FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
BİLİM VE TEKNOLOJİ MÜZELERİNİN FEN ÖĞRETİMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
DOKTORA TEZİ
HAZIRLAYAN AYKUT EMRE BOZDOĞAN
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
BİLİM VE TEKNOLOJİ MÜZELERİNİN FEN ÖĞRETİMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
DOKTORA TEZİ
HAZIRLAYAN AYKUT EMRE BOZDOĞAN
TEZ DANIŞMANI PROF. DR. NECATİ YALÇIN
Aykut Emre BOZDOĞAN’ a ait, “BİLİM VE TEKNOLOJİ MÜZELERİNİN FEN ÖĞRETİMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ” adlı çalışma jürimiz tarafından İlköğretim Anabilim Dalı, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı’ nda DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir.
* Bu doktora tezi, Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklendi. (Proje kodu : 04/2005-01)
TEŞEKKÜR
Araştırmanın her aşamasında yardımlarını esirgemeyerek yol gösteren ve destek olan, kendisinden çok şey öğrendiğim değerli hocam Prof. Dr. Necati YALÇIN’ a,
Araştırmanın başlangıcından bitimine kadar değerli görüş ve eleştirileriyle bana yol gösteren ve yardımcı olan hocalarım Prof. Dr. Mustafa AYDOĞDU ve Prof. Dr. Rahmi YAĞBASAN’a,
Araştırmanın gerek uygulama gerekse değerlendirme kısımları başta olmak üzere her aşamada görüşlerini ve yardımlarını aldığım Yrd. Doç. Dr. Murat DEMİRBAŞ’a,
Araştırma sürecinde sık sık görüşlerini ve eleştirilerini aldığım Yrd. Doç Dr. Ahmet ŞİMŞEK’e, Öğr. Gör. Ertuğrul USTA’ya, Öğr. Gör. Alpaslan DURMUŞ’a, Arş. Gör. Canan LAÇİN ŞİMŞEK’e, Arş. Gör. Çağrı ÖZTÜRK’e, Arş. Gör. Kasım YILDIRIM’a; tezin tashihinde yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Orhan KURTOĞLU’na ve isimlerini sayamadığım diğer değerli mesai arkadaşlarıma,
Araştırmanın uygulama aşamasının gerçekleştirildiği Feza Gürsey Bilim Merkezi ve Enerji Parkı yetkilileri ve müze çalışanları başta olmak üzere uygulamaya katılan okulların müdür, müdür yardımcıları, fen bilgisi öğretmenleri ve ilköğretim 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerine,
Ve beni bu günlere getiren, üzerimde büyük emekleri olan ve araştırma sırasında desteklerini her zaman kalbimde hissettiğim Annem’ e, Babam’ a ve kardeşime sonsuz teşekkür ederim.
ÖZET
BİLİM VE TEKNOLOJİ MÜZELERİNİN FEN ÖĞRETİMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
BOZDOĞAN, Aykut Emre
Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Necati YALÇIN
Eylül – 2007, 239 sayfa
Betimleme (Survey) yönteminin kullanıldığı araştırmanın I. bölümünde bilim ve teknoloji müzelerine yapılan gezilerin sıklığı, gezilerde karşılaşılan sorunların betimlenmesi; bu sorunlara çözüm yolları getirilmesi ve fen öğretiminde kullanımının arttırılması amaçlanmıştır. Bu çerçevede çoktan seçmeli ve açık uçlu sorulardan oluşan anket formları Ankara il merkezi ve ilçelerinden tesadüfi olarak seçilen 17 ilköğretim okuluna posta yolu ile gönderilmiştir. Bu okullardaki 31 idarecinin, 50 fen öğretmeninin, 349 ilköğretim 6., 7. ve 8. sınıf öğrencisiyle 93 öğrenci velisinin görüşleri alınmıştır. Araştırmanın II. kısmı ise tek grup ön test-son test deneysel desen modeline göre tasarlanmıştır. Bu kısımda bilim ve teknoloji müzelerine yapılan gezilerin ilköğretim 2. kademe öğrencilerinin fen konularına karşı ilgi ve akademik başarılarına etkisi incelenmiştir. Bu kapsamda ilköğretim okulları arasından tesadüfi örnekleme ile seçilen 2 ilköğretim okulunda öğrenim gören toplam 77 ikinci kademe öğrencisinin Enerji Parkı’ndaki ve Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki sergiler ve deney düzenekleri çerçevesinde ayrı ayrı hazırlanan “İlgi Ölçeği” ve “Akademik Başarı Testi” ne verdikleri cevaplar ışığında veriler elde edilmiştir. 2005-2006 öğretim yılında gerçekleştirilen araştırmanın genel amacı çerçevesinde; cevapları aranan alt problemlere yönelik anket formları ile toplanan verilerin gerekli istatistiksel çözümleri için, SPSS (Statistical Packet for Social Sciences) programından yararlanılmıştır. Araştırmada (f) frekans, (%) yüzde, ( X ) aritmetik ortalama, Tek Faktörlü Anova ve Basit Regresyon analizlerinden yararlanılmıştır. Araştırma sürecinde belirlenen verilerin analiz edilmesi ile aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir:
1. Ankara’da bulunan bilim ve teknoloji müzelerine yapılan ziyaretlerin büyük oranda okullar aracılığıyla yapıldığı; ailelerin çocukları ile müzelere gitme oranının ise oldukça düşük olduğu tespit edilmiştir. Müzelere gidilememesinin nedenleri, okulların ve öğrencilerin maddi imkansızlıklar içerisinde olması, ulaşım vasıtası sağlanamaması, bürokratik işlemlerin fazla olması, müfredat konularının ağır olması nedeniyle bu tür etkinliklere gerekli zamanın ayrılamaması, aile bireylerinin yoğun çalışma temposu, eğitimsizlik ve ilgisizlik olarak belirtilmiştir.
2. Feza Gürsey Bilim Merkezi’nde ve Enerji Parkı’nda bulunan araç gereçlerin ve burada yapılan etkinliklerin, öğrencilerin fen konularına karşı ilgilerini ve akademik başarılarını anlamlı bir şekilde geliştirmede ve devamının sağlanmasında önemli bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Her 3 deney grubunda da akademik başarıların öğrencilerin ilgi puanlarının anlamlı bir yordayıcısı olmadığı görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Fen Bilgisi Öğretimi, İnformal Eğitim, İnformal Öğrenme Ortamları,
Müzeler, Bilim ve Teknoloji Müzeleri, Bilim Merkezleri.
* Bu doktora tezi, Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklendi. (Proje kodu : 04/2005-01)
ABSTRACT
ROLE AND IMPORTANCE OF
SCIENCE AND TECHNOLOGY IN EDUCATION BOZDOĞAN, Aykut Emre
Doctoral Dissertation, Institute of Educational Science, Department of Science Education
Advisor : Prof. Dr. Necati YALÇIN September – 2007, 239 pages
In the first section of this survey research aims to investigate frequency of visits to science and technology museums and problems encountered in these visits, bringing solutions to these problems, and enhancing the use in science teaching were investigated. In this frame, questionnaires with multiple choise and open ended items were mailed to 17 primary schools randomly selected from those in the provincial center and districts of Ankara. 31 administrators, 50 science teachers, and 349 students from 6th, 7th, and 6th grades and 93 guardians participated in this study. The second part of research was designed as a pre-post test experimental design. Effects of visits to science and technology museums on intent in science and academic achievement of the students in 2 randomly selected primary schools were examined in this scope. Data consisted of the answers given to the “Interest Scale” and “Academic Achievement Test” prepared separately in the scope of exhibitions and experimental apparatuses in Feza Gürsey Science Center and in the Energy Park. In the scope of the general purposes of the research implemented during the 2005-2006 academic year, the SPSS (Statistical Packet for Social Sciences) software was used for the statistical analysis required for the data collected with questionnaires directed to the problems that answers are being sought. In the research, analyses of frequency (f), percentage (%), arithmetic average (Ẍ), One Factor ANOVA and Simple Regression were used. The following results were obtained in the analysis of the data found in the process of the research:
1. It was found that excursions to science and technology museums in Ankara were mostly carried out through schools, and the rate of families visiting museums with their children was rather low. The reason for not visiting museums were stated as the financial difficulties of the schools and students, lack of transportation support, excess bureaucratic procedures, shortness of time because of the heavy curriculum, intense working tempo of the family members, low levels of education, and lack of interest.
2. It was seen that the tools and materials found in Feza Gürsey Science Center and in the Energy Park, and the activities performed in these places had an important effect on developing and sustaining a significant academic achievement and interest in science subjects. It was found that the academic achievement was not a significant predictor of the interest scores of the students for all 3 experimental groups.
Key words: Science Teaching, Informal Education, Environments for Informal Learning,
Museums, Science and Technology Museums, Science Centers.
