Tonyukuk Yaziti’ndan | (TY-B/1: 6)
3.5. Yazitlardaki £ince Metinler
a : 0
o :r r e h ^ Y D : r i m s : r r tjY > v b o « > 6 : r fj» h T M > H 4 > (S)
: I- Y 1 T H H J> 4 S :rf^hT:€ 1 T : r fr 5 ^:T h T S h A A > (6) :r h Y u r n O G W Y>m (i) Bilge Tonyukuk Boyla Baga Tarkan birle llteri§ Kagan obolayin beriye Tabga?ig onre Kitayig yiriye Oguzig(3)okii§
e
• - C oliirti, bilig e§i, ?ab e$i ben kortim Qugay Kuzina)Kara kumig
«
J olurur ertimiz. Keyik yiyii tabi§gan yiyii (S) olurur ertimiz. Bodun bogazi tok erti, yagimiz tegre(6>o?uk teg erti. Biz isig ertimiz. An?a olurur erkli(7)Oguzdmdin koriig ketli.
(i) Bilge Tonyukuk, Boyla Baga Tarkan ile birlikte ilteri§ Hakan
N (2)olunca kuzeyde Qinlileri, doguda Kitaylan, giineyde Oguzlan
i § . (3)pek90k oldiirdii. Bilgide e§i, §ohrette e§i ben idim. (0
5 H
zamanlar) Cugak-kuz’da (4) (ve) Kara-kum’da oturur idik. Geyik yiycrek, tav§an yiyerek (S) oturur idik. Milletin bogazi tok idi.
Dii§manimiz etrafta ocak gibi idi. Biz ate§ gibi idik. Boylece otururkenmOguz’dan haberci geldi.
3.5. Yazitlardaki £ince Metinler
Goktiirk harfli bengii ta§lardan Kol Tigin ve Bilge Kagan yazitlannm bati yiizlerinde ve Uygur bitiglerinden Karabalgasun yazitinda bulunan £ince metinler, genel Turk tarihinin aynntilanni i9ermesi ve Orhun Yazitlan hakkinda bilgi vermesi yoniiyle onemlidir.
Yazitlann bati yiizlerine Qin imparatoruna ait metinlerin konulmasi, Bilge Kagan’in her iki yazitta verdigi bilgilerin ^inliler tarafindan da kabul edildigini gostermek ve Tiirk9e bilmeyen bir ulus tarafindan ke$folunursa £incesinden anla§ilmasi amacini ta§iyabilir. Bu sayede yazitlan okuyacak ki$iler Goktiirk kaganlannm kahramanliklanna ve Cinliler hakkindaki ithamlann yansizligina / dogruluguna kanaat
GOKTURK YA2ISI ve ORHUN TURKQESI
getircbileceklerdir. Bu, bir ta§in uzerine siradan cumleler kazimanm otesinde bir tarih eseri veya abide yaratmanm temel fclsefesi olarak kabul edilmelidir.
Nitekim yazitlann bati yiiziindeki Qince metinler, V. Thomscn’in bengii ta§larin Tiirklere ait oldugunu anlamasmi vc boylece runik Turk harflerini $ozmesini saglami$tir. Bu metinler, Cin’in Tang imparatoru olan Xuan-Zong (Hiuen-Tsung) tarafindan Kol Tigin’in vefati iizerine gondcrilen Qince mesajin derlenmi$ halidir.
Goktiirk bengii ta§lanmn di§inda, Karabalgasun bitiglcrinde de Chinee yazilar bulunmaktadir. Konuya omek te§kil etmesi amaciyla yalmzca Kol Tigin yazitimn bati yiiziindeki Qinee kisim, a$agida tarn metin'10 olarak verilecektir.
"<$Mgenif goklerin kaplamadigi ve korumadigi hiqbir fey yoktur. Gdk ve insan ayni ahenkten olduklarindan biitiin kdinat biiyiik bir kill tefkil eder;
bu kiiliin esasi yiice ve adi olarak iki parqaya aynldigi gibi, insanlar da bu sebepten ileri gelen prenslere veya hiikumdarlara aynbriar, (veya biz onlan boylece kendilerine mahsusu mevkilerde buluruz.) Gerqekten bu ileri gelen premier yukanda bahsedilen iki parqamn irsi olarak aktardmif sonuqlandir.
Simdi, Qnlilerin kuzey stepleri iizerinden kuvvetli uquflar yaptiklan ve Hiiung-nu Ham Khuganha 'nin Qn imparatoru 'na Kan-ts-iian ’da saygilarmi sunmaya ve Kwang-luh simrlarim Qn adina koruma amaciyla izin vermeye geldigi tarihlerden oncelere gidersek, goriiriiz ki bizim dostluk ve lutujkarhgimiz uzak bir maziye dogru derinlefip uzaniyor.
