Davranışsal Finansın Temelleri

Geleneksel iktisat teorileri insanların finansal karar ve davranışlarını açıklarken insan psikolojisine yer vermemiştir. Geleneksel finans teorilerinin davranışsal faktörleri dışlayan ve matematiksel soyutlamalara dayanan yapısı, finansal piyasalarda görülen dalgalanmaları ve krizleri açıklayamamıştır. Bu durum da finansal teorilerde davranışsal yaklaşımlara ihtiyaç duyulmasına sebep olmuştur164_.

Gelenekselcilere göre insan rasyonel davranan bir varlıktır ve sadece ekonomik güdüler ile hareket etmektedir. Ancak finansal piyasalarda ortaya çıkan rasyonel olmayan bireysel davranışları, fiyat ve anomalileri geleneksel ve modern portföy teorileri açıklamakta yetersiz kalmaktadır165_{. Finansal piyasalardaki psikolojik}

eğilimlerin ve irrasyonel davranışların menkul kıymet fiyatlarını ve piyasayı etkilemesi finansal karar almayı zorlaştırmaktadır. Davranışsal finans modelleri, geleneksel yöntemlerden farklı olarak, insanların psikolojik yapısının menkul kıymet fiyat oluşumlarına etkisi üzerinde durmaktadır166_.

Davranışsal finans, davranışsal ekonomi içerisinde yer alan ve bireysel yatırımcıların davranışlarını, ön yargılarını ve psikolojilerini inceleyen, aşırı fiyat ve eksik fiyat anomalilerini, geliştirdiği finans modelleri ile açıklamaya çalışan bir finansal metot şeklidir167_{. Deneysel metotlara dayalı olarak yapılan davranışsal ekonomi}

çalışmalarında elde edilen veriler ekonominin açıklayıcı gücünü arttırmıştır. Ancak bu deneysel ekonomi alanından farklılık göstermektedir. Piyasada görülen anomalileri, insan psikolojisini dikkate alıp inceleyerek, kapsamlı bir şekilde açıklamak davranışsal finansın asıl amacıdır168_.

Davranışsal finans yaklaşımına göre, genelde insanlar, konu itibariyle de yatırımcılar tamamen rasyonel değildir. Ancak yatırımcıların irrasyonel davranış gösterdiğini savunan davranışsal finansa göre tüm yatırımcılar da irrasyonel değildir. Yatırımcıların büyük bir çoğunluğunun irrasyonel davranışlar sergilemeye yönelik eğilim içinde oldukları görüşü hâkimdir. Bu çerçevede, birçok yatırımcı menkul

164 _{Sinem Sefil ve Hakkı Kutay Çilingiroğlu, “Davranışsal Finansın Temelleri: Karar Vermenin Bilişsel ve} Duygusal Eğilimleri”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2011, Cilt: 10, Sayı: 9, 247-268, s. 252.

165 _{Şenkesen, a.g.e., s. 105.}

166 _{Osman Barak ve Erhan Demireli, “İMKB’de Gözlemlenen Fiyat Anomalilerinin Davranışsal Finans} Modelleri Kapsamında Değerlendirilmesi”, 10. Ulusal Finans Sempozyumu, 1-4 Kasım 2006, İzmir, s. 64.

167 _{Doğan ve Faikoğlu, a.g.e., s. 11.}

kıymetlere yönelik talep oluştururken, “ilişkisiz bilgiyi esas alarak oluşturduğu çıkarımlar sonucu yatırım kararı vermektedir” demek mümkündür.169

Davranışsal finans, pazarda karşı karşıya kalınan aykırılıklar, yatırım yapmak isteyen kişilerin tercih ettikleri yatırım çeşidi ve bu tercihin nedenleri gibi konuları araştırarak yatırımcıların rasyonel olmayan davranışlarını açıklamaya çalışmaktadır. Finansal kuramlara önemli destekler sağlayan davranışsal finansın elde ettiği veriler, pazar elemanlarının finans ile ilgili sonuçları “beklenen fayda teorisi” değil de, “beklenti teorisine” göre değerlendirdiği sonucunu doğurmaktadır. Bu doğrultuda, insanların karar alırken, inançlarını şekillendirirken bilişsel süreç ve kurallardan yararlandığını söylemek mümkündür170_.

Davranışsal finans, yatırımcıların karar alırken hangi faktörlerden etkilendiklerini ve bunun sonucunda nasıl bir tutum içerisinde olduklarını araştırmaya yönelik faaliyetlerde bulunmaktadır. Davranışsal finansa göre yatırımcılar akılcı değil normal kabul edilmektedir. Çünkü psikoloji insana özgü davranışları incelerken her insanın farklı tutum ve davranışlar sergileyebileceğini ve bunun istisnai durumlar haricinde anormal bir durum olmadığı gerçeğini yansıtmaya çalışan bir bilim dalıdır. Psikolojiyi dayanak olarak alan davranışsal finansa göre kişiler finansal davranış gösterirken anormal davranmazlar, akılcı da davranmazlar. Elde ettikleri bilgileri, geçmiş tecrübeleri, hisleri, ön yargıları ve karakteristik yapılarına göre yaptıkları değerlendirmeler ile harmanlayarak karar verirler. Geleneksel finans teorilerinde savunulan gibi akılcı davranamayabilirler ancak yatırım kararlarında normal davranışlar sergilerler. Davranışsal finansa göre yatırımcılar irrasyonel karar verirken her zaman doğru karar vermeyebilirler. Verilen kararlar hatalara da yol açabilmektedir. Ancak davranışsal finansın asıl amacı kararın sonucu değil bu karara nasıl varıldığıdır. Bu sebeple “bilişsel psikoloji” içerisinde yer alan bazı öngörüşler, varsayış ve savları ele alarak finansa uyarlayan davranışsal finans yaklaşımı, yatırım yapacakların karar verirken riziko ve getiri haricinde kalan diğer değişken etkenleri de değerlendirdikleri gerçeğini göz ardı etmemektedir. Birden fazla faktörün etkilediği bu değerlendirmeler sonucunda oluşan kararların bazen en yüksek faydayı elde etmeye yönelik kararlar olmaktan uzaklaşıp, yatırımcının beklentisini maksimize eden kararlar olduğu sonucuna varılabilmektedir171_.

169 _{Döm, a.g.e., s. 7.}

170 _{Cenk Tufan ve Reyhan Sarıçiçek, “Davranışsal Finans Modelleri, Etkin Piyasa Hipotezi ve} Anomalilerine İlişkin Bir Değerlendirme”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2013, Cilt: 15, Sayı: 2, 159-182, s. 167-168.

Davranışsal finans, yatırımcı davranışlarının tetikleyici nedenleri, yatırımcının risk ve belirsizlik altında karar eğilimleri, bireysel yatırımcı düşüncelerini etkileyen faktörler, yatırım kararlarının alınmasında dikkate alınan bilgiler, hisseyle ilgili temel bilgiler ve bu bilgilerin ne kadar dikkate alınarak doğru yorumlandığı, yatırımcının kararına şirketin finansal faktörleri ile birlikte başka faktörlerin ne kadar etki ettiği gibi soruların cevaplarını araştıran bir finans modelidir172_.

172 _{Tufan ve Sarıçiçek, a.g.e., s. 166.}

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YATIRIMCI DAVRANIŞLARINA ŞEKİL VEREN DAVRANIŞSAL FİNANS FORMLARI