* This PhD Thesis was supported by Gazi University Department of Scientific Research Projects. (Project code : 04/2005-01)
İÇİNDEKİLER s.n Teşekkür... i Özet... ii Abstract... iii İçindekiler... iv Tablolar... viii Şekiller... xii I.BÖLÜM... 1 GİRİŞ... 1 1.1.Problem Durumu... 1
1.2.Araştırmanın Önemi ve Amacı... 4
1.3.Problem Cümlesi... 6 1.4.Alt Problemler... 6 1.5.Denenceler... 7 1.6.Sınırlılıklar... 8 1.7.Sayıltılar... 8 1.8.Tanımlar... 9 1.9.Kısaltmalar... 10 II. BÖLÜM... 11
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR... 11
2.1.KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 11
2.1.1. Formal Eğitim ve İnformal Eğitim ……… 11
2.1.2. İnformal Eğitim Çevreleri ………. 13
2.1.3. Müze ve Eğitim ………. 15
2.1.3.1. Bilim ve Teknoloji Müzeleri ……… 16
2.1.3.2.1. Alman Müzesi ………... 22
2.1.3.2.2. Ontario Bilim Merkezi ……….. 24
2.1.3.2.3. La Villette Bilim Müzesi ……….. 25
2.1.3.2.4. Londra Bilim Müzesi ……… 26
2.1.3.2.5. Exploratorium ………... 28
2.1.3.3. Türkiye’deki Önemli Bilim ve Teknoloji Müzeleri …………. 29
2.1.3.3.1. Feza Gürsey Bilim Merkezi ……….. 31
2.1.3.3.2. Enerji Parkı ………... 36
2.1.3.3.3. ODTÜ Bilim ve Teknoloji Müzesi ………... 42
2.1.4.3.4. Rahmi M. Koç Sanayi Müzesi ……….. 44
2.1.3.3.5. İstanbul Deneme Bilim Merkezi ………... 50
2.1.4. Bilim ve Teknoloji Müzeleri ve Fen Öğretimi ………. 51
2.1.4.1. Bilim ve Teknoloji Müzelerinin Fen Öğretimine Katkıları …. 51 2.1.4.2. Bilim ve Teknoloji Müze Eğitiminde Kullanılan Öğrenme Kuramları ……….. 55
2.1.4.3. Bilim ve Teknoloji Müzeleri’nin Eğitim Programı ve Yapılacak Gezilerin Düzenlenmesi ………... 59
2.1.4.3.1. Bilim ve Teknoloji Müzeleri’nin Eğitim Programları …….. 59
2.1.4.3.2. Bilim ve Teknoloji Müzeleri Gezi Programları ……… 62
2.1.5 Yeni Fen ve Teknoloji Dersi Müfredat Programında Gezi-Gözlem Etkinliklerine Ayrılan Zaman ………. 66
2.2. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR... 73
III. BÖLÜM... 125
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ... 125
3.1.Araştırmada Kullanılan Yöntem ve Deneysel Desen ... 125
3.2.Evren ve Örneklem... 128
3.3. Veri Toplama Teknik ve Araçları... 129
3.4.Araştırmanın Uygulama Basamakları... 139
3.4.2. Feza Gürsey Bilim Merkezi’nde Gerçekleştirilen Uygulama
Çalışmaları ……….. 140
3.5. Toplanan Verilerin Analizi ………... 141
IV. BÖLÜM... 142
BULGULAR VE YORUMLAR... 142
4.1. Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, İlköğretim 6.,7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Cinsiyetlerine İlişkin Bulgular ……… 142
4.2. Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, İlköğretim 6.,7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Bilim ve Teknoloji Müzeleri İle İlgili Haberleri Takip Etme Durumlarına İlişkin Bulgular ……… 143
4.3. Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, İlköğretim 6.,7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Bilim ve Teknoloji Müzelerine Yaptıkları Ziyaretlerine İlişkin Bulgular ………. 145
4.4 Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, İlköğretim 6.,7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Bilim ve Teknoloji Müzelerini En Son Ne zaman Ziyaret Ettiklerine İlişkin Bulgular …. 149 4.5 Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, İlköğretim 6.,7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Bilim ve Teknoloji Müzelerini En Son Kiminle Ziyaret Ettiklerine İlişkin Bulgular …… 151
4.6 Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan Öğretmenlerin Görev Yaptığı Okulların Bilim ve Teknoloji Müzelerine Gezi Düzenleme Durumları ve Bu Gezilerin Sıklığına İlişkin Bulgular ………. 154
4.7 Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan Öğretmenlerin Bilim ve Teknoloji Müzelerine Düzenlenen Geziler Çerçevesinde Gezi Planı Hazırlama Durumlarına İlişkin Bulgular ………... 155
4.8 Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Bilim ve Teknoloji Müzelerine Gidilememe Sebeplerine İlişkin Bulgular ……….
156
4.9 Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Bilim ve Teknoloji
Müzelerine Gidilememe Sebeplerinin Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Bulgular.. 169
4.10 Araştırma Kapsamında Görüşleri Alınan İdarecilerin, Öğretmenlerin, 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Bilim ve Teknoloji Müzelerine Yapılan Ziyaretler Esnasında Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin Bulgular………. 182
4.11 Araştırma Kapsamına Alınan Öğrencilerin Profillerine İlişkin Bulgular…. 190 4.12 Deney Grubunu Oluşturan 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin İlgi Ölçeği Puanlarına İlişkin Bulgular………... 191
4.13 Deney Grubunu Oluşturan 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Akademik Başarı Puanlarına İlişkin Bulgular……… 196
4.14. Deney Grubunu Oluşturan 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin İlgi Puanlarını Yordamaya Yönelik Bulgular ……… 201
V. BÖLÜM... 204
SONUÇLAR VE ÖNERİLER... 204
5.1.SONUÇLAR... 204
5.1.1. Posta Anket Yöntemi İle Elde Edilen Betimsel Araştırma Sonuçları 204 5.1.2. Deneysel Yöntem İle Elde Edilen Araştırma Sonuçları ……… 211
5.2.ÖNERİLER... 219
KAYNAKLAR... 223
TABLOLAR
II. BÖLÜM
s.n Tablo 2.1 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim
Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 67 Tablo 2.2 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 68 Tablo 2.3 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 68 Tablo 2.4 6. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 69 Tablo 2.5 6. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 69 Tablo 2.6 7. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 70 Tablo 2.7 7. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 71 Tablo 2.8 8. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ……… 72 Tablo 2.9 4-8. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programında Gezi Gözlem Öğretim Etkinliklerine Ayrılan Üniteler ve Kazanım Sayılarının Genel
Yapısı ………...……… 72
III.BÖLÜM
s.n Tablo 3.1.1 Kullanılan Modelin Simgesel Görünümü ………..……….. 126 Tablo 3.1.2 Ön Test- Son Test - Deneysel Desen ………..………. 128 Tablo 3.3.1 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki ve Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzeneklerini Kapsayan İlgi Ölçeğindeki Pozitif ve Negatif Maddelerin Puanlandırılması ……….………..………… 130
Tablo 3.3.2 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki Sergiler ve Deney Düzeneklerini Kapsayan İlgi Ölçeğindeki Maddelerin İçeriği, Alt Ölçekler ve
Puan Aralıkları ……….……… 131
Tablo 3.3.3 Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzeneklerini Kapsayan İlgi Ölçeğindeki Maddelerin İçeriği, Alt Ölçekler ve Puan Aralıkları ………..…… 132 Tablo 3.3.4 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testi Ön Uygulama Sonuçları …. 136 Tablo 3.3.5 Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testi Ön Uygulama Sonuçları ………..………… 137 Tablo 3.3.6 Feza Gürsey Bilim Merkezi’ndeki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testlerinin Pearson Korelasyon
Değerleri ……….. 138
Tablo 3.3.7 Enerji Parkı’ndaki Sergiler ve Deney Düzenekleri İle İlgili Olarak Hazırlanan Akademik Başarı Testlerinin Pearson Korelasyon Değerleri ……… 138
IV. BÖLÜM
s.n
Tablo 4.1.1 Cinsiyetlere Göre İdarecilerin, Öğretmenlerin, İlköğretim 6.,7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Dağılımı ……….…….