Ve o zaman Ulu Tanri’mn ortaya qikarmaya bafladigi yeni imparatorluk iilkesini, hanedanimizdan Gdk Tanri kurunca, kiiltur nimetleri diinyanin dort kofesine yayildi ve her ikisinin de askeri kahramanliklarinm sonuqlan tek ve kudretli bir hamle ile baftirildil
Fakat fu ilerideki gogiin arzusuyla degifikligi birbirini takip eder. Lakin her ne kadar Hanli unvamni birbirine rakip $u veya bu kimseler sira ile tafiddarsa da, sintr devletleri sonuna kadar siirekli bir tarzda
nnbmle-*:,! null; iid navjrulid 'O/huT :;•/ /bcvo'.ioa irimiblibst ludfijJ
Metain gcvirisi Hudiye Erturkan tarafindan yapilmi$tir. Ccviri metnindeki ?ok sayida Osmanhca sozeiik anlamayi zorla$tirdigi i?in, metindeki bazi sozciiklcr giiniimuz Tiirkcesine aktanlmi$tir. Bilge Kagan ve Karabalsagun / Uygur Yaziti’ndaki Once mctinlerin <;cvirisi i?in H. Nanuk Orkun’iin adi gefen cserinc (s.
80) bakilabilir.
alqak goniillii itaat mektuplari gondermek ve kendilerinden beklenen vergileri vermek giiciinii gosterdiler.
Baba sifatiyla Mogilan’i evlat edinen zati fahanemize gelinceye kadar iqler boyle devam etti. Bu suretle artik zalimce baskinlar yapilmaz oldu ve silahlari sessizce kinlarina koymak olanagi bulundu.
'Sen benden fiiphe etme, ben de sana ihanet etmeyeyim., Ba§ka tarzda sinirlarin saldirdardan korunmasina nasd imkan olabilirdi?
Bu ovgiiye konu olan kifi, Kul Tegin ismiyle taninirdi. O, Kutlug Han 'in ikinci oglu ve §imdi hukiim suren Bilge Han ’in kiiqiik kardefiydi. Onun admin
$dhreti kendi yurdunda kabilesine ve halkina deh$et verirken, babasina ve karde$ine olan hiirmet ve bagliligi uzak memleketlerde gayet iyi biliniyordu.
Kill Tegin 'in boyle taninmasi, oncelikle onun kendi qahsinda toplayip geliftirdigi biiyiik babasi olan Beg itimif’in mirasi olan meziyetlerine; sonra da biiyiik babasi Ghekin Kutlug 'un ali$kin oldugu ve halejlerinin birbiriyle gipta edercesine taklit etmeye qali$tiklan qah$kanhk ve yardiniseverligin sonuqlarindan ba$ka ne olabilirdi? Aksi taktirde bu kadar degerli bir adamin bajardigi i$ler if in ne sebep gosterilebilir?
Hayir, kuqkusuz ki gerqek sebep budur. O, i§lerinde muhabbet ve kardeqlik duygulariyla hareket ettiginden ve karde§inin askeri amaqlarim gerqekleqtirmek iqin onunla birlikte qahftigindan baqarih oldu. Mogilan 'in idaresi altinda Turk imparatorlugu kuzeyde qimdiki Tarbagatay sinirlanna eriqir, doguda ise Tumet arazisinin yakinlarina kadar yaklafirdi. O. gogiin kutsal emirlerine boyun egerek imparatorlugumuzun T'ang hanedamyla yalmzca dostqa ili§kilerde bulunmak amaciyla mahrem olan Doghri alamna kadar ilerledi.
Bu nedenle hanedanimiz veya biz 'senin sadik qabalarim ovgiiyle anar, ve bu suretle ona en iyi ve uygun giiven duygulanmizi sunariz. Diger taraftan atalarimizm ve bizini ongoriilii tahminlerimiz boylece aykm sonuqlar vermez ve i$lerin sikici durumu qabuk sonuqlamr.
Biz derin kederlerimizi ve muhte§em kalbimizde ya?ayan istirabimizi tekrar ve tekrar aqiklar, bildiririz. Fazla olarak Kiil Tegin Han ’in kiiqiik kardeqi han ise bizim manevi evladimizdi. Bunun iqin bir taraftan baba ile ogul arasindaki en uygun duygu boylece ortaya qikmif oldugu gibi, dogal olarak hak ettigi sevgi duygusundan bir digerinde aym duyguyu
GOKTURK YAZISI ve ORHUN TURKQESl
almasi gerekir. Her ikisi de bizim oglumuz olduguna gore Kiil de bizim derin sevgimizden e$it payi alir.
Bu nedenledir ki gelecek hadsiz hesapsiz ku?aklarin dimaglannda onlarin ortak bafarilarinin gorkemi her gun yeniden canlansin diye uzakta ve yahnda bulunan herkesin burn ogrenmesi iqin bilhassa muhte§em biryazit diktik.
Ovgii §u $ekilde devam ediyor:
Kumlarin ve soguklarin diyari olan Ting-ling iilkesi, senin onceki krallannin arasinda birqok giiflii ve asker ruhlu fahsiyetler yetifti. Senin ilkelerin yabanci Mkelere boylece ?eref vererek sonsuz olsunlar! Senin ilkelerin bizim T'ang’unizla dostlugu amaq edinerek 'her yerde, tamnsinlar!
Boyle adamlann ebediyen ya$ayacaklannin kesin olmadigim kim soyleyebilir? Ugurlu haberleri sonsuza dek aqiklamak ifin fimdi dag gibi yiiksek biryazit dikilmiftir.
Uzerindeki tarih if in soyleyecek hiqbir fikrim yok. Biiyiik T’ang, K’ai-yiian’in yirminci yili, devri takvime gore Jen-Shen; Sinch’ou; yeni ayin yedinci giinii, devri takvime gore Ting-wei: l$te dikildigi tarih buydu."