2.5. YATIRIM ANALİZİ METOTLARI
2.5.1. Temel Analiz
Temel analiz, Graham ve Dodd tarafından geliştirilmiş bir analiz yöntemidir. Menkul kıymetlerin tahmini kazancını ve riskini tahmin etmek maksadıyla bahse konu olan hisse senedi ve ait olduğu işletme hakkındaki her türlü bilginin değerlendirilmesini kapsayan bir yöntemdir. Halka açıklanan bilgilerden yararlanılarak, bir işletmenin değerinin araştırılmasına yönelik araştırmaları kapsamakta olup analiz sonuçları, işletme ile ilgili halka açıklanan tüm bilgi, finansal tablo ve finansal tablo değerlendirmelerine bağlıdır68. Başka bir ifadeyle; menkul kıymetlerle ilgili genel ve özel verilerin toplanarak bu verilerin değerlendirilmesi ve sonuçta elde edilen verilerle hareket edilerek tahminler yapılması temel analiz olarak tanımlanmaktadır69.
Temel analiz tekniği ile yatırım için tercih edilen firmanın finansal tablo ve diğer sayısal verileri kullanılarak firma değeri araştırılır70. Temel analiz yapılırken yatırımların verimliliğini etkileyebilecek makroekonomik boyuttaki faktörler incelenerek firma ve firmanın ait olduğu sektör bazında bilgiler detaylı şekilde gözden
65 Ünal Bozkurt, “Türkiye’de Pay Senetlerinin Fiyatını Etkileyen Etmenler”, İÜ İşletme Fakültesi Dergisi, 1978, İstanbul, 10. Yıl Özel Sayısı, s. 119-120.
66 A. Ferhan Yakın, Yatırımların Değerlendirilmesinde Hisse Senetleri ve Hisse Senetlerinde Temel/Teknik Analiz Yöntemleri, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Bankacılık Anabilim Dalı, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2002, s. 38 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
67 Fatih Temizel, Menkul Kıymet Yatırımları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2012, s. 93. 68 Osman Barak, Davranışsal Finans Teori ve Uygulama, Gazi Kitabevi, Ankara, 2008, s. 56. 69 Karabıyık ve Anbar, a.g.e., s. 203.
geçirilir ve neticede hisse senedinin gerçek değerinin tespit edilmesi için çaba sarf edilir. Analizler neticesinde bulunan gerçek değer ile piyasa fiyatı kıyaslanarak hisse senedinin alım veya satımına karar verilebilir71.
Temel analiz ve teknik analiz kavramlarının daha iyi anlaşılabilmesi için etkin piyasa kavramını iyi anlamak gerekmektedir. Piyasaya ulaşan bilgilerin, menkul kıymet fiyatlarına anında tam ve doğru olarak yansıdığı piyasalar etkin piyasa olarak tanımlanmaktadır. Özetleyecek olursak, piyasa ile ilgili elde edilen bir bilginin yatırımcıya ek bir kazancı olmuyor ise o piyasa etkindir. Etkin bir piyasada fiyatlar her zaman gerçek değerlere eşittir, bu yüzden temel ve teknik analiz ehemmiyetsiz hale gelmektedir. Çünkü temel ve teknik analiz pazardaki fiyat ile gerçek değer arasındaki farkı bularak kazanç sağlamayı hedefleyen tekniklerdir ancak bu amaca ulaşmak anlamsızdır. Bunun sebebi etkin piyasalarda fiyatların gerçek değerlere eşit olmasıdır. Etkin piyasada alım satımı yapılan menkul değerlerin fiyatları, var olan tüm veriyi tamamen yansıtmakta ve bu fiyatlara o an tepki vermektedir72. Temel ve teknik analiz teknikleri, birlikte değerlendirilmesinin faydalı olacağı tekniklerdir. Çünkü temel analizde yatırıma giriş ve çıkış noktaları belirlenir sonrasında teknik analiz yöntemi kullanılarak hareket edilir. Teknik analizde ise belirlenmiş kriterleri taşıyan şirketler tespit edilir ve yatırım tercihleri kullanılırken temel analizden yararlanılır. Her ne kadar bu analiz yöntemlerinin birlikte değerlendirilmesi gerekse de temel analizi teknik analiz ile karşılaştırdığımızda temel analizin çok kapsamlı bir o kadar da zahmetli bir çalışmayı gerektirdiğini söyleyebiliriz73.