142 Tablo 4.2.1. Bilim ve Teknoloji Merkezleri İle İlgili Haberleri Takip Etme Durumuna Göre İdareci Dağılımı ………...………. 143 Tablo 4.2.2. Bilim ve Teknoloji Merkezleri İle İlgili Haberleri Takip Etme Durumuna Göre Öğretmen Dağılımı ……….. 144 Tablo 4.2.3. Bilim ve Teknoloji Merkezleri İle İlgili Haberleri Takip Etme Durumlarına İlişkin Öğrenci Dağılımı ……… 144 Tablo 4.2.4. Bilim ve Teknoloji Merkezleri İle İlgili Haberleri Takip Etme Durumuna İlişkin Veli Dağılımı ………..………... 145 Tablo 4.3.1. Ankara’da bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine Yaptıkları Ziyaretler İle İlgili İdareci Görüşleri ……… 146
Tablo 4.3.2. Ankara’da bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine Yaptıkları
Ziyaretler İle İlgili Öğretmen Görüşleri ………...……… 146 Tablo 4.3.3. Bilim ve Teknoloji Merkezlerine Yapılan Geziler İle İlgili Görüşlere Göre Öğrenci Dağılımı ………..……… 147 Tablo 4.3.4. Bilim ve Teknoloji Merkezlerine Yapılan Geziler İle İlgili
Görüşlere Göre Veli Dağılımı ………...………... 148 Tablo 4.4.1. Ankara’da bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Yaptıkları Ziyaretler Zamanları İle İlgili İdareci Dağılımı ………..…………... 149 Tablo 4.4.2. Ankara’da bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Yaptıkları Ziyaretler Zamanları İle İlgili Öğretmen Dağılımı ………. 150 Tablo 4.4.3. Ankara’da bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Yaptıkları Ziyaretler Zamanları İle İlgili Öğrenci Dağılımı …………..………. 150 Tablo 4.4.4. Ankara’da bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Yaptıkları Ziyaretler Zamanları İle İlgili Veli Dağılımı ………... 151 Tablo 4.5.1. Ankara’da Bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Kimler İle Beraber Ziyarette Bulunduklarına İlişkin İdareci Görüşleri ……… 152 Tablo 4.5.2. Ankara’da Bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Kimler İle Beraber Ziyarette Bulunduklarına İlişkin Öğretmen Görüşleri …….. 152 Tablo 4.5.3. Ankara’da Bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Kimlerle Ziyarette Bulunduklarına İlişkin Öğrenci Görüşleri ………. 153 Tablo 4.5.4. Ankara’da Bulunan Bilim ve Teknoloji Merkezlerine En Son Kimlerle Beraber Ziyarette Bulunduklarına İlişkin Veli Görüşleri ……...…….. 153 Tablo 4.6.1. Bilim ve Teknoloji Müzelerine Gezi Düzenleyen Okulların
Dağılımı ……… 154
Tablo 4.6.2 Bilim ve Teknoloji Müzelerine Düzenlenen Gezilerin Sıklığına İlişkin Öğretmen Görüşleri ………...………... 155 Tablo 4.7.1 Bilim ve Teknoloji Müzelerine Düzenlenen Geziler Çerçevesinde Gezi Planı Hazırlanmasına İlişkin Öğretmen Görüşleri………..……. 155 Tablo 4.8.1. Bilim ve Teknoloji Merkezlerine Gidilememe Sebepleri İle İlgili İdareci, Öğretmen, 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin
Tablo 4.9.1 Bilim ve Teknoloji Merkezlerine Gidilememe Sebeplerinin Ortadan Kaldırılması İle İlgili İdareci, Öğretmen, 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Görüşleri …………..……….. 169 Tablo 4.10.1 Bilim ve Teknoloji Merkezlerine Yapılan Ziyaretlerde Karşılaşılan Sorunlar İle İlgili İdareci, Öğretmen, 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin ve Öğrenci Velilerinin Görüşleri …………...……….. 182 Tablo 4.11.1. Deney Grubunda Yer Alan 6., 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Betimsel İstatistik Sonuçları ………..………. 191 Tablo 4.12.1. 6. Sınıf Öğrencilerinin İlgi Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarının Merkezi Eğilim ve Yayılma Ölçüleri ……..………... 192 Tablo 4.12.2. 6. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin İlgi Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarına İlişkin Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü
ANOVA Sonuçları ……….………. 192
Tablo 4.12.3. 7. Sınıf Öğrencilerinin İlgi Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarının Merkezi Eğilim ve Yayılma Ölçüleri ……….………. 193 Tablo 4.12.4. 7. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin İlgi Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarına İlişkin Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü
ANOVA Sonuçları ………...…… 194
Tablo 4.12.5 8. Sınıf Öğrencilerinin İlgi Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarının Merkezi Eğilim ve Yayılma Ölçüleri ……….. 195 Tablo 4.12.6. 8. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin İlgi Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarına İlişkin Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü
ANOVA Sonuçları ………..……… 195
Tablo 4.13.1. 6. Sınıf Öğrencilerinin Akademik Başarı Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarının Merkezi Eğilim ve Yayılma Ölçüleri …….. 197 Tablo 4.13.2. 6. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin Akademik Başarı Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarına İlişkin Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü ANOVA Sonuçları ………..………….. 197 Tablo 4.13.3. 7. Sınıf Öğrencilerinin Akademik Başarı Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarının Merkezi Eğilim ve Yayılma Ölçüleri …... 200
Tablo 4.13.4. 7. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin Akademik Başarı Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarına İlişkin Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü ANOVA Sonuçları ………..………..
199
Tablo 4.13.5. 8. Sınıf Öğrencilerinin Akademik Başarı Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarının Merkezi Eğilim ve Yayılma Ölçüleri …….. 200 Tablo 4.13.6. 8. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin Akademik Başarı Ön test, Son test ve Kalıcılık Testi Toplam Puanlarına İlişkin Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü ANOVA Sonuçları ………..…….. 200 Tablo 4.14.1. 6. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin İlgi Puanlarını Yordamaya Yönelik Basit Regresyon Analizi Sonuçları ………...…. 201 Tablo 4.14.2. 7. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin İlgi Puanlarını Yordamaya Yönelik Basit Regresyon Analizi Sonuçları ………...…………. 202 Tablo 4.14.3. 8. Sınıf Deney Grubu Öğrencilerinin İlgi Puanlarını Yordamaya Yönelik Basit Regresyon Analizi Sonuçları ………..………….. 203
ŞEKİLLER
I. BÖLÜM
s.n Şekil 1. İnformal Eğitim ile Formal Eğitim Arasında Köprü Olan Kurumlar... 2
II. BÖLÜM
Şekil 2. Formal Eğitim İle İnformal Eğitim Çevreleri ……….. 14 Şekil 3. Sosyal ve Kültürel Anlamda Fen, Teknoloji, Eğitim İle Bilim ve Teknoloji Müzelerinin İlişkisi ………... 52
1. BÖLÜM
GİRİŞ
Bu bölümde Fen Bilgisi öğretiminin genel amaçları çerçevesinde gerekliliğine değinilerek problem durumu oluşturuldu; araştırmanın önemi ve amacı, problem cümlesi, alt problemler, denenceler, sayıltılar, sınırlılıklar ve tanımlara yer verildi.
1.1. Problem Durumu
Genel anlamıyla bireyde davranış değiştirme süreci olarak tanımlanan eğitim, formal eğitim ve informal eğitim olmak üzere iki kısımda ele alınmaktadır. Formal eğitim, planlı, programlı, örgütlü ve kontrollü şekilde yürütülen eğitim öğretim faaliyetleri olarak tanımlanırken; informal eğitim, bireyin doğduğu andan itibaren çevresi ile etkileşimi sonucu oluşan ve yaşam içinde kendiliğinden gerçekleşen eğitim olarak tanımlanmaktadır. Modern toplumlarda formal ve informal eğitim birbirini tamamlamaktadır (Sönmez, 2006; Demirel ve Kaya, 2002; Özden, 2002).
Formal eğitim kapsamında, örgün eğitimin en önemli basamağını oluşturan ilköğretim kademesinde kazanılan bilgi ve beceriler diğer öğretim kademelerinin temelini oluşturmakta olup bu kademede verilen derslerin başında da Fen Bilgisi dersi gelmektedir. Özellikle bir ülkenin gelişmesinde son derece etkili olan fen bilimlerinin diğer bilim dallarına göre çok fazla pratik uygulamaya dayanması ve süreklilik göstermesi, fen dersleri ile öğrencilere kazandırılacak davranışların önemini ortaya koymaktadır. Bu çerçevede öğrencilerin fenne karşı olumlu tutum geliştirmeleri ve fen başarılarında artış sağlamak amacıyla konuların anlaşılmasındaki güçlüklerin ortadan kaldırılması, Fen Bilgisi dersine karşı motivasyonlarının sağlanması ve fenne karşı ilgilerinin çekilmesi gerekmektedir.
Yapılan araştırmalar formal eğitim kaynakları dışında sunulan değişik etkinliklerin öğrenmeyi daha verimli hale getirdiğini ortaya koymuştur. Çocukların meşgul olduğu etkinliklerin çeşitlendirilmesinin ve sıklığının arttırılmasının okulda kazandıkları yeteneklerin gelişmesine derinden etkileri olduğu görülmüştür (Gerber, Cavallo and Marek, 2001; Hannu, 1993).
Bu etkinliklerin başında informal öğrenme ortamlarına yapılan (müzeler, bilim merkezleri, hayvanat bahçeleri, botanik parkları, ormanlık araziler, kütüphaneler, akvaryumlar, doğa merkezleri vs.) gezi gözlem etkinlikleri gelmektedir. Görüldüğü gibi informal eğitim çevrelerinin en önemli başlıklarından birisi de bilim ve teknoloji içerikli müzelerdir.
Şekil 1. İnformal Eğitim ile Formal Eğitim Arasında Köprü Olan Kurumlar (Hannu, 1993).
Şekil 1’de de görüldüğü gibi bilim merkezleri ve müzeleri, hayvanat bahçeleri, akvaryumlar, botanik bahçeleri vs. gibi kurumlar formal eğitimle informal eğitimi aynı çatı altında buluşturabilen bir özelliğe sahiptir.
