölçeklerin genel bir faktöre sahip olabileceğini göstermektedir. Ancak, birinci faktörden sonra keskin bir düşüşün olması, ölçeğin tek faktörlü olabileceğini belirtmektedir.
11. Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergileri ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeği maddelerinin, temel bileşenlerin analizi sonuçları incelendiğinde maddelerin faktör yük değerlerinin birinci faktör üzerinde toplandığı ve 20 maddeden oluşan ölçek maddelerinin, faktör yük değerlerinin 0.402 ve üzerinde olduğu görülmektedir. Aynı şekilde Enerji Parkı’ndaki sergileri ve deney düzeneklerini kapsayan ilgi ölçeğinde yer alan maddelerin temel bileşenlerin analizi sonuçları incelendiğinde maddelerin faktör yük değerlerinin birinci faktör üzerinde toplandığı ve 22 maddeden oluşan ölçek maddelerinin, faktör yük değerlerinin 0.392 ve üzerinde olduğu görülmektedir. Bu bulgular, ölçeklerin ilgiyi ölçmeye yönelik olarak, tek faktörde toplandığını açıklamaktadır.
Akademik Başarı Testi
Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki ve Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzenekleri çerçevesinde ilgi ölçeklerindeki aynı konu başlıklarını kapsayan (EK-9 ve EK-10) yeterli sayıda soru belirlenmiş, bu sorular alan uzmanları ve müze yetkililerinin görüşleri alınarak, öğrencilerin seviyesine uygunluğu kararlaştırılmıştır. Böylelikle belirlenen soruların ön uygulaması, deney grubuna girmeyen aynı ilköğretim öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Her iki müzedeki sergiler ve deney düzenekleri için hazırlanan ve toplam 35’şer sorudan oluşan “Akademik Başarı Testi”nin madde analizi sürecince, testin puanlamasında her bir doğru cevaba “1 puan” verilmiş, yanlış cevaplara veya boş bırakılan maddelere puan verilmemiştir. Böylelikle bir kişinin bir testten aldığı toplam puan, onun doğru cevap verdiği madde sayısını oluşturmuştur. Ayrıca madde analizi grubunun ve analiz yolu ile geliştirilecek testin uygulanacağı grubun, ölçülen özellik veya özellikler bakımından benzer olmasına dikkat edilmiştir.
Akademik başarı testlerinin madde analizinde ve güvenirlik analizinde SPSS (Statistical Package For Social Science) ve ITEMAN (Item And Test Analysis Program, Version 3.00) programlarından yararlanılarak gerekli çözümlemeler yapılmıştır. Aşağıdaki bölümde öğrenci gruplarına ön uygulaması yapılan akademik başarı testlerinin içeriği ve madde analizi sonucunda elde edilen genel sonuçlara yer verilmektedir.
Tablo 3.3.4 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testi Ön Uygulama Sonuçları
Feza Gürsey Bilim Merkezi Akademik
Başarı
Testleri N X S D(ort) P(ort) KR-20
ÖN TEST 111 14.306 5.684 0.437 0.409 0.78
Tablo 3.4.4’ün istatistiksel çözümlenmesi sonucunda, ön test ve son test maddelerinin ortalama ayırt etme gücünün (D(ort)) 0.437 ve 0.416, güçlük derecelerinin ise (P(ort)) 0.409 ve 0.447 olduğu görülmüştür. KR-20 güvenirlik katsayısı ise sırasıyla 0.78 ve 0.75 olarak belirlenmiştir.
Tablo 3.3.5 Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testi Ön Uygulama Sonuçları
Tablo 3.4.5’deki istatistiksel çözümleme sonucunda, ön test ve son test maddelerinin ortalama ayırt etme gücünün (D(ort)) 0.476 ve 0.419, güçlük derecelerinin ise (P(ort)) 0.415 ve 0.424 olduğu görülmüştür. KR-20 güvenirlik katsayısı ise sırasıyla 0.82 ve 0.76 olarak belirlenmiştir.
Tekin (1996)’ e göre, madde analizinde kullanılan kısaltmaların açılımı aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır;
Port : Testin ortalama güçlüğü. (Testin ortalama güçlüğünün 0.50 değerine yakın olması, istenen durum olarak belirtilmektedir.)
Dort : Testin ortalama ayırt etme gücü. (Testin ortalama ayırtetme gücünün 0.40 ve bu değerden daha büyük olması, istenen durum olarak belirtilmektedir.)
Hem Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki hem de Enerji Parkı’ndaki materyallerle ilişkili olarak hazırlanan akademik başarı testlerinin ön testleri ve son testleri birbirinden farklı olduğu için bu testler arasındaki ilişkinin belirlenmesinde
Enerji Parkı Akademik
Başarı
Testleri N X S D(ort) P(ort) KR-20
ÖN TEST 116 14.517 6.232 0.476 0.415 0.82
Pearson Korelasyon tekniğinden yararlanılmıştır. Basit korelasyon tekniği ile elde edilen bulgular Tablo 3.4.6 ve Tablo 3.4.7’de verilmiştir.
Tablo 3.3.6 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testlerinin Pearson Korelasyon Değerleri
* Pearson Korelasyon Katsayısının Etkililik Düzeyi 0.01 düzeyindedir.
Tablo 3.4.6 incelendiğinde, Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzenekleri ile ilgili olarak hazırlanan akademik başarı ön testi ve son testi arasında yüksek düzeyde pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (r = 740, p< .01). Buna göre hazırlanan ön test ile son testin denk olduğu söylenebilir.
Tablo 3.3.7 Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testlerinin Pearson Korelasyon Değerleri
* Pearson Korelasyon Katsayısının Etkililik Düzeyi 0.01 düzeyindedir.
Tablo 3.4.7 incelendiğinde, Enerji Parkı’ndaki sergiler ve deney düzenekleri ile ilgili olarak hazırlanan akademik başarı ön testi ve son testi arasında yüksek düzeyde pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (r = 724, p< .01). Buna göre hazırlanan ön test ile son testin denk olduğu söylenebilir.
Ön Test Son Test
Ön Test Pearson Korelasyon Katsayısı 1,000 ,740*
p , ,000
N 111 111
Son Test Pearson Korelasyon Katsayısı ,740* 1,000
p ,000 ,
N 111 111
Ön Test Son Test
Ön Test Pearson Korelasyon Katsayısı 1,000 ,724*
p , ,000
N 116 116
Son Test Pearson Korelasyon Katsayısı ,724* 1,000
p ,000 ,