Temel analiz raporları, sektörler ve şirketler hakkındaki kârlılık, büyüme gibi temel ölçütler ile “indirgenmiş nakit akımları analizi”, “karşılaştırmalı rasyo değerlemesi”, “net aktif değer” vb. yöntemleri kullanarak hisse senedi pazarına dönük yatırım potansiyeli araştırma ve analizlerini kapsamaktadır74. Temel analiz yapılırken ön çalışma olarak küresel şartların analizine yer verilmekte sonrasında yatırım yapılması planlanan ülkenin tespiti ve ülkenin “makroekonomik analizi”, “endüstri analizi” ve “firma analizleri” yapılmaktadır75. Bu açıdan bakıldığında temel analizin ilk aşamasında makroekonomik değerlendirmelerin küresel boyutta yapıldığını söylememiz mümkündür. Küresel değerlendirme yapılmasının nedeni menkul kıymet
71 Ufuk Başoğlu vd., Finans- Teori, Kurum ve Araçlar, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2009, s. 474. 72 Durmuş Sezer, Yatırımcı Davranışlarının Etkinliği ve Psikolojik Yanılsamalar, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın, 2013, s. 24-25 (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
73 Korkmaz ve Ceylan, a.g.e., s. 290.
74Mehmet Civan, Sermaye Piyasası Analizleri ve Portföy Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2007, s. 235.
piyasasının uluslararası ekonomik koşullardan etkilenmesidir. Menkul kıymet piyasaları hem ulusal hem de uluslararası ekonomik olaylardan etkilenmektedir. Bu nedenle ülke ekonomisinin analizinden önce menkul kıymet piyasasına dahil olan sektörleri ve işletmeleri etki altında bırakması öngörülen küresel boyuttaki makro ekonomik koşulların ve ilerlemelerin çözümlenmesi gerekli olmaktadır. Sonraki aşamada yatırım yapılması planlanan ülkenin iktisadi olay ve gelişmeleri analiz edilmeli hatta bu analizler sadece ekonomik gelişmeleri kapsamamalı siyasi, politik ve sosyal olay ve gelişmeleri kapsayacak şekilde yapılmalıdır. Ekonomik analiz ile ülke ekonomisinin mali yıl durumu ile gelecek yıllar durumu tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Pazarların dinamiklik ve durgunluk dönemleri bu çalışmalar ile tespit edilmekte olup yatırımcıların bu seyir karşısında ne şekilde karar alacağı ve bu yatırım kararlarını alırken hangi hususlara dikkat etmesi gerektiği gözden geçirilmiş olmaktadır76.
Ekonomik verilerin analiz sürecinde “gayri safi milli hasıla, kişi başına düşen harcanabilir gelir, para arzı, faiz oranı, enflasyon oranı, bütçe açığı, ödemeler dengesi, döviz kuru, işsizlik oranları” gibi birçok makro iktisadi unsur kullanılmaktadır. Bu unsurlarda meydana gelen gelişmeler ve değişiklikler makro ekonomik düzeyde bilgi sahibi olunmasına yardımcı olmaktadır77. Ekonomik analiz sürecinde sonraki aşama sektörün veya endüstrinin analizidir. Sektör veya endüstri analizindeki amaç ekonomik değişkenlerdeki dalgalanmaların incelenen sektör üzerindeki etkilerinin hangi derecede olduğunun gözlemlenmesidir. Küresel ve ulusal düzeyde makro ekonomik incelemeler yapıldıktan sonra, yatırım yapılacak firmanın ait olduğu sektörün incelenmesi aynı zamanda o sektördeki diğer şirketlerin performansının ölçülmesini sağlayacaktır. Bu sebeple sektör analizi işletme analizi için bir öngörü ve yönerge oluşturmaktadır78. Sektör analizi yapılırken sektörün üretim faktörlerinden sermaye ve emeği kullanma oranı yani sermaye veya emek yoğun sektör olma durumu ile sektörün hayat eğrisinde yer aldığı konumun gözlemlenmesi gerekmektedir. Seçilen sektörün reel üretim hacminde meydana gelen dalgalanmalar karşısındaki duyarlılığı, sektörün önceki dönem satış hasılatları ve kâr veya zararları, devamlılığı, rekabet şartları, devletin iktisadi politikaları, bahsi geçen sektörde yer