Bilim ve teknoloji müzeleri endüstriyel uygarlığın temsilcisi olan tüm teknoloji dalları ve fen bilimlerinde; matematik, astronomi, fizik ve biyoloji bilim
dalları ile ilgili müzelerdir. Bu müzeler ilgili bulundukları bilim kollarının en son gelişmeleri üzerinde önemle duran müze özelliğini taşımaktadır (Alpagut, 2002). Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler sonucu karmaşık teknolojik yeniliklerin artması ve artan insan nüfusuna okul dışında öğrenme fırsatı sağlayan bilim ve teknoloji içerikli müzelerin sayısı 1980’li yılların sonuna doğru büyük bir artış göstermiştir (Yu, 1999). Bu müzelerin okuldaki ve evdeki eğitimin alt yapısını oluşturabileceği ve fen eğitiminin ileriye yönelmesine katkı sağlayabileceği görülmüştür.
Günümüzde bilim ve teknoloji müzeleri ziyaretçilerin özgürce keşfetmelerine, kendi kendilerine öğrenmelerine, gruplar ile etkileşerek ve iletişim kurarak deneyimlerini paylaşmalarına izin vermektedir. Bu şekilde düzenlenen sergiler ve eğitim programları ile özellikle öğrenciler, ellerini ve mantıklarını kullanmakta; dünya ile etkileşim içinde olmakta, işbirliği içerisinde çalışarak sonuçlara ulaşmakta; tartışmakta, gözlemler yapmakta, deneyimler kazanmakta ve anlama kapasitelerini arttırmaktadırlar. Sonuç itibariyle müzeler çocukların hem bilişsel hem de sosyal olarak bilgilerini yapılandırdıkları ve fenne karşı olumlu tutumlar geliştirdikleri mekanlar olarak karşımıza çıkmaktadır (Rapp, 2005; Baker, 2002; Livingstone, Pedretti and Soren, 2001; Barshinger and Ann, 1998).
Gelişmiş ülkelerde fen öğretimi konusunda son derece önemli bir fonksiyona sahip bilim ve teknoloji müzeleri maalesef ülkemizde yeterince bilinmemekte ve fen öğretiminde istenilen düzeyde kullanılmamaktadır. Bu tür müzeler ülkemizde çok yaygın olarak bulunmasa da fen öğretiminde mümkün olduğunca yararlanılması son derece önemlidir. Bu çerçevede bilim ve teknoloji müzelerinin öğrencilerin fenne karşı olan ilgilerine ve akademik başarılarına olan olumlu etkilerini ortaya koyarak başta yetkili kurum ve kuruluşların ve fen öğretimcilerinin bilgilenmelerini sağlamak ve yeni bilim ve teknoloji müzelerinin kurulması yolunda yapılacak çalışmalara ışık tutmak son derece önemlidir.
1.2. Araştırmanın Önemi ve Amacı
Bilim merkezleri, müzeler (Bilim ve Teknoloji Müzeleri, Doğa Tarihi Müzeleri, Çocuk Müzeleri vs.), hayvanat bahçeleri ile okul fen sitelerinin tamamı informal öğrenme ortamlarıdır. Özellikle bilim merkezleri ve müzeleri bilimde, teknolojide ve birçok önemli araştırma programlarında önemli roller üstlenmektedir. Çünkü bu ortamlar öğrenciler için, sınıflarda mümkün olmayan duyma, görme ve dokunma ile ilgili durumlarda olanaklar sunmaktadır (Martin, 2004; Kelly, 2000; Davies, 1997). Yapılan araştırmalar, çocukların akademik başarılarının artırılması için fenne karşı ilgilerinin çekilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır (Mcleod ve Kilpatrick, 2003). Görüldüğü gibi fen derslerinin daha verimli hale getirilmesi amacıyla bilim ve teknoloji müzelerine yapılan geziler ve bu müzelerdeki materyallerin etkin bir şekilde fen öğretiminde kullanılması öğrencilerin fen ve teknoloji dersine motivasyonlarının sağlanması ve akademik başarılarının arttırılmasında son derece önemlidir.
İlköğretim düzeyindeki öğrencilerde bilgi ne kadar somut olursa öğrenme de o kadar kalıcı olur. Bilim merkezleri ve müzeleri bu temel üzerine oturmaktadır. Burada amaç, günlük yaşantıda, çevrede olup biten her şeyi, doğa olaylarını, son teknolojik yenilikleri, öğrenilen formülleri somut örneklerden bu örneklerin tarihteki gelişim süreçlerine kadar pek çok konuyu gözlemleyebileceğimiz, inceleyebileceğimiz, deneyebileceğimiz ve öğrenebileceğimiz bir ortam sağlamaktır. Kalıcı öğrenmenin keyif alınarak, deneyerek ve gözlem yapılarak gerçekleşmesi için bilim ve teknoloji müzelerinin tüm sergi ve gösterimleri, kişilerin aktif kullanımları ve katılımları göz önüne alınarak tasarlanmıştır (Alpagut, 2002).
Müzelere yapılan okul gezileri öğrencilerin fikirlerine, fen kavramlarını anlamalarına ve tutumlarına etki etmektedir. Bu nedenle müze gezilerindeki eğitim öğretim sürecinde karşılaşılan eğitim içerikli materyallerin ve yapılan etkinliklerin okuldaki eğitim ile birleştirilmesi öğrencilerin daha geniş ve daha iyi fen eğitimi
almasını sağlar (Guisasola, Morentin and Zuza, 2005; Cox-Petersen ve Diğerleri, 2003).
Bu kadar önemli fonksiyonlara sahip bilim ve teknoloji müzelerinde etkili öğrenmenin sağlanması için eş zamanlı etkinliklerle desteklenmesi gereklidir. Ancak böylece daha az hata yapılarak müzelerin eğitim işlevi arttırılabilir (Falk, 2004).
Ülkemizde bilim ve teknoloji müzelerinin eğitim ve öğretimde kullanılması alanında kapsamlı bir çalışma görülmemektedir. Bu çerçevede yapılan bu çalışmanın ülkemizde eğitim öğretim çalışmalarına ve gelecekteki araştırmalara ışık tutarak literatüre katacağı yenilikler şu şekilde sıralanabilir:
a) Bilim ve teknoloji müzelerinin eğitim öğretim sürecindeki kullanılabilirlik düzeyinin tespit edilmesi.
b) Süreçteki eksikliklerin ve sorunların kaynaklarının bulunması ve sorumlu yönetici, öğretmen ve uzmanlarının bilgi sahibi olmalarının sağlanması.
c) Bilim ve teknoloji müzelerinin ülkemizdeki fen öğretiminde etkili bir öğrenme ortamı olarak kullanılması gerekliliğinin ortaya konması.
d) Bilim ve teknoloji içerikli gezici müzelerin oluşturulmasında, okullarda mini müzelerin kurulmasında ve gelecek yıllarda internet ortamından yararlanılarak sanal müzelerin kurulması ile bilim ve teknoloji müzelerinin fen öğretiminde kullanımının ülke çapında genişletilebilmesi kapsamında fikri olarak ilk adımların atılması olarak düşünülebilir.
1.3. Problem Cümlesi
Bilim ve teknoloji müzelerindeki sergiler ve yapılan etkinlikler ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin fene karşı ilgilerine ve akademik başarılarına etki etmekte midir?
1.4. Alt Problemler
Araştırmanın temel amacı çerçevesinde, aşağıdaki sorulara yanıt aranacaktır:
Betimsel araştırmada şu sorulara cevap aranacaktır;
İdareci, öğretmen, öğrenci ve veli görüşlerine göre,
a) bilim ve teknoloji müzeleri yeterli düzeyde tanınmakta mıdır?
b) bilim ve teknoloji müzelerinden yeterli düzeyde yararlanılmakta mıdır?
c) bilim ve teknoloji müzelerine gidilememe sebepleri var mıdır?
d) bilim ve teknoloji müzeleri gezisi esnasında sorunlarla karşılaşılmakta mıdır?
Deneysel çalışma ile,
a) Bilim ve teknoloji müzelerindeki sergiler ve yapılan etkinlikler ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin fenne karşı olan ilgilerine etki etmekte midir?
b) Bilim ve teknoloji müzelerindeki sergiler ve yapılan etkinlikler ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin akademik başarılarına etki etmekte midir?
c) Bilim ve teknoloji müzelerini ziyaret eden ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin fene karşı ilgi düzeyleri ile akademik başarıları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
1.5. Denenceler
İdareci, öğretmen, öğrenci ve veli görüşlerine göre,
a) bilim ve teknoloji müzeleri yeterli düzeyde tanınmaktadır.
b) bilim ve teknoloji müzelerinden yeterli düzeyde yararlanılmaktadır.
c) bilim ve teknoloji müzelerine gidilememe sebepleri vardır.
d) bilim ve teknoloji müzeleri gezisi esnasında sorunlarla karşılaşılmaktadır.
Deneysel çalışma ile,
a) Bilim ve teknoloji müzelerindeki sergiler ve yapılan etkinlikler ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin fenne karşı olan ilgilerine etki etmektedir.
b) Bilim ve teknoloji müzelerindeki sergiler ve yapılan etkinlikler ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin akademik başarılarına etki etmektedir.
c) Bilim ve teknoloji müzelerini ziyaret eden ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin fenne karşı ilgi düzeyleri ile akademik başarıları arasında anlamlı bir ilişki vardır.
1.6. Sınırlılıklar
a) Çalışma 2005-2006 eğitim öğretim yılı içerisinde gerçekleştirilmiştir.
b) Bilim ve teknoloji müzeleri ile ilgili yapılan betimsel çalışmada idareci, öğretmen, veli ve öğrenci görüşleri alınmıştır.
c) Çalışmanın deneysel kısmında kullanılan ilgi ölçeği maddeleri ve akademik başarı testi soruları, Feza Gürsey Bilim Merkezi ve Enerji Parkı’ndaki materyaller çerçevesinde hazırlanmıştır.
1.7. Sayıltılar
Bu araştırmanın dayandığı sayıltılar şunlardır;
a) Kontrol altına alınamayan değişkenler, deney gruplarını aynı ölçüde etkilemektedir.
b) Araştırmada kullanılan idareci, öğretmen, öğrenci ve veli anket formları objektif ve samimi olarak doldurulmuştur.
c) Araştırmada kullanılan ilgi ölçeği ve akademik başarı testi öğrenciler tarafından samimi olarak doldurulmuştur.
d) Uygulanan testlerin ve ölçeklerin hazırlanmasında, kapsam geçerliğini belirlemede kendilerinin görüşlerine başvurulan uzmanların kanıları yeterlidir.
1.8. Tanımlar
Formal Eğitim :Planlı, programlı, örgütlü ve kontrollü olarak yürütülen eğitim öğretim faaliyetleridir.
Örgün Eğitim : Belirli yaş gruplarındaki bireylere belirlenmiş amaç ve programlara bağlı olarak, belirli sürelerde okul adı verilen mekanlarda yürütülen düzenli eğitimdir.
Yaygın Eğitim: Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da örgün eğitimin belli bir kademesinde bulunan veya bu örgün eğitimin herhangi bir kademesini terk etmiş ya da başarıyla tamamlamış olan kişilere ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda verilen eğitime yaygın eğitim denir.
İnformal Eğitim : Bireyin doğduğu andan itibaren çevresi ile etkileşimi sonucu oluşan, planlı, programlı, örgütlü ve kontrollü olmayan, yaşam içinde kendiliğinden gerçekleşen eğitimdir.
Fen: Doğal çevreyi incelemeye yönelik bazı süreçlerle bunların ürünü olan organize bilgilerden oluşmuş bir bütündür.
Fen Öğretimi: Fen ile ilgili bilgi, beceri ve tutumların öğrencilere kazandırılması için yapılan çalışmalar sürecidir.
Klasik Fen Eğitimi: Fen ile ilgili bilgilerin ve onların teknolojilerinin çoğunlukla sözel yöntemler ve soyut araçlarla öğretildiği bir fen eğitimidir.
Modern Fen Eğitimi: Teknolojiden arınmış bilimsel bilgilerin, bilimsel yöntemlerle ve eğitim aracı çeşitlerinin dengeli bir şekilde kullanılmasıyla öğretilen fen eğitimidir.
Müze: Toplumun ve gelişiminin hizmetinde çalışma, eğitim ve eğlenme amaçlarıyla insanlığın ve çevrelerinin maddi kanıtlarını elde eden, sergileyen, araştıran, aktaran halka açık kar amacı gütmeyen sürekli kuruluşlardır.
Bilim ve Teknoloji Müzeleri: Endüstriyel uygarlığın temsilcisi olan tüm teknoloji dalları ile fen bilimlerinde; matematik, astronomi, fizik ve biyoloji dalları ile ilgili müzelerdir.
1.9. Kısaltmalar f : Frekans % : Yüzde x : Aritmetik Ortalama KO : Kareler Ortalaması KT : Kareler Toplamı N : Veri Sayısı p : Anlamlılık Düzeyi S : Standart Sapma Sd : Serbestlik Derecesi t : t Değeri (t Testi İçin) F : F Değeri (Anova İçin) R2 : Determinasyon Katsayısı B : Regresyon Katsayısı
II. BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bu bölümde formal ve informal eğitime değinilerek, informal eğitim çevrelerinin fen öğretimindeki önemi dile getirildi. Bununla beraber Dünya’daki ve Türkiye’deki Bilim ve Teknoloji Müzeleri ve bu müzelerin eğitim programları ile ilgili bilgiler verildi ve fen öğretimine katkılarına değinildi. Ayrıca yurt içi ve yurt dışı literatür taranarak, çalışma ile ilgili olanların bulgularına yer verildi.
2.1.1. Formal Eğitim ve İnformal Eğitim
Genel anlamıyla bireyde davranış değiştirme süreci olarak tanımlanan eğitim, formal eğitim ve informal eğitim olmak üzere iki kısımda ele alınmaktadır.
a) Formal Eğitim
Formal Eğitim; planlı, programlı, örgütlü ve kontrollü olarak yürütülen eğitim öğretim faaliyetleri olarak tanımlanabilir. Formal eğitim sürecinde, bireye bir takım bilgi ve beceriler belli amaçlar doğrultusunda kasıtlı ve belirli bir zaman kesiti içerisinde kazandırılmaya çalışılır. Formal eğitim 2’ye ayrılır;
• Örgün Eğitim; belirli yaş gruplarındaki bireylere belirlenmiş amaç ve programlara bağlı olarak, belirli sürelerde okul adı verilen mekanlarda yürütülen düzenli eğitimi ifade etmektedir. Bireylerin zihinsel ve fiziksel yeteneklerini geliştirerek onlara bir meslek kazandırmayı amaçlayan örgün eğitim; okul öncesi
eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olmak üzere 4 kademeden oluşmaktadır.
• Yaygın Eğitim: Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da örgün eğitimin belli bir kademesinde bulunan veya bu örgün eğitimin herhangi bir kademesini terk etmiş ya da başarıyla tamamlamış olan kişilere ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda verilen eğitime yaygın eğitim denir. Yaygın eğitim, örgün eğitim ile birlikte veya örgün eğitimin dışında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tümünü kapsar.
b) İnformal Eğitim
Genel olarak informal eğitim, hayatın her noktasında devan eden öğrenme olarak ifade edilmektedir. İnformal eğitim, insanların yer aldığı herhangi bir süreçte yeni bir şeyleri keşfetmesi ve tecrübelerini arttırmasıdır. Bu kapsamda informal eğitimde eğitimciler de, insanların farklı deneyimlerini keşfetmelerini ve bu deneyimlerden bir şeyler öğrenmelerine imkan sağlayan deneyimsel öğrenme üzerine odaklanırlar (Best, 2007). Aynı zamanda informal eğitim, sınıf dışında meydana gelen öğrenmeler şeklinde de betimlenmektedir. Bu şekilde meydana gelen öğrenmeler eğitimsel bir televizyon programı aracılığı ile, bir yolculuk sırasında veya bir hayvanat bahçesi gezisi sırasında gerçekleşebilir. İnformal çevreler, geleneksel çevrelerin ortaya koyamadığı (sınıf ortamı) değişik yollarla öğrenmeyi cesaretlendirir. Bu çevreler öğrencilere değişik öğrenme stillerinde imkanlar sağlayıp, her öğrencinin kendi hızında bilgilenmesine yardımcı olur. Bu ortamlarda öğrenciler çok fazla zaman harcayıp, kendi duyularını en iyi şekilde yapılandırabilirler (Melber and Abraham, 1999).
Modern toplumlarda hem formal eğitim, hem de informal eğitim bireyin kişiliğinin oluşmasında etkin bir rol oynamak suretiyle birbirini tamamlamaktadır. Bireyin yaşamı boyunca devam eden informal eğitim, ona sosyal yaşama uyumunu sağlamak için gerekli sosyal becerileri kazandırırken, formal eğitim de bireyin davranışlarında istenilen değişiklik meydana getirmekte, bireyin gelecekteki
ekonomik rolü için gerekli becerileri kazandırmaktadır (Sönmez, 2006; Demirel ve Kaya, 2002; Özden, 2002; Şişman, 2002).
İnformal eğitim kaynaklarında yapılan eğitim çok etkili ve motive edicidir. Nitekim yapılan araştırmalar, çocukların meşgul olduğu etkinliklerin çeşitlendirilmesinin ve sıklığının arttırılmasının okulda kazandıkları yeteneklerin gelişmesine derinden etkileri olduğunu ortaya koymuştur (Gerber ve diğerleri, 2001; Hannu, 1993).
2.1.2. İnformal Eğitim Çevreleri
Formal eğitim ile informal eğitim birbiri ile iç içe geçmiş ve birbirini tamamlayan bir yapıya sahip olduğu halde aslında birbirinden oldukça ayrı özelliklere sahip eğitim alanlarıdır. Formal eğitim zorunlu, önceden planlanmış, sınıf ve kurum temelli, yapılandırılmış, amaçları belli, daha az sosyal etkileşimi gerektiren ve çok maliyetli bir yapıya sahip iken, informal eğitim gönüllü, plansız, sınıf ve kurum temeli olmayan, yapılandırılmamış, daha fazla sosyal etkileşimi içeren ve daha az maliyetli bir yapıya sahiptir (Wellington, 1990).
Formal eğitim ile informal eğitim çevrelerini Şekil. 1’de görmek mümkündür (Alanen, 1981, Akt. Hannu, 1993).