76 Sezer, a.g.e., s. 13.
77 Temizel, a.g.e., s. 100.
78 Alper Ateş, Finansal Yatırımların Davranışsal Finans Açısından Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2007, s. 15 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
alan işletmelerin kazanç durumları gibi hususlar sektör analizi yapılırken incelenmesinde fayda görülen konulardır79.
Temel analizin son aşaması firma analizi ya da diğer adıyla işletme analizidir. İşletme analizi hisse senedinin ait olduğu işletmenin bilanço ve gelir tablosu verilerinden yararlanılarak özelliklerinin incelendiği bir analiz türüdür80. Finansal tablolar firmaların önceki dönem performansına ait bilgilerin incelenmesini sağlayarak cari dönem performansına ışık tutan, firmanın finansal performansını etkileyen tüm faktörlerin incelenebileceği mali içerikli tablolardır. Finansal tablolar sayesinde firmanın likidite, faaliyet, finansal yapı ve kârlılık ölçekleri ile pazar performans ölçekleri incelenebilmektedir81.
Temel analiz hisse senetlerinin gerçek değerini belirlemeye dönük bir çözümleme faaliyetidir. Bu nedenle, yatırım faaliyetine geçmeden önce şirket performansını etkisi altında bırakabilecek sektör özellikleri ve makro düzeydeki iktisadi faktörler gibi etkenlerin yanı sıra şirketin finansal tablolarından elde edilebilecek mali bilgilerin araştırılması gerekir82. Hisse senedi yatırımcısı hangi hisse senedini alması gerektiği ve bu hisse senetlerini ne zaman alması ve ne zaman satması gerektiği ile ilgili problemler ile karşılaşabilecektir. Bu problemler ile karşılaşmamak veya karşılaşıldığında çözüm bulabilmek ve alım/satımda doğru karar verebilmek için yatırımcının hisse senedinin riskini, getirisini ve fiyatını öngörebilmesi gerekir. Hisse senedinin değerlemesi sonucunda elde edilecek bulgular sayesinde yatırımcı açısından en uygun hisse senedinin zamanında seçilmesi ile ilgili karar verilebilmektedir83.
Sonuç olarak temel analiz, hisse senedinin gerçek değerini tahmin etme işini senedin değerine etki edebilecek verilerin elde edilmesi, çözümlenmesi, yorumlanması sonucu firmanın ilerideki durumunun öngörülmesi sonucu gerçekleştirmiş olur. Hisse senedinin gerçek değeri geçerli dönemin piyasa fiyatı ile karşılaştırılarak hisse senedinin değerlenme durumu tespit edilir ve bir denge değeri oluşturulmuş olur. Bu denge değerine göre hisse senedine yatırım yapılıp yapılamayacağına karar verilir. Eğer düşük değerlenmiş bir hisse senedi ise senedin
79 Civan, a.g.e., s. 236.
80 Nurhan Aydın, Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2011, s. 103.
81 Civan, a.g.e., s. 237.
82 İbrahim Engin Üstünel, Durağan Portföy Analizi ve İMKB Verilerine Uygulanması, İMKB Yayınları, Ankara, 2000, s. 7.
83 Berna Taner ve Cenk Akkaya, Sermaye Piyasası Faaliyet Alanı ve Menkul Kıymetler, Detay Yayıncılık, Ankara, 2009, s. 184.
alınması, cari döneme göre yüksek değerlenmiş bir hisse senedi ise satışı uygun olacaktır84.