Şekil 2. Formal Eğitim İle İnformal Eğitim Çevreleri
Şekil. 1’de de görüldüğü gibi informal eğitim çevreleri, çocuğun doğduğu andan itibaren aileyi ve diğer sosyal çevreyi içine almaktadır. Eğitim sürecinde çoğu zaman gözden kaçırılan informal eğitim çevrelerinin formal eğitim çevrelerini de kapsaması yaşam boyu eğitimde informal eğitim çevrelerinin önemini açıkça göstermektedir. Bu nedenle özellikle eğitim sürecine girmiş öğrencilerin informal eğitim çevrelerinden sürekli olarak yararlanmaları konusunda gerek ailelerin gerekse öğretmenlerin rehberlik yapması gerekmektedir. Ancak bu sayede yaşam boyu öğrenme felsefesi hayata geçirilmiş olacaktır.
Öğrencilerin gerçek nesneler ile bireysel olarak bir ilişki kurabilmesine olanak veren ve bu sayede olumlu tutum, değer ve yeni bakış açıları kazanarak kalıcı bilgiler edinmesini sağlayan informal eğitim çevreleri, televizyon, radyo, gazete, dergi, internet gibi kitle iletişim araçlarını, spor merkezlerini, hayvanat bahçelerini, botanik parklarını, ormanlık arazileri, müzeleri, kütüphaneleri, akvaryumları, açık hava laboratuvarlarını, doğa merkezlerini (mağaralar, göller, akarsular, sahil alanları vs.), kampları, evleri ve daha sayamayacağımız bir çok toplumsal alanı içermektedir (Howe, 1998; Hannu, 1993).
Görüldüğü gibi informal eğitim çevrelerinin en önemli başlıklarından birisi de müzelerdir. Aşağıda müzelerin gelişimine ve eğitimsel fonksiyonlarına değinilmiştir.
2.1.3. Müze ve Eğitim
II. Dünya Savaşı’ndan sonra bilimsel ve teknolojik alandaki hızlı gelişmelerle beraber sosyal ilişkilerin yeni boyutlara ulaşması, insanların ihtiyaçlarındaki farklılaşmayı ortaya çıkarmıştır. Müzeler de bu toplumsal değişimden payını almıştır (Ünal, 1999). 1960’lı yıllarda az sayıda objenin sessiz, küçük mekanlarda sergilendiği, hayranlık uyandıran bir müze tipi mevcut iken, 1970’li yıllara gelindiğinde bunun aksine hayranlık uyandıran değil ama didaktik, açık mekanlı ve çok fazla enformatik mesajın bir araya geldiği müze tipi göze çarpmaktadır. 1980’li yıllarda sergi modasının başlaması ile müzeler bu anlayış karşısında ağırlıklarını kaybetmiş, 1990’lı yıllarda ise durağanlık ve süreklilik yeniden gündeme gelmiştir (Parlak, 1997). Müzeler Çağı olarak isimlendirilebilecek 21. yüzyılda ise artık müzecilik bilimler arası bir alan haline gelmiştir. Günümüz anlayışında müzelerin farklı obje ve kültür varlıklarını derleme, depolama, koruma ve sergileme görevleri yanında önemli boyutlarda araştırma, eğitim ve öğretim görevlerini yüklenen birer eğitim ve araştırma kurumu fonksiyonlarını kazanmışlardır (Yılmaz, 1996; Kösebalaban, 1989). Günümüz müzelerinin en önemli özellikleri sergiler ve nesneler ile ziyaretçiler arasında daha iyi ilişkiler kurulmasını sağlaması ve insanların yaşamında nitelikli ve farklı olumlu etkiler bırakmasıdır (Sabloff, 2002).
Ziyaretçilerin, belli bir plan ve program dahilinde kasıtlı olarak değil sadece kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda müzelerde gerçekleştirdikleri informal öğrenme, gerek öğretmenlerin gerekse müze eğitim personellerinin planlı ve programlı müze gezisi faaliyetleri ile formal eğitimin bir öğretim etkinliği haline dönüşebilir. Böylelikle müzeler de birer yaygın eğitim kurumu olarak nitelendirilebilir. Nitekim müzeler son yıllarda ülkemizde de eğitim alanında önem kazanmaya başlamıştır.
Öğrencilere ve öğretmenlere yeni, etkili ve alternatif öğretim imkanları sunabilen eğitim kurumları haline gelen müzelerin günümüzdeki en yaygın tanımı Uluslararası Müzeler Birliği (ICOM)’nin koymuş olduğu tanımdır. Bu tanıma göre müzeler “Toplumun ve gelişiminin hizmetinde çalışma, eğitim ve eğlenme amaçlarıyla insanlığın ve çevrelerinin maddi kanıtlarını elde eden, sergileyen, araştıran, aktaran ve kar amacı gütmeye halka açık sürekli kuruluşlardır.” (Ata, 2002).
Tanımında da görüldüğü gibi en önemli fonksiyonlarından birisi de eğitim olan müzeler; bağlı olduğu idari birime, bölgesel özelliğine, işlevsel yapısına, koleksiyonlarının çeşidine, metodolojisine, hizmet verdikleri kitleye, koleksiyonları sergileme biçimlerine ve ilgili bilim dallarına göre vs. olmak üzere bir çok başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bilim ve Teknoloji Müzeleri de bu sınıflamalar içinde yer almaktadır.
2.1.3.1. Bilim ve Teknoloji Müzeleri
Bilimi ve onun ürünü olan teknolojileri, karmaşık ve korkutucu olarak nitelendiren topluluklar, çağa ayak uydurmakta güçlük çekecektir. Bilim ve teknoloji müzeleri, bilimin temel prensiplerini ziyaretçilere tanıtmak, sevdirmek, deney yaparak gözlemlerde bulunmalarını sağlamak, eğlendirmek, merak ve heyecan uyandırmak ve de yaygın eğitime katkı sağlamak amacıyla kurulmuşlardır. Nitekim yaygın eğitimin “Bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelere uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim olanağı sağlamak” ve “Boş zamanlarını yararlı bir biçimde değerlendirme ve kullanma alışkanlıkları kazandırmak” amaçları dikkate alındığında bilim ve teknoloji müzelerinin önemi daha da çok ortaya çıkmaktadır.
Sanayi Devrimi’nden sonra, insanlara kullanılan araçların mantığını kavratmak amacıyla bilimsel aletlerin bir araya getirilmesi ve sergilenmesi şeklinde kurulmaya başlanan bilim ve teknoloji müzeleri II. Dünya Savaşı’ndan sonra hızlı bir gelişim göstermiştir (Alpagut, 2002). Bilim ve teknolojinin hızla geliştiği günümüzde ise giderek daha fazla önem kazanan bilim ve teknoloji müzeleri, insanoğlunun
geliştirdiği teknolojilerin canlandırılmasına olanak sağlayan, bu teknolojik ürünlerin yanında bilgi verici deneyler yapılan; ziyaretçilerin sergilenen objelere bakmakla yetinmeyip onlarla ilişki kurmalarını sağlayan bir yapıya bürünmüştür. İşte bu özellikler bilim ve teknoloji müzelerini diğer müzelerden ayıran en önemli noktalardır.
Bilimin statik olmayıp sürekli değişme ve ilerleme göstermesinden dolayı göreceli olarak sürekli güncellenen ve gelişim gösteren bilim ve teknoloji müzelerinin en önemli görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz;
1. Bilim ve onun ürünü olan teknolojileri her yaştan insana sevdirmek, merak uyandırmak ve özellikle öğrencilerin meslek seçiminde yönlendirme yapmak.
2. Çeşitli etkinlikler düzenleyerek (deneyler, oyunlar, konferanslar, seminerler, yaz okulları, paneller, film gösterileri vs.) ziyaretçilerinin eğlenerek özgürce öğrenmesine yardımcı olmak.
3. Ziyaretçilerinin eski ve yeni teknolojiler arasında kıyaslama yapmalarına olanak vermek.
4. Bilimsel ve teknolojik ilerlemeleri anlatarak araştırma bilinci kazanan, yaratıcı düşünen, sorgulayan ve problem çözebilen bireyler yetişmesini sağlamak.
5. Ziyaretçiler arasında sosyal etkileşimi sağlayarak işbirliği ve yardımlaşmayı aşılamak.
6. Çevrelerinde olup biten doğa olaylarını anlamak ve fen okur yazarlığı kazandırmak.
7. Özellikle küçük yaştaki öğrencilerin özgüvenini sağlamasına yardımcı olmak.
Bu kadar önemli fonksiyonları olan bilim ve teknoloji müzeleri halkla ve birbirleriyle iletişim içinde kalmak, çeşitli uluslar arası faaliyetlerde bulunmak ve işbirliği yapmak amacıyla çeşitli kuruluşlara üyedir. Bu kuruluşların başında Amerika’daki Bilim-Teknoloji Merkezleri Birliği (The Association of Science-Technology Centres = ASTC), Ulusal Bilim Müzeleri Konseyi (National Council of Science Museums = NCSM) ve Avrupa Bilim, Endüstri ve Teknoloji Sergileri İşbirliği Konseyi (The European Collaborative for Science, Industry and Technology Exhibitions = ECSITE) gelmektedir (Hannu, 1993).
Bu kadar sistematik bir organizasyonel yapıyla birbirine bağlı olan bilim ve teknoloji müzeleri sergilediği nesnelerin içerikleri, müzelerin fiziki ve ekonomik imkanları açısından 3 ana grupta sınıflandırılmıştır (Danilov, 1985 akt. Anadol, 2001). Bunlar;
1. Kapsamlı Merkezler: Bunlar oldukça büyük, fazlasıyla gelişmiş, eski ve köklü merkezlerdir. Bu merkezlerin büyük ve uzman kadroları, geniş bütçeleri ve yüksek ziyaret edilme oranları vardır. Örnek olarak; Alman Müzesi (Münih), A.B.D’deki Exploratorium (San Francisco), Minnesota Bilim Müzesi (St Paul), Bilim Müzesi (Boston) ve Kanada’daki Ontario Bilim Merkezi (Toronto) vs. verilebilir.
2. Uzmanlaşmış Merkezler: Bunlar bilim ve teknolojinin sağlık, enerji, uzay ve doğa gibi daha dar yönlerini ele alan merkezlerdir. Genelde birinci gruptaki merkezlerden daha küçüktürler. Örnek olarak; A.B.D’deki Tıp Müzesi (Houston), Milli Hava ve Uzay Müzesi (Washington), Uzay Merkezi (New Mexico), Doğa Müzesi (Charlotte) ve Meksika’daki Teknoloji Müzesi (Mexico City) vs. verilebilir.
3. Kısıtlı Merkezler: Bunlar oldukça az hizmet sunan küçük bilim ve teknoloji müzeleri veya içinde bilim merkezleri olan başka türden müzelerdir. Bunlar arasında çocuk müzeleri, doğa tarihi müzeleri ile sergi ve programlarının bir bölümünü bilim ve teknolojiye ayıran çok amaçlı müzeler de bulunur. Örnek olarak; A.B.D’deki Tarih ve Bilim Müzesi (Louisville), Çocuk Müzesi (Indianapolis) ve Des
Moines Bilim ve Endüstri Merkezi (Sudbury) vs. verilebilir. Ülkemizdeki Feza Gürsey Bilim Merkezi’de kısıtlı merkezlere örnek olarak verilebilir.
Müzeler hangi sınıflamada ve kategoride yer alırsa alsın sahip olduğu koleksiyonun niteliği o müzenin türünü belirlediği için kendine özgü eğitim anlayışına sahip farklı bir çok etkinliğe sahiptir. Bunlar arasında çocuk, yetişkin, öğretmen ve ailelere yönelik geniş çapta eğitsel ve eğlenceli faaliyetler, konferanslar, paneller, bilgi şölenleri, film gösterileri, yarışmalar; bilimle ilgili günlerin/haftaların kutlanması, bilim şenlikleri, sanatsal faaliyetler, tiyatro gösterileri ve yayınlar mevcuttur. Bunların yanı sıra öğretmen hizmet içi eğitim kurslarının düzenlenmesi, burs verme, sergi birimleri hazırlayıp satma ya da kiraya verme, gönüllü rehber ve müze eğitimcisi yetiştirilmesi, üyelik sistemi oluşturma, sanatçı ve bilim adamları ile işbirliği içinde çalışma, koleksiyonlarını eğitime ihtiyacı olan çocuklara ya da bölgelere ulaştırma, gezici sergiler düzenleme, çocuk, aile, yetişkin ve öğretmenlere yönelik eğitim programları, eğlence ve eğitimin bir arada gerçekleştirildiği yaş günü partilerinin düzenlenmesi ve bilim kamplarının düzenlenmesi de vardır (Anadol, 2001).
Genel olarak bakıldığında bu mekanlardaki gösteri birimlerinde “hands-on” denilen ziyaretçilerin dokunduğu, deneyler yaptığı, oyunlar oynadığı sergi birimleri, “interactive” denilen etkileşime dayalı sergi birimleri ve “minds-on” denilen ziyaretçilerin beyinlerini meşgul eden anlatımın ağırlıklı olduğu sergi birimleri mevcuttur. Müzeler bu eğitim programlarını hazırlarken hedef kitlesine göre çocuklar, gençler, yetişkinler için ayrı ayrı programlar uygulamaktadır. Bu müzelerdeki küçük yaştaki çocuklara yönelik eğitim programları incelendiğinde; genel olarak bunların hayvanları, bitkileri, çevremizi ve doğayı yakından tanımak; basit el becerileri geliştirmek; sosyal ve dil becerileri geliştirmek, bilgisayar ile temel bilimlere giriş yapmak ve özellikle basit matematiksel becerileri geliştirmek üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu sayede çocukların yaratıcılıklarını ortaya koyma ve bunları sözel olarak da anlatma fırsatı veren programların gelişim üzerinde geniş bir etkiye sahip oldukları saptanmıştır (Anadol, 2001).
Bir çok farklı eğitim programlarına sahip olan bilim ve teknoloji müzeleri eğitim programlarını hazırlarken çeşitli faktörleri göz önünde bulundurmak zorundadır. Öncelikle her müze farklı objelere ve koleksiyonlara sahip olduğu için eğitim programları çerçevesinde hazırlanan etkinlikler de bu obje ve koleksiyonlarla ilişkili olmak durumundadır. Hazırlanan bu etkinliklerin başarılı sonuçlar vermesi için özellikle okul gezisi ile müzeye gelen öğrencilerin okul müfredat programlarıyla ilişkilendirilmesi gerekir. Bu durumda okullar ile müzelerin eğitim programları hazırlanırken işbirliği yapmasının önemi görülmektedir. Eğitim programları hazırlanırken dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise ziyaretçilerin yaş düzeyleri ve beklentileridir. Ziyaretçilerin yaş düzeyleri ve beklentileri doğrultusunda onların ilgisini çeken, onların tüm duyu organlarına hitap eden, onlarda merak uyandıran ve onların anlayabileceği seviyede eğitim etkinlikleri düzenlenmesi son derece yararlı olacaktır. Bu sayede ziyaretçiler bilgi ve deneyim yönünden büyük kazançlar elde edecektir. Ayrıca ziyaretçilerin kendi fikirlerini geliştirmesi, yaşama ve etrafındaki dünyaya karşı bir bakış açısı kazanması için sadece bilgiyi değil, eğlenerek kendi kendine keşfetmeyi sağlayan eğitim etkinliklerinin hazırlanması da göz ardı edilmemesi gereken bir noktadır.
2.1.3.2. Dünya’daki Önemli Bilim ve Teknoloji Müzeleri
Bugün dünyada Kanada, Amerika, Fransa, İngiltere, Almanya ve Hindistan gibi birçok ülkede bilim ve teknoloji müzeleri yer almaktadır. Bu müzeler kendi bölgelerinde gelişmelerini sürdürmelerinin yanı sıra gezici sergilerle de eğitimi ülkenin bütününe yaymaktadırlar.
Bilim müzelerinin son iki asırdaki gelişimlerini şu şekilde özetlemek mümkündür (Hannu, 1993);
• 19. Yüzyılda Bilim Merkezleri
En eski bilim merkezi, Francis Bacon’un (1561-1626) ampirik bilimsel metot ile oluşturduğu merkezdir. Bu sınıflama bilim merkezlerinin temel ideolojisini
oluşturmuş olup 1683 yılında Oxford Üniversitesi içine kurulan Ashmolean Müzesi (Ashmolean Museum) ilk bilim müzesi olarak adlandırılmaktadır. Bu müzede doğanın geçmişi sergilenmektedir. İlk geniş ölçekli bilim ve teknoloji müzesi 1799 yılında Paris’te açılan Musee National des Techniques müzesidir. Müze öğretmenlere, öğrencilere ve halka bilim ve teknoloji anlatmayı amaçlamıştır. Bununla beraber 1857 yılında kurulan Londra Bilim Müzesi’nde (The Science Museum) çeşitli bilimsel araç ve gereçler, bunların teorileri ve çalışma prensipleri sistematik şekilde gösterilmektedir. Bu müze içinde açılan Çocuk Galerisi (Chidren’s Gallery) İngiliz okullarındaki eğitimi etkilemiş ve dünyadaki bir çok müzenin gelişmesine yardımcı olmuştur. Bu yıllarda A.B.D.’de büyük çabalarla Philadelphia Franklin Enstitüsü (Franklin Institute in Philadelphia) ve Washington Smithsonian Enstitüsü (Smithsonian Institution inWashington) kurulmuştur.
• 20. Yüzyılda Bilim Merkezleri
1903 yılında Oscar Von Müller’in çabalarıyla kurulan Alman Müzesi (Deutsches Museum) bilim merkezlerinin modern bir örneğini oluşturmuştur. Bu müzede ziyaretçilerin dokunabildiği ve deneyebildiği etkileşimli sergilere önem verilmiştir. Ayrıca müzede 1925 yılında açılan Planetarium da türünün ilk örneğidir. Chicago Bilim ve Endüstri Müzesi de (Museum of Science and Industry in Chicago) Alman Müzesi özelliğinde A.B.D.’de kurulan bilim müzesi olma özelliğindedir.
A.B.D.’de tam ölçekli ilk Bilim ve Teknoloji Müzesi 1929 yılında kurulan Henry Ford Müzesi (The Henry Ford Museum) dir. Bu müzeyi takiben 1935 yılında New York Bilim Müzesi (New York Museum of Science) kurulmuştur. 1925-35 yılları arasında yeni pedagojik yaklaşımlar müzelere uygulanmaya çalışılmış, etkileşimli modeller, gösteriler ve ziyaretçilerin dokunabildiği objelerin sergilendiği yeni bilim müzeleri kurulması hızlanmıştır. Bu yıllarda John Dewey ve Milliam Kilpatrick’in eğitim kuramları ziyaretçilerin deneyerek öğrenmesine olanak sağlayan müze sergilerinin oluşturulmasını hızlandırmıştır. Yaparak ve yaşayarak öğrenmenin temelinde, bilimsel metodun ve sürecin öğelerini inşa etme, yapılandırma söz konusudur. Dewey de duyuşsal ögeleri ve öğrenmede motivasyonun önemini
vurgulamıştır. Chicago Bilim ve Endüstri Müzesi (The Museum of Industry in Chicago) etkileşimli sergilerle deneyerek öğrenmenin gerçekleştirildiği en önemli müzelerden biri olup diğer müzelere model olmuştur. Ama O da ilhamını Alman Müzesi’nden almıştır. Franklin Enstitüsü, bir çok eğitim projelerinin 20. yüzyılda gerçekleşmesine olanak sağlamıştır. Franklin Enstitüsü Bilim Müzesi, okul eğitimi tamamlamak ve çeşitli eğitim ortamları sunmak çerçevesinde işlev görmüştür. Yetişkin eğitimine de önem vermiştir. Bu müzede tarihi objelerle beraber Faraday, Edison gibi bilim adamlarının yapmış olduğu çalışmalara ve çeşitli etkileşimli sergilere yer verilmektedir. 1937 Paris’te kurulan Keşif Sarayı’nda (The Palace of Discovery) ilk modern bilim merkezi hüviyetinde bir yapıdır. Bu merkezde Alman Müzesi ve Chicago Bilim ve Endüstri Müzesi’ndeki sergilerden farklı olarak modern bilim ve teknoloji temel düzeyde tanıtılmakta, çeşitli etkileşimli sergilerle eğitime katkı sağlanmaktadır.
1950’li yıllarda endüstri toplumundaki hızlı teknik gelişmelerin, etkileşimli bilim müzelerindeki gelişmelere çok fazla etkisi olmuş ve bilim müzelerindeki bu değişim 1960’lı yıllarda ivme kazanmıştır. 1969 yılında San Francisco’da açılan Exploratorium ve yine aynı yıl Toronto’da açılan Ontario Bilim Merkezi (Ontario Science Centre) sergiler üzerinde tam olarak deneyerek öğrenme yaklaşımının uygulandığı tamamen yeni kurumlardır. Exploratorium’da sınıflarda verilen ve anlaşılması zor bilgilerin kazanılması için çeşitli eğitim fırsatları sağlamaktadır. Ontario Bilim Merkezi’nde de etkileşimli sergiler, bilimsel prensipler ve biyoloji, tıp, astronomi ve uzay gibi teknolojik bilgileri ziyaretçilerin hizmetine sunulmuştur.
2.1.3.2.1. Alman Müzesi (Deutsches Museum) / Münih, Almanya
1903 yılında, II. Alman İmparatorluğu’nun en güçlü dönemlerinde Münih’te Isar nehri üzerindeki Kohlen adasında Oscar Von Miller’in çabalarıyla kurulma çalışmaları başlayan müze, 13 Kasım 1906’de faaliyete geçmiştir. Müze başlangıçta 5000 metrekarelik bir alanda faaliyet göstermekteyken, Isar kışlalarının bozularak müze için ek binalar haline getirilmesi ile 1913 yılında sergi alanı toplam 13000
metrekareye yükseltilmiştir. Alman Müzesi ile müzelerin eğiticilik işlevi ön plana çıkmış ve ziyaretçilerin aktif katılımını amaçlayan ilk düzenlemeler yapılmıştır.
Kurulması sırasında büyük çabalar sarf eden Miller’in “üç boyutlu ansiklopedi” olarak nitelendirdiği müze, teknolojinin ve pozitif bilimlerin her alanında ansiklopedik bilgi sağlamaktadır. İlk kuruluş amacı sanayi işçisinin teknik eğitimine katkıda bulunmak olan müzenin günümüzdeki hedefi ve hedef kitlesi oldukça değişmiştir. Müze artık, “toplumu temel bilimler ile bunlara dayanan teknolojilere alıştırmak, tanıştırmak” amacıyla hizmet etmektedir.
Temel bilimler ve mühendisliğin daha kolay anlaşılmasını sağlamak için örnekler oluşturmak ve yeni araştırmaların sonuçlarını uygulamalı gösterimlerle sunarak teknoloji ile toplum arasındaki mesafenin açılmasını önlemek amacıya; bir çok özgün alet, model ve etkileşimli sergiler ile ziyaretçilere hizmet vermektedir. “Teknik gelişmenin başlangıç evreleri ve gelişiminin bilinmesi bugün ulaşılan düzeyin anlaşılması için gereklidir” görüşü sergilemeyi yönlendirmekte ve geliştirmektedir. Sergilemede alet ve makinelerin yanı sıra, bunların kullanıldığı üretim süreçleri, kullanılış şekilleri ve elde edilen ürünler ile bu teknolojilerin dayandığı bilim ilkeleri de tanıtılmaktadır.
Profesyonel bir kadro ile yönetilen ve finansmanını kendi gelirlerinden, bağışlardan ve devletten sağlayan müze, eğitimde ve okul için yapılan araştırmalarda da gençler ve çocuklar için büyük önem taşımaktadır. Bilim ve teknoloji arşivleri açısından önemli dokümantasyon niteliğindeki müze, kendi sergilediği objeleri başka müzelere ödünç vermekte ve diğer sergilere de destek sağlamaktadır.
Müze ağırlıklı olarak, astronomi, fizik kimya ve biyoloji konularını içeren etkileşimli etkinlikleri ve okyanus ve yer kabuğunun gelişim evrelerinin anlatıldığı sergileri içermektedir. Bunun yanı sıra petrol ürünleri, metaller, seramik ve bardak çeşitlerinin gelişimi ve günlük yaşamdaki kullanım alanları da gösterilmektedir. Ayrıca enerji çeşitleri ve ulaşım araçları da ilgi çeken sergilerin başında gelmektedir.
Müze 1963 yılından bu yana Münih’teki Ludwig-Maximilian Üniversitesi Tabii Bilimler Tarihi Enstitüsü ve Münih Teknik Üniversitesi Teknoloji Tarihi Bölümü’ne ev sahipliği yapmaktadır. Müze, kendi araştırma enstitüsü ile birlikte Almanya’nın bilim ve teknoloji tarihi araştırmaları bakımından en büyük merkezi sayılmaktadır. Kütüphanesinde bulunan yaklaşık 800.000 kitap ile dünyanın her yerinden gelen araştırmacılara ender bulunabilecek bir kaynak sağlamaktadır (Gezer, 2005; Yücel, 1999; Renda, 1995; Aktüre, 1989).
Alman Müzesi’ni yılda 1.3 milyon kişi ziyaret etmektedir. (http://www.deutsches-museum.de , 18.10.2006).
2.1.3.2.2. Ontario Bilim Merkezi (Ontario Science Centre), Toronto / Kanada
1966 yılında yapımına başlanıp, 1969 yılında tamamlanan ve 23 milyon dolara mal olan Ontario Bilim Merkezi 21. yüzyılın müzesi olarak tanımlanmaktadır. Müzede bilimsel esaslar ve teknolojik gelişmeler yansıtılmakta olup sergilenen eserlerin hemen hemen hepsi ziyaretçilerin rahatça dokunup, kullanacakları şekilde düzenlenmiştir. Müze başta çocuklar olmak üzere her yaştan insana bilim ve teknoloji alanında merak uyandırarak bilinçlenmesini sağlamayı ön planda tutmuştur. Sergi salonları, küçük sinemalar ve uygulama laboratuvarları olan ve dünyanın en önemli eğitim kurumlarının başında gelen müzede çeşitli doğa olayları laboratuvarda canlandırılmaktadır. Bunlar yağmur ormanları, okyanuslar, mağaralar, göller, gökyüzü, çevre kirliliği uygulamaları olarak sıralanabilir. (Alpagut, 2002; Yücel, 1999; Renda, 1995).
Ontario Bilim Merkezi’nin öğrenciler için okul müfredatıyla ilişkili olarak hazırlanmış, eğitici, eğlenceli, ilgi çekici ve karşılıklı etkileşime dayanan eğitim programları mevcuttur. Bu eğitim serilerinin en önemlileri “Elektrik, İnsan Vücudu Hareket Halinde, Güçler ve Gezegenler, Yağmur Ormanları, Sen ve Evren, Okyanuslar vs.” olarak sıralanabilir. Bunun yanında öğretmenlere ve öğrencilere, bilim ve teknolojiyi birbiriyle ve gerçek dünya ile ilişkilendirme imkanı veren,
